Quan niệm của I.Kant về lý tính trong tác phẩm Phê phán lý tính thực hành

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

MAI VĂN THƢƠNG

QUAN NIỆM CỦA I. KAN VỀ LÝ TÍNH TRONG
TÁC PHẨM PHÊ PHÁN LÝ TÍNH THỰC HÀNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Triết học

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

MAI VĂN THƢƠNG

QUAN NIỆM CỦA I. KAN VỀ LÝ TÍNH TRONG
TÁC PHẨM PHÊ PHÁN LÝ TÍNH THỰC HÀNH

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Triết học
Mã số: 60 22 03 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Văn Chung

Hà Nội - 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi được thực hiện
dưới sự hướng dẫn của TS. Phạm Văn Chung.
Kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và không trùng lặp với
các đề tài khác.
Hà nội, ngày

tháng 05 năm 2015

Tác giả luận văn

Mai Văn Thƣơng


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan
tâm, giúp đỡ và động viên của quý thầy cô, gia đình và bạn bè.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo TS. Phạm
Văn Chung về những ý kiến đóng góp và sự chỉ dẫn tận tình của thầy trong
suốt thời gian tôi thực hiện luận văn này.
Xin cùng bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các Thầy giáo, Cô giáo
trong khoa Triết học trường Đại học Khoa học xã hội và Nhận văn đã cung
cấp cho tôi những tri thức quý báu trong suốt quá trình học tập cũng như đã
tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình bạn bè, những
người đã luôn bên tôi động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5 năm 2015

Tác giả luận văn

Mai Văn Thương


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 6
CHƢƠNG 1. NHỮNG TIỀN ĐỀ LỊCH SỬ CỦA TRIẾT HỌC I. KANT
VÀ TÁC PHẨM PHÊ PHÁN LÝ TÍNH THỰC HÀNHError!

Bookmark

not defined.
1.1. Những tiền đề lịch sử của triết học I. KantError!

Bookmark

not

defined.
1.2. I. Kant - Con ngƣời và tác phẩm .......... Error! Bookmark not defined.
1.3. Nội dung chính của tác phẩm Phê phán lý tính thực hành .......... Error!
Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. NỘI DUNG CHÍNH CỦA QUAN NIỆM CỦA I. KANT VỀ
LÝ TÍNH TRONG TÁC PHẨM PHÊ PHÁN LÝ TÍNH THỰC HÀNH
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Quan niệm của I. Kant về lý tính và về lý tính thực hành nói chung Error!
Bookmark not defined.
2.1.1. Cách đặt vấn đề của I. Kant trong nghiên cứu lý tính và thực chất của

sự phê phán lý tính thuần túy .......................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Quan niệm của I. Kant về lý tính thực hành nói chung ................. Error!
Bookmark not defined.
2.2. Sự khám phá quan năng của lý tính thực hành trong Phê phán lý tính
thực hành ........................................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Tự do, ý chí và tự do ý chí như là những yếu tố cơ bản cấu thành quan
năng lý tính thực hành..................................... Error! Bookmark not defined.


2.2.2. Đạo đức như là yếu tố quan trọng tất nhiên cấu thành quan năng của lý
tính thực hành.................................................. Error! Bookmark not defined.
2.3. Ý nghĩa của quan niệm của I. Kant về lý tính đối với nhận thức khoa
học ................................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 11


MỞ ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài

Trong tiến trình của lịch sử triết học thế giới, triết học cổ điển Đức đóng vai
trò quan trọng không chỉ bởi nó là một trong những tiền đề tạo nên triết học Mác
mà bản thân những di sản của các triết gia từ Kant đến Hêghen còn có những giá
trị to lớn đối với thời đại của các ông và đối với thời đại ngày nay. Trong những di
sản ấy triết học của I. Kant chiếm vị trí rất quan trọng. Kant là người sáng lập ra
triết học cổ điển Đức, là nhà tư tưởng vĩ đại mà đến ngày nay những tác phẩm của
ông vẫn còn được các nhà nghiên cứu quan tâm tìm hiểu. Cũng giống như những
nhà triết học cổ điển Đức khác Kant đặc biệt đề cao vai trò của lý tính trong quá

trình nhận thức của con người. Với tư tưởng phê phán tất cả các quan niệm trước
đó về lý tính Kant đã đi sâu vào việc giải thích cụ thể kết cấu của lý tính, các phạm
trù của lý tính, cơ chế tác động giữa các phạm trù của lý tính… Đặc biệt hơn Kant
đã nhận thức được vai trò to lớn của đạo đức đối với lý tính cũng như sự quy định
của lý tính lên đạo đức. Vai trò to lớn mà triết học của Kant đem lại cho sự phát
triển của triết học ở chỗ là đã mở ra một giai đoạn mới trong quá trình nhận thức
của nhân loại. Kant đã thực hiện một cuộc đảo lộn Côpécních khi đưa nhận thức
của triết học trở về với chính bản thân con người. Bên cạnh đó, không ai có thể phủ
nhận công lao to lớn của Kant trong nỗ lực xây dựng một phương pháp luận mới
cho nghiên cứu khoa học. Kant cố gắng đưa ra một hệ thống khái niệm, phạm trù
nhằm bao quát được những quy luật của tự nhiên nhưng ông đã gặp phải những
nghịch lý không thể giải quyết, tuy vậy, nếu không có những cố gắng ban đầu ấy
thì cũng sẽ không có những phạm trù, khái niệm cơ bản trong phép biện chứng của
triết học Mác sau này.
Trong thời đại bùng nổ của cách mạng khoa học kỹ thuật, của thời đại hội
nhập trên phạm vi toàn cầu như hiện nay, những lối sống, phương thức tư duy của
con người dường như bị chi phối bởi, hoặc là nền chính trị, hoặc là tư tưởng của đa


số chứ không phải của cá nhân. Nói cách khác, đó là sự mất tự do của con người,
của lý tính con người hay tự do, lý tính đang bị xem nhẹ, có khi cá nhân con người
không có chính kiến của riêng mình, những hành động của họ cũng chỉ giới hạn
như là từ những sự tác động bề ngoài chứ không phải do những quy tắc bên trong
họ quy định. Điều này dẫn đến tình trạng tâm lý đám đông hay như thuật ngữ của
triết học phương Tây hiện đại là “con người đại chúng” ngày càng tăng lên. Những
giá trị, những chuẩn mực đạo đức của con người cũng bị chi phối theo xu hướng
đó, theo đó chân lý phụ thuộc vào đám đông chứ không hề phụ thuộc vào bản thân
của sự vật hiện tượng. Từ đây nảy sinh nhiều vấn đề lớn như thực chất hành động
đạo đức của con người là do đâu? Có tự do trong ý chí hành động của con người
hay không? Nếu có thì nó xuất phát từ đâu? Tự do đó bị quy định bởi cái gì, hoặc,

tự do hoàn toàn không bị quy định bởi điều gì cả? Hoạt động khoa học của các nhà
nghiên cứu cần dựa vào đâu để có tính đạo đức?.... Tìm hiểu quan niệm của Kant
về lý tính trong tác phẩm Phê phán lý tính thực hành sẽ cho chúng ta những gợi
mở quan trọng để trả lời cho những vấn đề trên.
Ngày nay với sự phát triển bùng nổ của tri thức khoa học, con người đang
đứng trước những nghịch lý, mâu thuẫn không dễ giải quyết. Dường như cùng với
sự gia tăng kiến thức, tri thức, những phương tiện công nghệ mới con người càng
xuống cấp về đạo đức, tỏ ra mất phương hướng trong nhiều vấn đề đời sống như
sinh thái môi trường, khoảng cách quá lớn giữa giàu và nghèo, sự phát sinh những
bệnh tật hiểm nghèo, chiến tranh, sự cạn kiệt của các nguồn tài nguyên thiên nhiên,
nguy cơ dùng chính những thành tựu của khoa học, công nghệ chống lại loài
người… Trong bối cảnh ấy lương tâm của nhà khoa học đang bị thách thức nghiêm
trọng. Vì thế, nhận thức khoa học nói chung, tư duy, lý tính nói riêng cần phải
được xem xét đến những động lực, cội nguồn, trong đó có cả cội nguồn đạo đức
của nó.


Ở Việt Nam trước đây việc nghiên cứu tư tưởng của Kant thông qua các tác
phẩm của ông chủ yếu là dựa trên những kết quả nghiên cứu khác nhau. Điều đó
dẫn đến nhiều khó khăn trong việc nghiên cứu nội dung tư tưởng triết học của
Kant. Tuy nhiên, ngày nay đã có nhiều công trình dịch thuật của các dịch giả uy tín
trong nước về các tác phẩm của Kant khiến cho việc nghiên cứu Kant trở nên thuận
lợi hơn. Những tác phẩm của Kant được dịch trực tiếp từ tiếng Đức sang tiếng Việt
cho phép việc tìm hiểu tư tưởng triết học của Kant được chính xác hơn.
Từ những lý do nhận thức và thực tiễn trên tôi chọn đề tài “Quan niệm của I.
Kant về lý tính trong tác phẩm Phê phán lý tính thực hành” để làm luận văn thạc sĩ
triết học.
2.

Tình hình nghiên cứu

Đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu liên quan đến quan niệm của Kant
về đạo đức, lý tính và mối quan hệ giữa đạo đức học và lý luận nhận thức, trong đó
phải kể đến công trình “Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và
đạo đức học”. Đây là tác phẩm của nhiều tác giả đã được in thành “Kỷ yếu hội thảo
quốc tế” kỷ niệm 200 năm ngày mất của Kant. Có rất nhiều bài viết liên quan đến
vấn đề mà đề tài nghiên cứu. Về nhận thức luận có các công trình “Nhận thức luận
và đạo đức học trong triết học cổ điển Đức” của Trịnh Tri Thức; “Phương thức tư
duy chủ thể tính của I. Cantơ về những gợi mở của nó đối với đương đại” của Âu
Dương Khang; “Thực chất “cái siêu việt” của lý tính trong lý luận nhận thức của I.
Cantơ và tư tưởng của ông về một nền triết học khoa học” của Phạm Văn Chung;
“Tư tưởng của I. Cantơ về sự thống nhất của lý luận nhận thức, đạo đức trong nhân
học” của Nguyễn Vũ Hảo; “Immanuen Kant và nhận thức luận hiện đại” của Đỗ
Văn Khang; “Lý luận nhận thức của I. Cantơ thời kỳ “phê phán” - giá trị và hạn
chế” của Trần Văn Phòng; “Nhận thức luận của Cantơ - Nhìn từ triết lý Đông
phương” của Lê Công Sự; “Quan niệm của Cantơ về bản chất và giới hạn của nhận


thức” của Dương Văn Thịnh; “Quan niệm của Cantơ về bản chất của nhận thức và
ý nghĩa của nó” của Vũ Văn Viên.
Về đạo đức học có các công trình như “Đạo đức học của Cantơ và ý nghĩa
hiện thời của nó” của Nguyễn Trọng Chuẩn; “Triết học đạo đức của Cantơ và ảnh
hưởng của nó đối với nền triết học phương Tây” của Ngô Thị Mỹ Dung; “Tìm hiểu
một số quan niệm đạo đức của I. Cantơ (Qua so sánh với quan niệm đạo đức của
Mạnh Tử)” của Đỗ Thị Hòa Hới; “Quan hệ giữa cá thể và cộng đồng trong học
thuyết đạo đức học của Cantơ” của Trịnh Duy Huy; “Thế giới đạo đức trong triết
học thực tiễn của Cantơ” của Nguyễn Kim Lai; “Quan niệm của I. Cantơ về mối
quan hệ giữa ý chí tự do và ý chí phục tùng các quy tắc đạo đức” của Nguyễn Thế
Nghĩa; “Quan hệ giữa đạo đức với các lĩnh vực đời sống xã hội khác trong quan
niệm đạo đức học của Cantơ” của Nguyễn Văn Sanh; “Một số khía cạnh đạo đức

trong triết học Cantơ” của Lê Thị Thủy; “I. Cantơ và phạm trù nghĩa vụ đạo đức”
của Võ Minh Tuấn.
Liên quan đến các chủ đề trên còn có công trình luận văn thạc sĩ triết học đã
công bố của Vũ Thị Thu Lan về “Mệnh lệnh tuyệt đối trong đạo đức học của I.
Kant”, công trình luận văn tiến sĩ triết học của Vũ Thị Hải về “Một số quan điểm
đạo đức cơ bản của Arixtốt và I. Kant”. Trong các công trình nghiên cứu trên đáng
chú ý là công trình của Nguyễn Kim Lai về “Thế giới đạo đức trong triết học thực
tiễn của Cantơ”; công trình của Nguyễn Vũ Hảo về “Tư tưởng của I. Cantơ về sự
thống nhất của lý luận nhận thức, đạo đức trong nhân học”; công trình của Nguyễn
Thế Nghĩa về “Quan niệm của I. Cantơ về mối quan hệ giữa ý chí tự do và ý chí
phục tùng các quy tắc đạo đức”; công trình của Trịnh Tri Thức về “Nhận thức luận
và đạo đức học trong triết học cổ điển đức”.
Trong luận văn có phần giới thiệu về tiền đề lịch sử ra đời triết học Kant
cũng như tiểu sử của ông. Về điểm này luận văn chủ yếu khai thác các tài liệu như
“101 triết gia” của Mai Sơn xuất bản năm 2007 do NXB Tri thức và công ty văn


hóa Phương Nam liên kết ấn hành; “Câu chuyện triết học” của Will Durant do Trí
Hải và Bửu Đích dịch được NXB Văn hóa thông tin ấn hành năm 2008; Phần cuối
trong tập 2 của “Phê phán lý tính thuần túy” của Immanuen Kant do Bùi Văn Năm
Sơn dịch và chú giải xuất bản năm 2014; “Lịch sử triết học” do Nguyễn Hữu Vui
chủ biên xuất bản năm 2008. Nói chung ở đây chúng tôi không có những hiểu biết
mới, riêng về cuộc đời, sự nghiệp của Kant cũng như tiền đề cho sự ra đời tác
phẩm Phê phán lý tính thực hành. Điều này là hiển nhiên, vì những dữ kiện về
Kant nói chung là cố định và chắc chắn.
Các công nói trình trên có ưu điểm là đã phân tích và chỉ ra được như thế
nào là lý tính, đạo đức và những đặc điểm của chúng trong quan niệm của Kant.
Một số công trình đã đi sâu vào tìm hiểu cấu trúc và các khái niệm đặc thù của lý
tính trong triết học của Kant như “Thực chất “cái siêu việt” của lý tính trong lý
luận nhận thức của I. Cantơ và tư tưởng của ông về một nền triết học khoa học”

của Phạm Văn Chung. Một số công trình đã phần nào chỉ ra được mối liên hệ giữa
lý tính và đạo đức trong triết học Kant như “Nhận thức luận và đạo đức học trong
triết học cổ điển Đức” của Trịnh Tri Thức; “Thế giới đạo đức trong triết học thực
tiễn của Cantơ” của Nguyễn Kim Lai; “Tư tưởng của I. Cantơ về sự thống nhất của
lý luận nhận thức, đạo đức trong nhân học” của Nguyễn Vũ Hảo; “Quan niệm của
I. Cantơ về mối quan hệ giữa ý chí tự do và ý chí phục tùng các quy tắc đạo đức”
của Nguyễn Thế Nghĩa. Tuy nhiên, các công trình đều chỉ chú ý khảo sát quan
niệm của Kant thông qua nhiều tác phẩm của ông nên chủ yếu mang tính khái quát
chung chứ chưa có tính chuyên sâu về một tác phẩm. Các công trình nghiên cứu
cũng chưa thể hiện được mối quan hệ sâu sắc giữa lý tính và đạo đức, nhất là vấn
đề trong mối quan hệ giữa lý tính và đạo đức, đạo đức có vai trò gì đối với lý tính
và ngược lại, cơ chế tác động của lý tính và đạo đức như thế nào, nhìn chung chưa
được giải đáp sâu sắc.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Nguyễn Trọng Chuẩn (1997), Quan niệm của Kant về tính tích cực của chủ
thể nhận thức, I. Kant - Người sáng lập nền triết học cổ điển Đức, NXB Khoa
học xã hội, Hà Nội, tr. 75 – 83.

2.

Nguyễn Trọng Chuẩn (2004), Đạo đức học của Kant và ý nghĩa hiện thời của
nó, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ
yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 433 - 441.

3.

Phạm Văn Chung (2004), Thực chất cái “siêu việt” của lý tính trong lý luận
nhận thức của Kant và tư tưởng của ông về một nền triết học khoa học, Triết
học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội
thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 94 - 120.

4.

Phạm Văn Chung (2006), Triết học Mác về lịch sử, NXB Chính trị quốc gia,
Hà Nội.

5.

Phạm Văn Chung (2012), Tập bài giảng đạo đức học, NXB Chính Trị Quốc
Gia, Hà Nội.

6.

Phạm Văn Chung (2014), Giáo trình lịch sử triết học. (Giai đoạn C. Mác, Ph.
Ănghen, V. I. Lênin), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

7.

Ngô Thị Mỹ Dung (2004), Triết học đạo đức của Kant và ảnh hưởng của nó
đối với nền triết học phương Tây, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận
thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội, tr. 441 - 458.

8.

Bùi Đăng Duy (2004), Immanuen Kant và nền triết học hiện đại ở Phương

Tây, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ
yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 164 – 155.

9.

Trần Thái Đỉnh (2005), Triết học Kant, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội.

10.

Vũ Thị Hải (2012), Một số quan niệm đạo đức cơ bản của Arixtốt và I. Kant,
luận văn thạc sỹ triết học, ĐHKHXHNV - ĐHQGHN.


11.

Nguyễn Vũ Hảo (2004), Tư tưởng của Kant về sự thống nhất của lý luận
nhận thức, đạo đức học trong nhận học, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề
nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 155 - 170.

12.

Howard Caygill (2013), Từ điển triết học Kant, Bùi Văn Nam Sơn dịch và
hiệu đính, NXB Tri thức, Hà Nội.

13.

Đỗ Thị Hòa Hới (2004), Tìm hiểu một số quan niệm đạo đức của Kant (qua
so sánh với quan niệm của Mạnh Tử),Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề
nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB

Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 496 - 512.

14.

Nguyễn Văn Huyên, Triết học Imanuel Kant (1724 - 1804), tạp chí triết học,
số 8, tháng 12 – 1996.

15.

Nguyễn Văn Huyên (1997), Tư tưởng đạo đức trong những tác phẩm thời kỳ
đầu của Kant. Mối quan hệ đạo đức - thẩm mỹ, I. Kant - Người sáng lập nền
triết học cổ điển Đức, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 127 – 138.

16.

Nguyễn Văn Huyên (2004). Triết học Kant – Một triết học văn hóa, Triết học
cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo
khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 578 - 589.

17.

Trịnh Duy Huy (2004), Quan hệ giữa cá thể và cộng đồng trong học thuyết
đạo đức học của Kant, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận
và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia,
Hà Nội, tr. 529 - 540.

18.

Nguyễn Quang Hưng (2004), Chủ nghĩa nhân đạo trong đạo đức học của
Kant: Ảo tưởng hay hiện thực? (qua phân tích ý tưởng của Kant về một nền

hòa bình vĩnh cửu), Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và
đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà
Nội, tr. 512 - 529.


19.

Immanuel Kant (1980), Những luận văn và thư từ. NXB Mátcơva.

20.

Immanuel Kant (2007), Phê phán lý tính thực hành, Bùi Văn Nam Sơn dịch
và chú giải, NXB Tri Thức, Hà Nội.

21.

Immanuel Kant (2014), Phê phán lý tính thuần túy, Bùi Văn Nam Sơn dịch
và chú giải, NXB Văn học, Hà Nội. Tập 1.

22.

Immanuel Kant (2014), Phê phán lý tính thuần túy, Bùi Văn Nam Sơn dịch
và chú giải, NXB Văn học, Hà Nội. Tập 2.

23.

Đỗ Văn Khang (2004), Immanuen Kant và nhận thức luận hiện đại, Triết học
cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học,Kỷ yếu hội thảo
khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 264 -271.

24.

Âu Dương Khang (2004), Phương thức tư duy chủ thể tính của Kant về
những gợi mở của nó đối với đương đại, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề
nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 45 - 70.

25.

Nguyễn Kim Lai (2004), Thế giới đạo đức trong triết học thực tiễn của Kant,
Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu
hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 589 - 604.

26.

Vũ Thị Thu Lan (2003), Tư tưởng đạo đức của chủ thể trong đạo đức học
Kant, Tạp chí triết học, Hà Nội, tr. 53 - 57.

27.

Vũ Thị Thu Lan (2004), Mệnh lệnh tuyệt đối trong đạo đức học của Kant,
luận văn thạc sỹ triết học, ĐHKHXHNV - ĐHQGHN.

28.

Vũ Thị Thu Lan, Đạo đức học Kant và tư tưởng văn hóa hòa bình, Tạp chí
triết học, số 8, tháng 8 – 2005.

29.

Phạm Minh Lăng (1996), Cái tiên nghiệm trong triết học Kant, Tạp chí triết
học, số 2, tháng 4 – 1996.

30.

Dương Thị Liễu (2004), Định hướng phê phán duy hạnh phúc luận trong đạo
đức học Kant, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo


đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà
Nội, tr. 629 - 639.
31.

Nguyễn Thế Nghĩa (1997), Vấn đề tự do và tất yếu trong triết học Kant, I.
Kant - Người sáng lập nền triết học cổ điển Đức, NXB Khoa học xã hội, Hà
Nội, tr. 121 -126.

32.

Nguyễn Thế Nghĩa (2004), Quan niệm của Kant về ý chí tự do và ý chí phục
tùng các quy tắc đạo đức, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức
luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc
gia, Hà Nội, tr. 639 - 649.

33.

Vương Đức Phong, Ngô Hiểu Minh (2003), Thập đại tùng thư - mười nhà tư
tưởng lớn thế giới, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội.

34.

Trần Văn Phòng (2004), Lý luận nhận thức của Kant thời ký “phê phán” - giá
trị và hạn chế, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo
đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội,
tr. 271 - 281.

35.

Ngô Quang Phục (1997), Về việc tiếp nhận triết học Kant, I. Kant - Người
sáng lập nền triết học cổ điển Đức, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 221 230.

36.

Nguyễn Đăng Quang (2004), Đạo đức học Kant và tư tưởng Hồ Chí Minh về
đạo đức, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức
học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.
698 - 709.

37.

Nguyễn Văn Sanh (2004), Quan hệ giữa đạo đức với các lĩnh vực đời sống xã
hội khác trong quan niệm đạo đức học của Kant, Triết học cổ điển Đức:
Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc
tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 709 - 719.


38.

Mai Sơn (2007), 101 triết gia, NXB Tri thức và công ty văn hóa Phương
Nam liên kết ấn hành, Hà Nội.

39.

Lê Công Sự, Quan niệm về “vật tự nó” của Cantơ và sự đánh giá của một số
nhà triết học tiêu biểu về quan niệm đó, Tạp chí triết học, số 1, tháng 2 1996.

40.

Lê Công Sự (2004), Nhận thức luận của Kant - nhìn từ triết lý Đông Phương,
Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu
hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 311 - 322.

41.

Trịnh Tri Thức, Nguyễn Vũ Hảo, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận
thức luận và đạo đức học, NXB Chính Trị Quốc Gia, Hà Nội, 2006.

42.

Nguyễn Gia Thơ (2004), Vấn đề “kinh nghiệm”, “quy nạp” và bản chất của
tri thức khoa học trong triết học Kant, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề
nhận thức luận và đạo đức học,Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 322 - 334.

43.

Dương Văn Thịnh (2004), Quan niệm của Kant về bản chất và giới hạn của
nhận thức, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức
học,Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.
334 - 344.

44.

Lê Thị Thủy (2004), Một số khía cạnh đạo đức trong triết học Kant, Triết học
cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo
khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 736 - 745.

45.

Đặng Hữu Toàn (1997), Vấn đề tự do đạo đức và niềm tin tôn giáo, I. Kant Người sáng lập nền triết học cổ điển Đức, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.
139 – 150.

46.

Đặng Hữu Toàn (2004), Quan niệm của Kant về niềm tin tôn giáo và vai trò
của ý thức đạo đức trong việc tạo dựng niềm tin cho con người, Triết học cổ


điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học,Kỷ yếu hội thảo khoa
học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 745 - 759.
47.

Võ Minh Tuấn (2004), Kant và phạm trù nghĩa vị đạo đức, Triết học cổ điển
Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học
quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 791 - 798.

48.

Vũ Văn Viên (2004), Quan niệm của Kant về bản chất của nhận thức và ý
nghĩa của nó, Triết học cổ điển Đức: Những vấn đề nhận thức luận và đạo

đức học, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội,
tr. 395 - 404.

49.

Viện hàn lâm khoa học Liên Xô (1962), Triết học cổ điển Đức, NXB Sự
Thật, Hà Nội.

50.

Nguyễn Hữu Vui (2008), Lịch sử triết học, NXB Chính Trị Quốc Gia, Hà
Nội.

51.

Will Durant (2008), Câu chuyện triết học, Trí Hải - Bửu Đích dịch, NXB
Văn hóa thông tin, Hà Nội.