Dạy học theo hướng phát triển năng lực người học nội dung Hệ phương trình trong trường trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRỊNH THỊ THU

DẠY HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC
NỘI DUNG HỆ PHƢƠNG TRÌNH
TRONG TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN

Cán bộ hƣớng dẫn: PGS.TS. NGUYỄN VŨ LƢƠNG

HÀ NỘI - 2015
1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRỊNH THỊ THU

DẠY HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC
NỘI DUNG HỆ PHƢƠNG TRÌNH
TRONG TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán
Mã số:60.14.01.11

Cán bộ hƣớng dẫn: PGS.TS. NGUYỄN VŨ LƢƠNG

HÀ NỘI - 2015
2


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên trong bản luận văn này, tác giả xin trân trọng gửi lời cảm
ơn đến ban lãnh đạo trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội
cùng các thầy cô giáo tham gia giảng dạy tại trường đã giúp đỡ tác giả trong
suốt quá trình học tập, nghiên cứu.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Nguyễn
Vũ Lƣơng – người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình chỉ bảo tác giả trong
quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài.
Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô trường
THPT Tống Văn Trân, gia đình và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ, động viên,
tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả hoàn thành luận văn này.
Mặc dù có nhiều cố gắng, tuy nhiên luận văn chắc chắn không thể tránh
khỏi những thiếu sót, tác giả mong được lượng thứ và mong nhận được
những ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn.

Hà Nội, tháng 05 năm 2015
Tác giả

Trịnh Thị Thu

3


DANH MỤC VIẾT TẮT
HS : Học sinh

GV: Giáo viên
THPT: Trung học phổ thông
HPT: Hệ phương trình
MĐ: Mức độ
THCS : Trung học cơ sở
PT : Phương trình
KHTN : Khoa học tự nhiên
ĐHQGHN: Đại học quốc gia Hà Nội

4


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 8

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀIError! Bookmark n
1.1. Khái niệm năng lực ............................ Error! Bookmark not defined.
1.2. Mô hình cấu trúc năng lực ................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Mô hình cấu trúc năng lực chungError!

Bookmark

not

defined.
1.2.2. Nhóm năng lực chuyên môn trong môn ToánError! Bookmark
not defined.
1.2.3. Mục tiêu cần đạt được của năng lực chung trong môn Toán ở
cấp học THPT......................................... Error! Bookmark not defined.

1.3. Năng lực toán (Mathematical competence)Error! Bookmark not
defined.
1.3.1. Khái niệm...................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và tiếp cận năng lực
toán: ........................................................ Error! Bookmark not defined.
1.4. Dạy học phát triển năng lực của ngƣời học ở trƣờng THPT .. Error!
Bookmark not defined.
1.4.1. Để dạy học phát triển năng lực cho người học ở cấp THPT
chúng ta cần làm gì? .............................. Error! Bookmark not defined.
1.4.2. Làm thế nào để phát triển được năng lực người học thông qua
nội dung HPT? ...................................... Error! Bookmark not defined.

5


1.4.3. Thực tiễn dạy học nội dung HPT ở trường THPT .............. Error!
Bookmark not defined.
1.5. Kết luận chƣơng 1 .............................. Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 2 MỘT SỐ BÀI GIẢNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI

HỌC VỀ NỘI DUNG HỆ PHƢƠNG TRÌNH TRONG TRƢỜNG THPTError! Boo
2.1. BÀI GIẢNG I : Phát triển năng lực thực hành với nội dung “ Hệ
phƣơng trình cơ bản” ............................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Bài giảng của giáo viên................ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Hướng dẫn học sinh thực hành .. Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Tổng kết, đánh giá trên lớp.......... Error! Bookmark not defined.
2.2. BÀI GIẢNG II : Dạy học phát triển năng lực phân tích, tổng hợp “
sử dụng hằng đẳng thức để giải hệ phƣơng trình ”Error!

Bookmark

not defined.
2.2.1. Giáo viên chuẩn bị bài giảng và trình bàyError! Bookmark not
defined.
2.2.2. Hướng dẫn học sinh thực hành .. Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Tổng kết, kiểm tra, đánh giá bài họcError!

Bookmark

not

defined.
2.3. BÀI GIẢNG 3: Dạy học phát triển khả năng tự học có hƣớng dẫn
nội dung“ Sử dụng bất đẳng thức giải hệ phƣơng trình” .............. Error!
Bookmark not defined.
2.3.1. Bài giảng của giáo viên................ Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Học sinh tự học ............................ Error! Bookmark not defined.

6


2.3.3. Kiểm tra đánh giá và tổng kết giờ họcError!

Bookmark

not

defined.
2.4. BÀI GIẢNG 4: Dạy học phát triển khả năng giải quyết vấn đề nội

dung “ Phƣơng pháp giải hệ phƣơng trình”Error!

Bookmark

not

defined.
2.4.1. Bài giảng của giáo viên................ Error! Bookmark not defined.
2.4.2. Học sinh viết tổng kết ................... Error! Bookmark not defined.
2.5. Kết luận chƣơng 2 .............................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM . Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ....... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Mục đích ....................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm.......... Error! Bookmark not defined.
3.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ........ Error! Bookmark not defined.
3.3. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm.......... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Kế hoạch và đối tượng thực nghiệmError!

Bookmark

not

defined.
3.3.2. Phương pháp và tiến trình thực nghiệmError! Bookmark not
defined.
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm .......... Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Đánh giá định tính ....................... Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Đánh giá định lượng .................... Error! Bookmark not defined.
3.5. Kết luận chung về thực nghiệm ........ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 11

7


PHỤ LỤC 1 PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN GIÁO VIÊN VỀ TIẾT DẠY
THỰC NGHIỆM.............................................................................................97

PHỤ LỤC 2 PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN HỌC SINHError! Bookmark not defi

8


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Dạy học tiếp cận năng lực (approach to competency) là một xu hướng
dạy học mới phù hợp với sự phát triển của khoa học kỹ thuật. Hàng năm có
hàng nghìn phát minh mới để phục vụ cho đời sống con người cho nên mỗi
công dân trong thời đại mới ít quan tâm hoặc không cần trả lời câu hỏi “sáng
tạo ra công cụ này bằng cách nào” mà mong muốn sử dụng hiểu quả nhất
những công cụ được phát minh đó. Nên trong các bài giảng, giáo trình dạy
học ngày nay luôn hướng tới sự thực hành thành công các kết quả lí thuyết.
Hơn nữa một học sinh sau khi tốt nghiệp ra trường ngoài khả năng thực hành
còn phải có đầy đủ các năng lực cá nhân để có thể làm việc tốt. Hiện nay,
trong hoạt động dạy học người ta quan tâm đến kết quả cuối cùng và thế là
công đoạn kiểm tra, đánh giá được quan tâm nhiều hơn và được phát triển
thành một nghệ thuật toàn cầu. Đó mới là sự thống nhất và ý tưởng nhưng
thực hiện như thế nào để hiệu quả nhất đang rất cần sự đóng góp của nhiều
người làm công tác giáo dục. Tác giả của luận văn nghiên cứu theo hướng này
và có một đóng góp nhỏ về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng

lực được tổng kết từ hệ thống giáo dục đang rất thành công ở nước ta (các
trường chuyên Việt Nam).
Kết quả của luận văn hướng tới mục tiêu sau:
1. Hiệu quả
- Học sinh được tham gia vào hoạt động dạy học nhiều nhất.
- Học sinh đóng vai trò chủ động.
2. Thực hành
- Học sinh phải đạt kết quả tốt khi làm các bài tập thực hành.
- Giải toán tốt các bài toán lí thuyết và thực tiễn.
- Viết tổng kết, dự án tốt.
- Sáng tạo bài toán mới, nghiên cứu.

9


3. Thành công
- Học sinh phải có thành tích khi tham gia học tập.
- Có kết quả tốt trong các cuộc thi.
- Có điểm cao trong các kì thi.
Mục tiêu cụ thể:
- Nâng cao khả năng thực hành cơ bản
- Nâng cao khả năng (năng lực) phân tích, tổng hợp
- Nâng cao khả năng tự học
Đồng thời chú ý đến các năng lực khác như: Làm việc theo nhóm, hợp
tác và trình bày, thuyết phục.
Nói tóm lại dạy và học theo hướng phát triển năng lực giàu tính thực
tiễn và hướng tới thành công được đánh giá cụ thể là năng lực cho mỗi người
học. Một các tất nhiên là mô hình này dễ thành công đối với số ít học sinh (số
cá nhân được chăm sóc) hoặc tại các trường chuyên Việt Nam vì hội tụ đủ các
điều kiện đòi hỏi cuả dạy học phát triển năng lực. Tuy nhiên mô hình này lại

không dễ áp dụng cho giáo dục đại trà, để đạt được hiệu quả cần sự hỗ trợ và
đồng tình của mọi người.
Kiến thức hệ phương trình có nhiều cách tiếp cận và trình bày trong
các sách giáo khoa môn toán. Trong những năm qua đó có những ý kiến khác
nhau trong việc trình bày nội dung hệ phương trình trong các sách giáo khoa
môn toán THPT. Thực tế đó có những cách trình bày khác nhau về nội dung
này. Mỗi cách trình bày có những ưu điểm và hạn chế riêng. Việc nghiên cứu
một cách toàn diện các cách tiếp cận nội dung dạy học về hệ phương trình
cùng những định hướng dạy học là một việc nên làm.
Có một số chương trình nghiên cứu về nội dung hệ phương trình. Tuy
nhiên chưa có công trình nào đề cập đến vấn đề dạy học theo hướng phát triển
nội dung hệ phương trình. Với những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài luận
văn thạc sĩ của môn là: “Dạy học theo hướng phát triển năng lực người học
nội dung “hệ phương trình” trong trường trung học phổ thông”.

10


2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn về phương pháp giảng dạy
theo hướng phát triển năng lực từ đó đề xuất các bài giảng trong nội dung hệ
phương trình nhằm phát triển năng lực tư duy, năng lực giải quyết vấn đề và
năng lực tự học.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn về hướng năng lực.
- Nghiên cứu về nhiệm vụ và chức năng của việc dạy học theo hướng phát
triển năng lực.
- Thiết kế một số tình huống dạy học theo hướng phát triển năng lực nội
dung hệ phương trình.
- Thiết kế một số giáo án giảng dạy nội dung hệ phương trình theo hướng

phát triển năng lực.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm về tính khả thi và hiệu
quả của đề tài.
- Xử lí kết quả thực nghiệm bằng toán thống kê.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông
- Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống bài giảng về hệ phương trình theo hướng
phát triển năng lực.
5. Vấn đề nghiên cứu.
Dạy học nội dung hệ phương trình theo hướng phát triển năng lực như thế
nào để nâng cao năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và năng lực tự học của học sinh?
6. Giả thuyết khoa học.
Dạy học nội dung hệ phương trình theo hướng phát triển năng lực sẽ
tạo cơ hội cho học sinh rèn luyện và phát triển khả năng tư duy, giải quyết
vấn đề và chủ động tự học.

11


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Hữu Châu, Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình
dạy học,Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, năm 2006.
2. Nguyễn Bá Kim, Phương pháp dạy học môn toán, Nhà xuất bản trường
Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2004.
3. Lƣơng Việt Thái, Một số vấn đề về chương trình theo định hướng phát
triển năng lực và việc vận dụng cho phát triển chương trình giáo dục phổ
thông sau 2015, Kỉ yếu hội thảo Hướng tới đổi mới nền giáo dục Việt Nam,
Bộ giáo dục và Đào tạo, Hà Nội, 26/10/2012.
4. Bộ Giáo dục - Đào tạo, Sách giáo khoa: “ Đại số 10” , Nhà xuất bản
Giáo dục Hà Nội, năm 2007.

5. Nguyễn Vũ Lƣơng, Phạm Văn Hùng , Nguyễn Ngọc Thắng ( 2014), Hệ
phương trình và phương trình chứa căn thức, Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia
,Hà Nội.
6. Nguyễn Vũ Lƣơng – Phạm Văn Quốc, Phạm Văn Hùng – Đỗ Thanh
Sơn (2009), Một số bài giảng và đề thi môn Toán, Nhà xuất bản Đại Học
Quốc Gia, Hà Nội.
7. Bài

giảng

phát

triển

năng

lực-

chuyên

đề

PT,

HPT

,

www.hsgstonghop.edu.vn
8. Chuyên đề ôn thi vào chuyên toán: úng dụng bất đẳng thức trong giải

HPT,

12