Sáng kiến kinh nghiệm áp dụng một số biện pháp để rèn kỹ năng nói trong giờ kể chuyện cho học sinh lớp 2 “chương trình mới

 
 

Sáng kiến kinh nghiệm

Đề Tài
Áp dụng một số biện pháp
để rèn kỹ năng nói trong giờ kể chuyện
cho học sinh lớp 2 “chương trình mới”


Sáng kiến kinh nghiệm

Tên đề tài
Áp dụng một số biện pháp để rèn kỹ năng nói
trong giờ kể chuyện cho học sinh lớp 2
“chương trình mới”


Phần I: Lý do chọn đề tài

Phân môn kể chuyện ở tiểu học có một vị trí quan trọng. Nó góp
phần bồi dưỡng tâm hòn, đem lại niềm vui, trau dồi vốn sống và vốn văn học, phát
triển tư duy và ngôn ngữ cho học sinh. Ngoài ra nó còn nhằm nâng cao năng lực
trí tuệ, đồng thời rèn luyện cho các em khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ. Chính vì
vậy tiết kể chuyện đòi hỏi giáo viên vừa biết kể chuyện hấp dẫn, vừa biết dạy cho
học sinh tập nói - tập kể chuyện và phát triển ngôn ngữ, bước đầu tập dùng ngôn
ngữ của bản thân để diễn tả (tập kể chuyện). Qua mỗi tiết kể chuyện, học sinh
được tiếp xúc với một văn bản truyện kể khá lý thú, cảm nhận được nội dung và
thu hoạch được những bài học bổ ích... nhưng điều quan trọng hơn là các em học
được cách dùng từ ngữ, câu văn để diễn đạt một ý, liên kết các ý trong một đoạn,

một bài. Đây chính là yêu cầu rèn kỹ năng nói cho học sinh.
Chương trình cũ, giờ kể chuyện giáo viên kể mẫu xong chỉ có các
câu hỏi như: Câu chuyện này có mấy nhân vật? là những nhân vật nào? để cho các
em nhớ lại cốt truyện, sau đó là để các em kể lại theo đoạn và cả câu chuyện. Với
hình thức dạy kể chuyện theo chương trình cũ, nhiều khi học sinh không thể nắm
bắt được cốt truyện ngay trên lớp, trừ một số em đã đọc truyện đó ở nhà một hai
lần. Do đó hạn chế kỹ năng kể lại và nhận xét bạn kể của các em. Điều đó cũng
ảnh hưởng đến việc rèn khả năng nghe, nói cho học sinh.
Cái mới ở phân môn kể chuyện trong bộ SGK mới là không có
quyển Truyện kể dùng riêng cho các giờ Kể chuyện. Trên lớp, học sinh chỉ kể lại
hoặc dựng lại dưới hình thức hoạt cảnh những câu chuyện đã học trong tiết tập đọc
đầu tiên trong tuần.
Như vậy hình thức câu hỏi và bài tập sẽ chi phối phương pháp dạy
học trong giờ kể chuyện. ở chương trình mới, trong giờ kể chuyện giáo viên chỉ là


người điều khiển, hướng dẫn, còn học sinh là người chủ đạo trong giờ học đó. Các
em sẽ phải làm việc nhiều hơn, nghĩa là phải nói nhiều hơn và nghe chăm chú hơn
để nhận xét bạn kể. Do các câu chuyện tương đối ngắn lại phân nhỏ ra làm nhiều
đoạn, cho nên trong một tiết dạy học kể chuyện, số lượng học sinh phải kể lại, phải
nhận xét bạn kể lại cũng rất nhiều. Với cách dạy học như thế công việc của giáo
viên sẽ nhẹ nhàng hơn so với cách dạy của chương trình cũ.
Xuất phát từ thực tế trên, tôi đã chọn đề tài: “áp dụng một số biện
pháp để rèn kĩ năng nói trong giờ kể chuyện cho học sinh lớp 2”.

Phần II: Cơ sở thực tiễn để giải quyết đề tài

Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước đòi hỏi phải
đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Nhân tố quyết định thắng lợi là nguồn
lực con người Việt Nam trên cơ sở mặt bằng dân trí được nâng cao, cho nên trước

hết phải chăm lo phát triển nguồn lực con người, chuẩn bị lớp người lao động có
những phẩm chất và năng lực phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong giai
đoạn mới. Điều này cần được bắt đầu từ giáo dục phổ thông.
Năm 2003 - 2004 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã áp dụng thay sách
giáo khoa lớp 2 trên toàn quốc. ở chương trình tiểu học mới, phân môn kể chuyện
có mối quan hệ gắn bó với các phân môn khác như Tập đọc, Tập làm văn. Nó có
sự gắn bó không chỉ ở sự phân bố giờ học mà còn ở nội dung dạy, thể hiện rõ quan
điểm tích hợp trong việc xây dựng chương trình ở chương trình tiểu học mới, tạo
ra một phong cách mới trong dạy học phân môn kể chuyện. Việc lấy văn bản ở bài
Tập đọc làm ngữ liệu cho giờ kể chuyện, giúp giáo viên tiết kiệm được khá nhiều


thời gian, giúp học sinh tìm hiểu truyện; ghi nhớ cốt truyện. Do đó, chương trình
đã dành được nhiều thời gian cho việc rèn kỹ năng nói cho học sinh.
Như chúng ta đã biết, việc rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh nhằm
đáp ứng mục tiêu giáo dưỡng mà chương trình đề ra là một việc làm không dễ
dàng, đòi hỏi phải có sự đầu tư về thời gian và sự phối hợp chặt chẽ giữa các phân
môn. Kể chuyện không phải là phân môn duy nhất có nhiệm vụ rèn kỹ năng nói.
Vì vậy chương trình Tiếng Việt tạo ra mối quan hệ giữa phân môn kể chuyện với
phân môn Tập đọc và Tập làm văn là một việc làm khoa học.
Kể chuyện là khả năng sử dụng ngôn ngữ ở dạng nói có tính nghệ
thuật. Đây là một dạng đặc biệt của đối thoại.
Thực tế cho thấy kể chuyện có một sức hấp dẫn kỳ lạ, đặc biệt với
học sinh lứa tuổi tiểu học. Sức hấp dẫn đó không hề giảm đi dù câu chuyện đã
được các em đọc trước nhiều lần. Bởi lẽ khi kể một câu chuyện, người kể không
trình bày nguyên văn một bản viết hay đọc lại văn bản đó, mà lúc này người kể
nhập vào một thế giới, khác với thế giới đang sống, đó là thế giới của câu chuyện.
Trong câu chuyện ấy, người kể lúc là người dẫn chuyện, lúc lại là nhân vật này
hoặc nhân vật khác. Người kể thể hiện tâm trạng của những nhân vật khác nhau,
khi thì vui sướng, hả hê, lúc lại buồn rầu, lo lắng.

Như vậy, kể chuyện thực sự mang tính tổng hợp. Nó sử dụng các hiểu
biết và kĩ năng dùng từ, đặt câu kĩ năng nghe, nói Tiếng việt, kĩ năng trình bày trước
công chúng. Nói cách khác đó là khả năng vận dụng những hiểu biết về ngôn ngữ, lý
thuyết sản sinh lời nói và sự hiểu biết về văn học... vào việc kể chuyện.
Như vậy là học sinh đã được rèn luyện một hoạt động kĩ năng kể
chuyện, kĩ năng giao tiếp bằng lời của mình. Hệ thống các kĩ năng kể chuyện cũng
chính là hệ thống hoạt động sản sinh lời nói nhưng ở dạng kĩ năng sản sinh văn
bản mới.


Như vậy trên cơ sở hiểu biết về lý thuyết, lời nói, chúng ta có thể
ứng dụng để hướng dẫn học sinh hình thành những kĩ năng kể chuyện, giúp các
em kể tốt hơn và cũng là rèn luyện cho các em khả năng diễn đạt khúc triết, lưu
loát, ứng xử nhanh nhẹn, thông minh.
Một trong những lý do khiến trẻ rất thích giờ Kể chuyện là các em
được kể chuyện cho người khác nghe. Các nhà nghiên cứu cũng cho thấy rằng: trẻ
có nhu cầu rất lớn trong việc giao lưu với bạn, san sẻ những thu nhận mới lạ của
mình. Vì thế, kể lại cho cô, bố mẹ, ông bà... nghe là một nhu cầu của học sinh tiểu
học. Để giúp các em thỏa mãn nhu cầu đó, ngoài việc vận dụng những hiểu biết về
ngôn ngữ, lý thuyết sản sinh lời nói, giáo viên cần giúp học sinh vận dụng những
hiểu biết về văn học, vận dụng năng lực cảm thụ văn học để lựa chọn cho mình
giọng kể phù hợp. Ví dụ các em nhận biết được trong câu chuyện đâu là lời thoại,
đâu là lời dẫn chuyện, các em sẽ có giọng kể khác nhau. Hay nếu các em cảm thụ
tốt, hiểu được tâm trạng của các nhân vật, tính cách, hoàn cảnh của họ thì các em
sẽ tìm được giọng điệu thích hợp với từng tâm trạng, từng tích cách mà có khi
người lớn khó có thể hình dung được.
Như vậy, trong giờ kể chuyện, hầu như học sinh được phát huy tối
đa khả năng nói của mình. Ngoài ra, để hình thành kỹ năng kể chuyện cho học
sinh còn phụ thuộc vào phương pháp, hình thức tổ chức của giáo viên. Phân môn
kể chuyện của chương trình tiểu học mới đã rất tiến bộ khi đưa vào những phương

pháp, hình thức tổ chức phù hợp cho việc rèn luyện kĩ năng nói của học sinh.
Chẳng hạn về phương pháp: có phương pháp kể chuyện bằng tranh, phương pháp
đàm thoại, phương pháp nhập vai, phân vai. Về hình thức tổ chức: hình thức lớp bài, hình thức học theo nhóm... trong đó hình thức học theo nhóm là chủ yếu. Hình
thức học này giúp học sinh bình tĩnh, tự tin hơn và mạnh dạn nói ra ý kiến của
mình. ở đây, học sinh được tham gia nói nhiều hơn, được phát huy khả năng nói
của mình.


Phần III: Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng nói cho học sinh qua
phân môn kể chuyện lớp 2, chương trình mới.
Trong cấu trúc SGK Tiếng Việt lớp 2, các câu chuyện được phân bố
như sau:

Thể loại truyện

Số

Tên truyện

lượng

Sơn Tinh, Thuỷ Tinh

Thần thoại
2
Truyền thuyết

Chuyện quả bầu

Sự tích cây vú sữa

Hai anh em
Cổ tích và cổ tích
mới

5

Bà cháu
Tìm ngọc
Ông Mạnh thắng Thần Gió

Cười

0

Có công mài sắt có ngày nên
Ngụ ngôn

6

kim
Chuyện bốn mùa


Số

Thể loại truyện

lượng

Tên truyện

Một trí khôn hơn trăm trí khôn
Kho báu
Câu chuyện bó đũa
Quả tim khỉ

Ai ngoan sẽ được thưởng
Danh nhân lịch sử

3

Chiếc rễ đa tròn
Bóp nát quả cam

Khoa học

Người

thực,

thực

0

việc

0

Phần thưởng
Bím tóc đuôi sam

Sinh hoạt

10
Chiếc bút mực
Mẩu giấy vụn


Thể loại truyện

Số
lượng

Tên truyện

Người thầy cũ
Người làm đồ chơi
Bông hoa niềm vui
Sáng kiến của bé Hà
Con chó nhà hàng xóm
Những quả đào

Bạn của Nai nhỏ
Đồng thoại

3

Chim Sơn ca và bông cúc trắng
Bác sĩ Sói.

1. Rèn luyện kĩ năng nói qua phương pháp, hình thức tổ chức dạy học:

Theo luật giáo dục về yêu cầu nội dung, phương pháp giáo dục
tiểu học thì: phương pháp giáo dục tiểu học phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động của từng học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú cho học sinh.


Đổi mới phương pháp dạy học là một khâu quan trọng không thể
thiếu được trong quá trình giáo dục. Đổi mới phương pháp dạy học được thể hiện
đậm nét trong chương trình mới ở chỗ:
Chương trình tiểu học mới tập trung vào cách dạy học, đặc biệt là giúp
học sinh biết cách học và có nhu cầu tự học, khuyến khích dạy học cá nhân và dạy h ọc
hợp tác để phát triển năng lực theo tốc độ học, khả năng của từng học sinh.
Là một phân môn nằm trong chương trình tiểu học mới, phân môn
kể chuyện lớp 2 cũng được dạy theo phương pháp mới. Trong giờ kể chuyện, giáo
viên chỉ nêu đầu bài, yêu cầu và mục đích của tiết kể chuyện. Học sinh tự kể (cá
nhân) hoặc nhóm theo các yêu cầu đó. Giáo viên chỉ là người đạo diễn, hướng dẫn,
chỉ đạo, còn học sinh là diễn viên, là người thực hiện, chủ đạo trong tiết kể chuyện
đó. Giáo viên chỉ kể mẫu một lần, thậm chí giáo viên không cần kể mẫu, mà gọi
một học sinh khá kể mẫu, cho học sinh xung phong kể mẫu. Còn lại các học sinh
khác lần lượt kể theo đoạn và cả câu chuyện bằng nhiều hình thức khác nhau.
Trong khi học sinh kể, chỗ nào các em quên, lúng túng thì giáo viên nhắc một
cách khéo léo, tế nhị hoặc mời một học sinh khác nhắc giúp bạn học. Như vậy,
trong giờ dạy học kể chuyện, học sinh sẽ phát huy được khả năng nghe nói của
mình một cách tối đa. Hơn nữa giáo viên lại sử dụng các phương tiện dạy học như
tranh ảnh, một số dụng cụ thật với hình thức kể chuyện sắm vai, làm cho giờ học
kể chuyện thực sự sôi nổi, hấp dẫn.
Hình thức dạy học cũng được đổi mới: giáo viên có thể tổ chức dạy
học theo lớp, theo nhóm... Trước kia giáo viên chỉ dạy theo lớp là chủ yếu, học
sinh ít được học theo nhóm. Học theo hình thức mới này sẽ giúp cho học sinh phát

triển kĩ năng nói trước lớp, trước đám đông.
Ví dụ bài: Con chó nhà hàng xóm (Tiếng Việt 2 - tập 1 trang 128)
yêu cầu dựa vào tranh kể lại từng đoạn câu chuyện đã học. Với tiết kể chuyện này,