thực hành về thành ngữ điển cố

Bài 1:

- Các

thành ngữ

Một duyên hai nợ
một mình phải đảm đang công việc gia đình để nuôi chồng và
con; may mắn, hạnh phúc chỉ một mà vất vả, nhọc nhằn những hai
Năm nắng mười mưa
vất vả cực nhọc, chịu đựng dãi dầu mưa nắng

So với các cụm từ thông thường, thành ngữ có đặc điểm :
+ Ngắn gọn, cô đọng, cấu tạo ổn định
+ Có tính hình tượng, tính khái quát và tính biểu cảm


- Việc vận dụng 2 thành ngữ “một duyên hai nợ”,
“năm nắng mười mưa” đã góp phần khắc hoạ rõ nét
hình ảnh một người vợ vất vả, tảo tần, giàu đức hi
sinh trong cái nhìn đầy cảm thông, yêu thương của
Tú Xương.


Bài 2:
Đầu trâu mặt ngựa
biểu hiện tính chất hung bạo, thú vật, vô nhân tính của bọn
quan quân đến nhà Thúy Kiều khi gia đình nàng bị vu oan
(Thái độ khinh bỉ, phê phán)

Đội trời đạp đất

biểu hiện phong thái, khí phách ngang tàng, hảo hán
của Từ Hải.(Ca ngợi, tôn vinh Từ Hải)

Cá chậu chim lồng
cảnh sống tù túng, chật hẹp, mất tự do; trong văn cảnh muốn
chỉ hạng người tầm thường, cam chịu sống trong vòng giam
hãm.( Đề cao vị thế, nhân phẩm Thúy Kiều trong cách nhìn
của Từ Hải)


Bài 3:
Các điển cố
Giường
gợi lại chuyện về Trần Phồn thời Hậu Hán dành riêng cho bạn
là Từ Trĩ một cái giường khi bạn đến chơi, khi bạn về lại treo
giường lên.

Đàn
gợi lại chuyện Chung Tử Kì nghe tiếng đàn của Bá Nha mà
hiểu được ý nghĩ của bạn. Do vậy sau khi bạn chết, Bá Nha
treo đàn không gảy nữa vì cho rằng không có ai hiểu được
tiếng đàn của mình.
khắc sâu tình bạn thắm thiết, keo sơn và tô đậm nỗi đau
mất bạn thống thiết


Đặc điểm điển cố
+ Điển cố là những sự việc, hay câu chữ trong sách
đời trước được dẫn ra và sử dụng lồng ghép vào bài
văn, vào lời nói để nói về những điều tương tự.

+ Có tính ngắn gọn, hàm súc, thâm thúy


Bài 4:
Ba thu
Nhất nhật bất kiến như tam thu hề” (Kinh Thi). Câu thơ
của Nguyễn Du ý muốn nói khi Kim Trọng tương tư
Kiều thì một ngày không thấy mặt nhau có cảm giác lâu
như ba năm.

Chín chữ:
Kinh Thi kể chín chữ nói về công lao của cha mẹ đối với con
cái là sinh, cúc, phủ, súc, trưởng, dục, cố, phục, phúc. Dẫn
điển cố này, Nguyễn Du cho thấy Thúy Kiều nghĩ đến công
lao của cha mẹ đối với bản thân mình mà mình thì vẫn biền
biệt nơi xa xôi, chưa hề báo đáp được cha mẹ. Chữ hiếu trong
Kiều lại được Nguyễn Du ngợi ca.


Liễu Chương Đài
gợi lại chuyện xưa của người đi làm quan ở xa, viết thư về
thăm vợ, có câu : “Cây liễu ở Chương Đài xưa xanh xanh, nay
có còn không hay là tay khác đã vin bẻ mất rồi”. Dẫn điển cố
này, Nguyễn Du đã thể hiện nỗi buồn đau của Kiều khi mường
tượng đến cảnh Kim Trọng trở lại thì nàng đã thuộc về người
khác.

Mắt xanh
Nguyễn Tịch đời Tấn quý ai thì tiếp bằng mắt xanh (lòng đen
của mắt), không ưa ai thì tiếp bằng mắt trắng (lòng trắng của

mắt). Dẫn điển tích này, Nguyễn Du có ý cho Từ Hải đánh
giá cao phẩm giá của Thúy Kiều; đồng thời cũng ẩn ý khen
Kiều có cách nhìn đời, nhìn người tinh tế.


Bài 5:
Ma cũ bắt nạt ma mới
người cũ cậy quen biết nhiều mà lên mặt, bắt nạt, dọa dẫm
người mới đến. Có thể thay bằng cụm từ : bắt nạt người mới.

Chân ướt chân ráo
mới bắt đầu đến một nơi nào, chưa kịp làm gì, chưa quen với
nơi mới. Có thể thay bằng cụm từ : vừa mới đến, còn lạ lẫm.

Cưỡi ngựa xem hoa
làm việc qua loa, không đi sâu, đi sát, không tìm hiểu thấu
đáo, kĩ lưỡng giống như người cưỡi ngựa thì không thể
ngắm kĩ, thưởng thức trọn vẹn vẻ đẹp của bông hoa. Có thể
thay bằng : qua loa, qua quýt


 Nếu thay các thành ngữ bằng các từ ngữ thông
thường tương đương thì có thể biểu hiện được phần
nghĩa cơ bản nhưng mất đi phần sắc thái biểu cảm,
mất đi tính hình tượng, có khi sự diễn đạt lại dài
dòng, luộm thuộm.


Bài 6:
Ý nghĩa thành ngữ cần vận dụng để đặt câu cho phù hợp

Mẹ tròn con vuông
người phụ nữ ở cữ, mẹ con đều khoẻ mạnh.

Trứng khôn hơn vịt
chê những kẻ ít tuổi, non nớt nhưng kiêu căng, ngạo mạn, muốn
vượt trội, muốn dạy khôn người từng trải.
người học sinh chăm chỉ học hành

Nấu sử sôi kinh
Lòng lang dạ thú

chê những kẻ ăn ở tráo trở, tâm địa xấu xa.

Phú quý sinh lễ nghĩa
chê những kẻ vì ó tiền mà bày vẽ khoe khoang.


Đi guốc trong bụng

đã biết rõ thâm tâm của người nào đó.

Nước đổ đầu vịt
phàn nàn người nghe không tiếp thu được ý của mình

Dĩ hoà vi quý

lấy sự hòa thuận mà đối xử với nhau là hơn cả.

Con nhà lính, tính nhà quan
chê những kẻ không giàu có nhưng đòi hỏi ăn sang, mặc tốt.

Thấy người sang bắt quàng làm họ
chê kẻ khoe khoang là có quan hệ thân thiết với người
có thanh thế, tuy rằng thực tế là không đúng.


Bài 7:

Ý nghĩa điển cố cần vận dụng để đặt câu cho phù hợp :
- Gót chân A-sin: điểm yếu của ai đó
- Nợ như chúa Chổm: nợ nần chồng chất
- Đẽo cày giữa đường: thiếu chủ kiến, chủ định
- Gã Sở Khanh : kẻ chuyên lừa gạt phụ nữ
- Sức trai Phù Đổng: sức mạnh phi thường