Vận dụng thi pháp văn học trung đại vào dạy học thơ nôm đường luật ở lớp 10 – trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN TIẾN DŨNG

VẬN DỤNG THI PHÁP VĂN HỌC TRUNG ĐẠI
VÀO DẠY HỌC THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT
Ở LỚP 10 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Viết Chữ

HÀ NỘI - 2014


MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .... Error! Bookmark not
defined.
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ vi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 4
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 4
2. Lịch sử nghiên cứu......................................................................................... 5
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 7

4. Đối tượng - Phạm vi nghiên cứu .................................................................... 8
5. Giả thuyết khoa học ....................................................................................... 8
6. Phương pháp nghiên cứu . .............................................................................. 9
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ........................................................ 9
8. Cấu trúc luận văn ........................................................................................... 9
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN Error! Bookmark
not defined.
1.1. Cơ sở lí luận ................................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Vài nét về thi pháp học............................. Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Đặc trưng thi pháp văn học trung đại Việt Nam ..... Error! Bookmark not
defined.
1.1.2.1. Hệ thống ưóc lệ trong văn học trung đại Error! Bookmark not defined.
1.1.2.2. Thiên nhiên trong văn học trung đại ...... Error! Bookmark not defined.
1.1.2.3. Quan niệm về không gian, thời gian ...... Error! Bookmark not defined.
1.1.2.4. Quan niệm về con người ....................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Thơ Nôm Đường luật và quan niệm dạy học thơ Nôm Đường luật theo
hướng vận dụng thi pháp.................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3.1. Thơ Nôm Đường luật ............................ Error! Bookmark not defined.
1.1.3.2. Quá trình phát triển của thơ Nôm Đường luật ..... Error! Bookmark not
defined.
1.1.3.3. Đặc trưng của thơ Nôm Đường luật ...... Error! Bookmark not defined.
1


1. 2. Cơ sở thực tiễn ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Vai trò, vị trí của thơ Nôm Đường luật trong chương trình Ngữ văn Trung
học phổ thông .................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Những thuận lợi và khó khăn khi dạy học thơ Nôm Đường luật trong
chương trình Ngữ văn Trung học phổ thông ...... Error! Bookmark not defined.
1.2.2.1. Thuận lợi ............................................... Error! Bookmark not defined.

1.2.2.2. Khó khăn. .............................................. Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ BIỆN PHÁP VẬN DỤNG THÍCH HỢP THI
PHÁP VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VÀO DẠY HỌC THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT
Ở LỚP 10 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ....... Error! Bookmark not defined.
2.1. Thực trạng dạy học thơ trung đại hiện nay .. Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Thực trạng dạy học thơ trung đại ở trường trung học phổ thông hiện nay
........................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Thực trạng dạy học thơ Nôm Đường luật ở lớp 10 THPT hiện nay . Error!
Bookmark not defined.
2.1.2.1. Khảo sát tình hình dạy học tác phẩm thơ Nôm Đường luật ở THPT
........................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2.2. Kết quả khảo sát .................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2.3. Nhận xét về thực trạng dạy học thơ Nôm Đường luật ở THPT hiện nay
Error! Bookmark not defined.
2.2. Biện pháp vận dụng thích hợp thi pháp văn học trung đại vào dạy thơ Nôm
Đường luật ở lớp 10 trung học phổ thông .......... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Những yêu cầu có tính nguyên tắc ........... Error! Bookmark not defined.
2.2.1.1. Bám sát thi pháp của thơ HánNôm Đường luật trung đại ............. Error!
Bookmark not defined.
2.2.1.2. Bám sát văn bản gốc và giai đoạn sáng tác của tác phẩm văn học
trung đại ............................................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.1.3. Đối chiếu các văn bản, phát hiện, khơi gợi, kích thích sự hình thành
năng lực so sánh, liên tưởng, tưởng tượng ......... Error! Bookmark not defined.
2.2.1.4. Tạo không khí tranh luận, đối thoại giữa các tổ, nhóm, cá nhân .. Error!
Bookmark not defined.

2


2.2.2. Biện pháp vận dụng thích hợp thi pháp văn học trung đại vào dạy học thơ

Nôm Đường luật ở chương trình Ngữ văn lớp 10 THPT . Error! Bookmark not
defined.
2.2.2.1. Hướng dẫn học sinh xác định những nét tiêu biểu của thi pháp văn học
trung đại liên quan đến tác phẩm........................ Error! Bookmark not defined.
2.2.2.2. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu, khám phá, lĩnh hội văn bản trên cơ sở thi
pháp tác giả. ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2.3. Hướng dẫn học sinh vượt rào cản ngôn ngữ thông qua hoạt động cắt
nghĩa, chú giải.................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2.4. Tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm để tìm hiểu về thi pháp được sử
dụng trong tác phẩm .......................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM ...................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích thực nghiệm ................................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Yêu cầu thực nghiệm .................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Địa bàn, đối tượng và bài thực nghiệm........ Error! Bookmark not defined.
3.4. Thời gian và quy trình tiến hành thực nghiệm ........... Error! Bookmark not
defined.
3.4.1. Thời gian thực nghiệm ............................. Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Quy trình tiến hành thực nghiệm .............. Error! Bookmark not defined.
3.5. Giáo án thực nghiệm ................................... Error! Bookmark not defined.
3.5.1. Yêu cầu chuẩn bị ...................................... Error! Bookmark not defined.
3.5.1.1. Đối với giáo viên................................... Error! Bookmark not defined.
3.5.1.2. Đối với học sinh .................................... Error! Bookmark not defined.
3.5.2. Giáo án thực nghiệm ................................ Error! Bookmark not defined.
3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm ..................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................. Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận ......................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị .................................................. Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 10
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 12

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Việc dạy học các tác phẩm văn học trung đại Việt Nam đến nay vẫn còn là
một thách thức lớn đối với không chỉ người đứng lớp mà cả những nhà nghiên
cứu về phương pháp. Ở mảng văn học này tồn tại không ít những rào cản về văn
tự (cả Hán và Nôm), văn hóa, lịch sử…. trong mối tương quan với thời đại
chúng ta.
Văn học trung đại Việt Nam suốt một nghìn năm lịch sử trải qua các triều
đại phong kiến với bao truyền thống hiển hách dựng nước và giữ nước…Hơi
thở của dân tộc đọng lại trong từng câu chữ với bao vẻ đẹp hào sảng kết tinh ở
nhiều thể loại: Chiếu, Biểu, Hịch, Phú, Cáo, Văn tế và các thể tài văn xuôi khác
Mảng văn học này chiếm một vị trí đặc biệt trong nhà trường và rất cần
được dạy học một cách bài bản, sâu sắc bởi nó tác động đến từng học sinh theo
những cách riêng
Nhưng xác định rõ thi pháp của thời kỳ, giai đoạn này cũng như trào lưu
của từng tác giả, tác phẩm vẫn còn là cái gì đó chưa được chú ý một cách
nghiêm túc. Vì vậy công việc dạy học bộ phận văn học này gần như chưa đi
đúng được các vấn đề bản chất sâu sắc cần thiết.
Thơ Nôm Đường luật là một thành tựu rực rỡ của thơ ca Việt Nam. Đó là
những bài thơ được viết bằng chữ Nôm theo thể Đường luật (gồm cả những bài
thơ theo thể Đường luật hoàn chỉnh và cả những bài theo thể Đường luật phá
cách). Để dạy tốt những tác phẩm này, người dạy cần phải nắm rõ bản chất, đặc
trưng, thi pháp của thể thơ. Tuy nhiên, việc nghiên cứu tìm hiểu về thi pháp của
thơ Nôm Đường luật vẫn chưa được thực sự coi trọng trong quá trình dạy học ở
nhà trường phổ thông hiện nay.
Việc chuẩn bị từ sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu tham khảo.... Thậm
chí cả công việc đào tạo cho sinh viên trẻ về thi pháp văn học trung đại cũng

chưa được dụng công đến mức cần thiết. Việc dạy học các tác phẩm Hịch, phú,

4


cáo và đặc biệt là thơ ca còn tồn tại nhiều điều bất cập. Vì vậy ở luận văn này
chúng tôi hướng sự chú ý đến việc “Vận dụng thi pháp văn học trung đại vào
dạy học thơ Nôm Đường luật ở lớp 10 - Trung học phổ thông.”
Nhà trường Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XXI đang khẩn trương
hiện đại hóa hướng đi, phương pháp vào với từng môn học để hội nhập khu vực
và quốc tế, vừa để giữ gìn bản sắc riêng của dân tộc thì ở văn học trung đại đã
bảo tồn được sâu sắc bản sắc riêng về văn hóa dân tộc.
Đặc biệt trong chương trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo hướng
phát huy năng lực cho người học như hiện nay thì việc cung cấp những kiến
thức nền tảng cho học sinh là rất thiết yếu để các em học sinh có thể chủ động
lĩnh hội khám phá tri thức một cách có sáng tạo. Vì vậy việc vận dụng thi pháp
vào dạy thơ Nôm Đường luật cũng là một hướng đổi mới để các em học sinh có
thể tự nghiên cứu, tìm hiểu được nhiều những tác phẩm thơ Nôm Đường luật
không đưa vào giảng dạy trong nhà trường.
2. Lịch sử nghiên cứu
Dạy học hiện đại phải đi từ khái quát đến cụ thể. Nếu không giải quyết được
cái khái quát thì khi gặp cái cụ thể ta không giải quyết được. Việc nghiên cứu
thi pháp và vận dụng sâu sắc thi pháp văn học trung đại vào dạy học thơ Nôm
Đường luật đang đặt ra những vấn đề có thể nói là rất cấp thiết, vận dụng thi
pháp vào dạy thơ Nôm Đường luật trong nhà trường hiện nay còn nhiều hạn
chế. Bởi lẽ văn học trung đại đã được đưa vào học tập trong nhà trường phổ
thông từ nhiều năm nay, ở cả cấp THCS và cấp THPT. Và ở trường phổ thông
cũng đã dành một thời lượng nhất định để định hướng tìm hiểu một số tác phẩm
nhất định. Tuy nhiên vấn đề vận dụng thi pháp vào trong giảng dạy thì còn
nhiều hạn chế. Các tác giả đã từng nghiên cứu về thi pháp văn học trung đại

phải kể đến Trần Đình Sử với “Thi pháp văn học trung đại” và “Mấy vấn đề về
thi pháp văn học trung đại Việt Nam.” Trong các công trình của mình, có thể
nói Trần Đình Sử là người hệ thống và vận dụng lí thuyết thi pháp một cách
công phu, bài bản nhất ở cả ba phương diện: Không gian, thời gian, ngôn ngữ.
5


Nhưng đi sâu vào từng tác phẩm của từng tác giả, phát hiện được những nét
riêng trong cá tính sáng tạo của họ thì như còn để ngỏ.
Nguyễn Đăng Na có “Văn học trung đại Việt Nam tập 1, 2” nhưng cũng chủ
yếu hệ thống sắp xếp lại những thành tựu trước đó của ông. Còn Lã Nhâm Thìn
với “Thơ Nôm Đường luật” thì trong đó tác giả cũng chủ yếu đi sâu phân tích
nội dung các bài thơ mà ít chú ý dến phương pháp. Với Bùi Văn Nguyên và Hà
Minh Đức thì lại đi sâu vào hình thức cổ thể của thơ ca Việt Nam. Trần Nho
Thìn thì chủ yếu khẳng định sự đóng góp của Trần Đình Hượu với văn hóa dân
tộc mà cũng ít chú ý đến thi pháp của văn học.…. Bên cạnh các công trình

6