Vận dụng phương pháp liên môn trong dạy học lịch sử thế giới cổ trung đại lớp 10 THPT (chương trình chuẩn)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

======

NGUYỄN THỊ HƢƠNG LY

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP LIÊN MÔN
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI
CỔ TRUNG ĐẠI LỚP 10 THPT
(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN)
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Lịch sử

HÀ NỘI, 2016


LỜI CẢM ƠN
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy, cô khoa Lich sử, trƣờng Đại
học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện trong suốt thời gian em học tập và nghiên
cứu tại trƣờng.
Đặc biệt em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo - TS Nguyễn Văn
Ninh, ngƣời đã hƣớng dẫn, động viên và tận tình giúp đỡ em hoàn thành khóa luận
này.
Đồng thời em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo, các em
học sinh trƣờng Trung học phổ thông Lê Qúy Đôn (Nam Định), THPT Tiền Phong
(Hà Nội), THPT Hải Hậu A (Nam Định), THPT Trung Gĩa (Hà Nội), THPT Trần
Quốc Tuấn (Nam Định) đã giúp em trong quá trình điều tra.
Lần đầu tiên bƣớc vào nghiên cứu khoa học, hơn nữa do thời gian nghiên cứu
còn nhiều hạn chế nên em khó tránh khỏi thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc sự góp
ý, chỉ bảo của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để khóa luận này hoàn thiện

hơn.
Em xin chân thành cảm cảm ơn!
Hà Nội, ngày 03 tháng 05 năm 2016
Sinh viên

Nguyễn Thị Hƣơng Ly


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của mình. Những số liệu
và kết quả trong khóa luận là hoàn toàn trung thực. Đề tài chƣa đƣợc công bố trong
bất cứ một công trình khoa học nào khác.
Hà Nội, ngày 03 tháng 05 năm 2016

Sinh viên

Nguyễn Thị Hƣơng Ly


BẢNG KÍ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DHLS:

Dạy học lịch sử

LS:

Lịch sử

HS:

Học sinh

GV:

Giáo viên

SGK:

Sách giáo khoa

Tr:

Trang

TL:

Tranh luận

PPTL:

Phƣơng pháp tranh luận

NCGD:

Nghiên cứu giáo dục


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................2
3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ...........................................................9
4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................... 10
5. Đóng góp của khóa luận ........................................................................................10
6. Bố cục ....................................................................................................................11
NỘI DUNG ...............................................................................................................12
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƢƠNG PHÁP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ............................... 12
1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN ............................................................................................... 12
1.1.1. Một số khái niệm có liên quan đến đề tài .......................................................12
1.1.2. Cơ sở xuất phát của đề tài ...............................................................................13
1.1.2.1. Chƣơng trình đổi mới toàn diện Giáo dục sau 2015. ...................................13
1.1.2.2. Mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông hiện nay ........................15
1.1.2.3. Yêu cầu đổi mới dạy học lịch sử ..................................................................16
1.1.3. Sự cần thiết phải vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học nói chung và
trong DHLS ở trƣờng phổ thông nói riêng................................................................ 17
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc vận dụng phƣơng pháp liên môn trong DHLS .......18
1.1.4.1. Vai trò...........................................................................................................18
1.1.4.2. Ý nghĩa .........................................................................................................19
1.1.5. Một số yêu cầu khi vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học lịch sử ở
trƣờng phổ thông .......................................................................................................21
1.1.6. Các mức độ tích hợp, liên môn trong DHLS ở trƣờng phổ thông ..................23
1.1.6.1. Tích hợp liên môn trong nội bộ môn học, kiến thức lịch sử ........................23
1.1.6.2. Tích hợp liên môn trong dạy học lịch sử .....................................................24
1.1.6.3. Tích hợp xuyên môn trong dạy học lịch sử..................................................25
1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN ..........................................................................................25


1.2.1. Thực trạng của việc dạy - học lịch sử hiện nay...............................................25

1.2.2. Thực trạng vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy - học lịch sử ở trƣờng
phổ thông ...................................................................................................................26
1.2.3. Nguyên nhân thực trạng và định hƣớng của việc vận dụng phƣơng pháp liên
môn trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông .........................................................32
CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP LIÊN MÔN
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI CỔ TRUNG ĐẠI LỚP 10 THPT
(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) ..................................................................................34
2.1 VỊ TRÍ, Ý NGHĨA NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA CHƢƠNG TRÌNH LỊCH SỬ
THẾ GIỚI CỔ ĐẠI, TRUNG ĐẠI TRONG SÁCH GIÁO KHAO LỊCH SỬ LỚP
10 THPT (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) ..................................................................34
2.1.1. Vị trí ................................................................................................................34
2.1.2. Ý nghĩa ............................................................................................................35
2.1.3. Nội dung cơ bản của chƣơng trình Lịch sử thế giới cổ đại, trung đại trong
SGK lịch sử lớp 10 THPT chƣơng trình chuẩn.........................................................36
2.1.3.1. Thời kì cổ đại ............................................................................................... 36
2.1.3.2. Thời kì trung đại ........................................................................................... 37
2.2. NHỮNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN CÓ THỂ VÀ CẦN KHAI THÁC KHI
DẠY “LỊCH SỬ THẾ GIỚI CỔ TRUNG ĐẠI” ......................................................38
2.2.1. Sử dụng tài liệu văn học ..................................................................................38
2.2.2. Sử dụng tài liệu về các tác phẩm nghệ thuật ...................................................40
2.2.3. Sử dụng tài liệu địa lí ......................................................................................42
2.2.4. Sử dụng tài liệu các lĩnh vực khoa học khác ...................................................42
2.3. VẬN DỤNG LIÊN MÔN ĐỂ GIẢNG DẠY VỀ CHƢƠNG TRÌNH LỊCH SỬ
THẾ GIỚI CỔ, TRUNG ĐẠI TRONG SGK LỊCH SỬ LỚP 10 THPT (CHƢƠNG
TRÌNH CHUẨN) ......................................................................................................46
2.3.1. Vận dụng liên môn để thực hiện phƣơng pháp đóng vai ................................ 46
2.3.1.1. Đóng vai trong bài nội khóa .........................................................................47
2.3.1.2. Đóng vai trong hoạt động ngoại khóa: Thiết kế một chủ đề ngoại khóa theo
phƣơng pháp dự án ....................................................................................................50

2.3.2. Vận dụng phƣơng pháp liên môn để cụ thể hóa sự kiện, hiện tƣợng và nhân
vật lịch sử ..................................................................................................................54
2.3.3. Vận dụng phƣơng pháp liên môn kết hợp với đồ dùng trực quan giúp học sinh
khắc sâu kiến thức .....................................................................................................59
2.3.4. Vận dụng phƣơng pháp liên môn kết hợp với phƣơng pháp tranh luận .........62
2.3.5. Vận dụng phƣơng pháp liên môn để gây hứng thú học tập lịch sử cho học
sinh ............................................................................................................................ 65
2.3.6. Vận dụng phƣơng pháp liên môn để đổi mới kiểm tra, đánh giá ....................66
KẾT LUẬN ...............................................................................................................71
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................73
PHỤC LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay đất nƣớc đang trong thời kì hội nhập và ngày càng phát triển. Trên
con đƣờng hội nhập quốc tế đó để đạt những thành tựu về kinh tế, văn hóa, khoa
học…đòi hỏi phải có nhiều công cụ hỗ trợ đắc lực. Một trong số công cụ hỗ trợ cho
sự phát triển đất nƣớc là giáo dục. Bởi giáo dục là nguyên khí của mỗi quốc gia, chất
lƣợng nguồn nhân lực đƣợc cải thiện thì kinh tế đất nƣớc mới càng đƣợc nâng cao.
Trong đó đặc biệt là giáo dục phổ thông bậc học quan trọng trong hệ thống giáo dục.
Sự nghiệp giáo dục ở nƣớc ta đã phát triển nhanh và đạt đƣợc những thành tựu to
lớn, song với yêu cầu của xã hội trƣớc mắt và lâu dài còn bộc lộ nhiều nhƣợc điểm
và thiếu sót. Chính vì vậy đòi hỏi cấp thiết hiện nay phải tiến hành đổi mới phƣơng
pháp dạy học, nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục. Bộ môn lịch sử cũng không nằm
ngoài mục tiêu đó.
Trong xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa ngày nay, để mở cửa hội nhập mà
không hòa tan, chúng ta phải tăng cƣờng giáo dục lí tƣởng tình cảm, đúng đắn, đặc
biệt là truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ. Với chức năng nhiệm vụ, nội dung và

chƣơng trình đã đƣợc xây dựng, áp dụng ở trƣờng phổ thông trong những năm qua,
bộ môn Lịch sử (LS) có ƣu thế lớn về vấn đề này.
Lịch sử là môn học có ƣu thế và sở trƣờng trong giáo dục thế hệ trẻ bởi lịch sử
không chỉ là quá khứ mà còn là kết tinh giá trị các thế hệ trƣớc để lại và thế hệ sau
cần tiếp nối và phát huy. Lịch sử cung cấp cho chúng ta những kiến thức tổng hợp
về kinh tế, chính trị, xã hội và quân sự để giáo dục tƣ tƣởng tình cảm đạo đức góp
phần hoàn thiện nhân cách cho học sinh. Điều đó đặt ra yêu cầu bức thiết, trách
nhiệm nặng nề trên vai nền giáo dục nƣớc nhà là làm sao để học sinh, những thế hệ
trẻ biết, hiểu và yêu Lịch sử.
Tuy nhiên, thực tiễn dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông hiện nay vẫn còn
mang nhiều bất cập, chất lƣợng dạy học lịch sử đang có chiều hƣớng đi xuống, học
sinh không thích học môn Lịch sử, kết quả thi cử giảm sút điều này đang đƣợc dƣ
luận quan tâm trong những năm gần đây. Sở dĩ tồn tại tình trạng này là do trong một
thời gian khá dài, trong xã hội vẫn tồn tại quan niệm không đúng, coi Lịch sử là

1


môn phụ, nên không có đầu tƣ đúng mức, gây nên tình trạng “học lệch” đối với môn
học. Bên cạnh đó cơ chế thị trƣờng hiện nay đã làm cho nhiều ngƣời coi trọng làm
kinh tế, học các môn học để làm giàu. Cơ sở vật chất trang bị cho giáo dục phổ
thông hiện nay còn nhiều yếu kém. Đào tạo giáo viên lịch sử hiện nay lại không
đồng nhất, có nhiều trƣờng sƣ phạm nhƣng lại chƣa có một chƣơng trình thống nhất
để đào tạo giáo viên, nên việc giảng dạy còn nhiều bất cập. Có thể nói, có rất nhiều
nguyên nhân làm cho chất lƣợng dạy học lịch sử đi xuống. Trong đó phải kể đến tri
thức tổng hợp của học sinh (HS), kiến thức chung của học sinh còn kém. Học sinh
chƣa nhận thức đƣợc rằng học tập Lịch sử cần có kiến thức rộng, có nhiều liên quan
đến các môn học khác nhƣ văn học, địa lí, chính trị, toán, lý, hóa, sinh …Vì không
biết không gian Lịch sử, không có tài liệu văn học, nên chất lƣợng học tập của học
sinh nói chung giảm sút, giờ học không hiệu quả.

Nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học, làm cho Lịch sử trở về vị trí xứng đáng
của nó, Đảng và Nhà nƣớc ta đã tiến hành đổi mới, cải cách giáo dục nhằm giúp học
sinh lĩnh hội kiến thức, phát huy đƣợc tính tích cực trong học tập, tạo hứng thú cho
học sinh, trong đó vận dụng phƣơng phápliên môn trong dạy học lịch sử là một
trong những nội dung quan trọng của quá trình dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông.
Đây là nội dung không mới nhƣng vẫn nhận đƣợc rất nhiều sự quan tâm.
Phƣơng pháp liên môn đề cập tới mối liên hệ giữa các môn học trong nhà
trƣờng nhằm làm cho kiến thức các môn đang học bổ sung cho nhau, giúp hiểu sâu
sắc hơn các sự kiên đang học. Phƣơng pháp liên môn hƣớng tới nâng cao chất lƣợng
và hiệu quả dạy học.
Xuất phát từ những lí do trên, tôi quyết định chọn: Vận dụng phƣơng pháp
liên môn trong dạy học lịch sử thế giới cổ trung đại (Lớp 10 THPT chƣơng
trình chuẩn) làm khóa luận tốt nghiệp của bản thân, từng bƣớc góp phần nâng cao
hiệu quả dạy - học Lịch sử.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Hiện nay việc nghiên cứu lí luận về phƣơng pháp liên môn trong dạy học nói
chung và trong dạy học lịch sử nói riêng đã đƣợc nhiều nhà khoa học, nhà giáo dục

2


học, các học giả ở các lĩnh vực khác nhau quan tâm nghiên cứu ở các mức độ, khía
cạnh khác nhau.
2.1. Tài liệu nước ngoài
2.1.1. Tài liệu giáo dục học- tâm lý học, lí luận dạy học
T.A.I Lina cho rằng, để hiểu rõ bộ môn của mình thì cần phải học tập nhiều và
học tập một cách thƣờng xuyên, không ngừng bồi bổ thêm vốn hiểu biết của mình.
Ông nhấn mạnh: “Ngày nay không có một khoa học nào được giảng dạy mà lại
không sử dụng những số liệu của các khoa học tiếp cận khác, những tài liệu, những
sự kiện và những thí dụ lấy từ trong cuộc sống hàng ngày và từ các lĩnh vực tri thức

khác nhau [31; 245]. Trong phần nhiệm vụ việc giảng dạy kĩ thuật tổng hợp, tác giả
yêu cầu phải:“ xác lập mối liên hệ giữa các bộ môn nhằm vạch ra cho học sinh thấy
mối liên hệ qua lại của các khoa học” [31;153].
M.T. Ogơrôtnhicôp trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục Matxcơva, Tổ
tƣ liệu trƣờng ĐHSP Hà Nội I, 1986), nhấn mạnh quan điểm đòi hỏi việc tổ chức
bài học phù hợp với hứng thú của trẻ em nhƣng cần: “giải thích những tài liệu
nghiên cứu bằng những môn học khác nhau xung quanh môn học đó” [23; 43].
Nhà giáo dục học I.A. Cai - Rốp, N.K. Gôn – Sa - Rốp - B.P.Ét - Si- Pốp, L.V.
Dan - Cốp nêu ra những yêu cầu đối với trình độ của giáo sƣ, trong đó các ông nhấn
mạnh: “Giáo sư không chỉ có tri thức phong phú về chuyên môn nghiệp vụ của
mình mà phải chú ý đến sự phát triển của những môn khoa học gần gũi với môn
chuyên nghiệp chủ yếu của mình” [14; 87].
Trong các công trình nghiên cứu của mình, Linđa đã khẳng định vai trò của
thầy giáo là phải “có kiến thức toàn diện và có trình độ văn hóa cao. Ngoài kiến
thức chuyên môn của mình, các thầy giáo cần phải hướng vào một vài lĩnh vực khác
của khoa học và kĩ thuật mà hiện nay thanh niên ta bất cứ ngành nào cũng yêu
thích” [30; 229] .
N.U. Savin trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục Hà Nội, 1983) nêu rõ:
Nền học vấn phổ thông phản ánh đầy đủ và chính xác nhất tri thức khoa học và thực
tiễn của nhân loại và nó thực sự là toàn diện. “Ở đó đã kết hợp một cách hữu cơ các

3


tri thức về tự nhiên, xã hội và tư duy con người đã đạt được sự hài hòa giữa học
vấn về nhân văn và về tự nhiên...” [29; 99].
Trong cuốn “Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi” của Giselle O.
Martin – Kniep đề cập đến quy trình xây dựng các đơn vị bài học tích hợp là gì, có nêu
rõ Tích hợp chƣơng trình có nhiều hình thức khác nhau, trong đó có hình thức kết nối
nội dung trong nội bộ môn học và giữa các môn học với nhau. Việc giáo viên môn

Khoa học xã hội sử dụng nghệ thuật và văn học để giúp học sinh hiểu rộng hơn một
vùng văn hóa là một ví dụ về tích hợp nội dung trong phạm vi lớp học. Khi một giáo
viên môn Khoa học xã hội và một giáo viên tiếng Anh dạy một đơn vị bài học về văn
hóa do hai ngƣời cùng xây dựng làm lu mờ ranh giới giữa hai môn học thì đấy là ví dụ
về việc tích hợp nội dung giữa các môn học. “Cả hai hình thức tích hợp nội dung trên
đều được gọi là chương trình liên môn”. [11; 27]
2.1.2. Tài liệu giáo dục lịch sử
Tiến sĩ giáo dục học N.G.Đai - ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như
thế nào” đã nêu ý nghĩa của việc sử dụng các nguồn tƣ liệu: phải sử dụng không
ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tƣ liệu muôn hình muôn vẻ…Ông
viết:“Toàn bộ công tác dạy học sẽ vô cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu môn học trên
cơ sở tất cả các nguồn tư liệu hiện nay” [25;13]. Đai- ri còn nhấn mạnh: “Thầy giáo
bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa học lịch sử và của các khoa học
giáo dục...phải biết tất cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính trị
xã hội và văn hóa” [25;13].
Khi trình bày về sự phát triển của khoa học LS, N.A. E- Rô- Phê- Ép đã đề cập
đến nhiều vấn đề về LS xã hội, về văn hóa, tƣ tƣởng, triết học, về nhiều lĩnh vực
chuyên môn của khoa học lân cận, “họ hàng” với khoa học lịch sử. Trong cuốn
“Lịch sử là gì” ông khẳng định: “Không có một bộ môn khoa học nào có thể phát
triển một cách đơn độc” [24;147]. Tác giả nêu rõ mối quan hệ giữa LS với các khoa
học nghiên cứu xã hội khác nhau, nhƣ xã hội học, dân tộc học, tâm lí xã hội…rất chặt
chẽ. “Sở dĩ các ngành khoa học này xích gần nhau vì chúng cùng nghiên cứu một đối
tượng như nhau” [24; 147].

4


I.Ia. Lécne trong cuốn “Phát triển tư duy của học sinh trong dạy học lịch sử”
cũng đề cập đến mối liên hệ giữa các tri thức. Ông lƣu ý cho giáo viên: “Bất kì tri
thức lịch sử nào là thông tin lĩnh hội đầu tiên được thực hiện nếu như nó được sử

dụng tổng hợp với các tri thức khác nhau của chúng. Cần phải dần dần dạy cho học
sinh hiểu được tính đa diện, đa dạng của các quan hệ đó”[16; 177].
I.F. Kharlamôp trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như
thế nào?” đã nêu rõ tác dụng, ý nghĩa của việc vận dụng kiến thức các môn học:
“Việc giáo viên có khả năng tìm được mối liên hệ giữa các vấn đề mà các nhà bác
học đã nghiên cứu với điều mà các em đã học ở nhà trường thuộc một môn học nào
đó cũng gây cho học sinh niềm hứng thú đặc biệt đối với việc học tập tài liệu mới”
[18; 102].
Vấn đề phƣơng pháp dạy học liên môn cũng đƣợc đề cập trong cuốn “Phát
triển tư duy học sinh” và “Phương pháp và kĩ thuật lên lớp trong trường phổ
thông”. Các tác giả M.Alêcxêep, Ônhisúc... cho rằng: “Việc sử dụng rộng rãi các
môn học như vậy để bồi dưỡng cho học sinh các thủ thuật và phương pháp tư duy
lôgic sẽ góp phần thực hiện một trong những yêu cầu quan trọng nhất của lí luận
dạy học là xác lập các mối liên hệ chặt chẽ giữa các bộ môn trong dạy học”[22;
100].
I.Đ. Giôvêrốp, N.A. Mac-xi-mô-va trong cuốn “Mối liên hệ các môn học ở nhà
trường phổ thông hiện nay” khẳng định: “Cũng như các nguyên tắc khác của lí luận
dạy học, lí luận về mối liên hệ liên môn có tính chất phổ biến ở tất cả các môn học
cũng như khi nghiên cứu một khóa trình, một chương trình thậm chí một bài cũng có
thể hiện nguyên tắc liên môn”[15; 52].
2.2. Tài liệu trong nước
2.2.1. Tài liệu giáo dục học- tâm lý học
Sử dụng kiến thức liên môn trong DHLS cũng đƣợc nhiều nhà giáo dục Việt
Nam quan tâm, chỉ rõ vai trò tầm quan trọng của vấn đề.
Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt trong cuốn “Giáo dục học” nêu một cách khái
quát nhất về vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng kiến thức liên môn: “Tiềm năng giáo
dục thế giới quan cho học sinh đặc biệt được khai thác trong mối liên hệ giữa các

5

môn học. Các mối liên hệ giữa các môn học, phản ánh bản chất biện chứng của
nhận thức khoa học, giúp xem xét một sự vật hay một hiện tượng từ nhiều quan
điểm khác nhau” [26;123].
Đặng Thành Hƣng cho rằng: “Trong khoa học giáo dục còn có những bộ môn,
chuyên ngành, liên môn lấy những liên hệ qua lại làm đối tượng [13; 15]. Trong nội
dung vấn đề tích cực hóa và biện pháp tích cực hóa học tập, tác giả đã đề cập đến
tích hợp dạy học: Trong học trình tổng thể, trừ những phần buộc phải tổ chức theo
cấu trúc bộ môn bài bản và ổn định cao, những phần học vấn còn lại đƣợc tổ chức
thành những học trình tích hợp liên môn và xuyên môn. Vai trò của tích cực hóa của
học trình tích hợp chủ yếu không phải ở chỗ nó giúp giảm tải học tập, rút gọn tài
liệu, tiết kiệm thời gian học tập, hạn chế sự trùng lặp nội dung…mà ở chỗ làm cho
ngƣời học hoạt động dễ hơn, nhiều hơn và hiệu quả hơn:
Trần Bá Hoành trong “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách
giáo khoa” nhấn mạnh phƣơng pháp tích cực trong đó đề cập vấn đề giáo dục theo
mục tiêu với nội dung “liên môn” và “xuyên môn”.
Trong cuốn “Giáo dục học” (tập 1, Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt) đã đƣa ra các
phƣơng hƣớng nội dung hoàn thiện nội dung dạy học có nhấn mạnh việc “tăng
cường mối liên hệ gì. Ngoài ra, còn có một số luận án, luận văn tốt nghiệp, các bài
đăng trên các tạp chí Giáo dục viết về vấn đề này nhƣ:
Phạm Văn Thiêm trong luận án thạc sĩ cũng kết luận: “Dạy học theo nguyên
tắc liên môn là một trong những biện pháp nâng cao hiệu quả giờ học trên lớp,
từng bước nâng cao chất lượng học tập của học sinh, đáp ứng được những yêu cầu
cách mạng nước ta trong giai đoạn mới.”[32; 63]
Tác giả Nguyễn Quang Vinh, trong bài “Dạy học các môn học theo nguyên tắc
liên môn” đăng trên tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 10, 1986 có viết: “Thế giới là
một thể thống nhất chỉ có sự tập hợp các môn học mới nhận thức được một cách
toàn vẹn hiện thực khách quan, do đó phải bảo đảm mối liên hệ giữa các môn học,
chính là bảo đảm tính khoa học, tính hệ thống của nội dung kiến thức ở trường phổ
thông”.[36; 15]

6


2.2.2. Tài liệu giáo dục lịch sử
Nhƣ vậy, các nhà giáo dục luôn khẳng định rõ vai trò quan trọng của kiến
thức liên môn trong dạy DHLS đối với việc nâng cao chất lƣợng bộ môn.
Trong các tài liệu liên quan đến phƣơng pháp dạy DHLS, vấn đề dạy học liên
môn cũng đƣợc nhiều tác giả đề cập tới ở những góc độ khác nhau. Cuốn “Hệ thống
các phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở” của Trịnh Đình Tùng
(chủ biên), Đặng Văn Hồ, Trần Văn Cƣờng, đặc biệt giáo trình “Phương pháp dạy
học lịch sử” (tập 1) của các tác giả Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị
Côi có đề cập đến nguyên tắc dạy học liên môn. Sách nhấn mạnh: “Dạy học liên
môn là một trong những nguyên tắc quan trọng của dạy học ở trường phổ thông nói
chung, môn lịch sử nói riêng. Đối với bộ môn Lịch sử, mà chức năng cung cấp
những kiến thức cơ bản về quá trình phát triển của xã hội loài người (và dân tộc),
việc nắm vững các sự kiện lịch sử liên quan chặt chẽ với việc hiểu biết tri thức về
môn khoa học xã hội và nhân văn (Văn học, Giáo dục công dân, Triết học, Địa lí)
và cả về khoa học tự nhiên (những kiến thức về sự phát triển khoa học - kĩ thuật.
[21; 259].
Về mặt phƣơng pháp luận sử học, cũng có nhiều ý kiến liên quan đến đề tài
nghiên cứu này. Với nhan đề “Mấy vấn đề phương pháp luận sử học” (phần “Đối
tượng của khoa học lịch sử”), Đặng Thanh Bình nêu: “Lịch sử văn học, lịch sử nhà
nước và pháp quyền là đối tượng nghiên cứu của văn hóa, luật học đồng thời cũng
là đối tượng nghiên cứu của sử học. Nghiên cứu lịch sử không chỉ là nhiệm vụ của
các ngành thuộc khoa học lịch sử, các ngành khoa học xã hội khác đều sử dụng tới
thành tựu của sử học và góp phần vận dụng khoa học lịch sử.” [23; tr.119-120]
Ngoài ra, vấn đề trên còn đƣợc đề cập đến trong các bài báo, tạp chí giáo dục
nhƣ bài viết của Nguyễn Quang Vinh “Dạy học các môn học theo quan điểm liên
môn” (trên tạp chí NCGD số 10/1986), Trần Văn Cƣờng “Vận dụng nguyên tắc liên

môn trong dạy học lịch sử ở trường THPT”(trên tạp chí NCGD số 7/1997), Trần
Đức Minh “Vận dụng quan điểm liên môn - một yếu tố nâng cao tính tích cực học
tập của học sinh” (trên tạp chí NCGD số 4/1999), Trần Viết Thụ “Vận dụng
nguyên tắc liên môn khi dạy học các vấn đề văn hóa trong SGK lịch sử PTTH” (trên

7


tạp chí NCGD số 12/1997). Mỗi bài viết tuy chỉ nghiên cứu sâu một khía cạnh của
vấn đề, nhƣng đều khẳng định sự cần thiết của việc sử dụng kiến thức liên môn
trong dạy học nhằm nâng cao chất lƣợng bộ môn.
Ngoài ra, vấn đề trên cũng đƣợc một số luận án tiến sĩ, luận văn cao học đề
cập tới nhƣ: Phạm Văn Thiêm “Sử dụng kiến thức Văn học, Địa lí,Chính trị trong
giờ học lịch sử ở trường PTTH theo nguyên tắc liên môn”, luận văn Thạc sĩ khoa
lịch sử (1989); Trần Viết Thụ “Giảng dạy những nội dung văn hóa trong khóa trình
lịch sử dân tộc ở trường PTTH”, Luận án Tiến sĩ (1997).
Trong quyển “Phương pháp dạy học lịch sử”, các tác giả viết: “Mỗi hình thái ý
thức xã hội phản ánh hiện thực một cách khác nhau, nếu trong khoa học, phạm trù
là kết quả của việc phân tích khái quát, thì trong nghệ thuật, kết quả của việc khái
quát được thể hiện bằng hình tượng văn học. Bằng những hành động cụ thể, có tác
động mạnh mẽ đến tư tưởng tình cảm của người đọc, tài liệu văn học trình bày
những nét đặc trưng, điển hình của các hiện tượng kinh tế, chính trị, những quy luật
của đời sống xã hội. Giữa văn học và khoa học nói chung, sử học nói riêng có mối
liên hệ khăng khít. Trong khi sáng tác một tiểu thuyết (lịch sử hay tâm lí xã hội) nhà
văn nào cũng phải nghiên cứu các tài liệu lịch sử, vì thiếu các tài liệu này sức mạnh
nghệ thuật của tác phẩm giảm đi. Nhà sử học, trong tài liệu nghiên cứu của mình
cũng sử dụng các tài liệu văn học phản ánh trung thức lịch sử”.[10; tr.173-174]
Trong bài viết “Vận dụng nguyên tắc liên môn khi dạy học các vấn đề văn hóa
trong dạy học lịch sử PTTH” Trần Viết Thụ có viết: “Dạy học liên môn là một trong
những nguyên tắc quan trọng của quá trình dạy học lịch sử ở trường phổ thông.

Nguyên tắc liên môn cần được quán triệt trong khi giảng dạy các loại bài lịch sử,
đặc biệt các vấn đề văn hóa, khoa học kĩ thuật, kinh tế, v.v… Phương pháp liên môn
trong dạy lịch sử cần phải được coi trọng, nhất là đối với các môn học gần gũi như
văn học. địa lí, chính trị”.[33; 13]
Tác giả Trần Văn Cƣờng, trong bài viết “Vận dụng nguyên tắc liên môn trong
dạy học lịch sử ở trường PTTH” đăng trên tạp chí Nghiên cứu lịch sử số 7 năm
1997, cũng khẳng định: “Môn lịch sử ở trường PTTH cung cấp cho HS những kiến
thức thuộc các mặt của đời sống xã hội và liên quan đến kiến thức nhiều môn học

8


khác. Vì vậy, việc vận dụng kiến thức các môn học có liên quan đến lịch sử để hiểu
sâu sắc, toàn diện kiến thức lịch sử là một nội dung cơ bản của nguyên tắc liên môn
trong dạy học lịch sử”.[8; 20] Trong bài viết này, tác giả cũng đƣa ra một số
phƣơng pháp vận dụng kiến thức liên môn trong các vấn đề kinh tế, khoa học và kĩ
thuật trong chƣơng trình lịch sử ở trƣờng PTTH theo nguyên tắc liên môn.
Những công trình nghiên cứu trên đều thấy đƣợc tầm quan trọng của dạy học
liên môn trong quá trình dạy học nói chung và trong dạy học lịch sử nói riêng. Có
một số công trình đã đƣa ra đƣợc một số biện pháp khi vận dụng phƣơng pháp liên
môn trong dạy học lịch sử. Tuy nhiên, chƣa có công trình nào đề cập tới những biện
pháp cụ thể vận dụng tất cả các kiến thức theo phƣơng pháp liên môn, cũng nhƣ vận
dụng nó vào dạy học “ Lịch sử thế giới cổ, trung đại ” (lớp 10 THPT chương trình
chuẩn). Chính vì vậy đề tài này tôi muốn nghiên cứu về phƣơng pháp liên môn để
vận dụng nó trong quá trình dạy học lịch sử.
3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn đề tài khẳng định vai trò, ý nghĩa
của việc vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học lịch sử, đề xuất các biện
pháp nâng cao chất lƣợng DHLS ở trƣờng THPT, theo hƣớng phát huy tính tích cực

của học sinh. Đề tài chỉ rõ những yêu cầu và phƣơng pháp luận khi vận dụng
phƣơng pháp liên môn trong DHLS theo hƣớng phát huy tính tích cực của học sinh.
3.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện các mục đích trên, nhiệm vụ của đề tài là giải quyết các vấn đề
sau:
- Tìm hiểu lí luận của giáo dục học, tâm lí học và phƣơng pháp dạy học môn
lịch sử.
- Khảo sát thực trạng vận dụng phƣơng pháp liên môn trong DHLS ở trƣờng
phổ thông hiện nay.
- Tìm hiểu nội dung, trong học phần “Lịch sử thế giới cổ, trung đại ” để xây
dựng kiến thức liên môn phù hợp với việc vận dụng phƣơng pháp liên môn trong
DHLS ở trƣờng THPT.

9


- Đề xuất các biện pháp vận dụng phƣơng pháp liên môn theo hƣớng phát huy
tính tích cực của học sinh góp phần nâng cao hiệu quả DHLS ở trƣờng THPT.
3.3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài tìm hiểu và đƣa ra một số biện pháp vận dụng phƣơng pháp liên môn
trong DHLS về “Lịch sử thế giới cổ, trung đại”
4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Nguồn tư liệu
- Nghiên cứu các nguồn tƣ liệu của các tác giả nghiên cứu về giáo dục học, lí
luận dạy học, giáo dục lịch sử
- Tƣ liệu từ các sách chuyên khảo: Những mẩu chuyện lịch sử thế giới, Lịch
sử văn hóa thế giới cổ trung đại…
- Tƣ liệu văn bia
- Tƣ liệu báo, tạp chí giáo dục
- Tƣ liệu hình ảnh

- Luận văn cao học…
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong khi giải quyết vấn đề, tôi có sử dụng các phƣơng pháp lịch sử, phƣơng
pháp giáo dục học, các phƣơng pháp lí thuyết. Tôi sử dụng chủ yếu những phƣơng
pháp nghiên cứu khoa học giáo dục sau:
- Nghiên cứu các nguồn tài liệu về tâm lí học, giáo dục học … đặc biệt là lí
luận dạy học bộ môn liên quan đến vận dụng phƣơng pháp liên môn nói chung và
vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học lịch sử nói riêng và các tài liệu có
liên quan khác.
- Điều tra cơ bản, với những phƣơng pháp định lƣợng định tính thích hợp, so
sánh đối chiếu lịch sử với các môn khác.
- Sử dụng toán học thống kê, tập hợp xử lí số liệu đã thu đƣợc để phân tích,
nhận xét, rút ra kết luận.
5. Đóng góp của khóa luận
- Lí luận: Làm phong phú thêm lí luận dạy học bộ môn về sử dụng các loại
kiến thức ở các bộ môn trong nhà trƣờng vào DHLS ở trƣờng phổ thông; giúp

10


chúng tôi nâng cao trình độ lí luận dạy học, nhất là các biện pháp vận dụng phƣơng
pháp liên môn trong dạy học môn Lịch sử.
- Thực tiễn: Giúp cho giáo viên (GV) cũng nhƣ học sinh hiểu rõ tầm quan
trọng của vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học nói chung và trong DHLS
nói riêng. Đặc biệt, đây là nguồn kiến thức đặc biệt cũng nhƣ kinh nghiệm quý báu
để tôi vận dụng trong quá trình dạy học của bản thân trong quá trình học tập và sau
khi tốt nghiệp.
6. Bố cục
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, khóa luận gồm hai
chƣơng:

Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng phƣơng pháp liên môn
trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông
Chương 2. Một số biện pháp vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học
Lịch sử thế giới cổ, trung đại lớp 10 THPT – chương trình chuẩn

11


NỘI DUNG
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP
LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1.1. Một số khái niệm có liên quan đến đề tài
 Khái niệm kiến thức liên môn
Bộ môn lịch sử ở trƣờng phổ thông cung cấp cho học sinh những tri thức về
nhiều lĩnh vực của đời sống, xã hội trong quá trình phát triển của lịch sử dân tộc và
thế giới. Vì vậy, kiến thức lịch sử không chỉ liên quan đến tri thức về khoa học xã
hội mà cả về khoa học tự nhiên.
Mối liên hệ giữa các môn, các khóa trình đƣợc thể hiện trong các bài, đặc biệt
các bài về cách mạng, về văn hóa, khoa học...Vấn đề quan trọng nhất của dạy học
liên môn là tìm những khái niệm, những tƣ tƣởng chung có trong môn học. Những
kiến thức đƣợc đề cập đến các môn học đó bổ sung cho nhau, làm sáng rõ hơn kiến
thức mà học sinh học đƣợc trong mỗi môn học. Có nhƣ vậy học sinh nắm kiến thức
mới vững chắc và việc giáo dục tƣ tƣởng thông qua môn học mới có kết quả.
Đối với học sinh, kiến thức liên môn giúp các em nhận thức sự phát triển của
xã hội một cách liên tục, thống nhất, hiểu đƣợc tính toàn diện của lịch sử. Điều này
khắc phục đƣợc tình trạng rời rạc, tản mạn trong kiến thức của học sinh. Nắm đƣợc
mối liên hệ kiến thức giữa các môn học, tính hệ thống giữa các tri thức lịch sử sẽ
giúp học sinh có khả năng phân tích các sự kiện, tìm ra bản chất, quy luật chi phối

sự phát triển của lịch sử.
Nhƣ vậy, kiến thức liên môn là mối liên hệ kiến thức giữa các môn học. Sử
dụng kiến thức liên môn bằng con đƣờng tích hợp những nội dung kiến thức từ một
số môn học để làm rõ kiến thức của một số môn học nào đó.
Kiến thức liên môn trong dạy học lịch sử là kiến thức giữa các môn học có
cùng tƣ tƣởng, quan điểm. Nắm đƣợc mối liên hệ giữa kiến thức của các môn có
liên quan, tính hệ thống của tri thức lịch sử sẽ giúp cho học sinh có khả năng phân
tích các sự kiện, tìm ra bản chất, quy luật chi phối sự phát triển của lịch sử.

12


 Khái niệm liên môn
Quan điểm của Xavier Roegier – Phó giám đốc Văn phòng Công nghệ Giáo
dục và Đào tạo (BIEF), tác giả cuốn sách “Khoa sƣ phạm tích hợp hay làm thế
nào để phát triển các năng lực ở nhà trƣờng”. Ông cho rằng: “Quan điểm liên
môn hay tích hợp giữa các môn học mà nội dung là vận dụng các thông tin lấy từ
nhiều môn học khác nhau để giải quyết một vấn đề”.[16; 232] Ông nhấn mạnh
“quan điểm liên môn được thể hiện bằng những ứng dụng chung cho nhiều môn
hoặc bằng sự phối hợp các quá trình học tập của nhiều bộ môn, sự phối hợp này
thực hiện bằng cách theo đuổi một mục tiêu tích hợp duy nhất”. Quan điểm “liên
môn”: đề xuất những tình huống chỉ có thể đƣợc tiếp cận một cách hợp lí qua sự soi
sáng của nhiều môn học. Đồng thời nhấn mạnh sự liên kết giữa các môn học làm
cho chúng tích hợp với nhau để giải quyết một tình huống cho trƣớc, các quá trình
học tập có sự kết hợp với nhau xung quanh những vấn đề phải giải quyết chứ không
đƣợc rời rạc.
 Khái niệm dạy học liên môn
Dạy học liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói
chung và dạy học Lịch sử nói riêng, đây đƣợc coi là quan niệm dạy học hiện đại,
nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lƣợng giáo dục.

Dạy học liên môn là hình thức tìm tòi những nội dung giao thoa giữa các môn học
với môn Lịch sử, những khái niệm, tƣ tƣởng chung giữa các môn học, tức là con đƣờng
tích hợp những nội dung từ một số môn học có liên hệ với nhau.
 Khái niệm nguyên tắc liên môn
Nguyên tắc liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong quá
trình dạy học nói chung và quá trình dạy học lịch sử nói riêng. Nguyên tắc này đề
cập tới mối liên hệ giữa các môn học trong nhà trƣờng nhằm nâng cao chất lƣợng và
hiệu quả dạy học.
1.1.2. Cơ sở xuất phát của đề tài
1.1.2.1. Chương trình đổi mới toàn diện Giáo dục sau 2015.
Chƣơng trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW
ngày 4/11/2013 của Hội nghị Trung ƣơng 8 (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện

13


giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện
kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế (Chƣơng trình
hành động); việc thành lập Ủy ban quốc gia Đổi mới giáo dục và đào tạo; Đề án đổi
mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015.
Dự thảo Chƣơng trình hành động có các nội dung lớn, gồm mục đích, những
nhiệm vụ chủ yếu và tổ chức thực hiện. Mục đích của dự thảo Chƣơng trình hành
động nêu rõ: xác định những nhiệm vụ chủ yếu để các bộ, ngành, địa phƣơng, tổ
chức thực hiện thành công mục tiêu của Nghị quyết 29 nhằm đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Chƣơng trình hành động còn là căn cứ để các bộ,
ngành, địa phƣơng xây dựng kế hoạch hành động theo chức năng, nhiệm vụ của
mình để chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện, kiểm tra, giám sát, đánh giá việc thực
hiện Nghị quyết 29.

Dự thảo Chƣơng trình hành động đề ra các nhiệm vụ chủ yếu: Tổ chức truyên
truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền, ban, ngành,
đoàn thể và cộng đồng xã hội về vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà
nƣớc đối với quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; nâng cao
nhận thức về vai trò quyết định chất lƣợng giáo dục và đào tạo của đội ngũ nhà
giáo, cũng nhƣ cán bộ quản lý giáo dục.
Đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ chƣơng trình giáo dục tất cả các bậc học, ngành
học theo yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học; đổi mới căn bản hình
thức và phƣơng pháp kiểm tra, thi và đánh giá chất lƣợng giáo dục, bảo đảm trung
thực, khách quan theo yêu cầu phát triển năng lực, phẩm chất ngƣời học; hoàn thiện
hệ thống giáo dục quốc dân theo hƣớng hệ thống giáo dục mở, học tập suốt đời và
xây dựng xã hội học tập; phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đáp
ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo; đổi mới chính sách, cơ chế tài chính; tăng
cƣờng cơ sở vật chất, huy động sự tham gia đóng góp của toàn xã hội, nâng cao
hiệu quả đầu tƣ để phát triển giáo dục; chủ động hội nhập và nâng cao hiệu quả hợp
tác quốc tế trong giáo dục, đào tạo...

14


Dự thảo Đề án đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau
năm 2015 có ba phần gồm: mục tiêu đề án; phạm vi và nhiệm vụ của đề án; nội
dung đề án.
Trong phần ba của đề án đã xác định rõ các nội dung về định hƣớng đổi mới
chƣơng trình, sách giáo khoa nhƣ quán triệt quan điểm, chủ trƣơng, chính sách của
Đảng, Nhà nƣớc về đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới chƣơng trình, sách giáo
khoa nói riêng; cấu trúc, nội dung chƣơng trình, sách giáo khoa phải đảm bảo chuẩn
hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và đảm bảo tính chỉnh thể, linh hoạt, thống nhất
trong và giữa các cấp học; đổi mới phƣơng pháp và hình thức tổ chức giáo dục
nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh; đổi mới hình thức và phƣơng pháp

đánh giá chất lƣợng giáo dục theo yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực học
sinh...
Các giải pháp thực hiện đề án gồm chuẩn bị điều kiện để xây dựng chƣơng
trình, biên soạn sách giáo khoa; xây dựng chƣơng trình, biên soạn sách giáo khoa
thử nghiệm; biên soạn tài liệu hƣớng dẫn, hỗ trợ dạy và học; thực hiện chƣơng trình
và sách giáo khoa mới; tuyên truyền về đổi mới chƣơng trình và sách giáo khoa…
1.1.2.2. Mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay
 Về mặt kiến thức:
Học tập lịch sử ở trƣờng phổ thông giúp học sinh có biểu tƣợng chân thực về
quá khứ. Nhận thức đƣợc những kiến thức cơ bản: sự kiện lịch sử, không gian, thời
gian, nhân vật tiêu biểu…biết đƣợc quá trình phát triển của xã hội loài ngƣời, qua
đó hình thành khái niệm, rút ra quy luật phát triển của xã hội loài ngƣời. Trên cơ sở
nắm đƣợc những sự kiện cơ bản, với những biểu tƣợng chân thực học sinh sẽ hiểu
đƣợc bản chất của sự kiện lịch sử, những mối liện hệ bên trong hay bên ngoài sự
kiện, thông qua các hoạt động tƣ duy, học sinh sẽ không chỉ dừng lại ở việc biết mà
còn hiểu lịch sử một cách chân thực nhƣ nó từng xảy ra.
 Về kĩ năng:
Dạy học lịch sử nhằm phát triển năng lực tƣ duy biện chứng trong nhận thức
và hành động, hình thành khả năng nhận thức tích cực sáng tạo, biết phân tích, đánh

15


giá, liên hệ…Kĩ năng học tập và thực hành bộ môn. Biết vận dụng những kiến thức
đã học vào cuộc sống.
 Về thái độ
Giáo dục cho học sinh quan điểm, tƣ tƣởng, lập trƣờng, giáo dục phẩm chất
đạo đức, nhân cách, tình cảm thông qua học tập lịch sử. Xuất phát từ quan điểm
“dạy chữ để dạy người”, tri thức lịch sử không chỉ có tác dụng giáo dục trí tuệ mà
còn giáo dục cả tƣ tƣởng tình cảm, góp phần đào tạo con ngƣời Việt Nam toàn diện.

Giáo dục lòng yêu tổ quốc xã hội chủ nghĩa, lòng yêu quê hƣơng đất nƣớc,
trong lao động cũng nhƣ trong đấu tranh bảo vệ tổ quốc.
Tinh thần đoàn kết quốc tế, tình hữu nghị với các dân tộc, đấu tranh cho độc
lập, tự do, văn minh, tiến bộ xã hội. Niềm tin vào sự phát triển hợp quy luật của xã
hội loài ngƣời và dân tộc, dù cho trong tiến trình lịch sử có những bƣớc quanh co,
khúc khuỷu.
Có ý thức công dân, sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ của mình đối với đất nƣớc.
Có ý thức bảo vệ và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc.
Nhƣ vậy, mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông là cung cấp kiến thức
cơ bản, có hệ thống về sự phát triển hợp quy luật của dân tộc và xã hội loài ngƣời.
Trên cơ sở đó giáo dục tƣ tƣởng tình cảm, lòng yêu nƣớc, tự hào dân tộc, lý tƣởng
dân tộc và chủ nghĩa xã hội, rèn luyện năng lực tƣ duy và thực hành. Thực hiện
hoàn chỉnh các nhiệm vụ giáo dục, giáo dƣỡng và phát triển.
Việc nhận thức mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông không chỉ
dừng lại ở mặt lí luận mà còn đƣợc quán triệt trong nội dung và phƣơng pháp dạy
học. Trong đó, vận dụng phƣơng pháp liên môn trong giảng dạy là một trong những
biện pháp rất hữu hiệu trong hệ thống các phƣơng pháp dạy học lịch sử để thực hiện
mục tiêu trên.
1.1.2.3. Yêu cầu đổi mới dạy học lịch sử
Hiện nay cùng với việc đổi mới nội dung việc đổi mới phƣơng pháp dạy học
lịch sử trở thành một yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lƣợng giáo dục. Việc đổi
mới phƣơng pháp dạy học lịch sử phải quán triệt mục tiêu môn học: tích cực hóa
việc dạy và học, thực hiện các phƣơng pháp để liên môn. Việc đổi mới phƣơng

16


pháp dạy học lịch sử lấy “học sinh làm trung tâm” theo hƣớng phát huy tính tích
cực của học sinh đòi hỏi phải gây hứng thú học tập ở các em, là cơ sở để các em
tích cực, chủ động độc lập sáng tạo trong quá trình lĩnh hội kiến thức. Để gây hứng

thú học tập lịch sử cho học sinh thì phƣơng pháp có hiệu quả rất cao: vận dụng
phƣơng pháp liên môn trong dạy học lịch sử.
Đổi mới phƣơng pháp dạy học nên hiểu ở đây là sự biến đổi của những thao
tác biện pháp sƣ phạm, những nguyên tắc dạy học một cách linh hoạt cho phù hợp
với điều kiện của hiện tại. Nó là sự kế thừa có chọn lọc chứ không phải là sự phủ
nhận sạch trơn những gì đã có trƣớc đó. Nhƣ vậy chúng ta có thể thấy sự cần thiết
của việc đổi mới phƣơng pháp dạy – học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng.
Vậy làm thế nào để đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử hiệu quả? Đây là công
việc đòi hỏi phải có kế hoạch cụ thể và thời gian lâu dài chứ không thể thực hiện
trong ngày một ngày hai.
1.1.3. Sự cần thiết phải vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học nói
chung và trong DHLS ở trƣờng phổ thông nói riêng
Phƣơng pháp liên môn trong dạy học lịch sử xuất phát từ những đặc trƣng của
khoa học lịch sử nhƣ tính cụ thể, tính hệ thống, tính toàn diện. Bộ môn lịch sử ở
trƣờng phổ thông cung cấp cho học sinh một khối lƣợng tri thức lớn thuộc nhiều
lĩnh vực của đời sống xã hội. Lịch sử sẽ cụ thể hơn, sinh động hơn nếu đƣợc các
khoa học khác hỗ trợ nhất là các môn gần gũi với lịch sử nhƣ văn học địa lý, chính
trị…Đối với việc học lịch sử ở trƣờng phổ thông liên môn có vai trò to lớn làm cho
bài giảng lịch sử trở nên sinh động phong phú, hấp dẫn thuyết phục và gây hứng thú
học tập cho học sinh. Sự cần thiết phải vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy
học lịch sử đƣợc một số nhà qiáo dục lịch sử khẳng định nhƣ sau:
Trong bài viết “Vận dụng nguyên tắc liên môn khi dạy học các vấn đề văn hóa
trong dạy học lịch sử PTTH” Trần Văn Thụ có viết: “Dạy học liên môn là một trong
những nguyên tắc quan trọng của quá trình dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Nguyên tắc liên môn cần được quán triệt trong khi giảng dạy các loại bài lịch sử,
đặc biệt các vấn đề văn hóa, khoa học kĩ thuật, kinh tế... nguyên tắc liên môn trong

17

dạy lịch sử cần phải được coi trọng, nhất là đối với các môn học gần gũi như văn
học. địa lí, chính trị”.[33; 13]
Bộ môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông cung cấp cho học sinh những tri thức về
nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội trong quá trình phát triển của lịch sử dân tộc và
thế giới. Lịch sử xã hội loài ngƣời là tổng thể thống nhất bao gồm tất cả các lĩnh
vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Việc nắm vững những sự kiện, quá trình lịch
sử đòi hỏi phải nắm kiến thức liên quan đến khoa học tƣ nhiên và khoa học xã hội.
Vì vậy, Lịch sử liên quan đến cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Cho nên cần
phải dạy học liên môn trong học tập Lịch sử để có thể hoàn thành đúng đƣợc mục
tiêu của môn học.
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc vận dụng phƣơng pháp liên môn trong DHLS
1.1.4.1. Vai trò
Dạy học lịch sử cung cấp cho học sinh những kiến thức, hiện tƣợng nhân vật
lịch sử. Vận dụng phƣơng pháp liên môn trong giờ học lịch sử THPT trong giờ học
lịch sử có vai trò đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử góp phần nâng cao chất
lƣợng hiệu quả dạy học. Cụ thể của vai trò đó đƣợc thể hiện nhƣ sau:
 Đối với giáo viên
Việc vận dụng phƣơng pháp liên môn trong dạy học lịch sử, giúp nâng cao
trình độ hiểu biết về các môn học khác trong nhà trƣờng phổ thông cho giáo viên
lịch sử. Mặt khác nâng cao trình độ vận dụng các phƣơng pháp dạy học vào dạy học
lịch sử.
Hơn thế nữa đối với giáo viên, đây cũng là một biện pháp hiệu quả để nâng
cao chất lƣợng cũng nhƣ hiệu quả dạy học lịch sử. Điều này đƣợc thể hiện ở chỗ:
Tiết kiệm đƣợc thời gian trong quá trình lên lớp; Giúp cho học sinh hiểu sâu hơn bài
học, trên cơ sở kiến thức đã học, có tác dụng gây hứng thú học tập và giờ học đƣợc
thể hiện qua hành động suy nghĩ của học sinh cao hơn về nhận thức các sự kiện,
hiện tƣợng lịch sử, từ đó hiểu đƣợc những khái niệm lịch sử cụ thể và sẽ thể hiện
hành động của mình trong cuộc sống hiện tại. Nâng cao chất lƣợng truyền thụ kiến
thức, mỗi môn học (trong đó có môn Lịch sử) có cấu tạo đặc biệt của hệ thống kiến
thức: Những sự kiện hiện tƣợng, nhân vật, khái niệm, quy luật, bài học… tất cả

18