Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn theo hướng bền vững tại huyện hậu lộc, tỉnh thanh hóa

L I CAM OAN

Công trình nghiên c u là c a riêng cá nhân tác gi ; các s li u là trung th c,
không s d ng s li u c a các tác gi khác ch a đ
c a tác gi ch a t ng đ

c công b ; các k t qu nghiên c u

c công b .
Hà N i, tháng 5 n m 2016
Tác gi

Nguy n Th Mai Ngân

i


L IC M
hoàn thành ch
đ

cs h
Tr

N

ng trình cao h c và làm lu n v n t t nghi p này, tác gi đã nh n

ng d n, giúp đ và góp ý nhi t tình c a quý th y cô tr

ng

i h c Th y L i.

c h t, tác gi xin g i l i c m n sâu s c đ n PGS.TS. Nguy n Th Minh H ng đã

dành r t nhi u th i gian tâm huy t h

ng d n, đóng góp ý ki n giúp tác gi hoàn thành t t

lu n v n t t nghi p.
Tác gi c ng xin g i l i c m n t i toàn th các th y cô giáo Khoa Môi tr
Tr

ng

i h c Th y L i nh ng ng

quá trình h c t p t i tr

ng

i đã cho tác gi ki n th c và kinh nghi m trong su t

ng đ tác gi có th hoàn thành lu n v n t t nghi p này.

Tác gi c ng xin c m n b n bè và gia đình đã luôn c v và đ ng viên tác gi nh ng
lúc khó kh n đ có th v

t qua và hoàn thành t t lu n v n này.

ng th i, tác gi c ng xin c m n các anh, ch Phòng tài nguyên môi tr

ng huy n

H u L c đã t o đi u ki n cho tác gi kh o sát và thu th p tài li u đ có c d li u ph c v cho
lu n v n.
M c dù tác gi đã c g ng hoàn thành lu n v n b ng t t c s nhi t nhi t tình và n ng
l c c a mình, tuy nhiên không th tránh kh i nh ng sai sót. Vì v y, tác gi r t mong nh n
đ

c s đóng góp c a th y cô và các b n đ hoàn thi n lu n v n.
Tác gi xin chân thành c m n!
Hà N i, tháng 5 n m 2016
H c viên

Nguy n Th Mai Ngân

ii


M CL C
M

U .........................................................................................................................v

1. Tính c p thi t c a đ tài ...........................................................................................1
2. M c đích c a đ tài : ................................................................................................2
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u ............................................................................2

4. Cách ti p c n và ph
CH

ng pháp nghiên c u ..............................................................3

NG 1: T NG QUAN V N

NGHIÊN C U .............................................6

1.1. Các nghiên c u liên quan v qu n lý b o v HST RNM ............................................6
1.1.1. Khái ni m RNM ..............................................................................................6
1.1.2. T ng quan v HST RNM trên th gi i ............................................................7
1.1.3. Phân b RNM

Vi t Nam ..............................................................................8

1.1.3. Qu n lý r ng b n v ng ................................................................................10
1.1.4. Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng .........................................12
1.1.5. Các mô hình qu n lý RNM

Vi t Nam ........................................................14

1.2. Khái quát chung v đ a bàn nghiên c u ..............................................................16
1.2.1. i u ki n t nhiên ........................................................................................16
1.2.2. i u ki n kinh t - xã h i .............................................................................19
1.2.3. Các ngu n tài nguyên thiên nhiên................................................................21
CH

NG 2: TH C TR NG QU N LÝ H SINH THÁI R NG NG P M N

T I HUY N H U L C, T NH THANH HÓA .......................................................24
2.1. Th c tr ng HST RNM t i huy n H u L c .........................................................24
2.1.1. Th c tr ng di n tích RNM..........................................................................24
2.1.2. C u trúc RNM ..............................................................................................28
2.1.3. Th c tr ng HST RNM ven bi n ....................................................................28
2.1.4. S phân b HST RNM ..................................................................................36
2.1.5. Các y u t tác đ ng đ n HST RNM t i huy n H u L c...............................38
2.2. Hi n tr ng khai thác và s d ng HST RNM t i huy n H u L c..............................45
2.2.1. Khai thác s n ph m t RNM ...........................................................................46
2.2.2. Ho t đ ng khai thác, nuôi tr ng th y h i s n ..................................................47
2.2.3. Ho t đ ng du l ch ...........................................................................................48

iii


2.3. Vai trò c a RNM đ i v i môi tr

ng t nhiên - kinh t - xã h i huy n H u L c

................................................................................................................................... 48
2.3.1.

i v i t nhiên .......................................................................................... 48

2.3.2.

i v i môi tr

2.3.3.

i v i kinh t - xã h i ............................................................................... 51

2.4. Các ph

ng ..................................................................................... 50

ng th c qu n lý HST RNM t i huy n H u L c .................................. 53

2.5. ánh giá hi u qu c a các ph

ng th c qu n lý RNM...................................... 56

2.5.1. Qu n lý hành chính nhà n

c ...................................................................... 56

2.5.2. Qu n lý r ng d a vào c ng đ ng ................................................................ 57
2.5.3. Hi u qu c a qu n lý h gia đình ................................................................ 59
CH

NG 3:

XU T GI I PHÁP QU N LÝ B O V H SINH THÁI

R NG NG P M N THEO H

NG B N V NG T I HUY N H U L C

T NH THANH HÓA ................................................................................................... 61
3.1. Nh ng thu n l i và khó kh n trong qu n lý HST RNM t i huy n H u L c, t nh
Thanh Hóa ................................................................................................................. 61
3.1.1. Nh ng thu n l i trong qu n lý RNM ........................................................... 61
3.1.2. Khó kh n trong qu n lý RNM ...................................................................... 61
3.2. M t s gi i pháp qu n lý b o v HST RNM theo h

ng b n v ng t i huy n H u

L c ............................................................................................................................. 62
3.2.1. Gi i pháp qu n lý b n v ng HST RNM t i huy n H u L c .......................... 62
3.2.2. Gi i pháp quy ho ch khu nuôi tr ng th y s n thân thi n v i môi tr

ng .. 68

3.2.3. Gi i pháp ph c h i, phát tri n RNM huy n H u L c ................................. 76
K T LU N VÀ KI N NGH .................................................................................... 82
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................... 84

iv


DANH M C CÁC HÌNH V , BI U
Hình 1.1: S đ di n th sinh thái r ng ng p m n .........................................................6
Hình 1.2: Di n tích r ng ng p m n c a Vi t Nam qua các n m ...................................10
Hình 1.3: B n đ hành chính huy n H u L c ...............................................................17
Hình 1.4: Bi u đ th c tr ng chuy n d ch c c u kinh t GDP ....................................19
Hình 2.1: Bi u đ hi n tr ng di n tích đ t lâm nghi p ven bi n ...................................25
Hình 2.2: Bi u đ di n tích RNM ven bi n T nh Thanh Hóa – N m 2015 ..................26

Hình 2.3: Bi u đ phân b đ t và RNM ven bi n huy n H u L c - n m 2015 ...........27
Hình 2.4: Phân b RNM ven bi n huy n H u L c .......................................................28
Hình 2.5: Di n bi n di n tích đ t RNM huy n H u L c (1980 – 2015) ......................29
Hình 2.6: Cây

c Vòi ( Rhizophora stylosa) ............................................................34

Hình 2.7 : Cây v t dù (Bruguiera gymnorrhiza) ...........................................................34
Hình 2.8: Cây Sú (Aegiceras corniculatum)..................................................................34
Hình 2.9 : Phá RNM làm đ m nuôi tôm........................................................................39
Hình 2.10: Ng

i dân vào RNM l y c i, qu trang ......................................................39

Hình 2.11 : Rác th i cu n vào cây ng p m n non .........................................................40
Hình 2.12 : B n đ l y m u n

c ..................................................................................42

Hình 2.13 : Bi u đ so sánh các ch tiêu TSS, COD, đ màu trong n

c ao nuôi thu

s n v i quy chu n .........................................................................................................43
Hình 2.14: Các s n ph m khai thác t RNM huy n H u L c .......................................47
Hình 2.15: H th ng qu n lý RNM t i huy n H u L c t nh Thanh Hóa ......................54
Hình 3.1: S đ đ xu t qu n lý RNM

huy n H u L c .............................................64

Hình 3.2: V trí đ xu t quy ho ch khu nuôi tr ng th y s n .........................................69
Hình 3.3 : C u t o h sinh h c hi u khí và h tu ti n .................................................71
Hình 3.4: Mô hình đ xu t x lý n

c th i ao nuôi th y s n ........................................75

v


DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1: Phân vùng r ng ng p m n ven bi n V t Nam ................................................ 8
B ng 2.1: Di n tích RNM ven bi n t nh Thanh Hoá n m 2015 .................................... 25
B ng 2.2: Thành ph n h đ ng v t c a HST RNM ..................................................... 35
B ng 2.3: Thông s ch t l

ng n

c trong ao nuôi tr ng th y s n .............................. 42

vi


DANH M C CÁC CH

VI T T T

Ngh a đ y đ

Ký hi u vi t t t
CNM

Cây ng p m n

NM

t ng p m n

HST RNM

H sinh thái r ng ng p m n

HTX

H p tác xã

KT – XH
NN & PTNT

Kinh t - Xã h i
Nông nghi p và phát tri n nông thôn

OTC

Ô tiêu chu n
Tài nguyên và Môi tr

TN & MT
RNM

R ng ng p m n

UBND

y ban nhân dân

vii

ng



M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Khu v c ven bi n huy n H u L c t nh Thanh Hóa là n i t p trung đông dân c và các
ho t đ ng s n xu t nông - lâm - th y s n đây c ng là n i có h th ng đê bi n, đê sông
và các công trình phúc l i xã h i khá t t. Tuy nhiên, hàng n m vùng ven bi n c a
huy n ph i đ i m t v i s tàn phá c a thiên tai, gió bão, l l t, tri u c
r t l n. H th ng đê bi n tuy đ

ng...thi t h i là

c xây d ng kiên c nh ng không đ s c ch ng ch u

v i bão l trên c p 10.
Trên th c t , RNM (RNM) đã t o nên m t vùng đ m ch ng l i n
pháp phi công trình- hàng rào xanh ch ng bão có hi u qu

c m n, là m t gi i

vùng ven bi n. RNM là

m t trong nh ng HST (HST) có n ng su t sinh h c cao và là s n ph m đ c tr ng c a
b bi n nhi t đ i. RNM hình thành mùn bã h u c do lá và các ph n khác c a cây
r ng xu ng đ

c phân h y t o thành khu h giàu có dinh d

th c n d i dào cho s sinh tr

ng, là ngu n cung c p

ng và phát tri n c a nhi u lo i đ ng v t th y s n và

nhi u lo i đ ng v t trên c n nh : chim, thú, bò sát...Nhi u qu n xã th c v t ng p m n
t o ra m t h th ng ch ng ch t, t o nên n i c trú là bãi đ cho nhi u loài th y s n
nh : tôm, cua, cá, nhuy n th , đ ng v t đáy; là n i nuôi d

ng u trùng c a nhi u loài,

đ ng th i c ng là n i ki m n và trú đông c a nhi u loài chim n
c ...Ngoài ra, RNM còn đóng vai trò tích c c trong vi c x lý môi tr
hàm l

ng kim lo i n ng có trong n

s ch môi tr

c, chim di
ng, làm gi m

c th i n i đ a đ ra vùng c a sông góp ph n làm

ng, đ ng th i giúp cân b ng sinh thái. Do v y, HST RNM phân b khu

v c ven bi n c a huy n có vai trò r t quan tr ng v kinh t - xã h i và môi tr

ng.

Song HST RNM c a huy n H u L c đang b đe d a nghiêm tr ng do chuy n đ i m c
đích s d ng trong quá trình phát tri n kinh t - xã h i, do ô nhi m môi tr

ng, bi n

đ i khí h u, thiên tai...Theo th ng kê c a phòng đ a chính huy n, giai đo n 2010 2015 vi c khai thác r ng làm đ m nuôi th y s n đã làm m t đi kho ng 50 ha RNM
m i n m. Bi n đ i khí h u làm cho t n xu t xu t hi n các c n bão ngày càng t ng v i
c

ng đ và s c tàn phá càng l n đi n hình nh c n bão s 6 n m 2012 đã tàn phá 6

ha RNM, c n bão s 11 n m 2013 làm thi t h i 5 ha r ng tr ng m i. Ngoài ra còn do
1


nh ng tác đ ng gián ti p c a các ho t đ ng dân sinh trên đ t li n nh đ c hóa, bùn hóa
và ng t hóa vùng n
h

c d n t i suy gi m ch t l

ng môi tr

ng c a HST RNM và nh

ng đ n giá tr du l ch sinh thái. S suy thoái RNM làm gi m l

ng phù sa b i đ p

cho các bãi tri u, m t đi bình phong b o v đê bi n. Vi c ô nhi m đ t và n

cđ m

nuôi tr ng th y s n, làm gi m ngu n l i sinh v t c ng nh gi ng th y s n t nhiên,
gi m n ng su t nuôi tôm, nh t là nh h

ng đ n sinh k c a ng

i dân.

Chính vì v y, chúng ta c n ph i có nh ng gi i pháp nh m khôi ph c l i di n tích RNM
và b o v r ng hi n có. Nh ng đ th c hi n đ

c đi u này c n có nhi u bi n pháp

th c hi n m t cách đ ng b , khoa h c, phù h p v i đi u ki n c a t ng đ a ph

ng,

trong đó bi n pháp qu n lý RNM d a vào c ng đ ng là bi n pháp đã đem l i hi u qu ,
nh v y s có hàng lo t câu h i đang đ t ra, nh : v trí, vai trò c a c ng đ ng trong h
th ng t ch c qu n lý RNM

Vi t Nam nh th nào? Có nên khuy n khích phát tri n

r ng c ng đ ng hay không? Nh ng v n đ n y sinh trong quá trình phát tri n r ng
c ng đ ng là gì? Khuôn kh pháp lý nh m khuy n khích c ng đ ng tham gia b o v
và phát tri n r ng c n đ

c xác l p nh th nào?.vv.. V i lý do trên tác gi l a ch n

đ tài: “Nghiên c u th c tr ng và đ xu t gi i pháp qu n lý b o v HST RNM theo
h

ng b n v ng t i huy n H u L c, t nh Thanh Hóa”.

2. M c đích c a đ tài
i u tra, nghiên c u hi n tr ng và ph

ng th c qu n lý HST RNM t i huy n H u L c,

t nh Thanh Hóa. T đó đ xu t gi i pháp qu n lý b o v nh m phát tri n HST r ng
hi n có theo h
3.

it
it

ng b n v ng.

ng và ph m vi nghiên c u
ng nghiên c u: Môi tr

ng HST RNM.

Ph m vi nghiên c u:
+ Không gian: Vùng ven bi n huy n H u L c, t nh Thanh Hóa.
+ Th i gian nghiên c u: t tháng 1/2016 đ n tháng 5/2016

2


4. Cách ti p c n và ph
- Ph
Tr

ng pháp nghiên c u

ng pháp thu th p và t ng h p tài li u
c khi b

c vào giai đo n th c đ a, tác gi ti n hành thu th p các tài li u, s li u,

các báo cáo liên quan đ n n i dung nghiên c u t nhi u ngu n khác nhau nh tài li u
v HST và b o t n đa d ng sinh h c trong n
- xã h i và môi tr

c và trên th gi i, các báo cáo v kinh t

ng c a các t ch c xã, phòng NN&PTNN huy n, phòng TN&MT

huy n, s NN&PTNN t nh Thanh Hóa...
- Ph

ng pháp đi u tra th c đ a

Quá trình nghiên c u th c đ a ch y u là kh o sát, đánh giá đa d ng sinh h c c a HST
RNM, s phân b cây ng p m n. Ph

ng pháp này đ

c ti n hành sau khi có nh ng

phân tích, nh n đ nh khái quát v tài nguyên sinh v t, HST RNM. C th tác gi đã
đi u tra kh o sát theo tuy n đ xác đ nh thành ph n loài và các thông tin v chi u cao,
đ l n c a CNM. Các b
+

c đ th c hi n ph

i u tra kh o sát theo tuy n:

(OTC3), tuy n nghiên c u đ

ng pháp này nh sau:

a L c (OTC1) - Minh L c (OTC2) - H i L c

c xác l p theo vòng rìa ngoài phía tây và t ngoài vào

trong.
+

o đ m ô tiêu chu n (OTC): Theo ph

ng pháp c a Thái V n Tr ng, kích th

cô

10 m × 10 m, s ô tiêu chu n là 3 ô, b trí ô tiêu chu n theo k t qu đi u tra theo tuy n
cách chân đê bi n 250m. Vì RNM

huy n H u L c phân b trên d i ven bi n thu c 3

xã a L c, Minh L c và H i L c vì v y không th ti n hành đo đ m toàn b di n tích,
nên vi c đ t v trí OTC mang tính ch t đ i di n
OTC ta có th xác đ nh đ

m i xã m t ô. T k t qu đo đ m

c thành ph n loài, s cây, chi u cao CNM.

Cách ti n hành l p ô tiêu chu n nh sau:
B

c 1: Chu n b b n đ hi n tr ng, b n đ đ a hình, máy móc và v t t .

B

c 2: S th m hi n tr

B

c 3: Xác đ nh v trí đ t OTC và xác đ nh hình d ng, kích th

ng nh m kh o sát l a ch n v trí OTC thích h p.

3

c OTC.


B

c 4: Ti n hành l p OTC.

B

c 5: o tính các ch tiêu v m t đ , kích th

c, chi u cao c a CNM trên OTC.

OTC2

OTC3

OTC1

250m

ê bi n

Hình 1: S đ b trí v trí đ t ô tiêu chu n
- Ph

ng pháp PRA ( ánh giá nhanh nông thôn có s tham gia c a ng

i dân)

+ Ph ng v n bán c u trúc
Ph

ng pháp này đ

c tác gi s d ng trong các chuy n đi kh o sát th c đ a, đó là

hình th c ph ng v n tr c ti p và thông qua phi u đi u tra v i 65 phi u (phát ra 65
phi u, thu v là 65 phi u), cho đ i t
03 xã

quan t i RNM
t

ng ng

i dân

ng là cán b qu n lý RNM và ng

i dân có liên

a L c, H i L c và Minh L c. Trong 65 phi u đi u tra v i đ i

xã a L c là 33 phi u, Minh L c 16 phi u, H i L c 06 phi u và 08

phi u s d ng cho cán b qu n lý RNM

phòng NN&PTNN huy n H u L c,

3 xã

và đ n biên phòng 114.
Các ch đ đ

c xác đ nh tr

c đ ng th i c n c vào ng

iđ

c ph ng v n mà đ t ra

các câu h i thích h p v RNM nh : hi n tr ng RNM, bi n đ ng di n tích, nh h
c a RNM đ i v i thiên tai, v i đ i s ng ng
it

ng ph ng v n là ng

ng

i dân…

i dân, cán b đ a ph

ng và lãnh đ o

các ban ngành có

liên quan trong qu n lý RNM t i huy n H u L c.
+ Th o lu n nhóm
c ti n hành v i m t nhóm ng
d ng hình th c cho ng
các ph

i dân t i 3 xã có RNM c a huy n H u L c. S

i dân bàn b c, trao đ i l y ý ki n đ đánh giá v hi u qu c a

ng th c qu n lý RNM.

4


+ V mô hình qu n lý có s tham gia c a ng

i dân

V mô hình qu n lý có s tham gia v i m c đích xác đ nh các nhóm, t ch c, c quan,
c ng đ ng có liên quan đ n HST RNM và đánh giá vai trò c a h . Th c hi n mô hình
này b ng cách cho ng

i dân t th o lu n và đ a ra s đ th hi n vai trò c a các t

ch c, cá nhân và c ng đ ng trong qu n lý HST RNM t i huy n H u L c. T đó tác gi
t ng h p và hoàn thi n s đ v h th ng qu n lý RNM
- Ph

ng pháp th ng kê, phân tích và x lý s li u

+ Ph

ng pháp đ

c s d ng trong nghiên c u nh t s li u và k t qu thu th p s

d ng ph n m m Mapinfo đ l p b n đ huy n H u L c
+ X lý s li u trên Excel, x lý s li u b ng bi u đ , đ th đ ph c v cho nghiên
c u đ tài.

5


CH

NG 1: T NG QUAN V N

NGHIÊN C U

1.1. Các nghiên c u liên quan v qu n lý b o v HST RNM
1.1.1. Khái ni m RNM

R ng ng p m n là m t d ng r ng quan tr ng phát tri n trên vùng đ t ng p n
theo các b bi n

cd c

nh ng khu v c nhi t đ i và c n nhi t đ i. R ng ng p m n không

nh ng có giá tr v cung c p lâm s n nh g , than, c i, tanin, th c n...mà còn là n i
c ng c a nhi u h i s n, chim và nhi u đ ng v t khác [13]. Ngoài ra, r ng ng p m n
còn có vai trò to l n trong vi c b o v b bi n, b sông, h n ch xói mòn, s t l đ t,
đi u hoà khí h u.

Hình 1.1: S đ di n th sinh thái r ng ng p m n [13]
Di n th nguyên sinh r ng ng p m n là m t quá trình ph c h i b ng tái sinh t nhiên
c a môi tr

ng r ng ven bi n. Quá trình này th c hi n nh vào nh ng quy lu t v n

đ ng c a hàng lo t các chu trình t nhiên ven bi n đ

c k t h p v i nhau, đan xen và

thúc đ y l n nhau. Ch ng h n chu trình truy n h t gi ng nh ch đ nh t tri u ven
bi n đ n nh ng vùng đ t

t do tri u t o nên

nh ng th i đi m nh t đ nh. Nh ng đ

truy n h t gi ng có hi u qu trên nh ng vùng ch đ ng p tri u khác nhau, hi n t

“ thai sinh” (tr m m) c a m t s loài cây h

c, h M m, các h này là thành ph n

ch y u c a h th c v t ven bi n mi n B c. Nh hi n t

6

ng

ng này mà các loài qu mi n


là có th bám vào đ t là có th tr thành cây. Ngh a là đ có r ng ng p m n ven bi n,
môi tr

ng sinh thái t ng th đã là m t quá trình th ng nh t [2].

Chính vì v y, r ng ng p m n đ

c coi là ngu n tài nguyên quan tr ng c n đ

cb o

v và phát tri n.
1.1.2. T ng quan v HST RNM trên th gi i
Hi n nay RNM phân b trên kho ng 123 Qu c gia và vùng lãnh th , v i di n tích
150.000 km2, trong đó l n nh t là Indonexia 21%; Braxin 9%, Úc 7%[24]...b t ch p
nh ng n l c ph c h i

m ts n

c thì di n tích RNM v n đang m t d n v i t c đ

g p 3 - 4 l n so v i r ng trên đ t li n (35.500 km2 di n tích RNM trên th gi i bao
g m c đ t li n và ngoài bi n đã b m t t n m 1980). Trong 3 th p k qua, có đ n 1/5
RNM c a th gi i đã bi n m t, m c dù t c đ phá RNM đã gi m 0,7% hàng n m.
Nguy c ti p t c nuôi tôm

t và phá h y c nh quan ven bi n thì có th gây ra s đe

d a v kinh t c ng nh môi tr

ng sinh thái. Nghiên c u

cl

ng m i hecta RNM

s t o ra ngu n thu t 2000 - 9000 USD nhi u h n so v i l i nhu n t vi c nuôi tr ng
th y s n, nông nghi p và du l ch.

ây là nguyên nhân khi n liên h p qu c lo ng i

RNM bi n m t ngày càng nhi u [24].
Liên Hi p Qu c

c tính các loài ng p m n liên quan đ n 30% t ng thu nh p ngành

đánh b t cá và g n 100% c a ngành đánh b t tôm

liên quan t i Queensland (Úc) đ
th

ông Nam Á. RNM và các loài

c cho là t o nên 75% thu nh p ngành th y s n

ng m i. Khía c nh lâm nghi p c a RNM c ng r t quan tr ng v kinh t . Cây thân

g m c dày đ c, kh n ng ch ng th m và m i m t cao. " i u hi m có là nó cho n ng
su t cao nên b n có th thu ho ch quay vòng liên t c"[10].
Nh v y có th th y r ng, HST RNM trên th gi i phân b không đ ng đ u, nh ng n i
t p trung nhi u RNM th

ng có khí h u và đ a hình thu n l i. T c đ suy thoái RNM

c ng khác nhau t i các n i trên th gi i và nguyên nhân ch y u v n là do quá trình đô
th hóa, ô nhi m môi tr
ng

ng, bi n đ i khí h u và nh ng ho t đ ng xâm h i t con

i. Nh ng t ch c v môi tr

ng và HST trên th gi i c ng đang r t n l c trong

vi c b o v và ng n ch n s suy thoái RMN. Tuy nhiên đ phát tri n và s d ng b n

7

v ng HST RNM c n có s chung tay c a c c ng đ ng c ng nh ý th c, trách nhi m
c a m i con ng

i trên trái đ t này.

1.1.3. Phân b RNM

Vi t Nam

Vi t Nam có hình ch S v i m t m t phía
n

c ven bi n r t l n. C n

ông giáp bi n vì v y di n tích đ t ng p

c có 29 t nh và thành ph có r ng và đ t ng p m n ven

bi n ch y t Móng Cái đ n Hà Tiên trong đó:
- 5 t nh ven bi n B c B : Qu ng Ninh, H i Phòng, Thái Bình, Ninh Bình, Nam

nh.

- 14 t nh ven bi n mi n Trung: t Thanh Hoá đ n Bình Thu n.
- 10 t nh ven bi n ông Nam B và Tây Nam: Bà R a V ng Tàu đ n Kiên Giang.
B ng 1.1: Phân vùng r ng ng p m n ven bi n V t Nam [28]
Mi n

Ven bi n B c

b
Ven bi n
Trung b
Ven bi n
Nam B

Ti u vùng

Vùng
ông b c Qu ng
Ninh

Móng Cái- Ba Ch
Ba Ch - Uông Bí
Uông Bí- Yên H ng

ng b ng B c
B

Nam Tri u- V n Úc
V n Úc- L ch Tr ng

B c trung b
Nam trung b
ông Nam B
ng b ng Nam
B

L ch Tr ng- Ròn
Ròn- H i Vân

H i Vân- V ng Tàu
V ng Tàu- Soài R p
Soài R p- M Th ch
M Th ch- B n Háp
B n Háp- Hà Tiên

Ghi chú

H sông Thái
Bình
H sông H ng

Ba N 568 km
ng b ng sông
C u Long, Tây
Nam bán đ o Cà
Mau

R ng ng p m n phân b khá đ ng đ u tr i dài su t t B c vào Nam xuyên su t ven
bi n.

ven bi n đ ng b ng B c B c ng có nh ng d i RNM tr ng t nh ng n m đ u

th k 20, nh ng vào cu i th k này h u h t RNM b phá đ tr ng cói xu t kh u r i
chuy n sang nuôi tôm. T n m 1994 đ n nay nh s h tr c a H i Ch th p đ

an

M ch (DRC) và JRC nên m t di n tích khá l n RNM ph c h i và tr ng thêm. Khu
ông B c (Qu ng Ninh) vào nh ng n m 60 c a th

quan ni m c a lãnh đ o đ a ph

k 20 có kho ng 20.000 ha. Do

ng cho các d i RNM d ng b i th p không ph i là

r ng mà là đ t hoang, nên tình tr ng phá RNM b a bãi đ l y đ t s n xu t nông
nghi p, làm ru ng mu i và đ c bi t là làm đ m tôm đã làm suy thoái và thu h p m nh
8


di n tích. Theo th ng kê c a S Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn Qu ng Ninh
(2001) thì

9 huy n ven bi n và h i đ o, t 1998 đ n 2003 đã có 2.375ha chuy n sang

nuôi tôm và 134 ha
T th k 20,
đ

thành ph H Long dành cho xây d ng.

Cà Mau - n i có di n tích RNM l n nh t Vi t Nam, h u h t RNM

c x p vào lo i r ng s n xu t và khai thác luân k (25-30 n m). S n ph m chính là

g xây d ng, than đ

c, v t, ta nanh và c i. Trong chi n tranh hoá h c c a M (1962-

1969) h n 150.000 ha RNM

Nam B đã b hu di t (Phan Nguyên H ng và cs,

1997). Vào nh ng n m 80, khi phong trào nuôi tôm xu t kh u phát tri n m nh, RNM
mi n Nam đã b chuy n đ i thành các đ m tôm. Theo tiêu chí c a B Nông nghi p
và phát tri n nông thôn, t l di n tích gi a nuôi tôm và r ng là 30% tôm, 70% r ng.
Nh ng trên th c t , t l này không đ

c đ m b o, di n tích nuôi tôm đang ngày càng

t ng và di n tích r ng thì đang có xu h

ng gi m.

Di n bi n r ng ng p m n qua các n m t n m 1943 đ n n m 2000, di n tích r ng ng p
m n suy gi m nghiêm tr ng. N m 1943 di n tích RNM là 408500 ha đ n n m 1962 còn
290000 ha gi m g n 100000 ha (Hình 1.2). Nh v y di n tích RNM liên t c suy gi m
trong h n n a th k qua. Các nguyên nhân chính là do chi n tranh v i vi c quân đ ch
s d ng nhi u lo i ch t hóa h c đ h y di t các cánh r ng, bom, mìn làm di n tích r ng
b suy gi m nghiêm tr ng. Sau khi k t thúc chi n tranh, thì vi c phá RNM và đ p b kè
làm đ m nuôi tr ng th y s n ng n c n s l u thông n

c m n làm ch t RNM x y ra khá

ph bi n t i h u h t các t nh có RNM trong toàn qu c. Gió bão, sóng bi n tàn phá r ng
làm s t l . T i nhi u đi m ven bi n hi n t
nh h

ng s t l do sóng bi n, h i l u đ c bi t là do

ng c a bão đã làm b t g c cây RNM nh t là r ng m i tr ng, r ng tr ng b ng tr

m m. V n đ ô nhi m môi tr

ng c ng là nguyên nhân làm nh h

ng đ n di n tích

RNM, do vi c th i các ch t r n, ch t l ng trong sinh ho t, s n xu t, m t s l

ng l n

phân hóa h c, thu c tr sâu d th a trong nông nghi p đã đ vào sông r ch nh h

ng

x u đ n RNM. Ngoài ra còn các nguyên nhân khác nh vi c khai thác g , c i và tài
nguyên th y s n trong RNM quá m c, ch a có chính sách t o đ ng l c thu hút ng
dân và c ng đ ng đ a ph

i

ng tham gia vào vi c b o v và phát tri n RNM...

T n m 2000 di n tích r ng đã có chuy n bi n tích c c, di n tích r ng ng p m n t ng
do vi c th c hi n t t công tác tuyên truy n v vai trò và ý ngh a c a HST RNM nên hi u
9

bi t c a ng

i dân đ

c nâng lên và chính sách c a nhà n

c v qu n lý RNM h p lý,

s quan tâm c a các t ch c qu c t ...

Hình 1.2: Di n tích r ng ng p m n c a Vi t Nam qua các n m [3]
1.1.4. Qu n lý r ng b n v ng
1.1.4.1. Qu n lý
Ho t đ ng qu n lý b t ngu n t s phân công, h p tác lao đ ng. Nh v y, qu n lý là
m t ho t đ ng khách quan n y sinh khi c n có n l c t p th đ th c hi n m c tiêu
chung. Qu n lý di n ra

m i t ch c, t ph m vi nh đ n l n, t đ n gi n đ n ph c

t p. Trình đ xã h i hóa càng cao, yêu c u qu n lý càng cao và vai trò c a nó càng
t ng lên [19].
V n i dung, thu t ng “qu n lý” có nhi u cách di n đ t khác nhau. V i ý ngh thông
th

ng, ph bi n thì qu n lý có th hi u là “ho t đ ng nh m tác đ ng m t cách có t

ch c và đ nh h

ng c a ch th qu n lý vào m t đ i t

các quá trình xã h i và hành vi c a con ng
c ađ it

-

i nh m duy trì tính n đ nh và phát tri n

ng theo nh ng m c tiêu đã đ nh” [19].

1.1.4.2. Qu n lý r ng b n v ng
nh ngh a qu n lý r ng b n v ng:

10

ng nh t đ nh đ đi u ch nh


Trong th i gian g n đây, qu n lý r ng b n v ng (QLRBV) đã tr thành m t nguyên
t c đ i v i qu n lý kinh doanh r ng đ ng th i c ng là m t tiêu chu n mà qu n lý kinh
doanh r ng ph i đ t t i. Hi n t i có hai đ nh ngh a đang đ

c s d ng

Vi t Nam

[19].
Theo ITTO (t ch c g nhi t đ i qu c t ), QLRBV là “quá trình qu n lý nh ng lâm
ph n n đ nh nh m đ t đ

c m t ho c nhi u h n nh ng m c tiêu qu n lý r ng đã đ

ra m t cách rõ ràng, nh đ m b o s n xu t liên t c nh ng s n ph m và d ch v mong
mu n mà không làm gi m đáng k nh ng giá tr di truy n và n ng su t t

ng lai c a

r ng và không gây ra nh ng tác đ ng không mong mu n đ i v i môi tr

ng t nhiên

và xã h i”. Theo Ti n trình Hensinki, QLRBV là s qu n lý r ng và đ t r ng theo
cách th c và m c đ phù h p đ duy trì tính đa d ng sinh h c, n ng su t, kh n ng tái
sinh, s c s ng c a r ng và duy trì ti m n ng c a r ng trong quá trình th c hi n và
trong t

ng lai, các ch c n ng sinh thái, kinh t và xã h i c a r ng

c p đ a ph

ng,

c p qu c gia và toàn c u và không gây ra nh ng tác h i đ i v i HST khác [19].
- Các nguyên lý qu n lý r ng b n v ng:
Nguyên lý th nh t: S bình đ ng gi a các th h trong s d ng tài nguyên r ng
Cu c s ng con ng

i luôn g n v i s d ng tài nguyên thiên nhiên và đ s d ng hi u

qu chúng ta c n ph i b o v tài nguyên thiên nhiên vì tài nguyên thiên nhiên không
ph i là vô t n, vì v y c n s công b ng, bình đ ng trong s d ng tài nguyên nói chung

và tài nguyên r ng nói riêng, phù h p v i yêu c u c a phát tri n b n v ng: Phát tri n
b n v ng là s phát tri n nh m th a mãn các nhu c u hi n t i c a con ng
không t n h i t i s th a mãn các nhu c u c a th h t

i nh ng

ng lai [27].

Nguyên lý th hai: Trong qu n lý tài nguyên r ng b n v ng, s phòng ng a, nó đ
hi u là:

đâu có nh ng nguy c suy thoái ngu n tài nguyên r ng và ch a có đ c s

khoa h c thì ch a nên s d ng bi n pháp phòng ng a suy thoái v môi tr

ng.

Nguyên lý th ba: S bình đ ng và công b ng trong s d ng tài nguyên r ng
th h .

c

cùng

ây là m t v n đ khó, b i vì trong khi c t o ra s công b ng cho các th h

11


t

ng lai thì chúng ta v n ch a t o đ

s ng

c nh ng c h i bình đ ng cho nh ng ng

i

th h hi n t i.

Nguyên lý th t : Tính hi u qu , tài nguyên r ng ph i đ

c s d ng h p lý và hi u

qu nh t v m t kinh t và sinh thái.
1.1.5. Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng
* Khái ni m:
Khái ni m qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng là m t khái ni m r ng và đa
ngh a theo tính ng d ng c a nó trong th c ti n, đ c p s tham gia c a các c ng đ ng
có l i ích liên quan trong qu n lý tài nguyên đ t và n
ngu n l i th y s n.

c, r ng và đ ng v t hoang dã,

ó là hình th c qu n lý đã và đang áp d ng

nhau trên th gi i. N i dung c a ph

nhi u vùng khác

ng pháp là l y c ng đ ng làm tr ng tâm trong

vi c qu n lý ngu n tài nguyên ven b .

a c ng đ ng tham gia tr c ti p v i h th ng

qu n lý, t khâu bàn b c t i vi c lên k ho ch th c hi n, tri n khai các ho t đ ng và
nh n xét, đánh giá sau khi th c hi n. ây là hình th c qu n lý đi t d
theo nguy n v ng, nhu c u th c t và ý t

i lên, th c hi n

ng c a c ng đ ng, trong đó các t ch c

qu n chúng đóng vai trò nh m t công c h tr thúc đ y cho các ho t đ ng c ng
đ ng.
Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng là quá trình qu n lý tài nguyên ven
bi n do nh ng ng
nhi u ng

i ph thu c vào ngu n tài nguyên đ x

ng. Vì v y, ngày càng

i s d ng tài nguyên tham gia vào qu n lý ngu n tài nguyên ven bi n và

trách nhi m qu n lý mang tính ch t đ a ph

ng. Ý th c trách nhi m, s tuân th pháp

lu t do đó c ng t ng lên.
Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng là ho t đ ng nh m đ nh h
v n đ thông qua ki m soát qu n lý tài nguyên mang tính ch t đ a ph

ng các

ng h n. Khi

qu n lý tài nguyên d a vào c ng đ ng tr nên ti n b h n nó s gi i quy t các v n đ
c a c ng đ ng ven bi n m t cách toàn di n.
Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng là chi n l

c toàn di n nh m xác đ nh

v n đ mang tính ch t nhi u m t nh h

ng ven bi n thông qua s

ng đ n môi tr

12


tham gia tích c c và có ý ngh a c a c ng đ ng ven bi n. i u quan tr ng là chi n d ch
này tìm cách xác đ nh v n đ c t lõi c a s ti p c n tài nguyên m t cách t do, b t
công và không hi u qu , b ng cách t ng c
v i ngu n tài nguyên c a h .
bi n đ

ng s ti p c n và ki m soát c a c ng đ ng

ây là m t quá trình mà qua đó nh ng c ng đ ng ven

c t ng quy n l c v chính tr và kinh t đ h có th đòi và giành quy n l c

nên h u h t các c ng đ ng đ u thi u kh n ng t kh i x

ng quá trình thay đ i. Chính

đi u này là m t trong nh ng nhân t đã d n đ n các t ch c và c quan bên ngoài
tham gia, làm cho quá trình liên quan đ n qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng
đ ng tr nên d dàng h n, k c vi c t ch c c ng đ ng [27].
* Nguyên t c c a qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng:
- T ng quy n l c (trao quy n)
nh ng c ng đ ng ven bi n, t ng quy n l c là s phát tri n c a s c m nh (quy n l c)
th c hi n vi c ki m soát qu n lý ngu n tài nguyên mà các c ng đ ng này ph i ph
thu c.
B ng vi c t ng c

ng s ki m soát và ti p c n c a c ng đ ng đ i v i tài nguyên ven

bi n s t o ra c h i t t h n cho tích l y l i ích kinh t đ a ph
c ng đ ng qu n lý t t tài nguyên c ng có th đ

ng. Các t ch c t i

c công nh n nh nh ng ng

i c ng

tác h p pháp trong vi c qu n lý tài nguyên ven bi n. S t ng quy n l c c ng có ngh a
là xây d ng ngu n nhân l c và kh n ng c a c ng đ ng đ qu n lý có hi u qu ngu n
tài nguyên c a h theo cách b n v ng.
- S công b ng
Nguyên t c công b ng g n li n v i nguyên t c t ng quy n l c. S công b ng có ngh a
là có s bình đ ng gi a m i ng
b ng ch có th đ t đ

i và m i t ng l p đ i v i nh ng c h i. Tính công

c khi m i ng

i đ u có quy n ti p c n bình đ ng đ i v i nh ng

c h i t n t i đ phát tri n, b o v và qu n lý ngu n tài nguyên ven bi n m t cách t o
ra nh ng c ch có th b o đ m cho vi c b o v và b o t n ngu n tài nguyên ven bi n
đ s d ng cho t

ng lai.

- Tính h p lý v sinh thái và s phát tri n b n v ng
13


Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng thúc đ y nh ng k thu t và th c hành
không ch đ phù h p v i nh ng nhu c u v kinh t , xã h i, v n hóa c a c ng đ ng mà
còn là h p lý v sinh thái. Do đó, nh ng k thu t ph i th a nh n s c ch u đ ng và ti p
thu c a ngu n tài nguyên và HST.
S phát tri n b n v ng có ngh a là ph i cân nh c, nghiên c u tr ng thái và b n ch t

c a môi tr

ng t nhiên trong khi theo đu i phát tri n kinh t mà không làm t n h i

đ n phúc l i c a th h t
“Ng

ng lai. Quan tâm đ n môi tr

i qu n gia”. Nguyên t c này th a nhân m i ng

c a Trái

ng đ

c l ng vào nguyên t c

i đ u là ng

i b o v bình d

t này.

- Tôn tr ng nh ng tri th c truy n th ng / b n đ a
Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng th a nh n giá tr c a tri th c và hi u
bi t b n đ a. Khuy n khích vi c ch p nh n và s d ng nh ng tri th c truy n th ng/b n
đ a trong quá trình và ho t đ ng khác nhau c a mình.
- S bình đ ng
Qu n lý tài nguyên ven bi n d a vào c ng đ ng th a nh n vai trò đ c đáo và s đóng
góp c a nam và n gi i trong l nh v c s n xu t và tái s n xu t. Nó thúc đ y c h i

bình đ ng c a c hai gi i trong s tham gia có ý ngh a vào vi c qu n lý tài nguyên
[27].
1.1.6. Các mô hình qu n lý RNM

Vi t Nam

Trên th c t vi c qu n lý r ng nói chung và RNM nói riêng

Vi t Nam hi n nay đang

có 4 mô hình qu n lý ch y u là:
Mô hình 1: R ng do c ng đ ng qu n lý theo truy n th ng, đ

c pháp lu t công nh n

Hình th c qu n lý này đã có t lâu đ i, tuy nhiên đ n n m 1991, khi ban hành lu t B o
v và phát tri n r ng thì m t s khu r ng qu n lý theo hình th c này m i đ
nh n thu c quy n s h u c a ng
có trách nhi m qu n lý và h

c công

i dân, đ i v i hình th c qu n lý này thì c ng đ ng

ng l i theo truy n th ng đã có t tr

c đây

Mô hình 2: C ng đ ng dân c nh n khoán b o v cho các ch r ng nhà n
14

c


ây là hình th c c ng đ ng dân c nh n khoán b o v r ng theo nhi u hình th c khác
nhau nh : Theo h gia đình, nhóm đ ng s thích ho c toàn b c ng đ ng dân c thôn
b n. Tuy nhiên, hình th c này thì c ng đ ng dân c ch là ng
r ng nhà n

c, v i thù lao ít i, không đ

ch

i làm thuê cho các ch

ng l i gì đáng k

t r ng, nên trách

nhi m, tính tích c c c a h trong vi c b o v và qu n lý r ng c ng không cao. Trong
t

ng lai, mô hình này c n ph i đ

tr c ti p qu n lý và h

ng l i

c c i ti n theo h

ng giao cho c ng đ ng dân c

nh ng khu r ng g n li n v i n i c trú c a dân c .

Mô hình 3: R ng và đ t lâm nghi p đ

c chính quy n đ a ph

ng (c p t nh) giao cho

c ng đ ng dân c qu n lý
ây là mô hình qu n lý b

c đ u mang l i hi u qu nh t đ nh, hi n nay

(nh t là các t nh đang có các d án h p tác v i n

nhi u t nh

c ngoài v lâm nghi p xã h i/lâm

nghi p c ng đ ng) đã thí đi m th c hi n mô hình này b ng cách giao đ n c ng đ ng
dân c m t s di n tích r ng và h

ng d n h qu n lý, có nh ng chính sách h h

l i c th t r ng, t đó c ng đ ng dân c nh n th y đ

ng

c vai trò và trách nhi m c a

mình trong qu n lý r ng.
Mô hình 4: C ng đ ng dân c và nhà n

c cùng qu n lý r ng

ây còn g i là mô hình đ ng qu n lý, mô hình này xu t hi n
song đã mang l i nh ng hi u qu nh t đ nh.

Vi t Nam ch a lâu

ng qu n lý là ki m tra, đánh giá kh

n ng c a các ho t đ ng và quá trình phát tri n nông thôn đ đ a ra các l a ch n và
k ch b n (tính nh t quán v tri th c) khi gi i quy t v i s di n gi i còn b t đ ng và s
thay đ i liên t c trong ch c n ng c a chúng h

ng t i [30].

ng qu n lý ngu n tài nguyên thiên nhiên là m t th a thu n đ i tác trong đó nhóm
ng

i s d ng tài nguyên có quy n s d ng tài nguyên thiên nhiên trên đ t ch s h u

c a nhà n

c (khu v c đã xác đ nh) đ ng th i có trách nhi m qu n lý b n v ng tài

nguyên (g m b o v ). Ng

i s d ng tài nguyên và các chính quy n đ a ph

nhau đàm phán th a thu n đ i t

ng nào th làm gì,

m t bao nhiêu trên m t di n tích tài nguyên c th đ
chính nh ng ng

i s d ng tài nguyên.

15

ng cùng

đâu, khi nào, b ng cách nào và
c th c hi n và giám sát b i


ng qu n lý là m t bi n pháp hi u qu đ duy trì và t ng c

ng ch c n ng phòng h

c a đai RNM và đ ng th i cung c p sinh k cho các c ng đ ng đ a ph
c

ng. Vi c t ng

ng ch c n ng phòng h c a RNM có ý ngh a r t quan tr ng cho vùng duyên h i

b i nh ng tác đ ng tiêu c c có th gây ra do bi n đ i khí h u.
đ ng qu n lý đ t hi u qu , đi u ch y u là có s h tr toàn di n c a chính quy n
t t c các c p (t nh đ n huy n đ n xã), có s tuân th quy t c có “s tham gia” và s
th a thu n c a t t c các bên liên quan và ban qu n tr nhi u thành ph n.
1.2. Khái quát chung v đ a bàn nghiên c u
1.2.1. i u ki n t nhiên
1.2.1.1. V trí đ a lý
H u L c là vùng đ ng b ng ven bi n c a t nh Thanh Hoá, cách trung tâm thành ph
Thanh Hoá 25 km v phía ông B c, trên v tuy n t 19015’23’’ - 20004’10’’ v đ B c
và kinh tuy n t 105054’45’’ - 106004’30’’ kinh đ
H uL cđ

ông.

c bao b c b i các con sông: Phía B c là sông Lèn, phía Nam là sông C u

Sài và sông L ch Tr

ng, phía

ông giáp Bi n

thu và phát tri n kinh t t ng h p.
i L c và Tri u L c theo h

ông thu n l i cho giao thông đ

ng b có qu c l 1A đi qua các xã

ng

ng L c,

ng B c Nam. Qu c l 10 ch y xuyên su t toàn huy n

qua các xã Liên L c, Hoa L c, Th nh L c, Th Tr n…đ n h t xã Thu n L c.

ây là

các tuy n giao thông quan tr ng t o th m nh đ khu v c phía Tây huy n H u L c tr
thành khu đô th công nghi p [16].
Ph m vi ranh gi i huy n H u L c:
- Phía B c: Giáp v i huy n Hà Trung và huy n Nga S n.
- Phía Nam: Giáp huy n Ho ng Hoá.
- Phía ông: Giáp Bi n ông.
- Phía Tây: Giáp sông Mã (Hình 1.3).

16


Hình 1.3: B n đ hành chính huy n H u L c
1.2.1.2.

a hình

a hình c a H u L c nghiêng d n t Tây B c xu ng

ông Nam t o thành hình lòng

ch o nên có th chia H u L c thành 3 vùng nh sau:
- Vùng đ i: N m

phía Tây B c c a huy n bao g m các xã Châu L c, Tri u L c,

i

L c v i di n tích 2.165,0 ha chi m 15,2% di n tích đ t t nhiên c a toàn huy n.
- Vùng đ ng b ng bao g m các xã:

ng L c, Thành L c, C u L c, Ti n L c, Phong

L c, Tuy L c, L c Tân, L c S n, M L c, V n L c, Thu n L c, Th nh L c, Xuân
L c, Th Tr n v i di n tích 6.578,09 ha chi m 46,49% di n tích t nhiên toàn huy n.
- Vùng ven bi n g m các xã: Liên L c, Quang L c, Hoa L c, Phú L c, Hoà L c, H i
L c, Minh L c, H ng L c, a L c, Ng L c v i di n tích 5.406,59 ha, chi m 38,29%
di n tích t nhiên toàn huy n [16].

17