Định hướng chọn nghề và nơi làm việc sau tốt nghiệp của sinh viên hiện nay

ĐAI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐAI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA XÃ HỘI HỌC

LUẬN ÁN TỐT NGHIỆP
CAO HỌC
KHOÁ IV (1995-1997)

Hà Nội, n s à y 10, tháng 10, năm 1997


TRƯỜNG ĐẠI KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VÃN
KHOA XÃ HỘI HỌC

P h ạ m Tất Thắng

Đ Ể T Ả I:

ĐỊNH HƯỚNG CHỌN NGHỂ v à n ơ i
LÀM VIỆC SAU TỐT NGHIỆP CỦA
SINH VIÊN HIÊN NAY

Chuyên ngành Xã Hôi Hoc
Mã số: 50109

LUẬN ÁN THẠC SỶ KHOA HỌC

N g ư ờ i h ư ớ n g d ẫ n k h o a học: PTS. V ũ H à o Q i i a n s

Hà Nội, ngày 10 thánơ 10 nãm 199'

Luỏn ỏn thac s xó hụi hoc

M

Pham Ta: Tỡỏn^

ố i

e u tL

4 ^

ầùrin e*i t/ n ờ'n li Cfjó it i her n ti k lto a te e^ r iớ tiớUi
tr^ tf ^Oit (lớuvL, tũ i ri n w nựin liũ tựnh d te o tới itự UiớUớ '.)ó
h i ht - Q^ỏnt i k4Lf tn ũi e ớ a o t 'A)ỏ h i ne ciitntt thtỳ- tuu tiett
eớiu <'(}il eni nh ằtt t n tin k d d, eh itỳOf k h u ifin k k ỳ i t , ntớ nờt eỳit i i
ớỳ ớỳ ớ tit ô5 trotớ kitớui it hti n a y tụ i i han tiự iiớ (tiỳi u t ỏti
hộ n h ũ nt n h l n từt inớớ thtm tf iộp eitỳi litiớ- ớju i iự^ iúi fitii'ii ti
nati et\4t tớh*ỡớj nhe n ii p .
Jỡ It eỳt' iTrti tiiip d /a to i i i n tó ỡ trỏi tt'fmớf ii tf OIè /t/i:
e iitn iỳ a

e ih t i irtUi i d t o u , tf fu tij irtớh ỡớ tự n i ớ-ớto t ft i tu t e ỏ f in ti/

Hifhiờp c-ita t.
~ ằ TC i>iối i tt t ú iớttti ớiiờ i ú tt i d ằ a e f('

tq tiitớ ó h tt n q d u n iỡỡ flau- ớiitt iớtỡin lt

(i xin eiiớtt tớự n h Ctn ề4i: ''(ỡiS.
(iớiftitjen /Kinớt h n ii,
n i n h iờt httối t i

'ý) 7f ( i ớ n Q n ớu n ;

Ăiitỡ t-tỡ n ớn .
'f)ới!n>Ă 5 ớ '/?/.' yiiớớ. ;}M.
'^pớtin Q<ỡ(t!t( JutnttĂ Ă:(ớmĂ

k lta a ớir^c, ii tiớ/ớiỡ-, tt ir4iiỹKò v Iziiớcớ. t ớ(^i ớựt

n ớ t n q 4 ig i ỡ h i ớ p e ỳ a t i ixoỡớt til m il fot Ifớliitti !>. i i f u f i} nỡ: (Te (Till
ifn'úe Itớiớớm j k ớ q m ớ th ớớt nlt ivotii-, l ớ i ỳ irỡnii 1>( Ăỏ::

ớ:

.

ầ ợõi f iiii/j ổựt e h ỏ n tiiự n ii eự n i úti e in tiớh (Tti ớzớ.'ớfh //, tniý: tỳf-ji

tựớ io n lựtt tớmõn ii ii i'd iớt hcKtn ltcớniỡ ic>i chufUif! thii ớtc
t p

Cita

m ỡn h .

p jtfới eựti tũJ Jfin lựttj tú Ă('nỡ hiời ừ ằ tớới ớtớ iớ: i iic anH ớ-h ! ú j eớto

h i k h fớỏ 1995

-

- Jif t p l i t i tn i iw i t tt ti tu èia oiiu n ú .

IC '( i, I tt/ũ 1 0

Ki

*)Ttn ầ ợợit 'Thớtn

1*^97


Luận án thạc sỹ x ã hội học_____________________ Pharn TấĩThãnq

MỤC LỤC
PHẨN I: MỞ ĐẦU

a

I- Tính cấp thiết của đề tài.

4

II- Mục đích, khách thể, đòi tượng, phạm vi nghiên cứu.

7

1- Mục đích.

7

ỉ .1 - Định hướng chon nghề của sinh viên hiện nay.

7

l .2- Định hướng chọn nơi làm việc.

7

2- Khách thể, đối tượng và pham vi nghiên cứu.

7

2.1- Khách thê nghiên cứu.

7

2.2- Đối tượng nghiên cứu

8

2.3- Phạm vì nghiên cứu

8

III- Những giả thuyết nghiên cứu.

8

IV- Những cơ sở lý luận.

9

1- Khái niệm định hướng giá trị trong

xã hòi hoc.

9

2- Giá trị và cấu trúc của nó.

13

3- Khái niệm sinh viên và giới sinh viên.

13

4- Chon nơhể của sinh viên.

20

5- Việc làm và nơi làm việc.

22

V- K h u n g ỉý th u y ế t.

23

VI- N h ữ n ^ p h ư ơ n g p h á p nghiên cứu.

25

1- Phươnơ pháp phỏng vàn.

-5

a- P honẹ ván hằng hàng hỏi.

25

h- PhỏỉVị vấn sâu.

-5

2- Phươnơ pháp phàn tích tư ỉiéu.
PHẨN II: THỤC TRẠNG CUA VĨẺC ĐỈNH HƯỚNG
CHỌN NGHỂ VÀ NƠI LÀM VIẺC SAƯ TỐT NGHIÊP

CÙA SINH VIÈN.

26
27


Luận án thạc sỹ x ã hội học

Phạm Tất Thắng

Chương I: Thực trạng định hướng chọn nghẻ của sinh

27

vién.
1- Định hướng chọn nghề của sinh viên trước khi vào

27

trường đại học.
2- Biến đổi định hướng chọn nghề của sinh viên trong

37

thời kỳ đại học.
Chương II: Định hướng nơi làm việc sau tốt nghiệp.
1- Thực trạng cuộc sống của sinh viên và ảnh hường

45
45

của nó đối với nghề nghiệp và nơi làm việc sau tốt nghiệp.
a- Thực trạng đời sống sinh viên .

45

b- Ảnh hưởng của thực trạng đời sống sinh viên đến

47

định hướng giá trị và nơi làrn việc
2- Định hướng chon nơi làm việc sau tốt nghiệp cùa

50

sinh viên.
a- Thực trarĩ^việc phản phối việc làm cho sinh vién

50

đ ã tốt nghiệp ở nước ta hiện nay.
b- Định hướng chọn nơỉ làm việc.
c- Các quan niệm về những công

55
việc và nơi làm

62

việc của sinh viên
Chương III: Kết luận và kiên nghị.

75

1- Kết luân.

~ì5

2- Kiến nghị

80

D a n h m ụ c tư liêu t h a m khao

82

Tài liệu Tham khảo

S6

Phu luc


Luận án thạc sỹ x ã hội học_______________

Phạm Tấì Thắng

PHẨN I:
MỞ ĐẦU
I- TÍNH CẤP BÁCH CỦA ĐỂ TẢI
Nghề nghiệp việc làm đối với thanh niên nói chung và
thanh niên-sinh viên nói riêng là vấn đề bức xúc của xà hội hiên
nay. Một loạt các yếu tố khách quan và chủ quan tác động đến
vấn đề nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc đòi hỏi c h ú n s ta
phái có cách nhìn nhận khoa hoc và nghiên cứu một cách
nghiêm túc mới có thể có cơ sở luân chứnơ để siải thích cũnơ
như hoạch định chính sách phù hợp. Từ nàm 1990 đến nav có
nhiều còng trình nghiên cứu về thanh niên và sinh viên ví du:

ọhững công trình nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Thanh niẽn
thuộc trung ương Đoàn thanh niên công sản Hồ Chí Minh năm
1992-1993-1994-1996 vừa qua. Những còns trình nơhiẻn cứu
về thanh niên và sinh viên đều nhấn manh đến vếu tố việc làm
và nghể nghiệp, nơi làm việc sau tốt nshiệp của thanh niên sinh
viên, v ể vấn để việc làm, nơi làm việc các còng trình nghièn
cứu xã hòi học gần đây đều nhấn mạnh các vếu tố khách quan
và chủ quan dẫn tới việc dư thừa số lượne sinh viên đã đươc đào
tạo. Việc dư một số lương lớn sinh viên đã đươc đào tao khòng
phái chỉ phụ thuộc vàọ kế hoach đào tao mà chu véu còn phu
thuòc vào việc sinh viên sau khi tốt nshiệp phần lớn thích ơ lai
Hà nội và nhữna thành phố lớn. Ho k h ô n 2 muốn đi làm viéc ơ


Luận án thạc sỹ x ã hội học_____________________ Pham Tất Thắng

nông thôn hoặc vùng sâu, vùng x a.T ư đó dẫn tới một hè quá
đương nhiên là một số ngành học được trở lên “có giá” như các
ngành Kmh Tế, Luật, Tin học ... Những ngành khác mà đối
tượng

lao động của nó chủ yếu lại ở những vùng nòng thòn

hoặc vùng sâu, vùng xa càng trở lên ít được sinh viên định
hướng tới, hoặc họ đã vào học vì những lý do chưa thực sự tích
cực và mong muốn, nên khi tốt nghiệp ho cũng tìm cách
“chuyển đổi” sang ngành khác cho thuận lợi hơn hoăc làm việc
trái ngành. Những ngành đó có thể kể đến là ngành Sư phạm,
ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp ... Ví dụ số lượng cán bò
Nòng - Lâm nghiệp ờ nước ta hiện nay chỉ chiếm 8% tổng số

cán bộ có trình độ đại học và cao đẳng. Trong khi đó số người
lao động ở nóng thôn hiện nav là 23,5 tn ệ u /3 5 tn ệ u người lao
động trong cả nước chiếm 67,1% [1], về số lương cán bò ngành
giáo dục cấp I, II, III ở các khu vực nòng thỏn và vùng xàu,
vùng xa còn nghiêm t r ọ n g v ^ h ỉ ở ngay tỉnh Cần thơ năm hoc
1997-1998 này cũng còn thiếu 1380 giáo viên [2]. Theo kết quá
khảo sát thực tế ờ 55 trường Đại học, cao đẳng trong cả nước,
tính tới năm 1993 vẫn còn 14.000 sinh viên tốt nghiệp chưa có
việc làm. Sinh vièn đươc đào tao

tro n ơ

nước khó tìm việc làm

đã là điểu cần suy nghĩ, hơn thế nữa sinh viên đươc đào tạo ở
các nước có trình độ khoa hoc tiên tiến hơn nước ta cũng khó
kiếm việc làm. Ví du năm 1992

tro n ơ

2515 sinh vièn tốt nghiệp

ở đ ốnsW* Âu và Liên Xò cũ có tới 608 nơười chưa tìm đươc
• viéc
•
làm chiếm 24% [3]. Vấn để văn hoá, lối sống^ viêc làm của
thanh nièn hiện nav là vấn đề hết sức cáp bách. Bên canh những


Luận án thạc sỹ x ã hội học_____________________ Pham Tất Thắng

yếu tô tích cực của nen kinh tê thị trường phát huvvtích cực chu
động sáng tạo và những cơ hội tốt bộc lộ tài năns của thanh
niên sinh viên, còn có những yếu tố tác động tiêu cực đ á n 2 kể
như sự phân tầng càng trở lên sâu sắc, r a n h giới giữa kẻ siầu
người nghèo càng rõ hơn, sự khác biệt giữa nòng thòn và thành
thị, bất bình đẳng xã hội và biết bao những vấn đề xã hội như tệ
nạn, tham nhũng, tội phạm ... đang xuất hiện mạnh mẽ, đa dạng
và biến đổi khôn lường. Đúnơ như nhận xét của PGS. PTS Đặns;
Cảnh Khanh, vấn đề nghiên cứu thanh niên '‘là ván đề mờ” tuv
nhiên có thể tập trung nghiên cứu một cách có hiệu qua ở hai
loai hệ thống các vấn đề là;
• VỊ trí vai trò của thanh niên cũng như vân đề cua thanh
niên trong sư vàn đòns: và phát triển đất nưóc.
• Nghièn cứu vấn đề thanh niên ở dang độc lập tươns đối
của nó với những vấn để khác [4],
Vấn đề nghiên cứu thanh niên nói chuns và việc làm,
k

nơhề nghiệp, nơi làm việc của sinh viên sau khi tốt nghiệp nói
rièn ơ

là vấn để bức xúc manơ tính thời đai, khi mà loài người

đang bước sans ngưỡng cửa của thế kỷ 2 1 , mòt thế kỷ
văn minh

CÒI12 nshê. Hoii nữa

cua nển

trong còng cuòc còng nghiẽp

hoá, hiện đai hoá đất nước thì đội ngũ trí thức và sinh viên

cũns

như nhữnơ trí thức trẻ là đội quàn tiên phong trên lĩnh varc đó.
Sự H'^hiêp Xã hỘỊ chủ nghĩa với muc tiêu "Dân 2Ìầu nước manh.
\ ã hội cỏnơ bans: văn minh" do Dans ta khới xướnũ có phát huv
được hiệu qủa cao hay khònơ, cũns phụ thuộc phân
thanh nièn và chủ yếu là thanh nièn trí thức tương lai.

lớn vao


Luận án thạc sỹ x ã hội học____________________ Pham Tấĩ Thắng

II/ MUC ĐÍCH, KHÁCH THỂ. ĐỎI TƯƠNG. PHAM
VI NGHIÊN CỬU
i - Muc đích nshiên cứu
1.1- Định hướng chọn nghề của sinh viên hiện nay.
Trong

nền kinh tế thị trường sự đa dang hoá các nghể

nghiệp lao động xã hội đã tạo ra nhữns cơ hội thuân lợi cho
việc lựa chon nghề nghiệp. Tuy nhièn những nshề nghiệp nào
sinh viên có xu hướng lựa chọn nhiều hơn, đó là mục đích
nghiên cứu của để tài nhằm giải quvết mỏt loat vấn đề xã hòi cả

vể mạt lý luận lẫn giải pháp thưc tế, có hiệu qủa xoay quanh
vấn đề nghề nghiệp hiện nay.
1.2- Định hướng chọn nơi làm việc của sinh vién hiên nay.
Việc chọn nghề và chọn nơi làm việc của sinh viên sau
khi tốt nghiệp đại học đang còn là vấn đề nan giài. VI vây, muc
đích của chúng tôi là nghiên cứu xu hướng chon nơi làm việc
của sinh viên sau khi tốt nghiệp, để có cơ sờ xem xét xu hướng
chon nghể của họ, đưa ra những dư báo khoa hoc, những kiến
nơhị và giải pháp vể vấn để việc làm và nơi làm việc, trẽn cơ sờ
phản tích mối quan hệ giữa các yếu tố cung và cầu trong sự
phàn còng lao động xã hôi.
2- Khách thế, đối tươii2 và pharn vi nshiẻn cứu.
2.1- Khách t h ế ngliién cứu.
Khách thế nghièn cứu cua đế tài là 750 sinh viên cùa 8
trườns Đai hoc ; Đại học Nòng nshiệp I, Đai hoc Kinh te quốc


Luận án thạc sỹ x ã hội học

Phạm Tất Thắng

dân, Đại học Thuỷ lợi, Đại học Sư phạm I, Đai học Y Hà nội,
Đại học Giao thỏng, Đại học Xâv dựng, Đai học Y Thái
nguyên.
2.2- Đối tượng nghiên cứu:
Định hướng chọn nghề và nơi làm việc sau khi tốt nghiệp
của sinh viên hiện nay.
2.3- Phạm vi nghiên cứu;
- Nghiên cứu trên các khách thể là sinh vién từ năm thứ nhất
đến nãm thứ tư trong các lĩnh vực hoạt động chính có liên quan

tới định hướng giá trị nghề nghiệp và nơi làm việc của họ trên
cơ sờ so sánh đối chiếu với những tư liệu đã nghiên cứu về
thanh nièn trong lĩnh vực này.
- Giới hạn thời gian nghièn cứu: từ năm 1995-1997.
Để tài: “Định hướng nghề nghièp và nơi làm việc sau khi tốt
nghiệp của sinh viên” mà tòi nơhiẽn cứu đã sừ dụng tư liệu cùa
đề tài KTN 96-04, trons đó tòi trực tiếp tham gia điều tra tư
liệu ờ trường Đại học Sư phạm I.

l ĩ l - NHỮNG GĨẢ THUYẾT NGHĨẺxN CLX.
1- Việc định hướnơ chọn nshé nghiệp của sinh viên trước
khi vào trường còn Tiậng về cảm tính.
2 - Nhữns Iiỉihể m à sinh v ié n đanơ theo hoc k h ô n g ho à n toàn
phù hợp với nsuyên vọng thưc tế cua sinh viên.
3- Trons quá trình hoc tàp ờ trường Đai hoc định hưó'ng
chon nơhề của sinh viên cũng thay đổi.


Luận án thạc sỹ x ã hội học

Phạm Tất Thắng

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1- Những cữ sở nghiên cứu xã hội học Matxcơva 1988
2- Xã hội học nhập môn Fichter. Sài gòn 1974. Bản dịch cua
Trần Văn Đĩnh.
3- Xã hội học nhập môn. Lâm Ngọc Huỳnh - Đai học Van
h a n h Sài gòn 1974.
4- Xã hôi hoc giảnốluân và dẫn chứng. Leonard Broom. Sài
Gòn 1974 (tning tâm nghiên cứu Việt Nam bản dịch)

5- Nhập môn xã hội học, Tony Bilton, Kenvm Bonnett NXB
KHXH 1993.
6- Nhập mòn xã hói học tổ chức, Gumter Buscheges. NXB Thế
giới.
7- Giá trị, định hướng giá trị nhân cách và giáo dục giá tn. Đề
tài K X - 07 -04. Hà nòi 1995.
8- Nơhìẻn cứu con ngưòd Việt Nam ưong nền kiiứi tế thị
trườnơ; Các quan điểm và phương pháp tiếp cân. TS Thái Duy T ư ^ i
chủ biên. H. 1995. Đề tài KX - 07 '10.
9- Nhữnơ biến đổi định hướng giá trị và lối sống cua gia đình
Việt Nam tronơ mòi trường phàn hoá xã hội. (Luận án PTS. Vũ Hào
Q u a n g ) . H. 1993 (Thư \iên quốc gia).
10- Các học thuyết quán lý. PTS. Nguyễn Thị Đoan. NXB Sư
Thàt 1996.
11- Nơhiẻn cứu thanii nièn lý luận thưc tiẻn. NXB TN 1996.
12- Qiính sách đối với thanh niên. NXB CTQG 1996.

86


Luận án thạc sỹ x ã hội học ____________________ Pham Tất Thắng
13- Trí thức Việt Nam thực tiễn và triển vọng; GS Pham Tất
Dong chủ biên, NXB CTQG 1995.
14- Các giá trị truyền thống của con người Việt Nam Hiện
nay. GS Phan Huy Lê - PGS. TS Vũ Mmh Giang. Đề tài KX 07- 02.
Hà nội. 1994.
15- “Poủìiations of modem Sociology” Metta Spencer. NY.
1974.
16- Mördern Sociological Theory. George Ritzer. Internationa]
Edittions 1996.

87