Sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khóa lịch sử ở trường THPT (phần lịch sử thế giới cận đại, lớp 10, chương trình chuẩn)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH sử

HOÀNG THỊ YẾN

SỬ DỤNG TRÒ CHƠI TRONG HOẠT ĐỘNG
NGOẠI KHÓA LỊCH sử Ở TRƯỜNG THPT
(PHẦN LỊCH Sử THẾ GIỚI CẬN ĐẠI, LỚP 10,
CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học

HÀ NỘI - 2016



LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khoá luận này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận
được sự động viên, giúp đỡ tận tình của cô giáo hướng dẫn, các thầy cô giáo
ừong khoa Lịch sử, gia đình và bạn bè tôi.
Lời đầu tiên, cho phép tôi gửi lời cảm ơn chân thành tới TS. Hoàng
Thanh Tú - người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện
khoá luận này.
Và tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa, tập thể
lớp 38C SP lịch sử, gia đình, bạn bè tôi đã luôn ở bên cạnh, động viên và ủng
hộ tôi trong thời gian qua.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn tập thể giáo viên và học sinh
trường THPT Lý Nhân Tông đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi thực nghiệm khoá
luận này.
Là một sinh viên, làn đầu tiên làm quen với một đề tài nghiên cứu khoa
học ứng dụng nên bản thân không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Rất

mong được sự đúng góp ý kiến chân thành của quý thầy cô và bạn bè để đề tài
này được hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5/2016


MỤC LỤC
1.2.1..................................................................................................................
1.2.2.
sử ở

Thực trạng việc sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khóa Lịch


NHỮNG TỪ VIẾT
GV:
HS:
THPT:
CNTB:
TBCN:
HDNGLL:
TẮT TRONG KHOÁ LUẬN
Giáo
viên
Học
sinh
Trung học phổ thông Chủ
nghĩa tư bản Tư bản chủ
nghĩa Hoạt động ngoài giờ
lên lớp

MỞ ĐẦU
1. Lí do chon
đề tài •
Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam
Lịch sử không chỉ đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội mà trong
chừng mực không nhỏ còn là công cụ giáo dục tình cảm, đạo đức, phẩm chất.
Đó là giáo dục lòng yêu nước, trung thành với dân tộc, với cách mạng, với
Đảng... là việc noi gương người xưa để hành động trong ngày hôm nay.
Nhưng hiện nay trong xã hội và nhà trường môn lịch sử và bị xem là là
môn phụ. Kết quả học tập của học sinh rất yếu kém và đáng báo động. Vậy
nguyên nhân do đâu? phải chăng dạy học Lịch sử chưa tìm ra một “ kim chỉ
nam” đúng đắn chuẩn xác để định hướng đi chung. Hiện nay việc dạy và học sử
đang thu hút sự chú ý của toàn xã hội.
Xuất phát từ thực tế đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các ban ngành liên quan
đã có những biện pháp để nâng cao hiệu quả dạy sử và học sử trong trường phổ
thông. Có rất nhiều cá nhân và tổ chức quan tâm đến vấn đề này, đặc biệt là
những giáo viên trực tiếp dạy sử hiện nay cũng có những nỗ lực để tìm ra con
đường , biện pháp nâng cao hiệu quả việc dạy và học lịch sử hiện nay.
Tâm lí học lứa tuổi nghiên cứu về đối tượng học sinh trung học phổ thông
cho rằng : đây là độ tuổi rất ưa thích các hoạt động tập thể. Ở lứa tuổi này tri
thức và nhân cách được hình thành một cách nhanh chóng qua các sinh hoạt tập
thể. Vì vậy, tổ chức các hoạt động ngoại khoá lịch sử bên cạnh các hoạt động
nội khoá đã ừở thành một yêu cầu không thể thiếu trong chương trình dạy học
phổ thông, vấn đề đặt ra cho các nhà sư phạm đó là phải làm sao để có những
hoạt động thiết thực, đáp ứng mục tiêu giáo dục và lại phải phù hợp với đối
tượng học sinh.

6


Việc tổ chức có hiệu quả những hoạt động ngoại khoá là một trong những
phương cách để đáp ứng nguyên lí giáo dục “ học đi đôi với hành ”, “ lí luận
gắn liền với thực tiễn Đó là con đường phù họp để cho học sinh có điều kiện để
phát huy khả năng sáng tạo, chủ động của mình. Khi đó, vai trò tích cực của
học sinh được phát huy, đồng thời cũng đáp ứng được đòi hỏi cấp thiết của quá
trình đổi mới phương pháp dạy học “ lấy học sinh làm trung tâm ” Tuy nhiên ở
một số trường trung học phổ thông vấn đề dạy học ngoại khoá chưa thực sự
hiệu quả.
Một trong những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng các giờ học ngoại
khoá là sử dụng trò chơi. Việc sử dụng trò chơi giúp cho học sinh nhớ lâu hơn
tạo hứng thú cho học sinh, góp phần làm cho giờ học sôi nổi hơn.... Vì vậy tôi
muốn đi sâu tìm hiểu và nghiên cứu về việc sử dụng trò chơi ừong dạy học
ngoại khoá lịch sử
Chính vì vậy tôi đã chọn đề tài “ Sử dụng trò choi trong hoạt động
ngoại khoá lịch sử ở trường THPT ( phần lịch sử thế giói cận đại, lớp 10,
chương trình chuẩn)” là vấn đề nghiên cứu trong khoá luận của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Hoạt động ngoại khóa của bộ môn lịch sử là một hình thức tổ chức dạy
học không thể thiếu ở trường phổ thông. Hình thức dạy học này có ưu điểm và
vai trò hết sức quan trọng trong khi việc dạy và học lịch sử đang “báo động”
như hiện nay thì hoạt động ngoại khóa được đề cập tới như là một trong những
phương pháp để đưa kết quả của việc dạy và học môn lịch sử ở nhà trường phổ
thông khả quan hơn, để học sinh có niềm yêu thích, hiểu biết hơn về lịch sử và
bộ môn. Cho đến nay qua nghiên cứu, tìm hiểu, tôi nhận thấy đã có nhiều công
trình nghiên cứu khoa học, nhiều bài viết của các nhà nghiên cứu trong và
ngoài nước ít nhiều đề cập tói việc tổ chức giáo dục hoạt động ngoại khóa môn

7


lịch sử, hoạt động ngoại khoá tại các di tích lịch sử ở trường phổ thông và vai
trò của hoạt động ngoại khoá môn lịch sử.
Trên thế giới, hoạt động ngoại khoá rất được coi trọng ở nhà trường phổ
thông. Tác giả N.G Đairi trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường
trung học”, NXB Giáo dục, Matxcơva, 1978 (tài liệu dịch) tác giả đã nhấn
mạnh nhiều đến “hoạt động ngoài lớp” trong môn lịch sử ở trường phổ thông
và cho đó như là một phần không thể thiếu trong dạy học lịch sử. Đồng thời,
tác giả đề xuất một số nội dung cơ bản cũng như hình thức tổ chức của hoạt
động này.
Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông”, NXB
Giáo dục, Matxcơva, 1972 (tài liệu dịch) đã đề cao vai trò của hoạt động ngoại
khoá và chỉ rõ các hình thức tiến hành ngoại khoá như: đọc sách, tham gia công
tác lịch sử địa phương, tham quan di tích... Tác giả đã phân loại các hoạt động
này theo nhận thức(từ lời nói của giáo viên; sử dụng các tài liệu thành văn; đồ
dùng trực quan...).
Ở nước ta, các nhà giáo dục học hầu hết khẳng định rằng bên cạnh hoạt
động nội khoá được quy định bắt buộc trong chương trình thì cần phải chú
trọng hoạt động ngoại khoá. Vì hoạt động ngoại khoá có ưu thế là gắn lý thuyết
với thực hành, đưa học sinh vào thực tiễn cuộc sống, học sinh tự hoạt động và
tham gia vào công tác xã hội, đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn.
Bên cạnh đó, các nhà giáo dục lịch sử đặc biệt quan tâm tới hoạt động ngoại
khoá cho học sinh.
Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” của tác giả Phan Ngọc Liên
và Trần Văn Trị, NXBGD, 2004 và “Phương pháp dạy học môn Lịch sử ở
trường THPT' của tác giả Vũ Quang Hiển và Hoàng Thanh Tú đã nói rất rõ về
vị trí, tác dụng cũng như các hình thức và cách thức tổ chức các hoạt động

8


ngoại khóa và ngoại khoá môn lịch sử. Nội dung cuốn sách nói rõ hình thức tổ
chức tham quan học tập tại các di tích lịch sử là nhằm minh họa, bổ sung và
khắc sâu các chi tiết lịch sử mà học sinh đã học. Các tác giả cũng nhấn mạnh
đến vai trò của giáo viên ttong việc tổ chức, lãnh đạo để học sinh tự lĩnh hội tri
thức thông qua các hình thức hoạt động ngoại khóa.
Trong cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch
sử trường phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Côi, đã đề cập tới việc tổ chức
tham quan học tập ở nhà bảo tàng lịch sử, cách mạng, nhà truyền thống, di tích
lịch sử. Tác giả cũng đề cập đến công tác chuẩn bị, công tác tổ chức của giáo
viên phụ ừách như: chuẩn bị địa điểm tham quan, xác định mục đích tham quan
học tập. Bên cạnh đó, tác giả còn đề cập đến vấn đề tham quan lịch sử địa
phương và một số ví dụ minh chứng liên quan như tiến trình tổ chức một buổi
dạ hội lịch sử để làm minh họa.
Trong cuốn “Công tác ngoại khóa ở trường cấp II, cấp III” của Phan
Ngọc Liên, Trần Văn Trị, Nguyễn Phan Quang, NXBGD,1968 đã đi sâu tìm
hiểu các hình thức hoạt động ngoại khoá phổ biến thích hợp với điều kiện
THPT.
Trong cuốn “Rèn luyện kỷ năng nghiệp vụ sư phạm môn Lịch sử” của
các tác giả Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng, Trần Viết Thụ, Nguyễn Mạnh
Hưởng, Đoàn Văn Hưng, Nguyễn Thị Thế Bình, NXBĐHSP, 2009, đã nhấn
mạnh “việc rèn luyện năng lực tổ chức hoạt động ngoại khoá và công tác công
ích xã hội sẽ góp phần đắc lực vào thực hiện nguyên lý học đi đôi vói hành, gắn
liền nhà trường với đời sống xã hội. Tiến hành những hoạt động này giúp
chúng ta thực hiện được mục đích của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông
là giúp học sinh hiểu rõ quá khứ, hiểu sâu sắc hiện tại và tiên đoán tương lai,
hành động thực tiễn. Chính vì vậy, đây là công việc cần thiết mà học sinh phải

9


tham gia tích cực, giáo viên phải tổ chức thực hiện tốt...”
vấn đề tổ chức hoạt động ngoại khoá còn đề cập một phàn trong nhiều
đề tài khoa học và các tạp chí như: “Tổ chức một số ừò chơi trong dạy học lịch
sử Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 ở lớp 9 THCS” của Thạc sĩ Nguyễn Thị
Duyên - Đại Học Vinh và các bài viết bàn về Hoạt động ngoại khoá ttên Tạp
chí Giáo dục như: “Biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho
học sinh THPT” của Thạc sĩ Nguyễn Thị Thành - THPT dân lập Bình Minh Hà Tây; “Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng tổ chức hoạt động giáo dục ngoài
giờ lên lớp cho học sinh THPT” của tác giả Bùi Ngọc Diệp - Viện chiến lược
và chương trình Giáo dục; “Tổ chức dạ hội lịch sử về Hồ Chí Minh cho học
sinh với sự hỗ trợ của phần mềm PowerPoint” của PGS.TS Nguyễn Thị Côi Đại học Sư phạm Hà Nội và Đoàn Văn Hưng - Đại học Quy Nhơn. Tạp chí
Nghiên cứu giáo dục, số 6, 1994; số 1, 1996; Tạp chí xưa và nay, số 26, 1996;
Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 3; số 4, 1998 các đề tài khoa học và các tạp chí
nghiên cứu trên một lần nữa làm phong phú thêm những vấn đề về lý luận và
thực tiễn của hoạt động ngoại khoá.
Vấn đề này cũng được nghiên cứu một số khía cạnh trong các khoá
luận: “Tổ chức hoạt động ngoại khóa Lịch sử tại bảo tàng dân tộc học Việt
Nam cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông” của tác giả Chu Ngọc Quỳnh,
“Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trung tâm giáo dục
thường xuyên Hoàng Mai” của tác giả Trần Thị Oanh.
Như vậy, tổ chức hoạt động ngoại khoá có vai trò rất quan trọng trong dạy
học lịch sử ở nhà trường phổ thông, các công trình nghiên cứu trên mới tập
trung vào hoạt động ngoại khoá một cách khái quát mà chưa có công trình nào
đi sâu vào nghiên cứu việc sử dụng trò chơi ương hoạt động ngoại khoá lịch sử
ở trương THPT.

1
0

Những công trình nghiên cứu kể trên là nguồn tài liệu quý giá giúp chúng
tôi thực hiện đề tài này
3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiền cứu
Khoá luận tập trung nghiên cứu vai trò, nhiệm vụ, thực ttạng việc sử dụng
trò chơi trong hoạt động ngoại khoá Lịch sử ở trường THPT từ đó đề ra một số
biện pháp để việc sử dụng trò chơi được hiệu quả hơn
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để gải quyết được những mục đích đã đề ra, chúng tôi sẽ:
- Nghiên cứu các vấn đề lí luận về hoạt động ngoại khóa trong dạy học
Lịch sử ở trường THPT
- Nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực ttạng việc sử dụng trò chơi trong
hoạt động ngoại khoá lịch sử ở trường THPT
- Đề xuất một số biện pháp sử dụng ừò chơi trong hoạt động ngoại khóa
phàn lịch sử thế giới cận đại, lịch sử 10 chương trình chuẩn.
3.3.

Đổi tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khóa Lịch

sử ở trường THPT (phần lịch sử thế giới cận đại, lớp 10, chương trinh chuẩn
3.4. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu: sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khoá lịch
sử ở trường THPT tập trung chủ yếu vào phần lịch sử thế giói cận đại, lịch sử
10, chương trình chuẩn.
- Hình thức: Ngoại khoá
- Tiến hành điều tra khảo sát thực trạng việc sử dụng trò chơi trong hoạt
động ngoại khóa Lịch sử tại 3 trường THPT ừên địa bàn các tỉnh và thành phố

khác nhau: trường THPT Lí Nhân Tông- Bắc Ninh, trường THPT Hưng Hoá-

1
1


Phú Thọ, trường THPT Sơn Dương- Tuyên Quang.
- Thử nghiệm sư phạm: tiến hành tại lớp 10A3 trường THPT Lí Nhân
Tông- Bắc Ninh.
4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nguồn tư liệu
Đe thực hiện đề tài này chúng tôi đã tiến hành thu thập tài liệu từ 2 hướng
sau: nguồn tài liệu thảnh văn gồm các công trình nghiên cứu của các nhà khoa
học thuộc ngành phương pháp dạy học lịch sử của Nhà xuất bản Giáo dục,
trường Sư phạm Hà Nội và các tài liệu của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà
Nội..nguồn tài liệu thực tế từ quá trình điều tra thực trạng dạy học lịch sử ở
trường phổ thông.
4.2. Phương pháp nghiền cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: nghiên cứu tài liệu đọc và sưu tầm
các sách báo tập chí về tổ chức hoạt động ngoại khoá Lịch sử đặc biệt là vấn đề
sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khoá.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, điều tra phỏng vấn để tìm
hiểu về thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khoá và sử dụng trò chơi trong hoạt
động ngoại khoá Lịch sử ở trường THPT
- Thử nghiệm sư phạm: thử nghiệm các biện pháp sử dụng trò chơi trong
hoạt động ngoại khoá Lịch sử ở trường THPT, phần lịch sử thế giới cận đại, lớp
10, chương trình chuẩn. Phương pháp thống kê toán học, xử lí số liệu.
5. Đóng góp của khoá luận
- Khẳng định được vai trò của trò chơi như một hoạt động trải nghiệm
sáng tạo trong ngoại khoá môn Lịch sử.

- Đánh giá được thực trạng của việc sử dụng trò chơi trong hoạt động
ngoại khoá môn Lịch sử ở trường THPT.

1
2


- Xây dựng chủ đề ngoại khoá và thiết kế được một số trò chơi phù hợp
với phần lịch sử thế giói cận đại.
6. Cấu trúc của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, đề tài gồm có 2
chương:
- Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng trò chơi trong
hoạt động ngoại khoá Lịch sử ở trường THPT.
Chương 2: Một số biện pháp sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khoá
phần lịch sử thế giới cận đại ở trường THPT, thử nghiệm sư phạm.

1
3


Chương 1:
Cơ SỞ LÍ LUẬN VÀ THựC TIỄN CỦA VIỆC sử DỤNG TRÒ CHƠI
TRONG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA LỊCH sử Ở TRƯỜNG THPT
1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
l.l.lQuan niệm về sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khoá Lịch sử ở
trường THPT
1.1.1.1.

Khái niệm trò choi

Trò chơi là một phương tiện giáo dục và giải trí giúp cho cá nhân được rèn
luyện, giúp cho tập thể có được bầu không khí vui vẻ, thân ái, thân thiện.
Trong quá trình dạy học trò chơi được sử dụng ở ba mức độ khác nhau.
Mức độ 1 đó là trò chơi được sử dụng trước khi học. Giáo viên tổ chức cho
ngưòi học chơi để kích hoạt không khí lớp học tạo sự hưng phấn cho học sinh
trước khi vào tiết học. Mức độ 2 là sử dụng ừò chơi như một hình thức học tập.
Giáo viên tổ chức trò chơi để học sinh tiếp nhận kiến thức một cách sinh động,
hào hứng. Mức độ 3 giáo viên sử dụng trò chơi như một nội dung học tập. Giáo
viên tổ chức chơi để học sinh trải nghiệm tình huống trong lúc chơi, từ đó người
học tự khám phá nội dung học tập.
Tương ứng với ba mức độ trên có thể đặt tên cho ba loại trò chơi đó là ừò
chơi khởi động, trò chơi kích thích học tập và trò chơi khám phá tri thức với
những đặc điểm riêng.
Trò chơi khởi động nhằm tạo hưng phấn trước khi học. Có tác dụng thư
giãn, kích hoạt tâm thế học tập. Yêu càu của loại trò chơi này đó chính là cần
phải đa dạng các hình thức trò chơi khác nhau.
Trò chơi kích thích học tập với mục tiêu kích thích tính tích cực học tập
làm cho học sinh học sôi nổi, hào hứng. Đây chính là một hình thức học tập và
nó yêu cầu cần phải sử dụng kĩ thuật, công nghệ.
Trò chơi khám phá tri thức với mục tiêu chính là khám phá tri thức nhằm


giúp cho học sinh được trải nghiệm, tạo tình huống có vấn đề. Chính vì vậy mà
loại trò chơi này yêu cầu đòi hỏi tính sáng tạo phải cao.
1.1.1.2.

Khái niệm hoạt động ngoại khóa

Theo từ điển Tiếng Việt (1999. Nguyễn Như Ý- chủ biên) “ Ngoại khoá” là

môn học ngoài giờ (Ngoài chương trình chính thức trên lớp).
Theo đó, ngoại khoá là hình thức hoạt động ngoài giờ lên lớp, có tổ chức,
kế hoạch, phương hướng xác định, được hoc sinh tiến hành theo nguyên tắc tự
nguyện ở ngoài giờ học chính khoá dưới sự điều khiển, hướng dẫn của giáo viên,
nhằm bổ sung, củng cố, mở rộng và nâng cao những kiến thức, kĩ năng bộ môn
đã được học trong chương trình chính khoá, góp phần giáo dục học sinh một
cách toàn diện.
Cụm từ “ngoại khoá” được dung với mục đích phân biệt vói hình thức học
tập chính khoá, hay nội khoá, có ý nghĩa bổ trợ cho các hình thức kia chứ không
nên xem xét như một hoat động ngoài lề, ít tác dụng và không cần đàu tư chú ý.
Như vậy, ngoại khoá được xem là một trong các hình thức dạy học quan
trọng, là một trong những con đường để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học
theo định hướng: “phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sang tạo của học
sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp
tự học,rèn luyện vận dụng kiến thức đó vào thực tiễn, tác động đến tình cảm,
đem lại niềm vui, hứng thú cho học sinh” (Điều 24.2, Luật giáo dục).
Các hình thức tổ chức hoạt động học tập bao gồm có hoạt động nội khoá và
hoạt động ngoại khoá, trong đó có hoạt động ngoại khoá là một nội dung của
hình thức học tập thứ hai: giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Hoạt động ngoại khoá là hình thức bắt buộc của việc học tập, tuân thủ
nghiêm ngặt chưcmg trình đã quy định về thòi gian, nội dung....
Hoạt động ngoại khoá được tiến hành ngoài nội dung chương trình, mang
tính chất tự nguyện có thể tiến hành dưới nhiều hình thức khác nhau, tuỳ từng


điều kiện cơ sở vật chất của từng trường, tình hình học sinh cụ thể để từ đó có
những hoạt động ngoại khoá phù hợp nhằm bổ trợ, làm sâu thêm kiến thức cho
học sinh trong hoạt động nội khoá.
Cả hai hình thức học tập trên lớp và học tập ngoài giờ lên lớp đều là cơ sở
để tổ chức thực hiện các biện pháp sư phạm thích hợp với yêu cầu, mục đích của

giáo dục nhà trường phổ thông. Vì vậy, việc chú ý đến các hình thức học tập
ngoài giờ lên lớp là một yêu cầu không nhỏ để tiến tới mục tiêu giáo dục toàn
diện.
Trong chương trình thí điểm ở bậc trung học phổ thông đều đã có sự sắp
xếp cho hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp với các chủ đề sinh hoạt theo
tháng. Theo đó, sinh hoạt ngoài giờ lên lớp đã ừở thành nội dung bắt buộc trong
chương trình học tập. Điều đó cho thấy đã có sự chú ý đến hình thức giáo dục
này trong chương trình bắt buộc ở bậc phổ thông.
Tuy nhiên, hầu hết trong thực tế các trường chưa có sự đầu tư đúng mức
cho vấn đề “ngoại khoá”- một nội dung quan trọng của hoạt động ngoài giờ lên
lớp. Rõ ràng là ngoại khoá là vấn đề chưa được nhìn nhận đầy đủ, quan tâm đúng
mức cũng như chưa có một hướng dẫn cụ thể. Hơn nữa bản thân khái niệm ngoại
khoá cũng chưa được lí giải một cách cặn kẽ, tường minh.
1.1.1.3.

Ngoại khóa Lịch sử

Ket quả của hoạt động dạy học nói chung, dạy học Lịch sử nói riêng có
được là nhờ vào việc xác định đúng nlội dung dạy học và hoạt động ngoại khoá
trong dạy học Lịch sử không ngoại lệ.
Nội dung của hoạt động ngoại khoá đươc quy định do nhiệm vụ chung của
nhà trường THPT như: đào tạo thế hệ trẻ thành những người lao động có ý thức
làm chủ, có tri thức, thành thạo nghề nghiệp, có thái độ lao động sáng tạo, tích
cực. Vì vậy, khi lựa chọn đề tài ngoại khoá phải thể hiện được tính cấp thiết phản
ánh những sự kiện quan trọng trong quá khứ và hiện tại trên thế giới và ừong


nước, giúp học sih tiếp tục hoàn thiện kiến thức, củng cố niềm tin và khả năng
thực tế. Trên thực tế, có nhiều quan điểm khác nhau về nội dung hoạt động ngoại
khoá trong dạy học Lịch sử. Có ý kiến cho rằng: Bài học lịch sử nội khoá là hình

thức học tập duy nhất, tổ chức hoạt động ngoại khoá chỉ là vui chơi, giải trí nên
nội dung chủ yếu của nhiều trường THPT là cắm trại, tham quan di tích.. .không
gắn với nội dung chương trình sách giáo khoa. Một ý kiến khác cho rằng phải
xác định nội dung hoạt động ngoại khoá dựa trên cơ sở khoa học, phong phú đa
dạng vói nhiều công việc cụ thể như tổ chức đọc sách, sưu tầm tài liệu, đồ dung
trực quan, công ích xã hội, dạ hội lịch sử... Đây là quan điểm đúng và phù hợp
vói mục tiêu, phương châm giáo dục của nhà nước ta.
Đổi mới nhận thức về hoạt động ngoại khoá Lịch sử là một yêu cầu cấp
thiết. Trong sự nghiệp phát triển phong phú, sâu đậm của các phương tiện truyền
thông đại chúng thì hoạt động ngoại khoá Lịch sử giữ một vị trí đáng kể trong
giáo dục truyền thống dân tộc cho học sinh. Vì vậy, nội dung hoạt động ngoại
khoá Lịch sử cố nhiên phải gắn liền vói trọng tâm, trọng điểm của chương trình
dạy học lịch sử. vấn đề là làm thế nào để khi thực hiện kiến thức lịch sử của học
sinh được mở rộng hoặc đào sâu hơn so vói những gì đã được thể hiện trong sách
giáo khoa và bài giảng của giáo viên.
Do hoạt động ngoại khoá mang tính chất tự nguyện nên nội dung cần phải
linh hoạt theo các hướng sau:
* Làm phong phú, sâu sắc những kiến thức lịch sử mà học sinh đã nhận
thức trong nội khoá, nhất là những vấn đề cơ bản của khoá trình lịch sử như:
- Những sự kiện lớn tiêu biểu, ttở thành những kiến thức cơ bản của khoá
trình. Đây là những sự kiện lớn cơ bản, nó tiêu biểu cho sự phát triển của dân
tộc, của một thời kì... Nó ảnh hưởng to lớn đối với sự phát triển của lịch sử dân
tộc, thế giói. Ví du: Cách mạng tháng 8- 1945, Cách mạng tháng Mười Nga
( 1917), Chiến tranh thế giới thứ hai ( 1939- 1945)...


- Những thành tựu về văn hoá, khoa học, văn học, nghệ thuật, về lao động
sản xuất... Đó là những công trình văn hoá có giá ừị thẩm mĩ, kiến trúc... rất lớn
đối với dân tộc, nhân loại. Ví dụ: công trình kim tự tháp Ai Cập, Vườn treo
Babilon...

- Cuộc đời và sự nghiệp của các nhân vật lịch sử phản ánh sự phát triển
của xã hội. Những công lao to lớn của các cá nhân trong lịch sử mà những công
lao này có đóng góp cho dân tộc họ, thế giới tư tưởng, đường lối chính trị, lối
sống, quan điểm chính trị.. .Những công lao ấy thực sự thúc đẩy sự tiến bộ, phát
triển của dân tộc và sự phát triển của xã hội.
Ví dụ: Chủ tịch Hồ Chí Minh có vai trò quan trọng trong sư nghiệp cách
mạng của nhân dân Việt Nam và là danh nhân văn hoá thế giới.
* Những vấn đề về lịch sử địa phương. Trong trường họp tiến hành bài học
tại thực địa thì việc giảng dạy nội khoá kết họp với những hoạt động ngoại khoá,
song cũng có thể tổ chức các hoạt động ngoại khoá dựa vào tài liệu lịch sử địa
phương để làm phong phú bài lịch sử dân tộc, khơi dậy lòng tự hào, yêu quý quê
hương.
Ví dụ: Nhân dịp kỉ niệm ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam có thể
tổ chức cuộc gặp gỡ vói các cựu chiến binh ở địa phương đã từng tham gia các
cuộc kháng chiến chống Pháp- Mĩ
* Những công tác công ích xã hội. Công tác xã hội là một trong những biện
pháp thực hiện phương châm “ học đi đôi với hành”, “lí luận gắn vói thực tiễn”
trong dạy học Lịch sử.
Những công tác này nhằm vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn
cuộc sống và ngược lại, thực tiễn cuộc sống làm phong phú, củng cố kiến thức
đã học.
Công tác công ích xã hội rất phong phú, bao gồm việc phổ biến đường lỗi
chính sách của Đảng và Nhà nước - sử dụng các kiến thức lịch sử, tiến hành sưu


tầm các loại tài liệu lịch sử ở địa phương, tham gia công tác thu thâp tài liệu về
các liệt sĩ mất tích, công tác chăm sóc bà mẹ Việt Nam anh hùng, tham gia giúp
đỡ gia đình có công với cách mạng...
Nội dung hoạt động ngoại khoá theo các hướng trên không chỉ có tác dụng
thiết thực trong việc củng cố, bổ sung kiến thức, giáo dục tư tưởng chính trị,

phẩm chất đạo đức mà còn hình thành ở học sinh ý thức công dân, góp phần giáo
dục thẩm mĩ, thế giới khoa học.
- Ngoại khoá Lịch sử, dù ở một số giáo trình phương pháp có đề cập đến và
thực tế đã được ghi nhận về vai trò của nó trong dạy học ở bậc phổ thông, song
vẫn nằm trong hoạt động ngoài giờ lên lớp và không được coi là bắt buộc trong
chương trình chính khoá.
Chính vì đặc điểm này mà lâu nay hoạt động ngoại khoá Lịch sử chưa được
nhìn nhận cũng như đầu tư đúng mức. Với tâm lí “nội dung không bắt buộc nên”
ở một số trường phổ thông hiện nay, ngoại khoá lịch sử vẫn là một hình thức ít
được thực hiện, trong khi lẽ ra nó phải được lồng ghép, tích họp vào hoạt động
học tập chính khoá một cách hợp lí như một sự bổ trợ cần thiết và hữu dụng. Rõ
ràng cần phải có sự thay đổi quan niệm về hoạt động ngoại khoá.
- Ngoại khoá Lịch sử là hoạt động tự rèn luyện của cá nhân hay một nhóm
học sinh có hứng thú, sở thích, mối quan tâm đến lịch sử, hay có khi chỉ là một
vấn đề, lĩnh vực của lịch sử trong chương trình.
Vì vậy, đây là hoạt động được tổ chức dựa trên cơ sở là lòng yêu thích môn
học và sự tự nguyện của học sinh. Khi ấy, hoạt động ngoại khoá mới có tác dụng
phát huy chủ thể sang tạo ở học sinh, cũng như tạo điều kiện cho tài năng học
sinh nảy nở... có thể giúp phát hiện ra những em học sinh có năng khiếu. Sẽ
không có sự gò ép ở hoạt động ngoại khoá Lịch sử vì ở đây yếu tố tự nguyện
được đặt lên hang đầu, số lượng học sinh tham gia không hạn chế cũng như
không phân biệt trình độ. Ví dụ, trong phạm vi ngoại khoá của lớp, không có sự


phân biệt giữa học sinh khá giỏi hay trung bình, nếu là ngoại khoá toàn trường
cũng không có sự phân biệt giữa lớp chọn hay lớp thường, hoc sinh nam hay nữ.
Hoạt động ngoại khoá chỉ có thể thành công và hiệu quả khi được dựa trên
cơ sở tự nguyện của những người tham gia. Do đó rất càn những tác động để lôi
kéo nhiều đối tượng học sinh tham gia một cách tích cực.
- Ngoại khoá Lịch sử dù tổ chức dưới hình thức nào đều cũng phải đảm

bảo nội dung phù họp với chương trình nội khoá và đối tượng học sinh.
Để đảm bảo được điều đó, nhất thiết ngoại khoá Lịch sử phải được đưa vào
kế hoạch của cả năm học, tránh sự ngẫu nhiên,tuỳ tiện và xa rời với mục tiêu
môn học, bởi hình thức của các hoạt động ngoại khoá lịch sử là đa dạng, phong
phú. Chúng ta cố gắng đầu tư cho ngoại khoá lịch sử một cách đúng mức, làm
phong phú thêm các hình thức tổ chức học tập song cũng cần lưu ý tránh việc
lạm dụng quá mức.
Từ khả năng phong phú của các hình thức ngoại khoá Lịch sử, việc tạo thế
cân bằng giữa ngoại khoá và chính khoá trong dạy học lịch sử ở phổ thông cũng
là một điều đáng lưu tâm trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
- Vai trò của giáo viên và học sinh trong hoạt động ngoại khoá Lịch sử.
Đặc trưng cơ bản của ngoại khoá là phát huy tính tích cực của học sinh. Vì
vậy, học sinh là người thi công tích cực, chủ động, sang tạo sau khi đã thống
nhất với kế hoạch của giáo viên. Trong hoạt động ngoại khoá, công tác chuẩn bị
đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng quyết định tới sự thành bại của hoạt động,
những người tham gia mới lĩnh hội được nội dung chương trình. Lúc này, học
sinh là chủ thể tập dượt theo việc đã phân công của giáo viên: dẫn chương trình,
đọc tham luận... Khi tiến hành sinh hoạt chính thức, vai trò chủ động của học
sinh có thể sánh ngang vói giáo viên. Nếu đã được chuẩn bị kĩ lưỡng thì hoạt
động sẽ diễn ra một cách sôi nổi không chỉ ở những “hạt nhân” trọng tâm, mà
còn lan sang những đối tượng khác cùng tham gia chương trình.


Sau buổi ngoại khoá, học sinh sẽ ngồi lại với giáo viên để rút kinh nghiệm,
đánh giá chung về những gì đã và chưa làm được. Vai trò chủ thể của học sinh ở
điểm này đã tạo nên sự khác biệt về chất không dễ gì có được trong học tập
chính khoá.
Trong ngoại khoá Lịch sử, nếu học sinh là chủ thể thi công tổ chức sáng tạo
thì giáo viên là người đề xuất các hình thức tổ chức, thiết kế chương trình, nội
dung hoạt động. Điều này đòi hỏi ngưòi giáo viên phải tìm tòi sáng tạo trong

hình thức tổ chức để thu hút được đông đảo đối tượng học sinh tham gia. Người
giáo viên- trong vai trò của một đạo diễn chương trình- sẽ là ngưòi thiết kế,
quyết định cuối cùng đối với nội dung, hình thức của hoạt động ngoại khoá.
Trong vai trò chủ đạo đó, ngưòi giáo viên dạy lịch sử sẽ không “áp đặt”, làm
thay việc cho học sinh khi tổ chức hoạt động. Còn trong quá trình chuẩn bị thực
hiện, họ chỉ là người đưa ra khung chương trình hoạt động, hướng dẫn học sinh
thực hiện các nhiệm vụ cụ thể khác. Đối với một buổi tổ chức câu lạc bộ lịch sử,
trước đó giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh tìm hiểu tài liệu tham khảo, gợi ý cho
bài tham luận, động viên khích lệ học sinh tích cực tham gia...
Giáo viên Lịch sử trong hoạt động ngoại khoá là người gợi ý, đề xuất
chương trình song cũng là người đồng sang tạo với học sinh ttong quá trình tổ
chức. Bởi khi tiến hành ngoại khoá, có thể có những tình huống xảy ra ngoài
kịch bản ngưòi giáo viên lúc này sẽ đi bên cạnh học sinh điều khiển chương trình
một cách linh hoạt. Tuy thế, vai trò của người thầy đối với hoạt động ngoại khoá
cũng không hề bị suy giảm, mà thể hiện trong việc thấy được nỗ lực của học
sinh, ghi nhận và đánh giá tuy không bị theo khuân mẫu của việc đánh giá trên
giờ học chính khoá.
Như vậy vai trò của giáo viên và học sinh trong hoạt động ngoại khoá lịch
sử càn phải được song hành để bổ trợ cho nhau. Nếu như có thể gọi giáo viên là
“linh hồn” của hoạt động ngoại khoá thì học sinh sẽ là “tất cả” cũng trong hoạt


động ấy.
Môn Lịch sử là môn học có nhiều ưu thế trong việc cung cấp những tri
thức về sự phát triển của lịch sử nhân loại, lịch sử dân tộc và có nhiều hình thức
hoạt động ngoại khoá để qua đó bồi dưỡng lòng tự hào, tự tôn cho học sinh
Như đã trình bày nội dung của hoạt động ngoại khoá phải xuất phát từ mục
tiêu đào tạo thông qua nội dung và phương pháp dạy học Lịch sử. Vì vậy, hình
thức và cách thức tiến hành không tách khỏi nội dung và phương pháp dạy học
lịch sử cũng như gắn liền với nội khoá. Tuỳ tình hình cụ thể từng trường, giáo

viên chọn những hình thức hoạt động và cách thức tổ chức hoạt động ngoại khoá
thích họp nhất với địa phương mình, trường mình giảng dạy
Trên thực tế hiện nay các trường trung học phổ thông có thể tổ chức các
hình thức hoạt động ngoại khoá lịch sử như sau:
Thành lập các tổ, nhóm yêu thích lịch sử. Đây là hình thức hoạt động ngoại
khoá đơn giản nhất. Giáo viên và tổ bộ môn lịch sử càn có kế hoạch từ đầu năm
về hoạt động này. Tổ, nhóm yêu thích lịch sử được thiết lập trên cơ sở lòng yêu
thích môn học của các thành viên trong lớp, trường.
Đọc sách- đây là hình thức phổ biến có hiệu quả nhằm cung cấp thêm kiến
thức cho học sinh trong giờ học nội khoá, song chủ yếu trong hoạt động ngoại
khoá. Nó góp phần rèn luyện cho học sinh kĩ năng, thói quen hứng thú và
phương pháp làm việc với sách. Đó là hình thức đơn giản, dễ làm song lại có
hiệu quả cao về mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển.
Trao đổi, thảo luận: Đây là hình thức ngoại khóa nhằm giúp học sinh bày tỏ
ý kiến của mình để củng cố kiến thức, tăng thêm niềm tin sau khi đọc một quyển
sách, nghe kể chuyện, nói chuyện lịch sử, hoặc suy nghĩ về một vấn đề nào đấy.
Có nhiều cách tiến hành ừao đổi thảo luận, có thể tổ chức trao đổi thảo luận
trong phạm vi lớp hoặc ngoài lớp.
Kể chuyện lịch sử: Đây là hình thức ngoại khóa hấp dẫn, dễ làm và có tác


dụng giáo dục cao. Nội dung kể chuyện lịch sử là việc phổ biến kiến thức lịch sử
một cách khoa học, chứ không phải những chuyện hư cấu. Do đó, nội dung câu
chuyện kể phải có chủ đề về một sự kiện, một nhân vật lịch sử dựa vào một tài
liệu chính xác. Có nhiều cách kể chuyện: kể lại nội dung một cuốn sách hay đã
đọc, một câu chuyện được ghi chép tài liệu, hay của chính người tham gia, chứng
kiến sự kiện thuật lại.
Nói chuyện lịch sử tức là trình bày những vấn đề lịch sử một cách có hệ
thống trước đông người để cho ngườ nghe hiểu rõ hơn về một sự kiện nào đấy.
Nói chuyện lịch sử có nội dung cao hơn kể chuyện lịch sử. Chủ đề nói chuyện

phải rõ ràng phù hợp với nội dung chương trình nội khoá, vói nhiệm vụ chính trị
trước mắt
Tổ chức tham quan di tích lịch sử là hoạt động đi đến những nơi còn lưu
giữ những dấu vết của quá khứ (khu bảo tồn di tích lịch sử) để xem thấy tận mắt,
để mở rộng hiểu biết hoặc học tập kinh nghiệm
Dạ hội lịch sử đây là một hoạt động ngoại khoá có tính chất tổng hợp, thu
hút tất cả học sinh ttong lớp, trường tham dự.
Sưu tầm, nghiên cứu lịch sử địa phương là quá trình tìm kiếm, thu thập một
cách có hệ thống các vấn đề cần tìm hiểu rõ về một địa phương nhất định (một
đơn vị hành chính của đất nước).
Trong các hình thức ngoại khoá Lịch sử kể trên thì có 4 hình thức phù hợp
nhất để có thể sử dụng trò chơi đó là: tổ chức tham quan di tích lịch sử, kể
chuyện lịch sử, trao đổi thảo luận, dạ hội lịch sử.
Tuỳ theo điều kiện từng trường từng địa phương để giáo viên lựa chọn hình
thức tổ chức ngoại khoá sao cho phù hợp nhất.
1.1.1.4.

Sử dụng trò chơi trong hoạt động ngoại khóa Lịch sử

Trò chơi lịch sử là việc tổ chức các hoạt động giải trí ừong đó yêu càu
người tham dự phải phát huy năng lực tư duy, trí thông minh để giải quyết các


vấn đề đặt ra để thể hiện sự hiểu biết của mình trong lĩnh vực lịch sử
Trò chơi lịch sử là một hình thức ngoại khoá gọn nhẹ, dễ tổ chức mà hấp
dẫn học sinh. Đây không chỉ là viêc giải trí, mà đòi hỏi ngưòi tham gia phải phát
huy năng lực tư duy, trí thông minh để giải quyết vấn đề đặt ra trong quá trình tổ
chức. Nếu trò chơi không đòi hỏi sự nỗ lực, không đòi hỏi sự hoạt động tích cực
của tư duy thì trò chơi đó chưa đạt yêu cầu.
Trò chơi lịch sử khác vói hình thức thi tìm hiểu lịch sử. Trò chơi lịch sử

không đòi hỏi học sinh phải hiểu biết sâu rộng, chuẩn bị lâu và kĩ, mà phải dựa
vào vốn hiểu biết sẵn có của người tham dự, sự thông minh nhanh trí và tiến
hành dưới các hình thức vui chơi. Hình thức này phù hợp với sự sôi nổi của tuổi
trẻ và có ý nghĩa giáo dục. Tuy vậy, cần phải đạt yêu cầu sau:
- Trò chơi phải mang mục đích giáo dục rõ rêt, có nội dung phong phú,
vói nhiều hình thức thích họp phát huy được sự ham hiểu biết, giàu trí tưởng
tượng, biết suy luận, nhanh trí, khéo tay, sôi nổi nhưng không ồn ào tư duy sâu
sắc nhưng không quá trầm lặng...
- Trò chơi phải thu hút đông đảo học sinh tham gia.
- Trong trò chơi, người làm chủ là học sinh song giáo viên có vai trò rất
quan trọng, vừa là người hướng dẫn, tổ chức trò chơi, vừa là người tham gia
khéo léo dẫn dắt các em đạt kết quả tốt
Có nhiều loại trò chơi lịch sử : thi đố kiến thức lịch sử, ô chữ, bình tranh...
Tham gia các trò chơi lịch sử góp phần rèn luyện cho các em sự năng động
tự tin trong học tập và trong cuộc sống
1.1.2. Vai trò của trò chơi như một hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong
hoạt động ngoại khoá môn Lịch sử
Trò chơi là tổ chức cho HS tìm hiểu một vấn đề hay thực hiện những hành
động, việc làm hoặc hình thành thái độ thông qua một trò chơi nào đó.
Trò chơi không phải là thật mà là giả vờ như làm một cái gì đó nhưng


mang tính chân thật (nhập các vai chơi một cách chân thật, thể hiện động tác,
hành vi phù họp...). Hơn nữa, đây là một hoạt động tự do, tự nguyện không thể
gò ép hoặc bắt buộc chơi khi các em không thích, không đáp ứng nhu cầu,
nguyện vọng của chúng.
Trò chơi được giới hạn bởi không gian và thời gian, có qui tắc tổ chức (luật
chơi do nội dung chơi quy đỉnh). Đặc thù này sẽ quy định quy mô, số lượng
người chơi, điều kiện, vật chất, cũng như xác định tính chất, phương pháp hành
động, tổ chức và điều khiển hành vi cũng như những mối quan hệ lẫn nhau của

người chơi.
Trò chơi là một hoạt động mang tính sáng tạo cao, thể hiện ở việc lựa chọn
chủ đề chơi, phân vai tạo ra tình huống, hoàn cảnh chơi, sử dụng
phương tiện thay thế trong các trò chơi sáng tạo, lựa chọn các phương thức
hành động và phân chia tình huống chơi để giải quyết nhiệm vụ chơi trong
những trò chơi có luật.
Trò chơi là một phương thức giải trí tích cực, hiệu quả, mang lại niềm vui,
hứng thú cho học sinh làm cho học sinh dễ tiếp thu kiến thức hơn đặc biệt những
sự kiện khó nhớ.
về mặt tâm lý học, trong quá trình diễn ra trò chơi tất cả các thành viên của
nhóm đều tham gia hết mình và từ đó các em sẽ được trải nghiệm, bởi vì mỗi cá
nhân cũng như cả nhóm đang sống trong một tình huống khác với những gì các
em đã sống trong cuộc sống thực.
1.1.3.

Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng trò choi trong hoạt động

ngoại khoá Lịch sử ở trường THPT
Trò chơi lịch sử là một trong những hình thức để tổ chức hoạt động ngoại
khoá lịch sử. Bởi vậy nó có vai trò và ý nghĩa hết sức to lớn.
Trước hết, việc tổ chức các trò chơi trong hoạt động ngoại khoá kết hợp với
quá trình giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường THPT cùng các môn học khác sẽ