Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy nghề huyện phú lương, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN HẢI LONG

QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ
HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN HẢI LONG

QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ
HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. PHAN HỮU THAM

THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Tác giả cam đoan rằng Luận văn thạc sĩ: “Quản lý dạy nghề cho lao
động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái
Nguyên” được hoàn thành là quá trình nghiên cứu nghiêm túc của tác giả cùng
với sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn TS. Phan Hữu Tham.
Tác giả cam đoan các số liệu, trích dẫn trong luận văn có nguồn gốc rõ
ràng và trung thực, kết quả nghiên cứu này chưa được công bố trong những
công trình được nghiên cứu từ trước đến nay.
Thái Nguyên, ngày .... tháng .... năm 2015
Tác giả luận văn

Nguyễn Hải Long

i


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng đào tạo Sau Đại học,
Ban chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái
Nguyên và quý thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình
học tập.
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Phan Hữu Tham - người đã
hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn cán bộ và nhân dân huyện Phú Lương, tỉnh
Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi hoàn luận văn của mình.
Mặc dù đã có sự nỗ lực, cố gắng hết sức của bản thân nhưng luận văn sẽ
không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Tác giả rất mong nhận được
những ý kiến đóng góp trân thành từ quý thầy cô và các bạn.
Thái Nguyên, tháng 08 năm 2015
Tác giả luận văn

Nguyễn Hải Long

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii
MỤC LỤC............................................................................................................ iv
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... v
DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... vi
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3
4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3
7. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ

CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ ....................... 5

1.1. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề .................................................................... 5
1.2. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................. 8
1.2.1. Khái niệm về dạy nghề .............................................................................. 8
1.2.2. Dạy nghề cho Lao động nông thôn.......................................................... 10
1.2.3. Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn .............................................. 10
1.2.4. Quản lý trung tâm dạy nghề .................................................................... 11
1.3. Một số vấn đề cơ bản về dạy nghề cho Lao động nông thôn ..................... 14
1.3.1. Quan điểm, mục tiêu về dạy nghề cho Lao động nông thôn ................... 14
1.3.2. Hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn .......................................... 18
1.4. Quản lý hoạt động dạy nghề cho LĐNT ở trung tâm dạy nghề ................. 20
1.4.1. Nội dung quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ............................... 20
1.4.2. Kiểm tra đánh giá kết quả dạy nghề cho lao động nông thôn ................. 25
iv


1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy nghề cho LĐ nông thôn ......... 27
1.5.1. Chính sách quản lý vĩ mô ........................................................................ 27
1.5.2. Môi trường kinh tế - xã hội...................................................................... 27
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 29
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG

NÔNG THÔN TẠI TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN PHÚ LƯƠNG,
TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................................................................... 30

2.1. Khái quát về trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ... 30
2.1.1. Lịch sử phát triển của trung tâm dạy nghề .............................................. 30
2.1.2. Cơ cấu tổ chức của trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ... 30
2.1.3. Đặc điểm cơ cấu tổ chức và cơ sở vật chất của Trung tâm dạy nghề

huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 31
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 32
2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 32
2.2.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 32
2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 32
2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 32
2.3. Thực trạng hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy
nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong 3 năm (2011-2014) ......... 33
2.3.1. Thực trạng dạy các nghề cho lao động nông thôn ................................... 33
2.3.2. Thực trạng công tác QL dạy nghề cho LĐNT tại TTDN huyện Phú Lương .. 46
2.4. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy nghề cho người lao động nông
thôn ở Trung tâm Dạy nghề huyện Phú Lương ....................................... 58
2.4.1. Về quản lý mục tiêu, nội dung, chương trình dạy nghề .......................... 58
2.4.2. Về quản lý hoạt động dạy nghề của giáo viên và hoạt động học của
học viên.................................................................................................... 59
2.4.3. Quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá quá trình dạy nghề cho lao động
nông thôn ở Trung tâm Dạy nghề............................................................ 60
2.4.4. Về quản lý cơ sở vật chất - kỹ thuật dạy nghề ........................................ 61
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 62

v


Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN TẠI TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN PHÚ LƯƠNG
TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................................................................... 63

3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................. 63
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 63
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện ......................................................... 63

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 63
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 64
3.2. Các biện pháp nâng cao chất lượng dạy nghề cho lao động nông thôn ở
trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương .................................................. 64
3.2.1. Biện pháp 1: Phát triển chương trình dạy nghề phù hợp với su thế
dịch chuyển cơ cấu lao động ................................................................ 64
3.2.2. Biện pháp 2: Đổi mới hình thức dạy nghề và phương pháp dạy - học
theo hướng tiếp cận nghề nghiệp........................................................... 67
3.2.3. Biện pháp 3: Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá quá trình dạy nghề ... 70
3.2.4. Biện pháp 4: Chú trọng đầu tư và quản lý sử dụng có hiệu quả
CSVC, trang thiết bị phục vụ dạy nghề ................................................. 73
3.2.5. Biện pháp 5: Bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ
cho đội ngũ CBQL và GV theo hướng nâng cao kỹ năng nghề .......... 76
3.2.6. Biện pháp 6: Đổi mới phương pháp rà soát nhu cầu học nghề ............... 79
3.2.7. Biện pháp 7: Tăng cường liên kết với các doanh nghiệp, cơ sở sản
xuất, gắn dạy nghề với yêu cầu sử dụng lao động ................................ 82
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 85
3.4. Thăm dò tính khả thi của các biện pháp ..................................................... 86
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 90
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................ 91

1. Kết luận .......................................................................................................... 91
2. Khuyến nghị................................................................................................... 92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 94
PHỤ LỤC ...............................................................................................................

vi


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CBQL

: Cán bộ quản lý

CNH - HĐH

: Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

ĐTN

: Đào tạo nghề

HV

: Học viên

KT- XH

: Kinh tế - Xã hội

LĐNT

: Lao động nông thôn

QLGD

: Quản lý giáo dục

TT

: Trung tâm

TTDN

: Trung tâm dạy nghề

X

: Trị số trung bình

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Kết quả dạy nghề từ năm 2011 đến 2014 ......................................... 34
Bảng 2.2. Công tác đào tạo nghề năm 2011 ...................................................... 35
Bảng 2.3. Công tác đào tạo nghề năm 2012 ...................................................... 35
Bảng 2.4. Công tác đào tạo nghề năm 2013 ...................................................... 36
Bảng 2.5. Công tác đào tạo nghề năm 2014 ...................................................... 39
Bảng 2.6. Cơ cấu các ngành kinh tế các năm gần đây của huyện Phú Lương ........ 41
Bảng 2.7. Tình hình lao động huyện Phú Lương các năm gần đây .................. 42
Bảng 2.8. Mức độ cần thiết của đào tạo nghề cho lao động nông thôn ............ 42
Bảng 2.9. Mức độ phù hợp ngành nghề đào tạo ................................................ 43
Bảng 2.10. Những yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng dạy nghề tại TTDN
huyện Phú Lương .............................................................................. 45
Bảng 2.11. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý
mục tiêu, nội dung chương trình dạy nghề của TTDN huyện Phú
Lương (1< X < 3) .............................................................................. 48
Bảng 2.12. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý

hoạt động giảng dạy của GV và hoạt động học của HV tại
TTDN huyện Phú Lương (1 < X < 3) ............................................... 50
Bảng 2.13. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý cơ
sở vật chất, trang thiết bị dạy nghề của TTDN huyện Phú Lương
(1Bảng 2.14. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý
công tác kiểm tra, đánh giá quá trình dạy nghề của TTDN huyện
Phú Lương (1 < X < 3) ...................................................................... 55
Bảng 2.15. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý
việc xây dựng mối quan hệ giữa TT và cơ sở sản xuất của
TTDN nghề huyện Phú Lương (1 < X < 3)....................................... 57
v


Bảng 3.1. Tổng hợp (%) đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các
biện pháp quản lý dạy nghề cho LĐNT tại trung tâm dạy nghề
huyện Phú Lương .............................................................................. 87
Bảng 3.2. Tổng hợp đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp quản lý dạy nghề cho LĐNT tại trung tâm dạy nghề huyện
Phú Lương (1 < X < 3) ...................................................................... 88

vi


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Các giai đoạn phát triển chương trình dạy nghề................................ 22
Hình 1.2. Mối quan hệ tương tác giữa phát triển KT-XH và ĐTN ................... 28

vi

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nông nghiệp, nông thôn và nông dân có vị trí đặc biệt quan trọng trong
sự nghiệp cách mạng và công cuộc đổi mới nền kinh tế - xã hội của đất nước.
Đảng và Nhà nước ta chủ trương đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH đất nước mà
trước hết là lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Năm 2007, Việt Nam đã chính
thức trở thành thành viên của tổ chức thương mại thế giới WTO, nền kinh tế
nói chung và sản xuất nông nghiệp của Việt Nam nói riêng đang phải đương
đầu với một cuộc cạnh tranh quyết liệt, trong đó có nhiều cơ hội để phát triển
nhưng những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt cũng không nhỏ. Chất
lượng của nguồn nhân lực vốn được xem là khâu then chốt để nâng cao tính
bền vững của nền kinh tế, của phát triển xã hội thì vẫn còn nhiều hạn chế hay
nói đúng hơn là vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của nền kinh tế
trong thời kỳ hội nhập.
Hiện nay, cùng với sự phát triển của của nền kinh tế (công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước), chuyển đổi nền kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp
thì vấn đề nguồn lao động có trình độ cao đang là vấn đề nóng hổi và được xã
hội quan tâm nhiều nhất. Để có được nguồn nhân lực đáp ứng được cả về số
lượng và chất lượng, Chính phủ đã có quyết định 1956/QĐ-TTg phê duyệt Đề án
“Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020”. Trong quyết định này
Chính phủ nêu rõ: “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn là sự nghiê ̣p của
Đảng, Nhà nước, của các cấp, các ngành và xã hội nhằ m nâng cao chấ t lượng
lao động nông thôn, đáp ứng yêu cầ u công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa nông
nghiê ̣p, nông thôn. Nhà nước tăng cường đầu tư để phát triển đào tạo nghề cho
lao động nông thôn, có chính sách bảo đảm thực hiện công bằng xã hội về cơ hội
học nghề đố i với mọi lao động nông thôn, khuyến khích, huy động và tạo điều
kiện để toàn xã hội tham gia đào tạo nghề cho lao động nông thôn”. [13]
Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, năm 2003 Ủy
ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã có quyết định số: 1064/2003/QĐ-UB về việc

1


thành lập Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Theo quyết
định này trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương có vai trò quan trọng trong đào
tạo nghề trên địa bàn huyện Phú Lương đáp ứng nhu cầu cung cấp nguồn lao
động chất lượng cao trên địa bạn huyện. Một vấn đề nổi cộm khi trung tâm dạy
nghề huyện Phú Lương được thành đó là: Cơ sở vật chất, máy móc thiết bị và
chất lượng đội ngũ giáo viên, quản lý hoạt động dạy và học của trung tâm còn
nhiều hạn chế. [14]
Chất lượng dạy - học của trung tâm dạy nghề là một yếu tố đảm bảo cho
sự thành công của quá trình đào tạo nghề. Một trong những yếu tố ảnh hưởng
trực tiếp tới chất lượng dạy nghề đó là chất lượng của đội ngũ giáo viên - giảng
viên trung tâm dạy nghề. Giáo viên tại trung tâm dạy nghề còn non trẻ, chính sự
non trẻ này của đội ngũ giáo viên trung tâm dạy nghề ảnh hưởng trực tiếp đến
chất lượng đào tạo. Do đó, qua vài năm trở lại đây mặc dù đã được Chính phủ,
Bộ lao động thương binh và xã hội, Tổng cục dạy nghề… quan tâm, đầu tư, tạo
điều kiện nhưng chất lượng của đào tạo nguồn lao động tại trung tâm dạy nghề
vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của địa phương, xã hội và hội nhập quốc tế.
Xuất phát từ cơ sở thực tiễn, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên nói
riêng, trên phạm vi cả nước nói chung đang phấn đấu chuyển đổi cơ cấu kinh tế
từ nông nghiệp sang công nghiệp, phấn đấu đến năm 2020 huyện huyện Phú
Lương, tỉnh Thái Nguyên trở thành huyện công nghiệp và tỉnh Thái Nguyên trở
thành tỉnh công nghiệp thì vấn đề đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho lao
động nông thôn càng trở lên cấp thiết hơn bao giờ hết, đòi hỏi trung tâm dạy
nghề phải có chất lượng đào tạo nghề ngày càng hiệu quả hơn.
Chính vì các lý do trên, với cương vị là cán bộ quản lý trung tâm dạy
nghề của huyện tác giả mạnh dạn lựa chọn đề tài “Quản lý dạy nghề cho lao
động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên”.
2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng về dạy nghề, quản lý
hoạt động dạy nghề của trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái
2


Nguyên, đề xuất một số biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở
Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên qua đó góp phần nâng
cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội
của địa phương và đất nước.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn
ở trung tâm dạy nghề.
- Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động
nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được các biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn
phù hợp với thực tiễn, đảm bảo tính khả thi, hiệu quả…thì sẽ góp phần nâng cao chất
lượng đào tạo nghề ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động
nông thôn ở trung tâm dạy nghề.
- Điều tra, khảo sát thực trạng về quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động
nông thôn ở trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất một số biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn nhằm
nâng cao chất lượng đào tạo nghề tại trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh
Thái Nguyên
5.2. Phạm vi nghiên cứu:
Luận văn tập trung nghiên cứu công tác Quản lý dạy nghề cho lao động
nông thôn tại Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận
Phương pháp nghiên cứu các tài liệu lý luận về quản lý - quản lý giáo dục
- quản lý đào tạo nghề - quản lý Trung tâm Dạy nghề;
3


Tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản, chủ trương đường lối, nghị quyết của
Đảng và Nhà nước về công tác dạy nghề;
Phân tích và khái quát hóa lý luận về đào tạo nghề, dạy nghề, công tác
quản lý, quản lý giáo dục, quản lý công tác dạy và học nghề.
6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
Phương pháp điều tra, khảo sát thực trạng; Sử dụng hệ thống phiếu trưng
cầu ý kiến để thu thập các thông tin, ý kiến về Quản lý dạy nghề cho lao động
nông thôn.
Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: tổng kết những kinh nghiệm tích lũy
được trong lý luận cũng như trong thực tiễn của hoạt động đào tạo nghề.
Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Đánh giá khẳng định tính hiệu quả và
khả thi của các biện pháp đã thực hiện và các biện pháp đề xuất.
6.3. Phương pháp thống kê toán học: Để xử lý số liệu thu được từ các phương
pháp nghiên cứu khác, từ đó đưa ra những nhận định, đánh giá một cách khách
quan và mang tính khoa học.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu, hình vẽ và tài liệu
tham khảo, phần phụ lục, nội dung của luận văn được bố cục theo 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động
nông thôn ở Trung tâm dạy nghề.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông tại
Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
Chương 3: Biện pháp quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn tại trung

tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

4


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ
CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ
1.1. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề
Dạy nghề và quản lý đào tao nghề trên thế giới, đã có nhiều công trình
nghiên cứu. Ở các nước tư bản như Đức, các tác giả như D.Marschreider,
B.Germer, Heinz Frakiewicz đã đưa ra những cơ sở sư phạm đối với việc tổ
chức quản lý hoạt động dạy học nghề nghiệp. Các tác giả đã rất quan tâm tới sự
phối hợp chặt chẽ giữa dạy lý luận và luyện tập kỹ năng, kỹ thuật trong thực
tiễn sản xuất. Các hệ thống dạy nghề và nghiên cứu về phát triển nghề nghiệp
xuất hiện ở nhiều quốc gia khác như Pháp, Mỹ, Thụy Điển, Phần Lan,… trong
đó đều đề cập tới quản lý đối với các thành phần cơ bản tạo nên quá trình đào
tạo nghề ở các cơ sở giáo dục. Trong cuốn Giáo dục kỹ thuật và đào tạo thế kỷ
XXI: Các khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế và tổ chức giáo dục,
Khoa học và văn hóa của Liên Hiệp Quốc, John Daniel và Goran Hultin đã đề
cập tới mối quan hệ gắn bó giữa mục tiêu phát triển đào tạo nghề với mục tiêu
phát triển kinh tế - xã hội; giữa đào tạo với sự biến động của thị trường lao
động; sự cần thiết phải thiết lập một cơ cấu giáo dục mở và linh hoạt. Các tác
giả đã khẳng định rằng, trong nền kinh tế thị trường, hoạt động quản lý liên
quan tới thiết kế chính sách về đào tạo nghề cần lưu tâm tới mối quan hệ hợp
tác giữa nhà nước, người sử dụng lao động và nhà sản xuất.
Do đặc điểm, yêu cầu về nguồn nhân lực, đội ngũ công nhân kỹ thuật ở
mỗi nước có khác nhau nên không chỉ có lĩnh vực đào tạo nghề, dạy nghề mà
cả phương pháp dạy nghề, hình thức dạy nghề, quy mô dạy nghề cũng có sự
khác nhau, song đều có điểm chung là đều trú trọng đến phát triển kiến thức, kỹ

năng và thái độ nghề nghiệp.
Do sớm có hệ thống đào tạo nghề nên các nước tư bản đã tích lũy được
nhiều kinh nghiệm trong quá trình đào tạo. Quá trình đào tạo nghề, dạy nghề
cũng như quá trình quản lý đào tạo nghề, dạy nghề liên tục được hoàn thiện, đổi
5


mới để đảm bảo chất lượng đào tạo, chất lượng dạy nghề, đáp ứng yêu cầu thực
tiễn. Cho đến ngày nay, hầu hết các nước trên thế giới đều bố trí hệ thống giáo
dục kỹ thuật nghề bên cạnh bậc phổ thông và đào tạo bậc cao đẳng, đại học.
Ở Việt Nam, đào tạo nghề, dạy nghề nói chung và quản lý hoạt động đào
tạo nghề, dạy nghề nói riêng là vấn đề được các nhà khoa học quan tâm nghiên
cứu. Trong đó có thể kể tới một số công trình sau:
Tác giả Phạm Văn Kha trong cuốn “Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực
trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” đã phân tích mối quan hệ giữa đào tạo
và sử dụng nguồn nhân lực trong điều kiện Việt Nam hiện nay cả về mặt lý
luận và thực tiễn với những giải pháp tăng cường sự phù hợp giữa đào tạo và sử
dụng, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố quản lý đào tạo nghề, dạy
nghề của cả hệ thống và của từng cơ sở.
Tác giả Đỗ Minh Cương và Mạc Văn Tiến (đồng chủ biên) với công
trình “Phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn” đã thiết
lập cơ sở lý luận, phân tích thực trạng về phát triển lao động kỹ thuật, đề xuất
một số giải pháp phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam đến năm 2010, trong
đó đưa ra giải pháp nội dung, chương trình và quản lý tổ chức quá trình đào tạo
nhằm đạt tới sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng.
Tác giả Vũ Ngọc Hải trong bài viết “Cung - Cầu giáo dục” đã đề cập tới
những thay đổi trong quan hệ cung - cầu và những bất cập trong đào tạo nhân lực
với những biểu hiện như: sự không tương thích giữa đào tạo với phát triển kinh tế
- xã hội; ngành, nghề đào tạo chưa gắn với thị trường lao động; trình độ đào tạo
không phù hợp với đòi hỏi của việc làm,… Từ đó, ông đã đề xuất một số giải pháp

nhằm đảm bảo hài hòa mối quan hệ giữa đào tạo và thị trường lao động.
Luận án tiến sỹ của Phan Chính Thức với đề tài: “Những giải pháp phát
triển đào tạo nghề góp phần đáp ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp công
nghiệp hóa - hiện đại hóa” đã đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận của đào tạo
nghề, đề xuất một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu nhân
lực của xã hội.
6


Qua phân tích một số đặc trưng của một số nước về hệ thống giáo dục
nghề nghiệp, ta thấy hệ thống giáo dục nghề nghiệp được hình thành do yêu
cầu của thị trường lao động và do nhu cầu hoạt động nghề nghiệp, nhu cầu việc
làm của người lao động trong xã hội. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp là cung
cấp cho xã hội, cho thị trường lao động những kỹ thuật viên, trung cấp, công
nhân kỹ thuật, người lao động có trình độ, có tay nghề, có năng lực ở mọi
phương diện kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm làm việc được đào tạo
trong các cơ sở giáo dục. Hình thức đào tạo nghề rất phong phú và đa dạng: đào
tạo dài hạn và ngắn hạn; đào tạo chính quy và không chính quy; đào tạo tại các
trường hay các Trung tâm Dạy nghề.
Đặc trưng nổi bật của hệ thống nghề nghiệp là đào tạo người lao động có
kỹ năng, kỹ xảo hành nghề trên cơ sở nắm vững lý thuyết. Do đó vấn đề dạy
thực hành, luyện tập kỹ năng là những hoạt động cốt lõi trong quá trình đào tạo
nghề, dạy nghề. Sức mạnh của hệ thống giáo dục nghề nghiệp và chất lượng
đào tạo cao là sự đảm bảo hoạt động có hiệu quả của thị trường lao động. Đây
cũng là cơ sở để thị trường lao động có thể thực hiện được các quy luật cung
cầu, quy luật giá trị và quy luật cạnh tranh.
Hệ thống giáo dục nghề nghiệp của Việt Nam đã được hình thành trên 50
năm, thể chế hóa nội dung này vào luật, Điều 32, Luật Giáo dục năm 2005 quy
định giáo dục nghề nghiệp bao gồm: Trung cấp chuyên nghiệp được thực hiện
từ 2 đến 3 năm đối với người tốt nghiệp Trung học cơ sở; từ 1 đến 2 năm đối

với người tốt nghiệp Trung học phổ thông và dạy nghề dưới 1 năm đối với sơ
cấp và từ 1 đến 3 năm đối với trung cấp và cao đẳng nghề.
Vấn đề quản lý đào tạo nghề cũng đã được nghiên cứu qua một số luận
văn thạc sĩ của một số tác giả theo những góc độ khác nhau, như: “Một số giải
pháp quản lý hoạt động đào tạo ở trường trung cấp nghề Bắc Ninh” của tác giả
Nguyễn Hoàng Tùng; “Quản lý đào tạo tại trường trung cấp nghề số 18 - Bộ
Quốc Phòng nhằm đáp ứng yêu cầu thị trường lao động” của tác giả Chu Minh
7


Đạo; “Hoàn thiện và đổi mới một số biện pháp quản lý ĐTN của trường Trung
cấp công nghiệp Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Ngô Ngọc
Bối... Các luận văn đã góp phần làm sáng tỏ thêm về cơ sở lý luận cho việc
quản lý hoạt động ĐTN, đồng thời khẳng định những biện pháp cơ bản, phổ
biến và khả thi nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ở các trường dạy nghề trong
giai đoạn hiện nay.
Tuy vậy cho đến nay, vấn đề quản lý đào tạo nghề cho lao động nông
thôn là đề tài chưa được nghiên cứu sâu, thiếu những biện pháp quản lý cụ thể,
cần thiết, phù hợp với môi trường đào tạo ở các trung tâm dạy nghề, đặc biệt là
các trung tâm dạy nghề trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Khái niệm về dạy nghề
Theo Luật dạy nghề: "Dạy nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang
bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề để
có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học"
[dẫn theo 8, tr. 25].
Đào tạo là quá trình hoạt động có mục đích, có tổ chức nhằm truyền đạt
kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo trong lý thuyết và thực tiễn, tạo ra năng lực để thực
hiện thành công một hoạt động nghề nghiệp hoặc yêu cầu cần thiết của xã hội.
Theo giáo trình Kinh tế Lao Động của trường Đại học Kinh Tế Quốc

Dân thì: "Đào tạo nguồn nhân lực là quá trình trang bị kiến thức nhất định về
chuyên môn nghiệp vụ cho người lao động, để họ có thể đảm nhận được một số
công việc nhất định” [dẫn theo 23, tr.50].
Theo tài liệu của Bộ Lao động Thương binh và xã hội (2006): "Đào tạo
nghề là hoạt động nhằm trang bị cho người lao động những kiến thức, kỹ năng
và thái độ lao động cần thiết để người lao động sau khi hoàn thành khóa học
hành được một nghề trong xã hội”[6, tr. 6].

8


Trong đào tạo nghề hay dạy nghề có các mục đích đào tạo như sau:
- Đào tạo nghề (dạy nghề) mới: Là đào tạo (dạy) những người chưa có
nghề, những người đến tuổi lao động hoặc trong độ tuổi lao động chưa được
học nghề.
- Đào tạo lại nghề (dạy lại): Là đào tạo (dạy) đối với những người đã có
nghề, có chuyên môn nhưng do yêu cầu mới của sản xuất và tiến bộ kỹ thuật
dẫn đến việc thay đổi cơ cấu ngành nghề, trình độ chuyên môn.
- Bồi dưỡng nâng cao tay nghề: Là quá trình cập nhật hóa kiến thức còn
thiếu, đã lạc hậu, bổ túc nghề, đào tạo thêm hoặc củng cố các kỹ năng nghề
nghiệp theo từng chuyên môn và được xác nhận bằng một chứng chỉ hay nâng
lên bậc cao hơn.
Các hình thức đào tạo trên được phân biệt theo các tiêu chí sau:
- Nội dung: Nội dung học có liên quan tới nghề chuyên môn mới hay cũ.
- Mục đích: Để tiếp tục làm nghề cũ hay đổi nghề.
- Lần đào tạo: Lần đầu tiên hay tiếp nối.
- Văn bằng: Được cấp bằng, chứng chỉ hay không được cấp sau khi học.
Đào tạo nghề là những hoạt động nhằm mục đích nâng cao tay nghề hay
kỹ năng, kỹ xảo của mỗi cá nhân đối với công việc hiện tại và trong tương lai.
Đào tạo nghề bao gồm hai quá trình có quan hệ biện chứng với nhau:

- Dạy nghề: Là quá trình giảng viên truyền bá kiến thức lý thuyết và
thực hành để các học viên có được một trình độ, kỹ năng, kỹ xảo nhất định
về nghề nghiệp.
- Học nghề: "Là quá trình tiếp thu những kiến thức lý thuyết và thực
hành của người lao động để đạt được một trình độ nghề nghiệp nhất định”.
Như vậy, Dạy nghề là một quá trình tác động có chủ đích của con người
nhằm phát triển tay nghề (dạy nghề) và đạo đức, văn hóa nghề nghiệp (nhân
cách) của họ trên 3 mặt: kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp phù hợp với
yêu cầu của thị trường lao động và phát triển nguồn lực quốc gia.

9


1.2.2. Dạy nghề cho Lao động nông thôn
1.2.2.1. Khái niệm về lao động nông thôn
LĐNT là những người thuộc lực lượng lao động và hoạt động trong hệ
thống kinh tế nông thôn. LĐNT là những người dân không phân biệt giới tính,
tổ chức, cá nhân sinh sống ở vùng nông thôn, có độ tuổi từ 15 trở lên, hoạt
động sản xuất ở nông thôn.
1.2.2.2. Dạy nghề cho lao động nông thôn
Kết hợp từ khái niệm về dạy nghề và khái niệm LĐNT như đã trình bày
ở trên chúng tôi xin đưa ra khái niệm về dạy nghề cho LĐNT như sau: Dạy
nghề cho LĐNT là hoạt động có mục đích, có tổ chức nhằm truyền đạt những
kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo của một nghề nào đó cho người lao động ở khu vực
nông thôn, từ đó tạo ra năng lực cho người lao động để họ thực hiện thành công
nghề đã được đào tạo”.
1.2.3. Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn
1.2.3.1. Quản lý dạy nghề
Quản lý dạy nghề là quản lý từ khâu đề ra kế hoạch đến tổ chức thực hiện
kế hoạch, chỉ đạo thực hiện kế hoạch và kiểm tra đánh giá kết quả thực hiện.

Quản lý hoạt động dạy nghề của một cơ sở lấy trọng tâm là quản lý quá
trình đào tạo đó là việc xác định mục tiêu đào tạo, lập kế hoạch đào tạo, tổ chức
thực hiện và đánh giá kết quả đào tạo, quản lý hoạt động dạy nghề không đơn
thuần chỉ trong quản lý hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học
viên đó còn là quá trình tác động của các thành tố cấu thành hoạt động sư phạm
(quản lý việc triển khai kế hoạch, tiến độ, nội dung, chương trình đào tạo, xây
dựng nền nếp kỷ cương bồi dưỡng đôi ngũ giáo viên, cán bộ quản lý tăng
cường hoạt động rèn luyện kỹ năng nghề, quản lý công tác tuyển sinh, cấp phát
văn bằng, chứng chỉ, quản lý việc huy động các nguồn lực xã hội phục vụ cho
hoạt động dạy nghề).
Nhiệm vụ của quản lý dạy nghề chính là ổn định, duy trì quá trình đào
tạo đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế trong từng giai đoạn phát triển của đất
10


nước và đổi mới phát triển quá trình đào tạo, đón đầu những tiến bộ khoa học
kỹ thuật đem lại hiệu quả về kinh tế, chính trị, xã hội.
Như vậy, Quản lý dạy nghề là quản lý hoạt động dạy của người dạy và
hoạt động học của học viên, cùng với các điều kiện khác hỗ trợ cho hoạt động
dạy nghề.
1.2.3.2 Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn
Quản lý dạy nghề cho LĐNT là quản lý hoạt động dạy của người dạy và
hoạt động học của LĐNT cùng với các điều kiện khác hỗ trợ cho hoạt động dạy
nghề nhằm giúp người lao động nắm vững kiến thức, kỹ năng về một nghề hay
những lĩnh vực nghề nhất định góp phần đảm bảo việc làm và ổn định cuộc
sống cho LĐNT, nâng cao chất lượng cuộc sống.
1.2.4. Quản lý trung tâm dạy nghề
Quản lý trung tâm dạy nghề là quản lý vĩ mô, nó là một hệ thống con của
quản lý vi mô (quản lý giáo dục). Quản lý trung tâm dạy nghề có thể hiểu là một
chuỗi tác động hợp lý (có mục đích, có hệ thống, có kế hoạch) mang tính tổ chức

- Sư phạm của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên và học viên, đến những lực
lượng giáo dục trong và ngoài Trung tâm dạy nghề, huy động họ cùng cộng tác,
phối hợp, tham gia vào mọi hoạt động của trung tâm dạy nghề nhằm làm cho quá
trình này vận hành tối ưu để đạt được những mục tiêu dự kiến.
a) Vị trí, chức năng, nhiệm vụ của trung tâm dạy nghề
Theo Quyết định số 13/2007/QĐ-BLĐTBXH về ban hành Quy chế hoạt
động của Trung tâm dạy nghề: [32]
Trung tâm dạy nghề là cơ sở dạy nghề trình độ sơ cấp hoạt động theo
quy định của Quy chế này và các quy định khác của pháp luật có liên quan.
Trung tâm dạy nghề là đơn vị sự nghiệp, có quyền tự chủ và tự chịu trách
nhiệm theo quy định của pháp luật.
Trung tâm có tư cách pháp nhân, có con dấu và tài khoản riêng.
Về chức năng: TTDN là tổ chức dạy nghề và bồi dưỡng nghề cho người
lao động ở mọi lứa tuổi và mọi trình độ văn hoá nhằm khai thác tiềm năng ở địa
phương góp phần vào việc phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao dân trí.
11


Về nhiệm vụ: Tổ chức đào tạo nhân lực kỹ thuật trực tiếp trong sản xuất,
dịch vụ ở trình độ sơ cấp nghề nhằm trang bị cho người học năng lực thực hành
một nghề đơn giản hoặc năng lực thực hành một số công việc của một nghề, có
đạo đức lương tâm nghề nghiệp, ý thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có sức
khoẻ, tạo điều kiện cho họ có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc làm hoặc tiếp
tục học lên trình độ cao hơn, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động.
Tổ chức xây dựng và thực hiện các chương trình, giáo trình, học liệu dạy
nghề đối với ngành nghề được phép đào tạo. Đưa nội dung giảng dạy về ngôn
ngữ, phong tục tập quán, pháp luật của nước mà người lao động đến làm việc
và pháp luật có liên quan của Việt Nam vào chương trình dạy nghề khi tổ chức
dạy nghề cho người lao động đi làm việc ở nước ngoài.
Xây dựng kế hoạch tuyển sinh, tổ chức tuyển sinh học nghề.

Tổ chức các hoạt động dạy và học; kiểm tra, cấp chứng chỉ sơ cấp nghề
theo quy định của Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.
Tuyển dụng, quản lý đội ngũ giáo viên, cán bộ, nhân viên của trung tâm
đủ về số lượng; phù hợp với ngành nghề, quy mô đào tạo theo tiêu chuẩn quy
định của pháp luật.
Tư vấn học nghề, tư vấn việc làm miễn phí cho người học nghề.
Thực hiện sản xuất, kinh doanh và dịch vụ khoa học, kỹ thuật theo quy
định của pháp luật.
Phối hợp với các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân, gia đình người học
nghề trong hoạt động dạy nghề; tổ chức cho người học nghề tham quan, thực
tập tại doanh nghiệp.
Tổ chức cho giáo viên, cán bộ, nhân viên và người học nghề tham gia
các hoạt động xã hội.
Thực hiện dân chủ, công khai trong việc thực hiện các nhiệm vụ dạy
nghề, ứng dụng khoa học công nghệ vào dạy nghề và hoạt động tài chính.
Quản lý, sử dụng đất đai, cơ sở vật chất, thiết bị và tài chính theo quy
định của pháp luật.
12


Thực hiện chế độ báo cáo định kỳ và đột xuất theo quy định.
Thực hiện các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.
b) Nhiệm vụ, quyền hạn của Giám đốc Trung tâm dạy nghề
Theo Quyết định số 13/2007/QĐ-BLĐTBXH về ban hành Quy chế hoạt
động của Trung tâm dạy nghề. [32]
Giám đốc có những nhiệm vụ sau đây:
Xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy nghề, bổ túc nghề và bồi
dưỡng nghề. Đây là nhiệm vụ trọng tâm của giám đốc trung tâm dạy nghề.
Quản lý cơ sở vật chất, tài sản, tài chính của trung tâm và tổ chức khai
thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực huy động được để phục vụ hoạt động

dạy nghề theo quy định của pháp luật.
Thường xuyên chăm lo cải thiện điều kiện làm việc, giảng dạy, học tập
cho cán bộ, nhân viên, giáo viên và người học.
Tổ chức và chỉ đạo xây dựng môi trường sư phạm lành mạnh; đảm bảo
an ninh chính trị và trật tự xã hội trong trung tâm.
Thực hiện quy chế dân chủ trong trung tâm; thực hiện các chính sách,
chế độ của Nhà nước đối với cán bộ, giáo viên và người học trong trung tâm.
Thực hiện đầy đủ và kịp thời chế độ báo cáo định kỳ và đột xuất theo
quy định của pháp luật.
Quyền hạn của giám đốc
Được quyết định các biện pháp để thực hiện những nhiệm vụ và quyền
hạn của trung tâm dạy nghề quy định tại các điều 6 và 7 của Quy chế này.
Được quyết định thành lập các phòng hoặc bộ phận chuyên môn, nghiệp
vụ theo cơ cấu tổ chức của trung tâm đã được phê duyệt trong Quy chế tổ chức
và hoạt động của trung tâm quy định tại Điều 5 của Quy chế này.
Quyết định việc tuyển dụng hoặc giao kết hợp đồng lao động đối với
giáo viên, cán bộ, nhân viên theo quy định của pháp luật.
Giao kết hợp đồng học nghề, bổ túc, bồi dưỡng nghề với người học theo
quy định của pháp luật.
13


Ký hợp đồng liên kết với cơ sở dạy nghề khác; cơ sở sản xuất, kinh
doanh dịch vụ trong hoạt động dạy nghề, bổ túc, bồi dưỡng nghề hoặc tổ chức
sản xuất, kinh doanh dịch vụ theo quy định của pháp luật.
Cấp chứng chỉ sơ cấp nghề cho người học đạt yêu cầu theo quy định.
Quyết định việc khen thưởng, kỷ luật đối với cán bộ, giáo viên, nhân
viên và người học trong phạm vi thẩm quyền được phân cấp quản lý.
1.3. Một số vấn đề cơ bản về dạy nghề cho Lao động nông thôn
1.3.1. Quan điểm, mục tiêu về dạy nghề cho Lao động nông thôn

1.3.1.1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước
Có thể nói, phát triển và đổi mới toàn diện dạy nghề là chủ trương lớn
của Đảng và Nhà nước ta, được thể hiện trong các văn kiện của Đại hội đại
biểu toàn quốc của Đảng và thể chế hóa bằng các chỉ thị, nghị quyết, quyết
định của Đảng và Nhà nước cụ thể là:
Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy BCH TW khóa X về nông nghiệp, nông
dân, nông thôn khảng định “Nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến
lược trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc, là cơ sở và lực lượng quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững,
giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo an ninh, quốc phòng; giữ gìn, phát huy
bản sắc văn hoá dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái của đất nước. Giải
quyết vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn là nhiệm vụ của cả hệ thống
chính trị và toàn xã hội; trước hết, phải khơi dậy tinh thần yêu nước, tự chủ, tự
lực tự cường vươn lên của nông dân. Xây dựng xã hội nông thôn ổn định, hoà
thuận, dân chủ, có đời sống văn hoá phong phú, đàm đà bản sắc dân tộc, tạo
động lực cho phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời
sống nông dân”.(1)
Trong Luật dạy nghề Số: 76/2006/QH11 ban hành ngày 29 tháng 11 năm
2006 cũng xác định: “Mục tiêu dạy nghề là đào tạo nhân lực kỹ thuật trực tiếp
trong sản xuất, dịch vụ có năng lực thực hành nghề tương xứng với trình độ
đào tạo, có đạo đức, lương tâm nghề nghiệp, ý thức kỷ luật, tác phong công
14