Tư tưởng chính trị xã hội của minh mệnh và ảnh hưởng của nó đối với chế độ phong kiến việt nam dưới triều nguyễn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------

PHAN THỊ THU HẰNG

TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CỦA MINH MỆNH
VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA NÓ ĐỐI VỚI CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN
VIỆT NAM DƢỚI TRIỀU NGUYỄN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------

PHAN THỊ THU HẰNG

TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CỦA MINH MỆNH
VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA NÓ ĐỐI VỚI CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN
VIỆT NAM DƢỚI TRIỀU NGUYỄN
Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS
Mã số:

62.22.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. ĐỖ THỊ HÒA HỚI

HÀ NỘI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
tài liệu trong luận án trung thực, đảm bảm tính khách quan. Các tài liệu
tham khảo có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
Hà Nội, ngày tháng năm 2015
Tác giả

Phan Thị Thu Hằng


LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn cô PGS.TS. Đỗ Thị Hòa Hới đã
tận tình hướng dẫn, truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm cho tôi trong suốt quá
trình thực hiện luận án.
Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn đến các quý thầy cô Khoa Triết học luôn
tạo điều kiện, tận tình giúp đỡ, truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt những
năm học Cao học vừa qua. Tôi cũng xin cảm ơn các anh chị em, bạn bè đồng
nghiệp tại Viện Triết học đã nhiệt tình chia sẻ kiến thức giúp tôi hoàn thành
luận án này.
Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình đã luôn động viên và ủng hộ tôi theo đuổi
con đường nghiên cứu khoa học thú vị nhưng đầy chông gai và thử thách.


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 7
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐỀ TÀI
LUẬN ÁN.......................................................................................................... 9
1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến cơ sở hình thành tƣ tƣởng chính
trị - xã hội của Minh Mệnh .................................................................................. 9
1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến nội dung tƣ tƣởng chính trị - xã
hội của Minh Mệnh ............................................................................................. 14
1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến ảnh hƣởng của tƣ tƣởng chính trị
- xã hội Minh Mệnh đến chế độ phong kiến Việt Nam dƣới triều Nguyễn.... 20
Chƣơng 2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CỦA
MINH MỆNH ................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Điều kiện kinh tế - xã hội cho sự hình thành tƣ tƣởng chính trị - xã hội của
Minh Mệnh .......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Bối cảnh thế giới và khu vực nửa đầu thế kỷ XIXError! Bookmark not
defined.
2.1.2. Bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIXError!
Bookmark
not defined.
2.2. Tiền đề tƣ tƣởng cho sự hình thành tƣ tƣởng chính trị - xã hội của Minh
Mệnh .................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Ảnh hưởng của Nho giáo đến tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh Error!
Bookmark not defined.
2.2.2. Giá trị truyền thống yêu nước với tư tưởng chính trị - xã hội của Minh
Mệnh .......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3. Điều kiện chủ quan cho sự hình thành tƣ tƣởng chính trị - xã hội của Minh
Mệnh ................................................................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Con người và sự nghiệp của Minh MệnhError! Bookmark not defined.
2.3.2. Các tác phẩm chủ yếu của Minh MệnhError! Bookmark not defined.
Chƣơng 3. MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ XÃ HỘI CỦA MINH MỆNH ........................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Tƣ tƣởng của Minh Mệnh về đạo trị nƣớc Error! Bookmark not defined.

3.1.1. Cơ sở của đường lối Đức trị .............. Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nội dung của đường lối Đức trị ......... Error! Bookmark not defined.
3.1.3. Công cụ thực hiện đường lối Đức trị . Error! Bookmark not defined.
3.2. Tƣ tƣởng về hoàn thiện bộ máy nhà nƣớc quân chủ tập quyền ....... Error!
Bookmark not defined.


3.2.1. Tư tưởng xây dựng đội ngũ quan lại theo chuẩn mựcError!
Bookmark
not defined.
3.2.2. Tư tưởng cải cách bộ máy hành chính từ trung ương đến địa phươngError!
Bookmark not defined.
3.2.3. Tư tưởng thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát trong bộ máy nhà nước .... 84
3.3. Tƣ tƣởng bảo vệ chủ quyền quốc gia và văn hóa truyền thống ..... Error!
Bookmark not defined.
3.3.1. Nhận thức của Minh Mệnh về tác động của phương Tây đến chủ quyền quốc
gia và văn hóa truyền thống ......................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Tư tưởng cấm đoán Công giáo .......... Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Tư tưởng củng cố Chính đạo - Nho giáoError! Bookmark not defined.
Chƣơng 4. ẢNH HƢỞNG CỦA TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI MINH
MỆNH ĐẾN CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN VIỆT NAM DƢỚI TRIỀU NGUYỄNError!
Bookmark not defined.
4.1. Ảnh hƣởng đến lĩnh vực kinh tế ................. Error! Bookmark not defined.
4.2. Ảnh hƣởng đến lĩnh vực chính trị .............. Error! Bookmark not defined.
4.3. Ảnh hƣởng đến lĩnh vực tôn giáo ............... Error! Bookmark not defined.
4.4. Ảnh hƣởng đến lĩnh vực tƣ tƣởng .............. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ........................................................ Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN .......................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................. 11

PHỤ LỤC........................................................... Error! Bookmark not defined.


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Triều Nguyễn là vương triều cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam trước
khi đất nước diễn ra cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945, bước vào giai đoạn
hiện đại. Đây là giai đoạn lịch sử mà đã để lại nhiều bộ sử liệu quý giá cho đến
ngày nay và được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu Tuy nhiên trước thời kỳ Đổi
mới, xu hướng nghiên cứu chủ yếu nhấn mạnh đến sự bất cập, hạn chế của vương
triều Nguyễn để tập trung phê phán nó. Từ sau những năm Đổi mới cho đến nay,
công tác nghiên cứu về triều Nguyễn đã có sự chuyển biến đáng kể, xuất hiện
những quan điểm đa chiều, khách quan, toàn diện về vương triều này. Các cuộc hội
thảo với quy mô liên ngành, liên tỉnh hay quốc gia, quốc tế về triều Nguyễn và các
nhân vật lịch sử trong thời kỳ này như Phan Thanh Giản, Tôn Thất Thuyết, Nguyễn
Văn Tường, Nguyễn Trọng Hợp... đã được tổ chức ở nhiều địa phương. Công tác
dịch thuật, xuất bản và tái bản các thư tịch thời Nguyễn như bộ Khâm Định Đại
Nam hội điển sự lệ, Minh Mệnh chính yếu, Tự Đức văn tập, Châu bản triều
Nguyễn... cùng với việc khảo cứu dựa trên các tài liệu địa bạ, hương ước... ngày
càng được đẩy mạnh, làm phong phú thêm kho tư liệu nghiên cứu về triều Nguyễn.
Không chỉ vậy, nhiều công trình nghiên cứu của một số học giả nước ngoài về
thời kỳ này cũng được dịch và xuất bản tại Việt Nam. Có thể kể tên hai công trình
tiêu biểu sau đây: Y.Tsuboi (1990), Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung
Hoa (1847 – 1885) của NXB Thành phố Hồ Chí Minh và Choi Byung Wook
(2011), Vùng đất Nam Bộ dưới triều Minh Mạng của NXB Thế giới. Tình hình học
thuật trên đây đã tạo điều kiện thuận lợi cho các học giả trong và ngoài nước tiếp


tục đi sâu nghiên cứu về vương triều Nguyễn và lịch sử tư tưởng Việt Nam ở giai
đoạn này. Việc đánh giá triều Nguyễn do đó có nhiều thay đổi, xuất hiện các quan

điểm, nhận định khoa học mang tính xác thực hơn. Trên cơ sở đó, diện mạo tư
tưởng của vương triều Nguyễn và các vua Nguyễn cũng ngày càng được khắc họa
rõ nét hơn, nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề cần được tiếp tục làm rõ hơn.
Có thể nói, trong số các vị vua triều Nguyễn, Minh Mệnh là người để lại
nhiều đóng góp và có ảnh hưởng đáng kể nhất đối với lịch sử tư tưởng Việt Nam.
Trong bối cảnh lịch sử - xã hội của thế giới và Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX, Minh
Mệnh đã phải đối diện với những vấn đề mang tính thực tiễn cấp bách. Đó là việc
mở cửa hay đóng cửa với phương Tây, ứng xử thế nào với Công giáo? Với tư cách
là một nhà vua trị vì đất nước đồng thời là một nhà Nho, cộng với cá tính mạnh
mẽ, quyết đoán, Minh Mệnh đã áp dụng các lý tưởng Nho giáo vào thực tiễn, giải
quyết các yêu cầu lịch sử đặt ra. Tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh vì thế
phản ánh sâu sắc dấu ấn thời đại. Nhìn chung, trong những năm gần đây, các
nghiên cứu về Minh Mệnh đã ngày càng cung cấp cho người đọc hiểu biết đầy đủ,
toàn diện và khách quan hơn về con người và tư tưởng của ông. Tuy nhiên, nhiều
vấn đề về tư tưởng của ông cũng như ảnh hưởng của nó đến chế độ phong kiến
Việt Nam vẫn cần phải được tiếp tục nghiên cứu, đánh giá lại để đi đến nhận định
thống nhất về vai trò của Minh Mệnh trong lịch sử. Bên cạnh đó, việc rút ra từ tư
tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh những bài học về nguyên tắc tổ chức bộ
máy nhà nước, quản lý hành chính, pháp luật, quốc phòng... cho sự nghiệp Đổi mới
toàn diện của đất nước là rất cần thiết.
Nhìn chung, dựa trên các thành tựu của người đi trước, việc tiếp tục nghiên
cứu hệ thống tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh, đánh giá các giá trị và hạn
chế của nó trên cơ sở tư liệu đầy đủ hơn trước là việc làm cần thiết vừa mang ý nghĩa lý
luận vừa mang ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, cấp bách. Nhận thức đó là lý do để chúng tôi
chọn vấn đề tìm hiểu tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh và ảnh hưởng của nó


đối với chế độ phong kiến Việt Nam dưới triều Nguyễn làm đề tài nghiên cứu cho Luận
án tiến sĩ triết học của mình.
2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận án là làm rõ tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh, từ
đó chỉ ra ảnh hưởng của tư tưởng này đến một số lĩnh vực thuộc đời sống chính trị
- xã hội trong các triều vua Nguyễn tiếp theo.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau đây:
- Phân tích các cơ sở khách quan và chủ quan cho sự hình thành tư tưởng chính trị
- xã hội của Minh Mệnh.
- Hệ thống hóa các nội dung cơ bản trong tư tưởng chính trị - xã hội của Minh
Mệnh.
- Phân tích một số ảnh hưởng của tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh đến
một số lĩnh vực thuộc đời sống chính trị - xã hội triều Nguyễn.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Về đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là tư tưởng chính trị - xã hội của Minh
Mệnh.
3.2. Về phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án chủ yếu thông qua các sử liệu như Đại Nam
thực lục, Minh Mệnh chính yếu, Minh Mệnh ngự chế văn, Minh Mệnh ngự chế thi...
Luận án tập trung nghiên cứu ảnh hưởng tư tưởng chính trị - xã hội đến một
số lĩnh vực thuộc đời sống chính trị - xã hội tập trung dưới thời Thiệu Trị và Tự
Đức.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận


Nhằm thực hiện mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đề ra trong luận án, chúng tôi
dựa vào những cơ sở lý luận của Triết học Mác - Lênin như: tồn tại xã hội quyết
định ý thức xã hội, tính độc lập tương đối của ý thức xã hội, mối liên hệ giữa các
hình thái ý thức xã hội, vai trò của quần chúng và cá nhân trong lịch sử…

Luận án cũng dựa trên quan điểm của Đảng và Nhà nước, tư tưởng Hồ Chí
Minh về vấn đề kế thừa di sản truyền thống đối với hiện nay.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp như phương pháp lôgic- lịch sử,
phương pháp đi từ trừu tượng đến cụ thể, phương pháp phân tích, tổng hợp, so
sánh, đối chiếu và đồng thời sử dụng phương pháp liên ngành triết học - văn hóa,
triết học - tôn giáo...
5. Những kết quả mới về mặt khoa học của luận án:
Tiếp cận dưới góc độ Triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với
các phương pháp liên ngành,


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Nguyễn Thế Anh (2008): Kinh tế và xã hội Việt Nam dưới các vua triều
Nguyễn, NXB Văn học, Hà Nội.
2. Ban Tôn giáo của chính phủ, Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam (1988), Một số
vấn đề lịch sử Đạo Thiên Chúa trong lịch sử dân tộc Việt Nam, Viện Khoa học
Xã hội và Ban tôn giáo, Hồ Chí Minh.
3. Đỗ Bang, Nguyễn Minh Tường (1996), Chân dung các vua Nguyễn, T. 1, NXB
Thuận Hóa, Huế.
4. Đỗ Bang (1997), Tổ chức bộ máy nhà nước triều Nguyễn giai đoạn 1802- 1884,
NXB Thuận Hóa, Huế.
5. Đỗ Bang, Trần Bạch Đằng, Đinh Xuân Lâm (1999), Tư tưởng canh tân dưới
triều Nguyễn, NXB Thuận Hóa, Huế.
6. Bộ giáo dục đào tạo, trường ĐH Sư phạm Hà Nội (2002), Kỷ yếu Hội thảo khoa
học quốc gia: Nghiên cứu và giảng dạy lịch sử thời Nguyễn ở đại học, cao đẳng
sư phạm và phổ thông, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.
7. Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng (1971), Tìm hiểu thiên tài quân sự của
Nguyễn Huệ, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội.

8. Nguyễn Thanh Bình (2007), Học thuyết chính trị - xã hội của Nho giáo và ảnh
hưởng của nó ở Việt Nam (Từ thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ XIX), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội.
9. Tôn Thất Bình (2008), Kể chuyện các vua Nguyễn, NXB Văn hóa Thông tin, Hà
Nội.
10. L.Cadière (2006), Văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng việt Nam dưới nhãn quan học
giả L.Cadière, NXB Thuận Hóa, Huế.


11. Trương Bá Cần (2008), Lịch sử phát triển Công giáo ở Việt Nam, T. 1, NXB
Tôn giáo, Hà Nội.
12. Trương Bá Cần (2008), Lịch sử phát triển Công giáo ở Việt Nam, T. 2, NXB
Tôn giáo, Hà Nội.
13. Trương Bá Cần (1996), Vua Minh Mệnh với Công giáo (từ đầu 1820 đến cuối
1832), Nguyệt san Công giáo và Dân tộc (14), tr. 116 – 120.
14. Đoàn Trung Còn (Dịch giả)(2006), Tứ thư, NXB Thuận Hóa, Huế.
15. Trần Quỳnh Cư, Đỗ Đức Hùng (1995), Các triều đại Việt Nam, NXB Thanh
niên, Hà Nội.
16. Trần Quỳnh Cư, Trần Việt Quỳnh (2004), Mười ba đời vua nhà Nguyễn, NXB
Thuận Hóa, Huế.
17. Nguyễn Trọng Chuẩn (2006), Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, T. 1, NXB
Khoa học Xã hội, Hà Nội.
18. Phan Đại Doãn (1998), Một số vấn đề về Nho giáo Việt Nam, NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội.
19. Phạm Đức Thành Dũng, Vĩnh Cao (2000), Khoa cử và các nhà khoa bảng triều
Nguyễn, Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế, NXB Thuận Hóa, Huế.
20. Quang Đạm (1994), Nho giáo xưa và nay, Viện Thông tin Khoa học Xã hội, Hà
Nội.
21. Lê Tuấn Đạt (2007), “Thái độ của Minh Mạng với Công giáo” đăng trên Tạp
chí Nghiên cứu Tôn giáo (4), tr. 42 – 45.

22. Tự Đức (2001)(Người dịch: Ngô Lập Chi), Tự Đức ngự chế văn tập, Tài liệu
của Viện Triết học, số kí hiệu H: 43.
23. Trần Quang Đức (2013), Ngàn năm áo mũ, NXB Thế giới, Hà Nội.
24. Trịnh Hoài Đức (1972), Gia Định Thành thông chí, tập hạ, bản dịch Tu Trai
Nguyễn Tạo, NXB Phủ quốc vụ khanh đặc trách văn hóa, Gia Định.


25. Trần Văn Giàu (1958), Sự khủng hoảng của chế độ phong kiến nhà Nguyễn
trước năm 1858, NXB Văn hóa, Hà Nội.
26. Trần Văn Giàu (1973), Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đến
cách mạng tháng Tám, T. 1, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
27. Trần Văn Giàu (2008), Tổng tập Trần Văn Giàu, NXB Quân đội nhân dân, Hà
Nội.
28. Trần Văn Giàu (1980), Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam,
NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
29. Nguyễn Hùng Hậu (2005), Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, T. 1, NXB Đại
học Quốc gia, Hà Nội.
30. Nguyễn Hữu Hiếu (2002), Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương
Nam, NXB Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh.
31. Nguyễn Thị Hiếu (2009), Tìm hiểu tư tưởng chính trị - xã hội của Minh Mệnh
qua một số tác phẩm tiêu biểu dưới triều Nguyễn, Luận văn Thạc sĩ Triết học,
Đại học Quốc gia, Hà Nội.
32. Nguyễn Duy Hinh (1989), “Hệ tư tưởng Nguyễn”, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử
(3 - 4), tr. 6 - 18.
33. Đỗ Lan Hiền (2001), “Quan niệm của Tự Đức về Công giáo qua tác phẩm Đạo
biện, Tạp chí Triết học (6), tr. 31 - 35.
34. Đỗ Lan Hiền (2002), Sự thống nhất giữa kính Chúa và yêu nước trong lí luận
tư tưởng Việt Nam thời cận đại, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
35. Lê Thị Thanh Hòa (1998), Việc đào tạo và sử dụng quan lại của triều Nguyễn
từ năm 1802 đến năm 1884, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.

36. Nguyễn Hồng (1959), Lịch sử truyền giáo ở Việt Nam, T. 1, NXB Sài Gòn, Sài
Gòn.
37. Đỗ Thị Hòa Hới (1996), Tư tưởng dân chủ của Phan Châu Trinh, NXB Khoa
học Xã hội, Hà Nội.


38. Đỗ Thị Hòa Hới (2000), “Tư tưởng Đặng Huy Trứ với Nho giáo triều Nguyễn
thế kỷ XIX”, Tạp chí Triết học (6), Tr. 25 – 27.
39. Đỗ Thị Hòa Hới (2005), “Ảnh hưởng triết học phương Tây trong quan niệm
của Phan Bội Châu về con người(qua Triết học nhân sinh), Tạp chí Triết học
(9), tr. 33 – 39.
40. Phạm Bích Hợp (2007), Người Nam bộ và tôn giáo bản địa (Bửu Sơn Kỳ
Hương - Cao Đài - Hòa Hảo), NXB Tôn giáo, Hà Nội.
41. Phan Phát Huồn (1958), Việt Nam giáo sử, T. 1, NXB Cứu thế tùng thư, Sài
Gòn.
42. Cao Xuân Huy (1995), Tư tưởng phương Đông gợi những điểm nhìn tham
chiếu, NXB Văn học, Hà Nội.
43. Trương Sỹ Hùng, Thái Trung Sử (2004), “Giới thiệu tác phẩm Ngự chế minh văn
cổ khí đồ của Minh Mạng”, Thông báo Hán Nôm học, tr. 225 – 247.
44. Đỗ Quang Hưng (1991), Một số vấn đề lịch sử Thiên Chúa giáo ở Việt Nam,
Tủ sách Đại học Tổng hợp, Hà Nội.
45. Nguyễn Quang Hưng (2007), Công giáo Việt Nam thời kỳ triều Nguyễn (1802
– 1883), NXB Tôn giáo, Hà Nội.
46. Lê Thành Khôi (2014), Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XX,
NXB Nhã Nam và NXB Tôn giáo, Hà Nội.
47. Vũ Khiêu (2002), Bàn về văn hiến Việt Nam, NXB Thành phố Hồ Chí Minh,
Hồ Chí Minh
48. Trần Trọng Kim (2005), Việt Nam Sử lược, NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí
Minh, Hồ Chí Minh.
49. Nguyễn Văn Kiệm (1993), “Chính sách tôn giáo của nhà Nguyễn nửa đầu thế

kỷ XIX”, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử (6), tr. 21- 23.
50. Nguyễn Văn Kiệm (2001), Sự du nhập của đạo Thiên Chúa giáo vào Việt Nam
từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX, Hội khoa học lịch sử Việt Nam, Hà Nội.


51. Nguyễn Thế Kiệt (2001), Ảnh hưởng của đạo đức phong kiến trong cán bộ
lãnh đạo quản lý của Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
52. Lê Thị Lan (1991), “Cần tăng cường nghiên cứu lịch sử triết học trong triết học
hiện nay”, Tạp chí Triết học (4), tr. 43 - 45.
53. Lê Thị Lan (1993), “Vài nét về tình hình nghiên cứu tư tưởng Việt Nam thế kỷ
XIX từ những năm 80 đến nay”, Tạp chí Triết học (1), tr. 70 - 74.
54. Lê Thị Lan (2001), Tìm hiểu các tư tưởng cải cách ở Việt Nam nửa cuối thế kỷ
XIX , Luận án Tiến sĩ Triết học, Viện Triết học, Trung tâm khoa học xã hội và
nhân văn quốc gia, Hà Nội.
55. Lê Thị Lan (2006), “Về ảnh hưởng của tư tưởng canh tân nửa cuối thế kỷ XIX
đối với vua quan triều Nguyễn và tầng lớp sĩ phu đương thời”, Tạp chí Triết học
(3), tr. 35 - 38.
56. Đinh Xuân Lâm, Dương Lan Hải (1998), Nghiên cứu Việt Nam: Một số vấn đề
lịch sử kinh tế - chính trị - xã hội, NXB Thế giới, Hà Nội.
57. Phan Huy Lê (1960): Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam, T. 2, NXB Giáo
dục, Hà Nội.
58. Phan Huy Lê, Chu Thiên, Vương Hoàng Tuyên, Đinh Xuân Lâm (1965), Lịch
sử chế độ phong kiến Việt Nam, Từ đầu thế kỷ XVI đến giữa thế kỷ XIX, T. 3,
NXB Giáo dục, Hà Nội.
59. Phan Huy Lê (1991), Nguyễn Bỉnh Khiêm - Danh nhân văn hóa, Bộ văn hóa
xuất bản, Hà Nội.
60. Ngô Sĩ Liên (2004), Đại Việt sử ký toàn thư, T. 2, NXB Khoa học Xã hội, Hà
Nội.
61. Phan Ngọc Liên, Đỗ Thanh Bình, Nguyễn Ngọc Cơ (2005), Lịch sử nhà
Nguyễn - Một cách tiếp cận mới, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

62. Nguyễn Thế Long (2005), Bang giao Đại Việt triều Nguyễn, NXB Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.


63. Đắc Lộc (1994), Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài. Bản dịch Hồng Nhuệ
Nguyễn Khắc Xuyên, Tủ sách Đại kết, Hồ Chí Minh.
64. Lê Nguyễn Lưu, Phan Tấn Tô (1998), Vua Minh Mệnh và Viện Thái y triều
Nguyễn, NXB Thuận Hóa, Huế.
65. Nguyễn Phong Nam (1997), Những vấn đề lịch sử và văn chương triều
Nguyễn, NXB Giáo dục, Hà Nội.
66. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 1, NXB
Thuận Hóa, Huế.
67. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 2, NXB
Thuận Hóa, Huế.
68. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 3, NXB
Thuận Hóa, Huế.
69. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 4, NXB
Thuận Hóa, Huế.
70. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 5, NXB
Thuận Hóa, Huế.
71. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 6, NXB
Thuận Hóa, Huế.
72. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 7, NXB
Thuận Hóa, Huế.
73. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 8, NXB
Thuận Hóa, Huế.
74. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 9, NXB
Thuận Hóa, Huế.
75. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 10, NXB
Thuận Hóa, Huế.

76. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 11, NXB
Thuận Hóa, Huế.
77. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 12, NXB
Thuận Hóa, Huế.
78. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 13, NXB
Thuận Hóa, Huế.
79. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 14, NXB
Thuận Hóa, Huế.
80. Nội các triều Nguyễn (1993), Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 15, NXB
Thuận Hóa, Huế.
81. Nội các triều Nguyễn (2004), Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ, T. 2, NXB
Thuận hóa, Huế.
82. Nội các triều Nguyễn (2002), Châu bản triều Nguyễn, Chư bộ nha, Q.79, Lí
Kim Thoa biên dịch, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
83. Nội các triều Nguyễn (2002), Châu bản triều Tự Đức 1848 - 1883, Vũ Thanh
Hằng, Trà Ngọc Anh, Trà Ngọc Anh, Tạ Quang Phát tuyển chọn và dịch, NXB
Văn học, Hà Nội.
84. Phan Ngọc (2005), Bản sắc văn hóa Việt Nam, NXB Văn hóa thông tin, Hà
Nội.
85. Nguyễn Quang Ngọc (2007), Tiến trình lịch sử Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà
Nội.
86. Lê Nguyễn (1998), Thành cổ Sài Gòn và mấy vấn đề về triều Nguyễn, NXB
Trẻ, Hồ Chí Minh.
87. Nhiều tác giả (1999), Vai trò của Nho giáo ở Việt Nam và các nước Châu Á
trong thế giới hiện đại, Tập san Khoa học Xã hội và Nhân văn (8), NXB Đại
học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.

88.

Nhiều tác giả (2001), Những vấn đề lịch sử Việt Nam, NXB Trẻ, Hồ Chí

Minh.
89. Nhiều tác giả (2005), Lịch sử nhà Nguyễn một cách tiếp cận mới, NXB Đại học
Sư phạm, Hà Nội.
90. Nhiều tác giả (2007), Những vấn đề lịch sử nhà Nguyễn, NXB Văn hóa, Hồ
Chí Minh .
91. Nhiều tác giả (2008), Kỷ yếu hội thảo khoa học: Chúa Nguyễn và vương triều
Nguyễn trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX, NXB Thế giới, Hà
Nội.
92. Vũ Dương Ninh, Nguyễn Văn Hồng, Võ Mai Bạch Tuyết (1986), Lịch sử cận
đại thế giới, T. 1, NXB Đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
93. Patrick J. Honey (Trương Ngọc Phú chú giải) (1999): “Việt Nam vào thế kỷ
XIX qua hồi ức của John White, John Crawfurd, George Gibson”, Tạp chí
Nghiên cứu Huế (1), tr. 216.
94. Tống Nhất Phu (2002), Nho học tinh hoa, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội.
95. Vũ Huy Phúc (1979), Tìm hiểu chế độ ruộng đất Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX,
NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
96. Lê Văn Quán (2006), Lịch sử tư tưởng chính trị - xã hội Việt Nam từ tiền sử
đến thời kỳ dựng nước, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
97. Lê Văn Quán (2008) Lịch sử tư tưởng chính trị - xã hội Việt Nam từ Bắc thuộc
đến thời kỳ Lý - Trần , NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
98. Lê Văn Quán (2013) Lịch sử tư tưởng chính trị - xã hội Việt Nam thời kỳ Lê –
Nguyễn, NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
99. Nguyễn Phan Quang, Võ Xuân Đàn (1993), Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến
năm 1858, T. 2, NXB Đại học sư phạm Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.
100.

Nguyễn Phan Quang (2007), “Triều Nguyễn và xã hội Việt Nam thế kỷ

XIX”, Tạp chí Xưa và Nay (282), tr.16 - 20.


101.

Dương Kinh Quốc (1999), Việt Nam những sự kiện Lịch sử 1858 – 1918,

NXB Giáo dục, Hà Nội.
102.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1997), Đại Nam nhất thống chí, T. 1, NXB

Thuận Hóa, Huế.
103.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1997), Đại Nam nhất thống chí, T. 2, NXB

Thuận Hóa, Huế.
104.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1997), Đại Nam nhất thống chí, T. 3, NXB

Thuận Hóa, Huế.
105.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1997), Đại Nam nhất thống chí, T. 4, NXB

Thuận Hóa, Huế.

106.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1997), Đại Nam nhất thống chí, T. 5, NXB

Thuận Hóa, Huế.
107.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1962), Đại Nam thực lục, T. 1, NXB Sử học,

Hà Nội.
108.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1963), Đại Nam Thực lục chính biên, Đệ nhất

kỷ, NXB Sử học, Hà Nội.
109.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1962), Đại Nam thực lục chính biên, T. 3,

NXB Sử học, Hà Nội.
110.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1963), Đại Nam thực lục chính biên, T. 11,

NXB Sử học, Hà Nội.
111.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1964), Đại Nam thực lục chính biên, T. 6,

NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.

112.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1968), Đại Nam thực lục chính biên, T. 19,

NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội .
113.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1964), Đại Nam thực lục chính biên, T. 21,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.


114.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1969), Đại Nam thực lục chính biên, T. 21,

NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
115.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1994), Đại Nam thực lục chính biên, T. 6,

NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
116.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 1, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
117.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 2, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
118.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 3, NXB Giáo dục

Hà Nội.
119.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 4, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
120.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 5, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
121.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 6, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
122.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 7, NXB Giáo dục

Hà Nội.
123.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 8, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
124.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 9, NXB Giáo dục,

Hà Nội.
125.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2007), Đại Nam thực lục, T. 10, NXB Giáo

dục, Hà Nội.
126.

Quốc sử quán triều Nguyễn (1972), Minh Mệnh chính yếu, T. II, Bản dịch

của Vũ Quang Khanh, Võ Khắc Văn, NXB Bộ Văn hóa, Sài Gòn.


127.

Quốc sử quán triều Nguyễn (2000), Minh Mệnh ngự chế văn, NXB Thuận

Hóa, Huế.
128. Quốc sử quán triều Nguyễn (1966)(Người dịch: Ngô Lập Chi), Minh Mệnh
ngự chế thi, Viện Triết học.
129.

Quốc Sử quán triều Nguyễn (2010), Minh Mệnh chính yếu, NXB Thuận

Hóa, Huế.
130.

Trương Hữu Quýnh (1983), Chế độ ruộng đất ở Việt Nam thế kỷ XI - XVIII,

T. 2, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
131.

Trương Hữu Quýnh (1988), “ Mấy vấn đề về quan hệ giữa việc truyền bá

đạo Thiên chúa và chính trị ở Việt Nam thế kỷ XVII - XIX”, Tạp chí Nghiên
cứu lịch sử (1 - 2), tr. 33 - 36.
132.

Trương Hữu Quýnh, Đỗ Bang (1997), Tình hình ruộng đất nông nghiệp và

đời sống nông dân dưới triều Nguyễn, NXB Thuận Hóa, Huế.
133.

Trương Hữu Quýnh (1999), Đại cương lịch sử Việt Nam, Từ khởi nguyên

đến 1858, T. 1, NXB Giáo dục, Hà Nội.
134.

Trần Lê Sáng (2002), Ngữ văn Hán Nôm, T. 1, NXB Khoa học Xã hội, Hà

Nội
135.

Trần Nam Tấn (2006), Ngoại giao giữa Việt Nam ở các nước phương Tây

dưới triều Nguyễn (1802 -1858), NXB Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí
Minh, Hồ Chí Minh.
136. Khổng Tử (2007), Kinh Lễ, NXB Văn học, Hà Nội.
137.

Nguyễn Minh Tường (1994), Công cuộc cải cách hành chính dưới triều

Minh Mệnh (1820 - 1840), Luận án PTSKH Lịch sử, Đại học Quốc gia, Hà Nội.
138. Nguyễn Minh Tường (1996), Cải cách hành chính dưới triều Minh Mệnh
(1820 - 1840), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
139.

Văn Tạo (2006), Mười cuộc cải cách, đổi mới lớn trong lịch sử Việt Nam,

NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.


140.

Lê Sỹ Thắng (1997), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà

Nội.
141.

Nguyễn Quyết Thắng (1994), Khoa cử và giáo dục Việt Nam, NXB Văn hóa

thông tin, Hà Nội.
142.

Nguyễn Quyết Thắng (2002), Hoàng Việt luật lệ, NXB Văn hóa thông tin,

Hà Nội.
143.

Tôn Thất Thiện (2007), “Các vua nhà Nguyễn, giới Văn Thân dưới ánh sáng

của xét lại”, Tạp chí Xưa và Nay (290), tr.25 - 29.
144.

Lê Phục Thiện (1992) Luận ngữ, NXB Văn hóa, Hà Nội.

145.

Trần Thị Hồng Thúy (2000), Ảnh hưởng của Nho giáo đối với chủ nghĩa

yêu nước Việt Nam truyền thống, Luận văn Thạc sĩ Triết học, Viện Triết học, Hà
Nội.
146.

Nguyễn Tài Thư (1993), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, T. 1, NXB Khoa học

Xã hội, Hà Nội.
147.

Nguyễn Tài Thư (1997), Nho học và Nho học ở Việt Nam (Một số vấn đề lý

luận và thực tiễn), NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
148.

Tố Am Nguyễn Toại (2002), Những phát hiện mới về triều Nguyễn, NXB

Văn nghệ, Hồ Chí Minh.
149.

Nguyễn Xuân Tùng (2011),“Luật hồi tỵ và một vài suy ngẫm về công tác

cán bộ trong giai đoạn hiện nay”, http///moj.gov. vn /ct/ tintuc/ Pages/ nghiencuu-trao-doi.aspx?ItemID=4385.
150.

Nguyễn Hoài Văn (2002), Tìm hiểu tư tưởng chính trị Nho giáo Việt Nam từ

Lê Thánh Tông đến Minh Mệnh, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội
151.

Nguyễn Hoài Văn (2008) Sự phát triển của tư tưởng chính trị Việt Nam thế

kỷ X - XV, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
152.

Nguyễn Hoài Văn (2010) Đại cương lịch sử tư tưởng chính trị Việt Nam từ

thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.


153.

Nguyễn Văn Vịnh (2002), Thế giới quan trong triết học Trung Quốc cổ đại,

Luận án Tiến sĩ Triết học, Đại học Quốc gia, Hà Nội.

154.

Hồ Vĩnh (1996), Dấu tích văn hóa thời Nguyễn, NXB Thuận Hóa, Huế.

155.

Viện Nghiên cứu Hán Nôm (2004), Ngữ văn Hán Nôm, T. 1, NXB Khoa

học Xã hội, Hà Nội.
156.

Viện Sử học (1998), Khâm định việt sử thông giám cương mục, T. II, NXB

Giáo dục, Hà Nội.
157.

Y. Tsuboi (2011), Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa (1847 –

1885), NXB Tri thức, Hà Nội.
158.

Choi Byung Wook, Vùng đất Nam Bộ dưới triều Minh Mạng (2011), NXB

Thế giới, Hà Nội.

Tiếng Anh
159.

Duiker, William J. (1976), The raise of Nationalism in Vietnam, 1900 -

1941, Cornell University Press.
160.

Lamb, Helen B., (1972), Vietnam's Will to Live. Resistance to Foreign

Aggression from Early Times Through the Nineteenth Century, Monthly review
press, New York and London.
161.

Osborne, Milton E., (2004), Southeast Asia-An Introductory History, Ninth

edition, Allen&Unwin.
162.

Joseph Buttinger (1969), The Smaller Dragon, A Political History of

Vietnam, New York, Washington.
163.

Woodside, A.Barton (1971), Vietnam and the Chinese Model: A

Comparative Study of Vietnamese and Chinese Government in the First Hatf of
the Nineteenth Century, Harvard University Press.
Tiếng Trung


164.

徐宗泽(1938)( 编著), 中国天主教传教史概论，圣教杂志社.

165.

阎学通 (2009),“先秦国家间政治思想的异同及其启示”，中国社会科学

(3), 编87 – 125。


luận án đã trình bày có hệ thống và rõ