tiểu luận cao học Trách nhiệm xã hội đối với nhà báo

LỜI MỞ ĐẦU
Hoạt động báo chí là một trong những hoạt động mang tính xã hội rất
cao. Nghề báo là nghề hoạt động xã hội; người làm báo là người hoạt động xã
hội. Tác phẩm báo chí thường có tác động xã hội rộng lớn, có khả năng định
hướng tư tưởng, định hướng thông tin cao và hiệu quả, chính vì vậy báo chí
luôn được coi là công cụ tuyên truyền hữu hiệu. Ngày nay, với sự phát triển
như vũ bão của công nghệ thông tin, báo chí còn có khả năng tác động nhanh
chóng và hết sức mạnh mẽ đối với xã hội, đôi khi vượt ra ngoài dự kiến của
tác giả. Một tác phẩm báo chí có thể mang lại hiệu ứng tích cực, góp phần
nâng cao tình cảm, nhận thức, lòng tin và định hướng hành động cho công
chúng, nhưng cũng có thể làm suy giảm lòng tin, băng hoại đạo đức, làm sai
lệch nhận thức và dẫn đến làm lệch lạc về hành động không chỉ một cá nhân,
một nhóm người mà có thể cả một cộng đồng. Ở mỗi vị trí lại có trách nhiệm
và vai trò khác nhau, để từ đó chúng ta có cách làm việc để đạt hiệu quả cao
nhất. Đưa thông tin một cách trung thực và khách quan. Đưa thông tin đúng
định hướng của cơ quan, Nhà nước mà trực tiếp là các cơ quan quản lý báo
chí . Bên cạnh gắn liền với trách nhiệm xã hội, người làm báo còn phải thực
hiện nghĩa vụ công dân của mình. Nghĩa vụ công dân và trách nhiệm xã hội là
hai phạm trù có mối quan hệ mật thiết với nhau; chúng là nội dung cơ bản của
phẩm chất chính trị của người làm báo cách mạng.
Do đó nhóm em nhận thấy đề tài : “Trách nhiệm xã hội đối với nhà báo”
là một vấn đề được nhiều người quan tâm, không chỉ có riêng ngành báo chí
mà còn là sự theo dõi của toàn cộng đồng. Đây thực sự là 1 đề tài cần thiết để
chúng ta nghiên cứu có chiều sâu hơn.
Do hạn chế về thời gian và sự hiểu biết còn chưa thực sự sâu rộng,
phương pháp nghiên cứu còn nhiều bất thuận tiện do đó bài tiểu luận không
thể tránh khỏi những sai sót. Chúng em mong được ý kiến đóng góp từ phía
1


thầy cô và các bạn để bài tiểu luận và đề tài nghiên cứu được hoàn thiện hơn.

Trong quá trình làm tiểu luận, chúng em xin chân thành cảm ơn thầy cô giáo
đã hướng dẫn tận tình, tâm huyết giúp chúng em hoàn thành bài tiểu luận này.
Xin chân thành cảm ơn!

2


NỘI DUNG
I.

Khái niệm:

•Trách nhiệm:
- Theo cách hiểu thông thường, trách nhiệm là đảm bảo làm tròn những
việc được giao cho, đã đảm nhận, thực hiện đúng nghĩa vụ của mình với đối
phương. Nếu kết quả không tốt thì người đảm nhận sẽ chịu hậu quả. Ví dụ:
trách nhiệm làm cha mẹ
- Trách nhiệm còn được hiểu là điều phải làm, phải gánh vác, hoặc phải
nhận lấy về mình. Ví dụ : Trách nhiệm của ngành giáo dục là phải đào tạo
được các cán bộ có chuyên môn cao và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp.
- Tiếp cận theo 1 cách khác trách nhiệm còn được hiểu là sự ràng buộc
về đạo đức, hành vi của mình phải đảm bảo đúng đắn. Ví dụ : Chịu trách
nhiệm về lời nói của mình
Có nhiều kiểu trách nhiệm trong các mối quan hệ, môi trường , trường
hợp…khác nhau: trách nhiệm trong công việc, trong gia đình, trong tình yêu;
trách nhiệm trong lời nói, hành động; trách nhiệm của một công dân đối với
xã hội; trách nhiệm của con người với môi trường, thiên nhiên,…
• Trách nhiệm xã hội: trách nhiệm xã hội là một hệ chuẩn mực giá trị về
đạo đức, theo đó, một thực thể, có thể là một tổ chức hoặc cá nhân có nghĩa
vụ phải hành động để mang lại lợi ích cộng đồng, xã hội.



Trách nhiệm xã hội của nhà báo: với sự phát triển của cuộc sống

hiện đại khi nói trách nhiệm xã hội của báo chí là nói đến hiệu quả xã hội của
hoạt động báo chí nói chung, còn khi nói đến trách nhiệm xã hội của nhà báo
là chủ yếu nói về phẩm chất và đạo đức nghề nghiệp của nhà báo. Với chức
năng cung cấp thông tin, báo chí, nhà báo có trách nhiệm đem đến cho công
chúng những thông tin nhanh chóng, chân thực và chính xác như bản chất
vốn có của nó. Thông tin báo chí không chỉ góp phần định hướng dư luận xã
hội mà còn tác động trực tiếp, sâu sắc đến đến quyền lợi kinh tế, chính trị và
3


nhân phẩm của cá nhân, tập thể hoặc cộng đồng. Hơn thế nữa, tác phẩm báo
chí, tiếng nói của nhà báo còn có giá trị như một căn cứ pháp lý đồng thời là
tiếng nói phản biện xã hội.
Trách nhiệm xã hội của nhà báo trước hết và căn bản nhất là trách nhiệm
trước hệ quả về tác phẩm sau khi đến với bạn đọc. Người làm báo phải chịu
trách nhiệm đến cùng về sản phẩm do mình tạo ra. Xác định được rõ ràng như
vậy nhà báo sẽ có trách nhiệm đầy đủ hơn với quy trình làm nên tác phẩm báo
chí của mình. Từ khâu tìm hiểu , khai thác đến thu thập và công bố thông tin.
Nhà báo có trách nhiệm xã hội không bao giờ được cẩu thả,qua loa trong quy
trình đó. Trách nhiệm xã hội yêu cầu nhà báo phải thông tin 1 cách trung thực
, khách quan, khồn được áp đặt chủ kiến chủ quan của mình gây ảnh hưởng
tới thông tin. Khi có sai sót nhà báo cũng phải sẵn sàng xin lỗi, cải chính
những thông tin sai lệch.
II.

Bản chất (nội dung):

Báo chí ở nước ta: “Báo chí ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam là phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu đối với đời sống xã hội, là
cơ quan ngôn luận của các tổ chức Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội,
là diễn đàn của nhân dân”. [Điều 1 Chương 1 Luật Báo Chí; Chỉ thị 22 Bộ
Chính trị].
Trách nhiệm của nhà báo thật lớn. Toàn bộ sự lựa chọn và quyết định
đưa một ai đó hay một cái gì đó ra trước tòa án của dư luận; điều tra, mổ xẻ,
bào chữa và lên án, "kết tội" ... đều phụ thuộc vào nhà báo và chỉ nhà báo.
Nếu so sánh với một phiên tòa thông thường thì các thành phần tham gia xét
xử gồm nhiều thành phần với những vai trò khác nhau tương đối độc lập:
Thẩm phán, Công tố, Luật sư, Dự thẩm thì tất cả những vai trò ấy trước tòa án
của công luận chỉ do một mình nhà báo quyết định.
Trách nhiệm xã hội của nhà báo được thể hiện qua 3 phương diện: trách
nhiệm chính trị, trách nhiệm pháp lý và trách nhiệm về đạo đức.
4


1.

Trách nhiệm chính trị

Trách nhiệm chính trị hay còn được gọi là trách nhiệm về quyền hạn.
Đảng, Nhà nước và nhân dân ta luôn đánh giá cao vị trí, vai trò của báo chí,
đánh giá cao hoạt động của nhà báo, và trong thực tế luôn luôn tạo mọi điều
kiện, trao quyền hạn to lớn cho báo chí, cho các nhà báo để báo chí, để các
nhà báo thực hiện sứ mệnh cao cả của mình; đồng thời, Đảng, Nhà nước,
nhân dân và cả xã hội nói chung cũng đòi hỏi báo chí, đòi hỏi các nhà báo
phải có nghĩa vụ, có trách nhiệm trong việc thực thi những quyền hạn ấy. Xã
hội ta lại là Đảng, Nhà nước, nhân dân, là cơ quan báo chí nơi nhà báo công

tác; xã hội cũng là những tổ chức, đoàn thể xã hội mà nhà báo là thành viên ...
Chính trách nhiệm chính trị, trách nhiệm về quyền hạn vừa là cơ sở lý luận,
vừa là cơ sở thực tiễn để nhà báo nhận thức rõ được rằng hoạt động báo chí
chính là hoạt động chính trị - xã hội, nhà báo là người chiến sỹ tiên phong
trên mặt trận văn hóa, tư tưởng ... Từ nhận thức như vậy, nhà báo hoàn toàn
tự do thực hiện trách nhiệm chính trị xã hội của mình.
Từ trong thực tiễn cuộc sống, nhà báo bên cạnh việc biểu dương những
điển hình tiên tiến, những kết quả tốt trong việc triển khai thực hiện chủ
trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, nhà báo cần phát hiện
những bất cập của chủ trương, chính sách khi áp dụng vào cuộc sống; từ đó
kiến nghị Đảng, Nhà nước kịp thời có những điều chỉnh, bổ sung, đáp ứng
nhu cầu, nguyện vọng của nhân dân. Đồng thời, nhà báo cần dũng cảm đấu
tranh với cái xấu, cái ác, với những hiện tượng tiêu cực ở địa phương cơ sở,
góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào chính quyền. Làm được như vậy,
báo chí mới thật sự là kênh thông tin qua trọng trong quá trình lãnh đạo, chỉ
đạo, quản lý và điều hành của các cấp uỷ Đảng, chính quyền các cấp. Nhà báo
không chỉ coi việc phát hiện những bất cập từ thực tiễn đưa lên công luận là
xong việc mà phải có trách nhiệm với thông tin mình phản ánh, phải "theo
đuổi thông tin" một cách tích cực. Nhà báo phải "đeo bám" sau khi vấn đề
5


được phản ánh cơ quan quản lý nhà nước, các cấp lãnh đạo đã chỉ đạo giải
quyết vấn đề như thế nào, có đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân hay
không... cũng như phản hồi từ phía đối tượng bị phản ánh (cả phản ứng tích
cực và tiêu cực; tiếp nhận thông tin một cách cầu thị), những đổi thay sau khi
có sự chỉ đạo chấn chỉnh của các cấp, các ngành...; từ đó thông tin cho độc
giả-những người quan tâm đến vấn đề. Như thế báo chí mới thực hiện tốt
chức năng giám sát, phản biện, góp phần dân chủ hoá đời sống xã hội; nhà
báo mới thể hiện trọn vẹn trách nhiệm của mình trước vấn đề xảy ra, trách

nhiệm với những người cung cấp thông tin, cổ vũ động viên tinh thần đối với
những người dũng cảm đấu tranh chống tiêu cực...
2.

Trách nhiệm pháp lý

Trách nhiệm pháp lý hay còn gọi là trách nhiệm, nghĩa vụ công dân
trước Pháp luật. Luật pháp là “những quy phạm hành vi do Nhà nước ban
hành mà người dân buộc phải tuân theo, nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội
và bảo vệ trật tự xã hội”.
Mức độ văn minh của xã hội loài người được đảm bảo phần lớn là nhờ
luật pháp. Báo chí không chỉ là người chuyển tải thông tin trong khuôn khổ
của pháp luật, mà còn tham gia vào các quá trình củng cố trật tự pháp luật và
bảo vệ pháp luật. Bản thân báo chí giữ vai trò là lực lượng thực hiện công
việc này. Nếu nhà báo muốn hoàn thành tốt nhất công việc ấy - cần phải có ý
thức tuân thủ và bảo vệ pháp luật, phải ủng hộ các quan niệm tiến bộ về bảo
vệ luật pháp, chủ yếu là bằng hành vi của mình phải thể hiện được cả kỹ năng
hành động phù hợp với pháp luật, cả sự tôn trọng đối với quyền con người
cũng như đối với tất cả các thiết chế dân chủ vốn có thiên chức là đảm bảo
cho sự tuân thủ các quyền này. Sự vi phạm của nhà báo thường xuất phát từ 2
nguyên nhân: Nhà báo không tuân thủ các quy định của luật pháp và những
mâu thuẫn (không nhất quán của chính hệ thống luật pháp - tôn trọng đời tư

6


và quyền tự do thu thập, khai thác và phổ biến thông tin bằng bất cứ phương
thức hợp pháp nào).
Trách nhiệm Pháp lý bao gồm 2 khía cạnh:
- Nhà báo phải tuân thủ pháp luật: (1) thông tin những gì, bằng cách

nào, cho ai theo những nguyên tắc nhất định được quy định trong Luật Báo
chí và Các Văn bản quy phạm pháp luật; (2) tuyên truyền, phổ biến pháp luật
bằng các hình thức và phương thức phù hợp; (3) góp phần hoàn thiện hệ
thống pháp luật; (4) trao cho công dân diễn đàn để họ thực hiện quyền công
dân, quyền tự do báo chí.
- Nhà báp phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về toàn bộ hoạt động

và những thông tin của mình và sẽ bị xử lý theo Pháp luật nếu vi phạm.
Là công dân của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, nhà báo
phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ công dân như bất kỳ công dân nào. Nghĩa vụ
công dân của người làm báo thể hiện trong trách nhiệm của nhà báo phục vụ
lợi ích chung của dân tộc, của đất nước, của Nhà nước xã hội chủ nghĩa dưới
sự lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam. Ðể thực hiện tốt trách nhiệm đó,
trước hết nhà báo phải là người biết tự giác tuân thủ mọi quy định của pháp
luật, phải hành nghề đúng pháp luật. Việc đó tưởng đơn giản, nhưng trong
thực tế không ít nhà báo hành nghề chưa đúng pháp luật, gây ra những xung
đột không đáng có giữa nhà báo với đối tượng được phản ánh và có nhà báo
đã vi phạm pháp luật, gây hậu quả nghiêm trọng. Trách nhiệm của nhà báo là
phải phản ánh cho công chúng biết đầy đủ, trung thực, khách quan những gì
đang diễn ra trong nước và trên thế giới. Nhưng, nghĩa vụ công dân đòi hỏi
người làm báo phải cân nhắc kỹ lưỡng khi đưa những thông tin đó lên các
phương tiện thông tin đại chúng, cần phải bảo đảm rằng thông tin không gây
phương hại lợi ích của dân tộc, lợi ích của đất nước. Nghĩa vụ công dân cũng
đòi hỏi sự dũng cảm của nhà báo trong cuộc đấu tranh không khoan nhượng
chống lại cái sai, cái tiêu cực, bảo vệ cái đúng, cái tích cực; chống lại những
7


luận điệu sai trái của các thế lực thù địch, bảo vệ quan điểm, đường lối của

Ðảng, của Nhà nước ta; không để những kẻ xấu lợi dụng để thực hiện các ý
đồ xấu. Những người làm báo cách mạng Việt Nam đã nhận thức rất tốt điều
này. Nhiều nhà báo đã đi sâu vào thực tế cuộc sống, phát hiện và biểu dương,
động viên kịp thời những gương người tốt, việc tốt, những điển hình tiên tiến,
đồng thời cũng đi đầu trong cuộc đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng, tệ
nạn xã hội, không thờ ơ với những vấn đề mà xã hội, nhân dân quan tâm.
Nhiều nhà báo đã bất chấp sự đe dọa, bất chấp sự nguy hiểm đến tính mạng
của bản thân và gia đình, dũng cảm bám sát sự việc, đưa ra ánh sáng nhiều vụ
việc tiêu cực, góp phần làm trong sạch đội ngũ cán bộ, công chức, bảo đảm
việc thực thi pháp luật. Có thể kể ra vô số những vụ việc mà báo chí đã tham
gia đấu tranh thành công. Tuy nhiên cũng phải thừa nhận rằng còn có những
nhà báo, thậm chí có cả một số lãnh đạo của một vài cơ quan báo chí chưa
làm tròn nghĩa vụ công dân trong quá trình hành nghề báo chí. Có tờ báo, vì
lợi ích cục bộ của cơ quan báo chí mà quên đi lợi ích của cộng đồng, đưa
thông tin thiếu cân nhắc, để những kẻ thù địch lợi dụng khai thác nhằm chống
lại nhân dân, chống lại Nhà nước ta. Vẫn còn là chuyện thường ngày trên
nhiều tờ báo các thông tin tiêu cực thì tràn lan trên trang nhất, trong khi
những gương tốt thì lèo tèo, lẩn khuất ở trang trong.
Nhà báo ngoài trách nhiệm nghề nghiệp thì bản thân còn với tư cách là
công dân cho nên cũng phải chịu sự điều chỉnh của luật pháp nói chung ngoài
lĩnh vức chuyên môn của mình theo quy định của Hiến pháp và Pháp luật.
3.

Trách nhiệm đạo đức

Trách nhiệm đạo đức hay còn gọi là đạo đức nghề nghiệp của nhà báo.
Trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp là một bộ phận hợp thành
trách nhiệm xã hội của nhà báo.
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo chính là những nguyên tắc, những
chuẩn mực được hình thành trong các mối quan hệ ứng xử nghề nghiệp của

8


nhà báo, khi đã được thể chế hóa, được các đồng nghiệp và dư luận xã hội
thừa nhận sẽ trở thành những chuẩn mực điều chỉnh hành vi của những người
làm báo.
Trên cơ sở đạo đức nghề nghiệp hình thành khái niệm về lương tâm,
lòng tự trọng nghề nghiệp. Và chính những điều đó quy định đặc điểm hành
vi, thái độ: hoặc buộc con người phải sống thấp hèn, tủi hổ, tự dày vò mình;
hoặc là động viên lòng tự hào, thoải mái, hạnh phúc ... Vi phạm những tiêu
chuẩn đạo đức nghề nghiệp dẫn tới sự giày vò của lương tâm, sự phê phán từ
phía tập thể và các tổ chức của người làm báo, từ phía xã hội (dư luận xã hội).
Những quy tắc đạo đức nghề nghiệp của nhà báo được hình thành trong
việc lựa chọn cách ứng xử nghề nghiệp của mình trong các mối quan hệ:
+

Quan hệ nhà báo - Công chúng.

+

Quan hệ nhà báo - Nguồn thông tin.

+

Quan hệ nhà báo - Nhân vật trong tác phẩm báo chí.

+

Quan hệ Nhà báo - Cộng tác viên.

+

Quan hệ Nhà báo - Cơ quan báo chí.

+

Quan hệ Nhà báo - Đồng nghiệp.

Không phải ngẫu nhiên khi đề cập nghề báo, các nhà nghiên cứu, các cây
bút lão luyện trong làng báo đều nhấn mạnh đến ba yếu tố cơ bản để trở thành
nhà báo giỏi, đó là: cái tâm-cái tầm và cái tài. Và, điều đặc biệt là cái tâm đối
với nhà báo là điều quan trọng đầu tiên. Nghề nào thì cũng cần lương tâm
nghề nghiệp của từng cá nhân khi hành nghề, nó thuộc về phạm trù đạo đức
xã hội không thể thiếu của mỗi con người. Song, không phải ngẫu nhiên khi
nhắc đến nghề báo, nghề y, nghề giáo... người ta thường coi lương tâm như
một yêu cầu trước tiên của nghề nghiệp; bởi các nghề này có vai trò tác động
to lớn đến xã hội trước mắt cũng như lâu dài, đến những lợi ích thiết thân của
con người trong hiện tại và tương lai.

9


Với nghề báo, khi thông tin một vấn đề quan trọng nào đó có thể tác
động làm ảnh hưởng đến lợi ích trước mắt và lâu dài của một cá nhân, một gia
đình, một tập thể, một tầng lớp xã hội, thậm chí cả cộng đồng xã hội. Chính vì
thế, người làm báo cần phải có một lương tâm trong sáng, như nhà báo lão
thành-một "cây cổ thụ" trong làng báo Việt Nam-nhà báo Hữu Thọ-thì nhà
báo cần phải có "bút sắc, lòng trong", nhà báo cần phải coi trọng đạo đức
nghề nghiệp. Trước khi viết một vấn đề gì nhà báo phải biết trăn trở, đắn đo
trước những điều mình nêu ra và phải lường trước được tác động (kể cả tích

cực và tiêu cực) với đối tượng phản ảnh, với xã hội. Như Bác Hồ đã từng dạy
các nhà báo rằng, phải trả lời cho được câu hỏi "viết cho ai, viết như thế nào,
viết để làm gì". Người cầm bút phải tự trả lời những câu hỏi do chính mình
đặt ra là có cần thiết nêu những thông tin đó không? liều lượng như thế nào là
vừa phải? mục đích cuối cùng mà tác phẩm báo chí của mình mang lại là gì?
thời điểm thông tin đã hợp lý chưa? khi giải đáp thấu đáo những vấn đề trên
thì cái còn lại là tài năng và quyết tâm của nhà báo. Xét cho cùng thông tin
báo chí là hết sức quan trọng và đạo đức nhà báo ở một giác độ nhất định là
trách nhiệm xã hội trước những vấn đề mình nêu ra. Thông tin và trách nhiệm
xã hội của nhà báo có mối quan hệ khắng khít, biện chứng trong quá trình tác
nghiệp của mỗi nhà báo.
Nhà báo trong quá trình tác nghiệp cần phải đem đến cho độc giả thông
tin nhanh nhạy nhất những vấn đề diễn ra trong đời sống xã hội nhưng phải
đảm bảo tính chân thực, chính xác như bản chất vốn có của vấn đề. Đó là đòi
hỏi khắc khe đối với người viết trong quá trình tiếp cận thông tin, xử lý thông
tin. Nghề báo không chấp nhận sự cẩu thả trong vấn đề khai thác và xử lý
thông tin. Bởi, thông tin báo chí sẽ góp phần hình thành những luồng dư luận
xã hội trước mỗi sự việc, hiện tượng, vấn đề mà độc giả quan tâm; thông tin
sai lệch nhiều khi làm ảnh hưởng đến quyền lợi kinh tế, quyền lợi chính trị và
nhân phẩm của cá nhân, tập thể hoặc cộng đồng; thông tin về không chính xác
10


về việc trong quả bưởi có chất gây ung thư đã làm cho nông dân vùng đồng
bằng sông Cửu Long khốn đốn và thông tin về việc sữa do Công ty cổ phần
Sữa Hà Nội (Hanoi Milk) sản xuất có chứa chất melamine là "cơn bão" đã
làm nông dân các tỉnh miền Bắc phải điêu đứng là bài học đắt giá mà những
người cầm bút phải nghĩ suy, cân nhắc trước viết về một vấn đề nào đó.
Thông tin nhanh nhạy vấn đề không đồng nghĩa với việc "chup giật" đưa
những thông tin giật gân nhằm "câu khách" rẻ tiền, đánh vào tâm lý tò mò của

độc giả. Ngoài tính chân xác, nhà báo cần phải phân tích đánh giá tầm ảnh
hưởng của vấn đề đến cộng đồng, tập thể, cá nhân; những tác động ngược
chiều của thông tin được đưa lên mặt báo; những xáo trộn, thiệt hại có thể xảy
ra để cân nhắc mức độ, liều lượng và thời điểm thông tin. Và, một nguyên tắc
"bất di, bất dịch" là phải đặt lợi ích cộng đồng quốc gia dân tộc lên trên những
toan tính cá nhân. Trong những trường hợp nhất định, đối với vấn đề, hiện
tượng xã hội chưa rõ, dễ gây sự hiểu lầm, để tránh việc vô hình trung tuyên
truyền cho mê tín dị đoan; nhà báo cần tham khảo ý kiến cơ quan chuyên
môn; đồng thời, thông tin cần phải được định hướng, tránh sự lợi dụng của
các thế lực thù địch gây kích động dân chúng, tạo ra những xáo trộn xã hội,
làm ảnh hưởng đến an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Đành rằng, toà
soạn và ban biên tập của mỗi toà báo phải cân nhắc, xử lý khi đăng tải thông
tin, nhưng không vì thế nhà báo thông tin phản ánh vấn đề theo "chủ nghĩa tự
nhiên", phó mặc mọi vấn đề cho toà soạn, mà phải cân nhắc với ý thức trách
nhiệm cao của người cầm bút.
Trách nhiệm chính trị, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức trong
hoạt động nghề nghiệp của nhà bao là 3 mặt của một vấn đề. Chúng có sự
hòa quyện, liên quan chặt chẽ với nhau, bổ sung cho nhau, là điều kiện và
tiền đề của nhau, cùng hướng tới một mục tiêu duy nhất là trách nhiệm xã hội
của nhà báo.

11


III.

Làm thế nào để tốt hơn:

Để trách nhiệm của nhà báo tốt hơn thì không cách nào khác mỗi nhà
báo bằng nhiệt huyết và bản lĩnh của mình không ngừng học hỏi và bồi

dưỡng về trình độ năng lực, kiến thức khoa học, lý luận chính trị. Cần có tinh
thần lăn lộn trong thực tiễn để có đủ tâm-tầm-tài, giữ “trái tim nóng và cái
đầu lạnh”. Lúc đó báo chí trở thành kênh thông tin quan trọng trong quá trình
lãnh đão, điều hành của các cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp, vai trò giám
sát, phản biện của báo chí được thể hiện trong thực tiễn, đóng góp tích cực
vào quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước
Luật báo chí quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo tạo ra những
nguyên tắc làm việc cho nhà báo và ngược lại nguyên tắc làm việc của mỗi
nhà báo góp phần xây dựng đạo đức nghề báo. Để nâng cao trách nhiệm của
nhà báo đòi hỏi mỗi nhà báo cần nâng cao tính chuyên nghiệp, tuân thủ pháp
luật, chấp hành những quy định về đạo đức nghề nghiệp, sống có nguyên tắc
kỷ cương là những điều cần thiết để trở thành nhà báo. Điều đó cần được rèn
luyện thường xuyên, liên tục trong đời cầm bút,…như ý kiến của nhiều đại
biểu là vấn đề được chốt lại mà mỗi nhà báo cần nghiêm túc rút ra, chiêm
nghiệm và tự hoàn thiện
Khi thực hiện một tác phẩm báo chí, tác giả không thể không nghĩ tới
người đọc, người nghe, người xem; không thể không nghĩ đến mục đích của
tác phẩm, tác động của nó tới những người sẽ tiếp nhận thông tin. Từ đó phải
cân nhắc mình sẽ viết cái gì và viết như thế nào. Viết thế nào không chỉ là viết
sao cho dễ hiểu, hấp dẫn người đọc mà còn làm sao để đạt được mục tiêu của
bài viết, không làm người đọc mất phương hướng trước thông tin nhà báo
cung cấp cho họ. Trách nhiệm xã hội của người làm báo trước hết và căn bản
nhất là trách nhiệm trước hệ quả của tác phẩm sau khi đến với bạn đọc. Người
làm báo phải có trách nhiệm đến cùng về sản phẩm do mình tạo ra. Xác định
được rõ ràng như vậy, nhà báo sẽ có trách nhiệm đầy đủ hơn trong toàn bộ
12


quy trình làm ra sản phẩm, từ khâu tìm hiểu, thu thập, khai thác, tiếp nhận
thông tin đến khâu xử lý, công bố thông tin. Nhà báo có trách nhiệm xã hội

cao không bao giờ được quyền cẩu thả, qua loa trong bất kỳ khâu nào trong
quá trình đó. Trách nhiệm xã hội đòi hỏi nhà báo phải thông tin trung thực,
khách quan. Khi có sai sót, nhà báo phải thẳng thắn nhận thiếu sót và có trách
nhiệm xin lỗi và cải chính các thông tin sai lệch.
Đồng thời các cơ quan quản lý và các cơ quan báo chí cần đặc biệt quan
tâm tới công tác giáo dục phẩm chất đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ,
phóng viên, nhất là khâu tuyển chọn, đào tạo nhân lực nghề báo để ngăn
ngừa, hạn chế những sai phạm.
Báo chí xuất hiện là để phục vụ nhân dân nên cần sự ủng hộ, đón nhận từ
công chúng nhiều hơn nữa. Muốn được sự ủng hộ từ công chúng thì người
làm báo phải có những phương thức tiếp cận khác nhau, mới mẻ, độc đáo,
nhanh chóng và hiệu quả. Đưa thông tin đến nhân dân là mục đích chính của
người làm báo, vậy nên về phía nhân dân cũng cần dõi theo những bước đi
của nhà báo, đóng góp những ý kiến để sửa đổi sao cho đáp ứng nhu cầu cũng
như giúp cho nghề làm báo phát triển.
IV.

Thực tiễn:

Thực tế tránh nhiệm xã hội của nhà báo biểu hiện như sau:
Nghị quyết T-W 5 (khóa X) về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí
trước yêu cầu mới đã chỉ rõ: “ Báo chí phải nắm vững và tuyên truyền sâu
rộng, kịp thời, có hiệu quả đường lối chủ trương của Đảng, chính sách, pháp
luật của Nhà nước, bám sát nhiệm vụ, công tác tư tưởng, tích cực tuyên
truyền, cổ vũ thành tựu của cuộc sống đổi mới”
Thực tế trách nhiệm này có phần thể hiện tốt cũng như chưa tốt. Tùy vào
từng lĩnh vực mà báo chí lên tiếng, trách nhiệm xã hội của họ được đẩy cao.
Chúng ta nhớ một sự việc tiêu cực đã từng được báo chí đẩy lên thành những
sự kiện đánh vào sự tò mò giật gân khiến người ta có cảm giác nhìn đâu xã
13

hội cũng đầy dãy tội phạm, đạo đức con người bị xuống cấp như các vụ: Sầm
Đức Xương; Nguyễn Trường Tộ (Hà Giang), Lê Văn Luyện (Bắc Giang),
Nguyễn Đức Nghĩa, Vũ Thị Kim Anh (Hà Nội),… là những ví dụ, sự kiệm
làm chấn động nhân dân, ảnh hướng đến suy nghĩ, tình cảm, nhận thức của
bạn đọc đặc biệt là đối tượng trẻ vị thành niên nhận thức xã hội chưa đầy đủ.
Chưa kể tới những thông tin sai lệch gây hoang mang tâm lý người dân như:
trong sữa có đỉa, ăn bưởi gây ung thư,…khiến người đọc giảm sút lòng tin
vào báo chí. Đó là những thông tin thiếu chính xác, vụ lợi hay đứng hơn là
người cầm bút thiếu trách nhiệm.
Tuy nhiên, nhờ có sự tham gia tích cực cùng trách nhiệm của báo chí nói
chung và các nhà báo nói riêng trong thời kỳ qua đã có những đóng góp to lớp
cho cộng đồng xã hội. Nhiều vụ việc tham nhũng tiêu cực được báo chí phanh
phui như: vụ Vedan xả thải ở sông Thị Vải, vụ việc ở PMU 18,…cũng nhờ
báo chí mà phía chính quyền, luật pháp, người dân truy cứu. Cũng nhờ báo
chí nhiều mảnh đồi chìm nổi, oan sai đã thoát khỏi vòng lao lý như câu
chuyện của bà Ba Sương ở nông trường sông Hậu. Mới đây nhất là sự vào
cuộc của báo chí trong vụ cưỡng chế thu hồi đất tại xã Vinh Quang, huyện
Tiên Lãng, tỉnh Hải Phòng. Nhờ trách nhiệm của mình báo chí đã phanh phui
sự thật, trên thực tế thì trách nhiệm xã hội của họ được nâng cao hơn. Thủ
tướng Nguyễn Tấn Dũng đã yêu cầu các cơ quan thông tấn báo chí tiếp tục
phát huy vai trò trách nhiệm của mình đóng góp thiết thực hơn vào công cuộc
xây dựng đất nước.

14


KẾT LUẬN
Như vậy, trách nhiệm xã hội của nhà báo đòi hỏi mỗi nhà báo trước hết

phải đáp ứng những yêu cầu đặt ra và những ước muốn nảy sinh để thực hiện
đầy đủ các nghĩa vụ nghề nghiệp. Ngày nay, khi xã hội đã phát triển đến một
trình độ nhất định, các mối quan hệ xã hội ngày càng đa dạng và phức tạp,
báo chí ngày càng có vai trò to lớn trong việc tác động tới con người, tới các
tiến trình xã hội - càng đòi hỏi ý thức trách nhiệm của người làm báo. Mỗi bài
báo, mỗi hình ảnh có ảnh hưởng sâu rộng trong dư luận xã hội, tác động lớn
đến tư tưởng, tình cảm, cũng như hành vi ứng xử của con người.
Báo chí là một lĩnh vực của đời sống xã hội, hoạt động báo chí cũng là
một lĩnh vực của hoạt động thực tiễn. Xã hội càng phát triển vai trò của báo
chí càng lớn, yêu cầu đối với báo chí càng cao, do vậy, làm nảy sinh nhu cầu
thường xuyên về đội ngũ những người làm báo chuyên nghiệp.
Nhà báo - là người làm việc ở một cơ quan báo chí cụ thể, đảm trách
một chức danh cụ thể trong cơ quan báo chí, coi báo chí là nghề nghiệp, là sự
nghiệp của cả đời mình. Nhưng nghề báo lại tác động thường xuyên và mạnh
mẽ tới tư tưởng, tình cảm, đạo đức ... của con người, của xã hội.
Đội ngũ những người làm báo là một nhân tố khách quan quan trọng
trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đảng và Nhà nước ta luôn đánh
giá cao vai trò và những cống hiến của báo chí, luôn coi nhà báo là những
chiến sỹ tiên phong trên mặt trận văn hóa tư tưởng, do vậy luôn quan tâm phát
triển đội ngũ này với số lượng ngày càng đông, chất lượng ngày càng cao.
Cũng như mọi nghề nghiệp khác, nhà báo chuyên nghiệp - để hoàn
thành sứ mệnh của mình phải có những tiêu chuẩn chính trị và đạo đức,
những tố chất nghề nghiệp ... phù hợp. Đó là cơ sở hình thành những tiêu
chuẩn, những phẩm chất nghề nghiệp của nhà báo chuyên nghiệp.

15


Trên thế giới nghề làm báo luôn được đánh giá cao bởi giá trị hết sức
quan trọng của nó. Báo chí có giá trị khi cái cốt lõi của nó là trách nhiệm của

người tạo ra nó. Chính vì vậy không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới
người ta vẫn luôn hướng tới cái được gọi là: trách nhiệm xã hội của nhà báo.

16


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Điều 1 Chương 1 Luật Báo Chí; Chỉ thị 22 Bộ Chính trị

2.

Nghị quyết T-W 5 (khóa X) về công tác tư tưởng, lý luận và báo

3.

Trần Tiến Duẩn- Nghề báo, nghề nguy hiểm- Nxb Thông tấn- Hà

chí
Nội, 2006
4.

PGS. TS Nguyễn Văn Dững- Truyền thông, lý thuyết và kỹ năng

cơ bản- Nxb Chính trị Quốc Gia- Sự Thật, Hà Nội, 2012
5.

PGS. TS Nguyễn Văn Dững- Cơ sở lý luận báo chí- Nxb Lao

Động- Hà Nội, 2012
6.

Từ điển Tiếng Việt- Các trang mạng : ,

, , …
7.

Phần mềm tra từ điển Lạc Việt,

17


MỤC LỤC

18