Yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên TTCK việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN CẨM THẠCH

YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH
LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ
PHẦN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG
CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN CẨM THẠCH

YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH
LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ
PHẦN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG
CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
Chuyên ngành

: Tài chính - Ngân hàng

Mã số

: 60340201

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. TRẦN THỊ MỘNG TUYẾT

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016


LỜI CAM ĐOAN
***
Lời đầu tiên, tôi xin cam đoan luận văn "Yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời các ngân
hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam" là công
trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Thị Mộng
Tuyết - Khoa Ngân Hàng - Trường đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh.
Với những hạn chế về thời gian, kiến thức, kinh nghiệm nên đề tài vẫn còn nhiều hạn
chế. Tôi mong nhận được sự hướng dẫn, góp ý của Quý thầy cô để hoàn chỉnh hơn
luận văn của mình.
TP. Hồ Chí Minh, ngày

tháng
TÁC GIẢ

Trần Cẩm Thạch

năm 2016


Mục lục
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU.................................................. 1
1.1

Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1

1.2

Mục đích nghiên cứu. ....................................................................................... 2

1.2.1

Mục tiêu tổng quát ....................................................................................... 2

1.2.2

Mục tiêu cụ thể ............................................................................................ 2

1.2.3

Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................... 2

1.3

Tổng quan học thuật......................................................................................... 3

1.4

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. .................................................................. 4

1.5

Phương pháp nghiên cứu. ................................................................................ 4

1.6

Kết cấu đề tài..................................................................................................... 5

1.7

Đóng góp của đề tài .......................................................................................... 5

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ................................................................................................. 6
CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH
LỢI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN
CỨU
............................................................................................................... 7
2.1

Khái niệm về tỷ suất sinh lời của ngân hàng.................................................. 7

2.1.1

Khái niệm về ngân hàng thương mại ........................................................... 7

2.1.2

Khái niệm về tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại ............................ 7

2.2

Các chỉ tiêu phản ánh tỷ suất sinh lời của ngân hàng .................................. 8

2.2.1

Tỷ lệ lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA: Return On Asset) ................. 8


2.2.2

Tỷ lệ lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE: Return On Equity) ......... 8

2.2.3

Chỉ số tỷ lệ lãi cận biên (NIM: Net Interest Margin) .................................. 9

2.3

Tổng quan các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của NHTM .................. 9

2.3.1

Các yếu tố nội tại của các NHTM ............................................................... 9

2.3.2

Các yếu tố bên ngoài tác động đến tỷ suất sinh lời của NHTM ................ 13

2.4 Các nghiên cứu thực nghiệm trước đây về các yếu tố tác động đến tỷ suất
sinh lời của ngân hàng. ............................................................................................ 15
2.4.1 Nghiên cứu của Husni Khrawish, Mohammad Al-Abadi và Maysoon
Hejazi (2008) .......................................................................................................... 15
2.4.2

Nghiên cứu của Sehrish Gul, Faiza Irshad và Khalid Zaman (2011) ........ 17

2.4.3

Nghiên cứu của Hassan Hamadi và Ali Awdeh (2012) ............................. 18

2.4.4

Nghiên cứu của Trần Việt Dũng (2014) .................................................... 20

2.5

Mô hình nghiên cứu đề xuất .......................................................................... 23

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................... 25
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ SUẤT SINH
LỜI CỦA NHTMCP NIÊM YẾT TRÊN TTCK VIỆT NAM ................................. 26
3.1

Tổng quan các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt Nam ......................... 26

3.1.1

Tổng quan về hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam. ........................ 26

3.1.2

Tổng quan về các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt Nam ................... 29

3.2 Thực trạng tỷ suất sinh lời của các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt
Nam 31
3.3 Thực trạng các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của các NHTMCP
niêm yết trên TTCK Việt Nam ............................................................................... 33
3.3.1

Các yếu tố nội sinh..................................................................................... 33

3.3.2

Các yếu tố ngoại sinh ................................................................................. 41

3.4 Đánh giá chung thực trạng tỷ suất sinh lời và các yếu tố tác động đến tỷ
suất sinh lời tại các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt Nam ........................... 44
3.4.1

Xu hướng tỷ suất sinh lời ........................................................................... 44

3.4.2

Những thành tựu đạt được ......................................................................... 46


3.4.3

Những hạn chế ........................................................................................... 47

3.4.4

Những nguyên nhân chủ yếu ..................................................................... 47

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................... 48
CHƯƠNG 4: MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ
SUẤT SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM . 49
4.1

Mô hình nghiên cứu ........................................................................................ 49

4.2

Các biến nghiên cứu ....................................................................................... 49

4.3

Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 51

4.4

Dữ liệu nghiên cứu .......................................................................................... 52

4.5

Kết quả nghiên cứu......................................................................................... 53

4.5.1

Mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................... 53

4.5.2 Kết quả hồi quy các yếu tố tác động đến NIM của các NHTMCP niêm yết
trên TTCK Việt Nam ............................................................................................. 56
4.5.3
4.6

Kiểm định các giả thiết hồi quy ................................................................. 58

Thảo luận về kết quả nghiên cứu .................................................................. 62

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................... 64
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................... 65
5.1 Giải pháp nâng cao tỷ suất sinh lời của NHTMCP niêm yết trên TTCK
Việt Nam.................................................................................................................... 65
5.1.1

Đối với các ngân hàng thương mại ............................................................ 65

5.1.2

Đối với Nhà nước ...................................................................................... 67

5.2

Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ...................................... 69

TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................... 70

KẾT LUẬN

............................................................................................................. 71

TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH CÁC NGÂN HÀNG TRONG MẪU NGHIÊN CỨU
PHỤ LỤC 2: TỔNG HỢP DỮ LIỆU CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ
PHẦN TRONG MẪU NGHIÊN CỨU


PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ HỒI QUY THEO MÔ HÌNH FEM
PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ HỒI QUY THEO MÔ HÌNH REM


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ACB

Ngân hàng TMCP Á Châu

BID

Ngân hàng TMCP Đầu Tư và Phát Triển Việt Nam

CAP

Biến tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản

CPI

Consumer Price Index - Chỉ số giá tiêu dùng

CTG

Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam

DEPOSIT

Biến Tỷ lệ tiền gửi khách hàng trên tổng tài sản

EIB

Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam

FEM

Mô hình tác động cố định

GDP

Gross Domestic Product - Tổng sản phẩm quốc nội

GLS

Mô hình ước lượng bình phương tối thiểu tổng quát

HBB

Ngân hàng TMCP Nhà Hà Nội

HNX

Sở Giao Dịch Chứng Khoán Hà Nội

Hose

Sở Giao Dịch Chứng Khoán Thành Phố Hồ Chí Minh

LOAN

Biến tỷ lệ cho vay khách hàng trên tổng tài sản

MBB

Ngân hàng TMCP Quân Đội

NCB

Ngân hàng TMCP Quốc Dân

NVB

Ngân hàng TMCP Nam Việt

NHNN

Ngân hàng Nhà Nước

NHTM

Ngân hàng Thương Mại

NHTMCP

Ngân hàng Thương Mại Cổ Phần

NIM

Net Interest Margin - Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên


NVB

Ngân hàng TMCP Nam Việt

OLS

Phương pháp ước lượng bình phương tối thiểu

REM

Mô hình tác động ngẫu nhiên

ROA

Return on assets - Lợi nhuận trên tổng tài sản

ROE

Return on Equity - Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu

SHB

Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội

SIZE

Biến quy mô ngân hàng

SSA

Các nước Châu Phi cận Sahara

STB

Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín

TCTD

Tổ chức tín dụng

TMCP

Thương mại cổ phần

TTCK

Thị trường chứng khoán

VCB

Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam

VAMC

Công ty quản lý tài sản


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Bảng tóm tắt các nghiên cứu trước đây ........................................................ 20
Bảng 2.2: Mô tả các biến sử dụng trong mô hình ......................................................... 23
Bảng 3.1: Dư nợ tín dụng của hệ thống ngân hàng đối với nền kinh tế và tốc độ tăng
trưởng tại thời điểm 30/06/2015 ................................................................................... 28
Bảng 3.2: Thống kê một số chỉ tiêu cơ bản của hệ thống ngân hàng và tốc độ tăng
trưởng của các chỉ tiêu so với cuối năm trước vào thời điểm 30/06/2015 .................... 29
Bảng 3.3: Thông tin các ngân hàng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
thời điểm 30/06/2015 .................................................................................................... 31
Bảng 3.4: Tăng trưởng tổng tài sản của các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt Nam
giai đoạn 2006-2014 ...................................................................................................... 34
Bảng 3.5: Tăng trưởng vốn chủ sở hữu của các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt
Nam giai đoạn 2006-2014 ............................................................................................. 36
Bảng 3.6: Tăng trưởng tiền gửi khách hàng của các NHTMCP niêm yết trên TTCK
Việt Nam giai đoạn 2006-2014 ..................................................................................... 37
Bảng 3.7: Tỷ lệ dư nợ cho vay và cho thuê tài chính khách hàng trên huy động tiền gửi
khách hàng giai đoạn 2006-2014 .................................................................................. 39
Bảng 3.8: Tỷ lệ chi phí dự phòng rủi ro tín dụng trên dư nợ cho vay và cho thuê tài
chính khách hàng giai đoạn 2006-2014 ........................................................................ 41
Bảng 3.9: NIM của các NHTMCP niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam giai
đoạn 2006-2014 ............................................................................................................. 44
Bảng 4.1: Tổng quan các biến ....................................................................................... 53
Bảng 4.2: Bảng tương quan các biến trong mô hình..................................................... 55

Bảng 4.3: Kết quả hồi quy NIM bằng mô hình FEM và mô hình REM ....................... 56
Bảng 4.4: Kết quả kiểm định Hausman ........................................................................ 58
Bảng 4.5: Bảng kết quả kiểm định đa cộng tuyến ........................................................ 59


Bảng 4.6: Bảng kết quả kiểm định phương sai thay đổi ............................................... 60
Bảng 4.7: Bảng kết quả kiểm định Wooldridge ............................................................ 60
Bảng 4.8: Bảng kết quả hồi quy GLS ........................................................................... 61
Bảng 4.9: Kết quả hồi quy NIM bằng mô hình FEM, mô hình REM và mô hình khắc
phục ............................................................................................................................... 62

DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ
Hình 3.1: ROA, NIM, ROE trung bình của các NHTMCP niêm yết giai đoạn 20062014 ............................................................................................................................... 32
Hình 3.2: Tổng tài sản các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt Nam thời điểm
30/06/2015..................................................................................................................... 35
Hình 3.3: Tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam và tốc độ tăng trưởng trung bình tín
dụng, huy động tiền gửi của các NHTMCP niêm yết giai đoạn 2006-2014 ................. 39
Hình 3.4: Tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam giai đoạn 2006-2014 ..................... 41
Hình 3.5: Tỷ lệ lạm phát của Việt Nam giai đoạn 2006-2014 ...................................... 43
Hình 3.6: Cơ cấu thu nhập của các NHTMCP niêm yết trên TTCK Việt Nam ........... 45


1

CHƯƠNG 1
1.1

GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

Lý do chọn đề tài

Ngân hàng là một định chế tài chính trung gian quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong
các hoạt động của nền kinh tế, cung cấp rất nhiều các gói dịch vụ khác nhau. Sự lành
mạnh hóa và hoạt động có hiệu quả trong khu vực ngân hàng sẽ giúp cho các ngân
hàng có khả năng gánh chịu những cú sốc kinh tế và đóng góp cho sự ổn định của nền
kinh tế.
Ở Việt Nam trong những năm qua, nhờ chính sách đổi mới kinh tế, ngành ngân hàng
đã có những thay đổi to lớn và hệ thống ngân hàng ngày càng phù hợp hơn với nền
kinh tế thị trường. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập như hiện nay thì sự cạnh tranh
trên thương trường ngày càng gay gắt đòi hỏi hệ thống ngân hàng Việt Nam phải
không ngừng tự hoàn thiện mình trong quá trình hoạt động. Trong đó, tỷ suất sinh lời
của ngân hàng có ý nghĩa nhất định cho sự thành công của ngân hàng trong cạnh tranh
vì nó thể hiện hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Do đó, các nhà quản trị
ngân hàng có sự quan tâm nhất định đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng và các yếu tố
tác động đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng để đánh giá đúng hiệu quả hoạt động của
ngân hàng và đưa ra các quyết định phù hợp.
Hiện nay có rất nhiều tài liệu nghiên cứu về tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương
mại. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu đều chú trọng các yếu tố nội tại của các ngân
hàng thương mại như: tỷ số cơ cấu vốn, các khoản vay không có khả năng thu hồi,
kiểm soát chi phí. Bên cạnh những yếu tố nội tại, tỷ suất sinh lời của các ngân hàng
còn bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài như tốc độ tăng trưởng GDP, tỷ lệ lạm phát.
Xuất phát từ các lý do trên, tác giả chọn đề tài “Yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của
ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam”


2

1.2 Mục đích nghiên cứu.
1.2.1 Mục tiêu tổng quát
Mục tiêu của bài nghiên cứu này là xác định những yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời

của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
thông qua cơ sở lý thuyết về tỷ suất sinh lời của các ngân hàng cũng như kết quả
nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước. Căn cứ vào mô hình các yếu tố tác
động đến tỷ suất sinh lời đến các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị
trường chứng khoán Việt Nam đã xây dựng cùng với kết quả hồi quy, tác giả đề xuất
những giải pháp, những kiến nghị nhằm nâng cao tỷ suất sinh lời tại các Ngân hàng
thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
-

Nghiên cứu tác động của các yếu tố nội sinh bên trong ngân hàng đến tỷ suất sinh
lời tại các ngân hàng thương mại.

-

Nghiên cứu tác động của các yếu tố ngoại sinh, các biến kinh tế vĩ mô đến tỷ suất
sinh lời tại các ngân hàng thương mại.

-

Phân tích thực trạng tỷ suất sinh lời của các Ngân hàng thương mại niêm yết trên
thị trường chứng khoán Việt Nam

-

Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao khả năng sinh lời của các ngân hàng
thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

1.2.3 Câu hỏi nghiên cứu
Từ các mục tiêu trên, các câu hỏi nghiên cứu được đặt ra như sau:

-

Những yếu tố nội sinh bên trong ngân hàng nào tác động đến tỷ suất sinh lời tại
các ngân hàng?

-

Những yếu tố ngoại sinh, các biến kinh tế vĩ mô nào tác động đến tỷ suất sinh lời
tại các ngân hàng?


3

-

Thực trạng các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của các Ngân hàng thương mại
niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay?

-

Những giải pháp nào có thể nâng cao khả năng sinh lời của các ngân hàng thương
mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam?

1.3 Tổng quan học thuật
-

Nghiên cứu của Husni Khrawish, Mohammad Al-Abadi và Maysoon Hejazi
(2008) Bài nghiên cứu của các tác giả nghiên cứu về mức lợi nhuận biên của các
ngân hàng tại nước Jordan trong giai đoạn 1992 - 2005. Bài nghiên cứu thực
nghiệm này tập trung phân tích tỷ lệ lãi cận biên (NIM) được dựa trên hai nhóm

biến độc lập.

-

Nghiên cứu của Sehrish Gul, Faiza Irshad và Khalid Zaman (2011) Mục đích của
bài nghiên cứu này là nhằm xác định rõ mối quan hệ giữa nhóm các biến thể hiện
đặc điểm của ngân hàng (biến nội sinh), các biến thể hiện yếu tố kinh tế vĩ mô
(biến ngoại sinh) tác động tới lợi nhuận của ngân hàng thông qua các dữ liệu của
15 ngân hàng thương mại hàng đầu của Pakistan trong giai đoạn năm 2005 đến
năm 2009.

-

Nghiên cứu của Hassan Hamadi và Ali Awdeh (2012) Bài nghiên cứu nghiên cứu
về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại tại
Lebanon trong giai đoạn 1996 – 2009. Bài nghiên cứu sử dụng các biến độc lập là
các yếu tố nội sinh trong bản thân ngân hàng, yếu tố ngành, chính sách tiền tệ và
các yếu tố kinh tế vĩ mô

-

Nghiên cứu của Trần Việt Dũng (2014), nghiên cứu về mối quan hệ các yếu tố tác
động đến tỷ suất sinh lời của 22 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn
2006-2012.


4

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
-

Đối tượng nghiên cứu: tỷ suất sinh lời và các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời
của các Ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán
Việt Nam.

-

Phạm vi nghiên cứu:
o Về không gian: Do mong muốn sự minh bạch rõ ràng trong các số liệu
báo cáo tài chính nên tác giả nghiên cứu 9 ngân hàng thương mại cổ phần
niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong tổng số 34 ngân
hàng TMCP, cụ thể như sau:


Ngân Hàng TMCP Á Châu (ACB)



Ngân Hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam (BID)



Ngân Hàng TMCP Công Thương Việt Nam (CTG)



Ngân Hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam (EIB)



Ngân Hàng TMCP Quân Đội (MB)



Ngân hàng TMCP Quốc Dân (Đổi tên từ Ngân hàng TMCP Nam
Việt) (NVB)



Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội (SHB)



Ngân Hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín (STB)



Ngân Hàng TMCP Ngoại Thương (VCB)

o Về thời gian: bài nghiên cứu lấy số liệu trong giai đoạn từ năm 20062014
1.5 Phương pháp nghiên cứu.
Nhằm phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu và trả lời cho câu hỏi nghiên cứu, bài nghiên
cứu sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
-

Nghiên cứu định tính: trong phương pháp này, tác giả thu thập, tổng hợp, so sánh,
đối chiếu, phân tích nhằm xem xét xu thế tác động của các yếu tổ đến tỷ suất sinh


5

lời của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán
Việt Nam trong thời gian 2006-2014.
-

Nghiên cứu định lượng: Tác giả sử dụng phương pháp định lượng nhằm vận dụng
mô hình hồi quy đo lường các tác động của các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh
lời của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán
Việt Nam.

1.6 Kết cấu đề tài
Đề tài được tác giả chia làm 05 chương cụ thể như sau:
Chương 1: Giới thiệu đề tài nghiên cứu
Chương 2: Tổng quan các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương
mại cổ phần và mô hình nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của Ngân hàng TMCP
niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Chương 4: Mô hình nghiên cứu và các yếu tố tác động đến suất lợi nhuận của các ngân
hàng thương mại cổ niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Chương 5: Kết luận và kiến nghị
1.7 Đóng góp của đề tài
Việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lời của các Ngân hàng thương
mại là rất cần thiết cho bối cảnh hiện nay.
Về mặt lý thuyết, nghiên cứu này góp phần bổ sung những kiến thức bổ ích trong lĩnh
vực tài chính – ngân hàng và cung cấp một mô hình định lượng nhằm đánh giá tác
động của các yếu tố nội tại bên trong và các yếu tố kinh tế vĩ mô tác động đến tỷ suất
sinh lời của ngân hàng.


6

Về mặt thực tiễn, nghiên cứu này có thể hỗ trợ cho các nhà quản lý ngân hàng trong
việc đánh giá tỷ suất sinh lời trong mối quan hệ với các yếu tố nội tại của ngân hàng và
các yếu tố kinh tế vĩ mô. Vì vậy, họ có thể nhận diện được những rủi ro tiềm ẩn trong
hoạt động của các ngân hàng dưới tác động của các yếu tố vĩ mô. Qua đó, các nhà quản
lý có một cơ sở vững chắc hơn trước việc hoạch định chiến lược hoạt động và phát
triển đúng đắn cho ngân hàng. Về phía các nhà làm chính sách, nghiên cứu này có thể
giúp họ giải thích được sự tác động của những thay đổi trong môi trường vĩ mô đến tỷ
suất sinh lời của các ngân hàng thương mại một các thuyết phục hơn. Từ đó, giúp cho
họ có cơ sở trong việc hoạch định những chính sách kinh tế hợp lý nhằm nâng cao tỷ
suất sinh lời của các ngân hàng thương mại, ổn định thị trường tài chính và thúc đẩy
kinh tế phát triển.

TÓM TẮT CHƯƠNG 1
Trong chương 1, tác giả đã giới thiệu đề tài nghiên cứu là “Yếu tố tác động đến tỷ suất
sinh lời của ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt
Nam”. Tiếp đến tác giả giới thiệu về mục tiêu, các câu hỏi nghiên cứu, tổng quan học
thuật, đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu kết cấu đề tài, đóng
góp của đề tài.


7

CHƯƠNG 2 TỔNG QUAN CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỶ
SUẤT SINH LỢI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ
MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
2.1 Khái niệm về tỷ suất sinh lời của ngân hàng
2.1.1 Khái niệm về ngân hàng thương mại
Ngân hàng là một tổ chức tài chính và trung gian tài chính nhận tiền gửi và sử dụng
những tiền gửi đó vào các hoạt động cho vay trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các thị

trường vốn. Ngân hàng là kết nối giữa khách hàng có thâm hụt vốn và khách hàng có
thặng dư vốn.
Theo Peter S. Rose - Giáo sư kinh tế học và tài chính trường đại học Yale thì về bản
chất ngân hàng thương mại cũng có thể được coi như một doanh nghiệp và hoạt động
với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận với mức độ rủi ro cho phép.
2.1.2 Khái niệm về tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại
Có nhiều đinh nghĩa và khái niệm về tỷ suất sinh lời, tỷ suất sinh lời là khái niệm được
sử dụng cho nhiều tình hình khác nhau trong kinh tế học.
Theo Olalekan và Adeyinka (2013), khả năng sinh lời là khả năng tạo ra lợi nhuận từ
các hoạt động của ngân hàng, thể hiện qua hoạt động ngân hàng.
Đối với Harward và Upton (1991), khả năng sinh lời còn là khả năng thu được lợi
nhuận từ việc đầu tư của ngân hàng.
Theo Giáo trình tài chính doanh nghiệp – Trần Ngọc Thơ, 2014, tỷ suất sinh lời là chỉ
số đo lường thu nhập của công ty với các nhân tố khác tạo ra lợi nhuận như doanh thu,
tổng tài sản, vốn cổ phẩn.
Từ những nội dung trên tác giả đúc kết tỷ suất sinh lợi của ngân hàng là: khoản lãi thu
được so với vốn được sử dụng để sinh ra khoản lãi đó hay chi phí đã tiêu hao để sinh ra


8

khoản lãi đó. Tỷ suất sinh lợi của ngân hàng được biểu hiện bằng: tỷ lệ thu nhập trên
tổng tài sản, tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên.
2.2 Các chỉ tiêu phản ánh tỷ suất sinh lời của ngân hàng
2.2.1 Tỷ lệ lợi nhuận ròng trên tổng tài sản (ROA: Return On Asset)
Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA) chỉ ra bao nhiêu lợi nhuận các ngân hàng
thương mại có thể tạo ra bằng cách sử dụng một đơn vị tài sản, mặc dù nó có thể bị bóp
méo bởi các hoạt động ngoại bảng. Tuy nhiên, đối với các NHTM Việt Nam, các hoạt
động này là không đáng kể. ROA có thể cho thấy khả năng của các ngân hàng trong
việc quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính để tạo ra lợi nhuận.

Công thức tính ROA như sau:
𝑅𝑂𝐴 =

Lợi nhuận ròng
Tổng tài sản có bình quân

Chỉ số ROA càng lớn càng cho thấy hiệu quả trong việc quản lý và sử dụng tài sản của
NHTM.
2.2.2 Tỷ lệ lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE: Return On Equity)
Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) cho thấy một đồng vốn chủ sở hữu tạo ra
bao nhiêu đồng lợi nhuận. Chỉ tiêu này cho thấy hiệu quả hoạt động kinh doanh của
ngân hàng, khả năng sinh lời trên một đồng vốn chủ sở hữu.
Công thức tính ROA như sau:
ROE =

Lợi nhuận ròng
Vốn chủ sở hữu bình quân

Chỉ số ROE càng lớn càng cho thấy hiệu quả trong việc quản lý và sử dụng vốn chủ sở
hữu của NHTM.


9

2.2.3 Chỉ số tỷ lệ lãi cận biên (NIM: Net Interest Margin)
Chỉ số tỷ lệ lãi cận biên (NIM) được xác định bằng tổng doanh thu từ lãi trừ tổng chi
phí trả lãi (thu nhập lãi thuần) trên tổng tài sản có sinh lời bình quân. Trong đó, tổng tài
sản có sinh lời bình quân được xác định theo các khoản mục tiền gửi tại NHNN, tại các
tổ chức tín dụng, cho vay các tổ chức tín dụng khác, cho vay khách hàng, chứng khoán
đầu tư. Thông qua tỷ lệ này, ngân hàng có thể kiểm soát tài sản sinh lời và đánh giá

nguồn vốn nào có chi phí thấp nhất.
Công thức tính NIM như sau:
NIM =

Thu nhập từ lãi − Tổng chi phí trả lãi
Tổng tài sản có sinh lời bình quân

2.3 Tổng quan các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lời của NHTM
2.3.1 Các yếu tố nội tại của các NHTM
2.3.1.1 Quy mô của NHTM (Size)
Theo thông thường, những ngân hàng lớn thường có tỷ suất về lợi nhuận cao hơn sao
với các ngân hàng nhỏ. Những ngân hàng lớn có lợi thế về thương hiệu, tài sản, quy
mô vốn … sẽ tạo ra lợi nhuận nhiều hơn so với các ngân hàng nhỏ. kết quả nghiên cứu
của Sufian (2011) tại Hàn Quốc, nghiên cứu của Spathis và cộng sự (2002) tại các ngân
hàng Hy Lạp từ năm 1990 – 1999, nghiên cứu của Kosmidou (2008) tại các ngân hàng
Hy Lạp từ năm 1990-2002 đã tìm ra mối tương quan dương giữa quy mô ngân hàng và
tỷ suất sinh lời của các ngân hàng
Tuy nhiên, với bộ máy lớn, cồng kềnh, khó thay đổi khi có những diễn biến bất ngờ
của nền kinh tế có thể khiến cho các ngân hàng lớn không kịp điều chỉnh dẫn đến lợi
nhuận xuống thấp. Các ngân hàng nhỏ với bộ máy nhỏ gọn, linh hoạt hơn có thể tạo
được lợi nhuận nhiều hơn trong những giai đoạn nền kinh tế có sự chuyển biến lớn. Kết
quả nghiên cứu của Sufian và Chong (2008) tại Philippines, nghiên cứu của Pasiouras


10

và Kosmidous (2007) tại ngân hàng của 15 nước Châu Âu trong khoảng thời gian từ
1995-2001, nghiên cứu của Staikouras và cộng sự (2008) tại các ngân hàng Châu Âu từ
năm 1998-2005 đã tìm ra mối tương quan âm giữa quy mô ngân hàng và tỷ suất sinh
lời của các ngân hàng.

2.3.1.2 Quy mô vốn (Capital)
Nhìn chung mọi người đều tin rằng một ngân hàng có vốn hóa tốt sẽ tạo ra lợi nhuận
nhiều hơn, sẽ có tỷ suất sinh lời cao hơn. Trong nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng
đến kết quả hoạt động của các ngân hàng ở 12 nước được chọn ra từ các khu vực Châu
Âu, Bắc Mỹ và Úc, Bourke (1989) đã tìm ra mối tương quan thuận giữa quy mô vốn và
tỷ suất sinh lời, cụ thể là ngân hàng có tỷ số vốn càng cao thì tỷ suất sinh lời càng cao.
Tương tự, nghiên cứu của Berger (1995) dựa trên dữ liệu của các ngân hàng Mỹ trong
khoảng thời gian nửa sau thập niên 1980, và nghiên cứu của Anghazo (1997) dựa trên
dữ liệu của các ngân hàng Mỹ từ năm 1989 đến 2003 đều cho rằng các ngân hàng có
vốn hóa tốt đều có tỷ suất sinh lời cao hơn.
Demirguc và cộng sự (1999) đã có một nghiên cứu rộng hơn về hiệu quả hoạt động của
các ngân hàng ở 80 quốc gia bao gồm cả các nước phát triển và đang phát triển trong
khoảng thời gian từ 1988 – 1995. Họ đã đi đến kết luận rằng các ngân hàng nước ngoài
có tỷ suất sinh lời cao hơn các ngân hàng nội địa ở các nước đang phát triển, trong khi
điều này là ngược lại ở các nước phát triển. Tuy nhiên, nhìn chung, nghiên cứu của họ
ủng hộ mối tương quan thuận giữa tỷ số vốn và tỷ suất sinh lời. Nghiên cứu của
Athanasoglou (2005) dựa trên dữ liệu của các ngân hàng Hy Lạp trong khoảng thời
gian từ 1985 – 2001 cũng chỉ ra vốn là một nhân tố quan trọng giải thích tỷ suất sinh
lời của ngân hàng, quy mô vốn ngân hàng càng lớn thì tỷ suất sinh lời càng cao. Mối
tương quan thuận giữa quy mô vốn và tỷ suất sinh lời của ngân hàng cũng được tìm
thấy trong nghiên cứu của Naceur và Goaied (2008) khi xem xét tác động của các biến


11

về ngân hàng, cấu trúc tài chính và các điều kiện kinh tế vĩ mô lên lợi nhuận biên và tỷ
suất sinh lời của các ngân hàng Tunisia trong khoảng thời gian từ 1980 – 2000.
Nghiên cứu tại khu vực Trung đông và Bắc Phi cũng cho kết quả tương tự. Naceur và
Omran (2008) đã phân tích ảnh hưởng của chính sách ngân hàng, sự cạnh tranh, sự cải
cách tài chính đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại ở các nước thuộc khu

vực Trung đông và Bắc Phi trong suốt khoảng thời gian từ 1989 – 2005 và đi đến kết
luận về mối tương quan thuận giữa quy mô vốn và tỷ suất sinh lời. Nghiên cứu của
Flamini (2009) về các yếu tố quyết định tỷ suất sinh lời của các ngân hàng ở vùng
Châu Phi cận Saharan (Sub Saharan Africa – SSA) dựa trên dữ liệu của 389 ngân hàng
thuộc 41 nước SSA cũng đã đi đến kết luận về mối tương quan dương giữa quy mô vốn
và tỷ suất sinh lời. Nghiên cứu này đã đưa ra lời đề nghị rằng chính phủ các nước thuộc
khu vực SSA cần có quy định vốn điều lệ cao hơn cho các ngân hàng nhằm đảm bảo
tính an toàn và bền vững cho hệ thống tài chính. Trước đó, Aburime (2008) nghiên cứu
về các yếu tố quyết định đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng Nigeria từ dữ liệu của 33
ngân hàng trong khoảng thời gian từ năm 2000 - 2004 cũng cho kết quả tương tự.
Tại Châu Á, các nghiên cứu về tỷ suất sinh lời của các ngân hàng đã được tiến hành và
cho kết quả tương tự. Nghiên cứu của Sufian và Chong (2008) về các yếu tố quyết định
tỷ suất sinh lời của các ngân hàng ở một nền kinh tế đang phát triển: bằng chứng thực
nghiệm từ Philippines trong khoảng thời gian từ 1990 – 2005, đã tìm ra mối tương
quan dương giữa quy mô vốn và tỷ suất sinh lời của ngân hàng. Gần đây nhất là nghiên
cứu của Sufian (2011) dựa trên dữ liệu của 29 ngân hàng Hàn Quốc trong khoảng thời
gian từ 1992-2003 cho thấy các ngân hàng có quy mô vốn lớn có tỷ suất sinh lời cao.
Nghiên cứu này cho rằng các ngân hàng có vốn hóa tốt đối mặt với nguy cơ vỡ nợ thấp
hơn. Hơn nữa, một cấu trúc vốn mạnh rất cần thiết cho các ngân hàng trong nền kinh tế
đang phát triển, vì nó cung cấp thêm sức mạnh cho các ngân hàng có thể đứng vững


12

trong thời kỳ khủng hoảng tài chính và tăng mức độ an toàn cho người gửi tiền khi phải
đối mặt với các điều kiện kinh tế vĩ mô không ổn định.
Như vậy tất cả các nghiên cứu được thực hiện trong các khoảng thời gian khác nhau,
tại những khu vực địa lý khác nhau đều cho kết quả về mối tương quan dương giữa quy
mô vốn và tỷ suất sinh lời của ngân hàng.
2.3.1.3 Quy mô tiền gửi (Size of deposit liabilities)

Nghiên cứu của Naceur và Goaied (2001) về các yếu tố quyết định hiệu quả hoạt động
của ngân hàng Tunisia trong khoảng thời gian từ năm 1980 – 1995 chỉ ra rằng các ngân
hàng hoạt động tốt nhất đều duy trì mức độ tiền gửi cao so với tài sản của họ. Tỷ lệ tiền
gửi so với tài sản càng lớn nghĩa là ngân hàng càng có nhiều vốn để tài trợ cho các hoạt
động đầu tư và cho vay. Việc gia tăng hoạt động đầu tư và cho vay sẽ mang lại lợi
nhuận trên tổng tài sản cao cho ngân hàng (Allen và Rai, 1996), (Holden và Banany,
2004)
2.3.1.4 Rủi ro tín dụng (Credit risk)
Các nghiên cứu của Athanasoglou và cộng sự (2005) ở Hy Lạp, Athanasoglou và cộng
sự (2006) ở vùng đông nam Châu Âu, Sufian và Chong (2008) ở Philippines, Vong và
Chan (2009) ở Macao, Sufian (2011) ở Hàn Quốc đều tìm ra mối tương quan âm giữa
rủi ro tín dụng và tỷ suất sinh lời của ngân hàng. Các nghiên cứu này đưa ra lời khuyên
rằng các ngân hàng nên tập trung vào việc quản lý rủi ro tín dụng, nâng cao chất lượng
tín dụng hơn là việc mở rộng dư nợ tín dụng.
2.3.1.5 Rủi ro thanh khoản (Liquidity risk)
Molyneux và Thornton (1992), Sufian (2011) đều tìm ra mối tương quan nghịch giữa
rủi ro thanh khoản và tỷ suất sinh lời của ngân hàng, kết quả nghiên cứu cho thấy ngân
hàng có khả năng thanh khoản kém hơn sẽ có tỷ suất sinh lời cao hơn.


13

2.3.1.6 Chi phí hoạt động (Operating cost)
Kinh nghiệm thực tế cho thấy, các ngân hàng có chi phí hoạt động càng cao thì tỷ suất
sinh lời càng thấp. Và lập luận đó đã được ủng hộ bởi kết quả nghiên cứu của Bouke
(1989), Jiang và cộng sự (2003), Athanasoglou và cộng sự (2005), Sufian (2011),
Sufian và Chong (2008), Sufian và Habibullah (2009).
Ngược lại Molyneur và Thornton (1992) lại phát hiện ra biến chi phí có tác động thuận
đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng Châu Âu. Họ đã chứng minh được rằng các ngân
hàng đạt được tỷ suất sinh lời cao có chi phí tiền lương cao. Nghiên cứu của Guru và

cộng sự (2002) về các yếu tố quyết định tỷ suất sinh lời của các ngân hàng ở Malaysia,
sử dụng mẫu là 17 ngân hàng thương mại Malaysia trong khoảng thời gian từ 1986 1995 đã cho kết quả về mối tương quan thuận giữa chi phí vận hành và tỷ suất sinh lời
của ngân hàng. Mối tương quan thuận giữa tỷ suất sinh lời và chi phí cũng được tìm
thấy ở Tunisia trong nghiên cứu của Naceur và Goaied (2008).
2.3.2 Các yếu tố bên ngoài tác động đến tỷ suất sinh lời của NHTM
2.3.2.1 Tốc độ tăng trưởng kinh tế
Theo thực tế, khi nền kinh tế ổn định, phát triển sẽ làm tăng sức mạnh cho các gói dư
nợ tín dụng vì lúc này các doanh nghiệp có điều kiện kinh doanh thuận lợi hơn, khả
năng trả nợ cao hơn góp phần vào việc giảm rủi ro tín dụng, giảm chi phí, và làm tăng
tỷ suất sinh lời của ngân hàng. Ngược lại, điều kiện kinh tế suy thoái có thể gây tổn
thất cho ngân hàng do các khoản vay không hiệu quả gia tăng, và làm ảnh hưởng đến
tỷ suất sinh lời của ngân hàng. Nghiên cứu của Demirguc-Kunt và Huizinga (1999) chỉ
ra rằng nền kinh tế có tốc tộ tăng trưởng nhanh sẽ làm tăng lợi nhuận của các NHTM ở
phần lớn các quốc gia. Nghiên cứu của Guru và cộng sự (2002) cũng tìm ra mối tương
quan dương giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và tỷ suất sinh lời của ngân hàng. Trong
khi kết quả nghiên cứu của Sufian và Chong (2008), Vong và Chan (2009) lại cho thấy
tốc độ tăng trưởng kinh tế không có ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng


14

2.3.2.2 Tỷ lệ lạm phát
Bằng chứng thực nghiệm trong nghiên cứu của Kunt và Huizinga (1999) đã chỉ ra rằng
lạm phát làm tăng tỷ suất sinh lời của ngân hàng. Họ cho rằng mối tương quan dương
giữa tốc độ lạm phát và tỷ suất sinh lời của ngân hàng chỉ ra rằng thu nhập của ngân
hàng tăng nhanh hơn chi phí của ngân hàng. Tốc độ lạm phát cao đi cùng với lãi suất
cho vay cao và vì thế thu nhập cũng cao. Nhưng nếu lạm phát xảy ra bất ngờ và ngân
hàng tỏ ra chậm chạp trong việc điều chỉnh lãi suất thì chi phí của ngân hàng có thể
tăng nhanh hơn thu nhập và do đó ảnh hưởng tiêu cực đến tỷ suất sinh lời của ngân
hàng.

Sử dụng dữ liệu của 154 ngân hàng trong suốt khoảng thời gian từ 1980 – 2006,
Aburime (2008) đã nghiên cứu về các yếu tố kinh tế vĩ mô quyết định đến tỷ suất sinh
lời của ngân hàng Nigeria và cũng tìm ra mối tương quan dương giữa tốc độ lạm phát
và lợi nhuận của ngân hàng. Cùng cho kết quả về quan hệ thuận giữa hai biến này còn
có các nghiên cứu của Guru và cộng sự (2002), Athanasoglou (2006), Vong và Chan
(2009).
Tuy nhiên, nghiên cứu của Sufian và Chong (2008) lại cho kết quả âm. Họ giải thích
rằng ở Philippines, trong thời kỳ lạm phát cao, các ngân hàng dễ bị tổn thương và lạm
phát là nhân tố chính gây áp lực cho các định chế tài chính này. Lạm phát gây mất ổn
định kinh tế vĩ mô, làm cho rủi ro của ngân hàng tăng cao và tỷ suất sinh lời giảm
xuống.
Như vậy, ở những quốc gia khác nhau, tác động của lạm phát lên tỷ suất sinh lời của
ngân hàng theo chiều hướng hoàn toàn khác nhau.
2.3.2.3 Sự phát triển của thị trường chứng khoán
Thị trường chứng khoán càng phát triển rộng, càng năng động và càng hiệu quả khi đất
nước trở nên giàu có hơn. Vì thế, các nước đang phát triển thường có ít thị trường