Phát triển một số năng lực cho học sinh trung học phổ thông thông qua dạy học chương nitơ photpho hóa học 11
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (712.97 KB, 13 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
------------ o0o -------------
NGUYỄN THỊ MIÊN
PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG QUA DẠY HỌC
CHƯƠNG NITƠ- PHOTPHO HÓA HỌC 11
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC
Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
------------ o0o -------------
NGUYỄN THỊ MIÊN
PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG QUA DẠY HỌC
CHƯƠNG NITƠ- PHOTPHO HÓA HỌC 11
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN HÓA HỌC
Mã số: 60.14.01.11
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Đặng Thị Oanh
Hà Nội – 2015
LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian học tập và nghiên cứu tại trƣờng Đại học Giáo Dục- Đại
học Quốc Gia Hà Nội, em đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.
Em xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đặng Thị Oanh
đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ, truyền đạt nhiều kinh nghiệm quý báu cho em hoàn
thành luận văn tốt nghiệp này.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới thầy, cô giáo khoa Đào tạo sau đại học –
trƣờng Đại học Giáo Dục- Đại học Quốc Gia Hà Nội; thầy, cô giáo tổ Hóa – trƣờng
THPT Phúc Thành và THPT Kinh Mơn (Kinh Môn- Hải Dƣơng) đã tạo điều kiện
thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ em trong suốt thời gian làm nghiên cứu.
Cuối cùng, em xin cảm ơn gia đình, ngƣời thân và bạn bè đã luôn ủng hộ, động
viên, giúp đỡ để em có thể hồn thành tốt luận văn.
Một lần nữa, em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 12 – 2015
Học viên
Nguyễn Thị Miên
i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DHTDA
ĐC
Dạy học theo dự án
GQVĐ
Đối chứng
GV
Giải quyết vấn đề
HĐ
Giáo viên
HS
Hợp đồng
KTDH
Học sinh
PHT
Kĩ thuật dạy học
PP
PPDH
Phiếu học tập
PTN
Phƣơng pháp
PTHH
Phƣơng pháp dạy học
SĐTD
Phịng thí nghiệm
SGK
Phƣơng trình hóa học
TB
Sơ đồ tƣ duy
TCVL
Sách giáo khoa
TCHH
Trung bình
ThN
Tính chất vật lí
THTN
THPT
TN
TNSP
Tính chất hóa học
Thí nghiệm
Thực hành thí nghiệm
Trung học phổ thơng
Thực nghiệm
Thực nghiệm sƣ phạm
ii
MỤC LỤC
Lời cảm ơn……………………………………………………………………….
i
Danh mục các chữ viết tắt……………………………………………………….
ii
Danh mục các bảng………………………………………………………………
vii
Danh mục các hình………………………………………………………………
viii
MỞ ĐẦU................................................................................................................. 1
1.Lí do chọn đề tài......................................................................... ....................... 1
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu................................................................................
2
3. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................
4
4. Nhiệm vụ nghiên cứu.........................................................................................
4
5. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ................................................................
4
6. Phạm vi nghiên cứu................ .......................................................................... 5
7. Giả thuyết khoa học...........................................................................................
5
8. Phƣơng pháp nghiên cứu................................... ..............................................
5
9. Điểm mới của đề tài..........................................................................................
5
10. Cấu trúc của luận văn................................................................ ....................
6
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC HÓA
HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG.............................................................................................................7
1.1. Đổi mới giáo dục Việt Nam sau năm 2015 theo định hƣớng phát triển năng
lực............................................................................................................................ 7
1.1.1. Về mục tiêu.................................................................................................... 7
1.1.2. Về phƣơng pháp dạy học............................................................................... 9
1.2. Cơ sở lý luận về năng lực................................................................................. 10
1.2.1. Khái niệm về năng lực.................................................................................. 10
1.2.2. Phẩm chất và năng lực chung cần phát triển cho HS THPT........................
11
1.2.2.1. Những phẩm chất chủ yếu sau đây của học sinh…………………..……. 11
1.2.2.2. Năng lực chung.......................................................................................... 11
iii
1.2.2.3.
Năng
lực
đặc
thù
mơn 11
học............................ ............................................
1.2.3. Phân tích cấu trúc của năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và
năng lực thực hành thí nghiệm................................................................................
12
1.2.3.1. Năng lực hợp tác........................................................................................
12
1.2.3.2. Năng lực giải quyết vấn đề........................................................................ 13
1.2.3.3.
Năng
lực
thực
hành
thí
nghiệm
hóa 14
học.... ................................................
1.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực............... 15
1.3.1. Một số xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay ........................... 15
1.3.2. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực...............................................
16
1.4. Một số phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học nhằm phát triển năng lực cho HS
trung học phổ thơng................................................................................................. 17
1.4.1. Phƣơng pháp dạy học theo góc...................................................................... 17
1.4.1.1. Thế nào là dạy học theo góc....................................................................... 17
1.4.1.2. Quy trình áp dụng PPDH theo góc trong dạy học hóa học.......................
17
1.4.1.3. Ƣu điểm và hạn chế.................................................................................... 19
1.4.2. Phƣơng pháp dạy học theo hợp đồng..................... ..................................
19
1.4.2.1. Thế nào là dạy học theo hợp đồng.............................................................
19
1.4.2.2.
Quy
trình
áp
dụng
PPDH
theo 19
HĐ........................................................ ...
1.4.2.3. Ƣu điểm và hạn chế.................................................................................... 22
1.4.3. Phƣơng pháp dạy học theo dự án...............................................................
1.4.3.1.
Thế
nào
là
dạy
học
theo
23
dự 23
án.. ................................................................
1.4.3.2. Quy trình áp dụng PPDH theo dự án trong dạy học hóa học ...................
1.4.3.3.
Ƣu
điểm
và
23
hạn 25
chế........................................................ ...........................
1.4.4 Phƣơng pháp dạy học giải quyết vấn đề.....................................................
iv
25
1.4.4.1. Bản chất của dạy học.................................................................................
25
1.4.4.2 Quy trình của dạy học giải quyết vấn đề.....................................................
25
1.4.4.3. Các mức độ của việc áp dụng dạy học GQVĐ........................................... 26
1.4.4.4 Ƣu điểm, nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học GQVĐ...........................
27
1.4.5. Một số kĩ thuật dạy học sử dụng trong dạy học hóa học............................... 27
1.4.5.1. Kĩ thuật khăn trải bàn.................................................................................
27
1.4.5.2. Kĩ thuật sơ đồ tƣ duy .................................................................................
28
1.4.5.3. Kĩ thuật dạy học nhóm...............................................................................
29
1.5. Thực trạng dạy học hóa học theo định hƣớng phát triển năng lực ở trƣờng
phổ thông hiện nay..................................................................................................
29
CHƢƠNG 2. PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG NITƠ- PHOTPHO HĨA HỌC
11.......................................................................................................................34
2.1. Phân tích nội dung cấu trúc chƣơng trình chƣơng nitơ- photpho..................... 34
2.1.1. Mục tiêu cơ bản của chƣơng nitơ- photpho .................................................. 34
2.1.2. Cấu trúc nội dung chƣơng nitơ- photpho......................................................
36
2.1.3. Đặc điểm nội dung và PPDH......................................................................... 36
2.2. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác và
năng lực thực hành thí nghiệm cho học sinh thơng qua dạy học chƣơng nitơphopho..................................................................................................................... 38
2.2.1. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề..................................
38
2.2.2. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực hợp tác của học sinh............................. 39
2.2.3. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực thực hành thí nghiệm của học
sinh..........................................................................................................................
41
2.2.4. Quy trình thiết kế kế hoạch bài dạy theo định hƣớng phát triển năng
lực............................................................................................................................ 44
2.3. Vận dụng một số PPDH theo góc trong dạy học hóa học ở trƣờng phổ thơng
thơng qua chƣơng nitơ- photpho ............................................................................
48
2.3.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung áp dụng dạy học theo góc............................. 49
v
2.3.2. Các mức độ học theo góc..............................................................................
49
2.3.2.1. Học với các khu vực nhƣ một giai đoạn chuyển giao................................
50
2.3.2.2. Học với góc theo sự lựa chọn và các hoạt động tự do trong hệ thống
quay vòng................................................................................................................
50
2.4. Vận dụng phƣơng pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học hóa học ở
trƣờng phổ thơng.....................................................................................................
59
2.4.1. Các nội dung kiến thức có thể áp dụng PPDH theo hợp đồng......................
59
2.4.2. Thiết kế kế hoạch bài dạy áp dụng phƣơng pháp dạy học theo hợp đồng
cho bài luyện tập...................................................................................................... 59
2.4.3. Thiết kế kế hoạch bài dạy áp dụng phƣơng pháp dạy học theo HĐ cho bài
thực hành thí nghiệm............................................................................................... 71
2.5. Vận dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án..................................................... 73
2.5.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung áp dụng dạy học dự án.................................. 73
2.5.2. Thiết kế kế hoạch bài dạy áp dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án........... 74
2.6. Một số giáo án minh họa.................................................................................... 77
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM............................................................ 91
3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm.......................................................................
91
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm....................................................................... 91
3.3. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm……………………………………...…........ 91
3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm………………………………………….
91
3.3.1.1. Chọn đối tƣợng, địa bàn thực nghiệm sƣ phạm………………….………. 91
3.3.1.2. Chuẩn bị thực nghiệm sƣ phạm.................................................................. 92
3.3.2. Nội dung các bài thực nghiệm sƣ phạm........................................................
93
3.3.3. Một số hình ảnh thực nghiệm........................................................................ 93
3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm.........................................................................
95
3.4.1. Kết quả đánh giá về kiến thức và độ bền kiến thức thông qua bài kiểm
tra...................................................................................................................
vi
95
3.4.2. Kết quả dánh giá năng lực GQVĐ, năng lực hợp tác và năng lực
THTN......................................................................................................................
97
3.4.3. Phân tích kết quả đánh giá năng lực GQVĐ, năng lực hợp tác và năng lực
thực hành thí nghiệm............................................................................................... 98
3.4.4. Kết quả phiểu thăm dị ý kiến của HS...........................................................
98
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................................... 101
1. Kết luận chung..................................................................................................... 101
2. Khuyến nghị........................................................................................................
102
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................
103
PHỤ LỤC LUẬN VĂN....................................................................................
105
vii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. So sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng nội
dung và chương trình định hướng năng lực.......................................................... 8
Bảng 1.2. Một số năng lực của HS đƣợc phát triển khi dạy học hóa học………
30
Bảng 1.3. Mức độ sử dụng một số PPDH và kĩ thuật dạy học ở trƣờng THPT.... 30
Bảng 1.4. Bảng thống kê số GV sử dụng PPDH theo góc, PPDH theo hợp đồng
và PPDH theo dự án.....................................................................................
31
Bảng 2.1. Cấu trúc nội dung chƣơng nitơ- photpho.............................................
36
Bảng 2.2. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực GQVĐ 38
Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát năng lực giải quyết vấn đề của HS......................
39
Bảng 2.4. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực hợp
tác..........................................................................................................................
39
Bảng 2.5. Bảng kiểm quan sát năng lực hợp tác của HS......................................
41
Bảng 2.6. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực THTN
42
Bảng 2.7. Bảng kiểm quan sát năng lực thực hành của HS..................................
43
Bảng 2.8. Bảng kiểm tổng hợp năng lực GQVĐ, năng lực hợp tác và năng lực
THTN....................................................................................................................
43
.
Bảng 2.9. Bảng mô tả các mức độ nhận thức chƣơng nitơ-photpho....................
45
Bảng 2.10. Các tiêu chuẩn đánh giá trong dạy học dự án...................................
75
Bảng 3.1. Danh sách các trƣờng THPT tiến hành TNSP……………………….
92
Bảng 3.2. Danh sách các bài TNSP......................................................................
93
Bảng 3.3. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng của lớp TN và ĐC. Xử lí với
bài kiểm tra 15 phút............................................................................................... 96
Bảng 3.4. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng của lớp TN và ĐC. Xử lí với
bài kiểm tra 45 phút............................................................................................... 96
viii
Bảng 3.5. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá năng lực GQVĐ................................ 97
Bảng 3.6. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá năng lực hợp tác...............................
97
Bảng 3.7. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá năng lực THTN................................. 98
Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả TNSP theo phiếu tự đánh giá của HS...................... 99
DANH MỤC HÌNH
Trang
Hình 1.1. Cấu trúc của năng lực hợp tác gồm 3 năng lực thành phần và 7 tiêu
chí………………………………………………………………………….
13
Hình 1.2. Cấu trúc năng lực GQVĐ (4 năng lực thành phần và 8 tiêu chí).....
14
Hình 1.3. Cấu trúc năng lực THTN (4 năng lực thành phần và 10 tiêu chí)...
15
Hình 1.4. Các giai đoạn của DHTDA...............................................................
24
Hình 1.5. Sơ đồ kĩ thuật khăn trải bàn.............................................................
28
Hình 1.6. Biểu đồ mức độ sử dụng một số PP và kĩ thuật dạy học ở trƣờng
THPT………………………………………………………………………….. 31
Hình 1.7. Biểu đồ mức độ sử dụng PPDH theo góc, theo HĐ và PPDH theo
dự án..................................................................................................................
32
Hình 2.1. Sơ đồ mối liên hệ giữa các nội dung nghiên cứu các chất................
37
Hình 2.2. Sơ đồ ln chuyển góc của HS.......................................................... 51
Hình 2.3. SĐTD hƣớng dẫn tổng kết kiến thức về photpho và hợp chất của
photpho theo mức 1...........................................................................................
62
Hình 2.4. SĐTD hƣớng dẫn tổng kết kiến thức về photpho và hợp chất của
photpho theo mức 2...........................................................................................
63
Hình 3.1. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút.................................................
95
Hình 3.2. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 45 phút.................................................
96
ix
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ giáo dục và đào tạo, (2015) Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể
trong chương trình giáo dục phổ thơng mới .
2. Bộ giáo dục và đào tạo, Vụ Giáo dục trung học (2008), Hướng dẫn thực hiện chuẩn
kiến thức kĩ năng của chương trình giáo dục phổ thơng mơn Hóa học lớp 11, Nxb
Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
3. Bộ giáo dục và đào tạo, Vụ Giáo dục trung học (2015), Xây dựng các chuyên đề dạy
học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Hóa học.
Tài liệu tập huấn.
4. Bộ Giáo dục và đào tạo, Vụ Giáo dục trung học ( 2014), Dạy học và kiểm tra đánh
giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh mơn Hóa học. Tài
liệu tập huấn.
5. Nguyễn Lăng Bình ( chủ biên), Đỗ Hƣơng Trà, Nguyễn Phƣơng Hồng, Cao Thị
Thặng (2010), Dạy và học tích cực- Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học, Nxb
Đại học sƣ phạm, Hà Nội.
6. Bernd Meier- Nguyễn Văn Cƣờng (2014), Lí luận dạy học hiện đại- Cơ sở đổi mới
mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, Nxb Đại học sƣ phạm, Hà Nội.
7. Dự án Việt Bỉ (2007- 2009), Bộ phiếu đánh giá dạy học tích cực và 3 phương pháp
dạy học theo góc, học theo hợp đồng, học theo dự án, Hà Nội.
8. Dự án Việt Bỉ (2007, 2008, 2009), Tài liệu tập huấn thực hành đánh giá kĩ năng áp
dụng 3 phương pháp, Tài liệu hội thảo đánh giá kết quả áp dụng dạy học tích cực.
9. Nguyễn Hữu Đĩnh (chủ biên), Đặng Thị Oanh, Đặng Xuân Thƣ (2008), Dạy và học
hóa học 11 theo hướng đổi mới, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
10. Kiều Phƣơng Hảo (2010), Nghiên cứu và áp dụng phương pháp dạy học theo hợp
đồng và theo góc góp phần rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên hóa học trường
ĐHSP, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, Trƣờng ĐHSP Hà Nội.
11. Phó Đức Hồ, Ngơ Quang Sơn (2008), Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy
học tích cực, Nxb Giáo dục.
12. Trần Thị Thu Huệ (2011), Phát triển một số năng lực cho học sinh THPT thơng
qua phương pháp và thiết bị trong dạy học hóa học vô cơ, Luận án Tiến sĩ Giáo dục
học, Viện khoa học Giáo dục Việt Nam.
91
13. Hoàng Thị Kim Liên (2011), Nghiên cứu và áp dụng phương pháp dạy học theo hợp
đồng và dạy học theo góc trong mơn hóa học ở trường THPT – phần phi kim hóa học 10
nâng cao, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, Trƣờng ĐHSP Hà Nội.
14. Đỗ Thị Quỳnh Mai (2015), Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực theo
quan điểm dạy học phân hóa trong dạy học phần hóa học phi kim ở trường trung học
phổ thông, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục, Trƣờng ĐHSP Hà Nội
15. Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khoa XI (2013) . Đổi mới căn bản toàn diện giáo
dục đào tạo
16. Đặng Thị Oanh (2011), Báo cáo tổng kết đề tài cấp bộ đề tài: Nghiên cứu và áp
dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng vào theo góc nhằm góp phần đổi mới
PPDH mơn hóa học ở trường phổ thông.
17. Đặng Thị Oanh- Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học mơn Hóa học ở
trường phổ thơng. Nxb Đại học sƣ phạm.
18. Thủ tƣớng chính phủ (2012), Chiến lƣợc phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020
ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tƣớng Chính phủ
19. Nguyễn Xuân Trƣờng (chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền
(2014), Bài tập hóa học 11 cơ bản. Nxb Giáo Dục Việt Nam
20. Tony Buzan (2010), Sơ đồ tư duy, Nxb tổng hợp Thành Phố Hồ Chí Minh
21. Đỗ Hƣơng Trà (2011), Các kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học vật lí ở
trường phổ thơng, Nxb Giáo dục, Hà Nội
Trang web
22. o/teaching/learn_contracts.html
23. OECD (2002), Definition and seletion of Competencies: Theoretical and
Conceptual Foundation, />24. />25. />26. />
92
