Tổ chức dạy học theo trạm nội dung kiến thức về lăng kính, thấu kính vật lí 11 trung học phổ thông nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn cho học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NHỮ CAO VINH

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO TRẠM NỘI DUNG KIẾN THỨC VỀ
LĂNG KÍNH, THẤU KÍNH VẬT LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ THỰC
TIỄN CHO HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ
CHUYÊN NGÀNH LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN VẬT LÍ
MÃ SỐ: 60 14 01 11

HÀ NỘI 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NHỮ CAO VINH

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO TRẠM NỘI DUNG KIẾN THỨC VỀ
LĂNG KÍNH, THẤU KÍNH VẬT LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ THỰC
TIỄN CHO HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ
CHUYÊN NGÀNH LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN VẬT LÍ

MÃ SỐ: 60 14 01 11
Cán bộ hƣớng dẫn: PGS.TS Đỗ Hƣơng Trà

HÀ NỘI – 2014


LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đỗ Hƣơng Trà ngƣời
đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo của Trƣờng Đại Giáo Dục.
Đại học Quốc Gia Hà Nội đã giúp em hoàn thiện khóa học.
Em xin chân thành cảm ơn BGH, các thầy cô giáo trong trƣờng THPT
Thạch Thành I đã tạo điều kiện thuận lợi cho em thực nghiệm đề tài. Xin chân
thành cảm ơn sự cộng tác của học sinh lớp 11 B1, 11 B2 trƣờng THPT Thạch
Thành I.
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn động viên và giúp đỡ tôi hoàn
thiện khóa học này!
Hà Nội, tháng 11 năm 2014
Tác giả

Nhữ Cao Vinh

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

1. Công nghiệp hoá

CNH

2. Đại học sƣ phạm

ĐHSP

3. Đại học Quốc gia

ĐHQG

4. Đại học Giáo Dục

ĐHGD

5. Đối chứng

ĐC

6. Hiện đại hoá

HĐH

7. Học sinh

HS

8. Giải quyết vấn đề

GQVĐ

9. Giáo viên

GV

10. Kiểm tra đánh giá

KTĐG

11. Nhà xuất bản

Nxb

12. Phƣơng pháp dạy học

PPDH

13. Sách giáo khoa

SGK

14. Trung học phổ thông

THPT

15. Thấu kính hội tụ

TKHT

16. Thấu kính phân kỳ

TKPK

17. Thực nghiệm

TN

18. Thực nghiệm sƣ phạm

TNSP

ii


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................. ii
Mục lục ............................................................................................................. iii
Danh mục các bảng .......................................................................................... vi
Dang mục các hình .......................................................................................... vii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO
TRẠM ............................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1. Cơ sở lí luận về phát triển năng lực ......... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Năng lực là gì? ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Mô hình cấu trúc năng lực. ................................................................... 13
1.1.3. Các năng lực chuyên biệt trong bộ môn Vật lí cần hình thành ở học sinh
THPT. .............................................................. Error! Bookmark not defined.
1.2. Năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễnError! Bookmark not defined.
1.2.2. Các biểu hiện của năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn .......... Error!

Bookmark not defined.
1.3. Các biện pháp hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực
tiễn của học sinh. ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.4. Bồi dƣỡng năng lực GQVĐ thực tiễn của học sinh qua dạy học môn vật lí
THPT. .............................................................. Error! Bookmark not defined.
1.5. Tổ chức dạy học theo trạm ....................... Error! Bookmark not defined.
1.5.1. Khái niệm .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.5.2. Vai trò của GV trong dạy học theo trạmError! Bookmark not defined.
1.5.3. Phân loại các trạm học tập .................... Error! Bookmark not defined.
1.5.4. Ƣu điểm của phƣơng pháp dạy học theo trạm.Error! Bookmark not
defined.

iii


1.5.5. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo trạmError! Bookmark not defined.
1.5.6. Hƣớng dẫn thiết kế và thực hiện một vòng tròn học tập................ Error!
Bookmark not defined.
1.5.7. Các quy tắc xây dựng nội dung các trạm học tập vật lí ................. Error!
Bookmark not defined.
1.5.8. Các bƣớc tổ chức dạy học theo trạm ..... Error! Bookmark not defined.
1.6. Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy
học theo trạm. .................................................. Error! Bookmark not defined.
1.6.1. Dạy học theo trạm với việc bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề thực
tiễn ................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.6.2. Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy
học theo trạm. .................................................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO TRẠM MỘT
SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC VỀ LĂNG KÍNH, THẤU KÍNH - ... Error!

Bookmark not defined.
2.1. Mục tiêu kiến thức và kĩ năng cần đạt khi học về lăng kính, thấu kính
Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Mục tiêu kiến thức .................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Những kĩ năng cơ bản cần rèn luyện ...........................Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Phát triển tƣ duy .......................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.4. Về thái độ .....................................................................................Error! Bookmark not defined.
2.2. Tình hình dạy và học các kiến thức quang hình học..... Error! Bookmark
not defined.
2.2.1.Tình hình học sinh ....................................................................Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Tình hình dạy học của giáo viên.....................................Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Nguyên nhân và hƣớng khắc phục ................................Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Sơ đồ cấu trúc nội dung kiến thức Quang hình vật lí 11 THPT .... Error!
Bookmark not defined.

iv


2.3. Tổ chức nội dung dạy học treo trạm kiến thức về lăng kính, thấu kính vật
lí 11 .................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Tổ chức dạy học theo trạm các kiến thức về lăng kính. ................ Error!
Bookmark not defined.
2.3.2. Tổ chức dạy học theo trạm các kiến thức về thấu kính. ................ Error!
Bookmark not defined.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm .. Error! Bookmark not
defined.
3.1.1. Mục đích của thực nghiệm .................................................Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhiệm vụ TN sƣ phạm .........................................................Error! Bookmark not defined.

3.2. Đối tƣợng TN sƣ phạm ........................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Phƣơng pháp TN sƣ phạm ....................................................................... 77
3.3.1. Chuẩn bị thực nghiệm: .......................................................................... 77
3.3.2. Hình thức tổ chức quá trình thực nghiệm sƣ phạm: ............................ 77
3.3.3. Các tiêu chí đánh giá ............................................................................. 77
3.4. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm.. Error! Bookmark not
defined.
3.4.1. Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sƣ phạm ............... Error!
Bookmark not defined.
3.4.2. Đánh giá kết quả TN sƣ phạm........................................Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN CHUNG .................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 2
PHỤ LỤC ....................................................... Error! Bookmark not defined.

v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1 - Bảng thống kê điểm số ................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2 - Bảng thống kê số HS đạt từ điểm xi trở xuống . Error! Bookmark
not defined.
Bảng 3.3 - Các tham số thống kê .................... Error! Bookmark not defined.

vi


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1: Sơ đồ vòng tròn học tập mở ………………………………………..……29
Hình 2: Sơ đồ vòng tròn học tập có các trạm tự chọn........... Error! Bookmark not

defined.
Hình 3: Các giai đoạn tổ chức dạy học theo trạm ......... Error! Bookmark not
defined.

vii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Yêu cầu về con người trong thời đại mới.
Nƣớc ta đang bƣớc sang giai đoạn mới, đứng trƣớc những cơ hội lớn và
thách thức đều rất lớn đặt ra những yêu cầu, những nội dung rất mới, rất cao
về nguồn lực con ngƣời, với những giá trị xã hội mới, tiêu chí mới về phẩm
chất và năng lực của mỗi con ngƣời và cả cộng đồng. Đặc biệt là yêu cầu
chuyển đổi mô hình tăng trƣởng theo chiều sâu và cơ cấu lại nền kinh tế theo
hƣớng chất lƣợng , hiệu quả, có sức cạnh tranh cao đòi hỏi giáo dục phải đáp
ứng nhu cầu học tập đa dạng của ngƣời dân , nhanh chóng góp phần tạo ra đội
ngũ nhân lƣ̣c chấ t lƣơ ̣ng cao.
Tất cả những giá trị mới nêu trên tất yếu đặt ra những yêu cầu mới cho
giáo dục với sản phẩm là những học sinh đƣợc phát triển một cách toàn diện .
Nhƣ vậy đòi hỏi giáo dục phải đổi mới căn bản

, toàn diện nhằm khắc phục

tình trạng quá chú trọng vào trang bị kiến thức hàn lâm, kinh viện; ngƣời học
biết nhiều lí thuyết nhƣng thực hành, vận dụng kém vẫn tồn tại lâu nay trong
giáo dục THPT.
Ngày 4-11-2013, Tổng Bí thƣ Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành nghị
quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI (Nghị quyết số
29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng

yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định
hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Có một mục tiêu quan trọng
đƣợc đặt ra là tập trung hình thành "năng lực công dân; năng lực thực hành và
vận dụng kiến thức vào thực tiễn" [7] cho học sinh. Trong đó phát triển năng
lực (hiểu là sự vận dụng tổng hợp nhiều yếu tố (kiến thức, kĩ năng, thái độ,
động cơ, hứng thú… vào giải quyết các vấn đề thực tiễn) nhằm thực hiện công
việc có hiệu quả) là một trong những yêu cầu quan trọng.
Thực trạng về vấn đề vận dụng kiến thức vật lí vào thực tế đời sống của
học sinh trung học phổ thông hiện nay.

1


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Văn Biên, Nguyễn Thị Thu Thủy (2011), “Dạy học theo trạm
một số kiến thức về hiệu ứng nhà kính và các kết quả thu được”, Tạp chí giáo dục.
2. Lƣơng Duyên Bình (2003), Vật lí đại cương. Nxb Giáo dục.
3. Lƣơng Duyên Bình, Vũ Quang, Nguyễn Xuân Chi. Đàm Trung Đồn,
Bùi Quang Hân, Đoàn Duy Hinh (2007), Vật lí 11. Nxb Giáo dục.
4. Phùng Việt Hải, Phùng Thị Tố Loan, Lê Thị Diệu (2013), “Ứng dụng
dạy học theo trạm trong chương chất khí, vật lí 10”. Tạp chí Khoa học – Số
01 (2013) tr 84 – 90. Trƣờng Đại học An Giang.
5. Nguyễn Thế Khôi, Nguyễn Phúc Thuần, Nguyễn Ngọc Hƣng, Vũ

Thanh Khiết, Phạm Xuân Quế, Phạm Đình Thiết, Nguyễn Trần Trác
(2010), Vật lí 11 Nâng cao. Nxb Giáo dục.
6. Nguyễn Thế Khôi, Nguyễn Phúc Thuần, Nguyễn Ngọc Hƣng, Vũ
Thanh Khiết, Phạm Xuân Quế, Phạm Đình Thiết, Nguyễn Trần Trác
(2010), Bài tập vật lí 11 Nâng cao. Nxb Giáo dục.
7. Nghị quyết số 29-NQ/TW. Hội nghị lần thứ 8 (2013), đề án “Đổi mới

căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa,
hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
và hội nhập quốc tế”. Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI.
8. Phan Trọng Ngọ (2005). Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà
trường. NXB ĐHSP HN.
9. Phạm Xuân Quế, Ngô Diệu Nga, Nguyễn Văn Biên, Nguyễn Anh
Thuấn, Nguyễn Văn Nghiệp, Nguyễn Trọng Sửu (2014), Tài liệu tập huấn
kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng
lực học sinh. Bộ Giáo dục và đào tạo.
10. Lƣơng Việt Thái (2012), “Một số vấn đề về phát triển chương trình
GDPT theo định hướng phát triển năng lực”. Kỉ yếu Hội thảo Khoa học ”Giải

2


pháp đột phá đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục Việt Nam” (Tháng 6 –
2012). Hội Khoa học Tâm lí – Giáo dục Việt Nam.
11. Phạm Hữu Tòng (2004), Dạy học Vật lí ở trường phổ thông theo định
hướng phát triển hoạt động học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa học.
Nxb Đại học sƣ phạm.
12. Đỗ Hƣơng Trà (2011), Các kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học
vật lí ở trường phổ thông. Nxb Đại học sƣ phạm.
13. Nguyễn Văn Tuấn (2010), “chuyên đề bồi dưỡng sư phạm về phương
pháp dạy học theo hướng tích hợp”. Đại học sƣ phạm kỹ thuật thành phố Hồ
Chí Minh.

3