LUẬN văn THẠC sĩ KINH tế CHÍNH TRỊ PHÁT TRIỂN hợp tác xã KIỂU mới ở QUẬN hà ĐÔNG, THÀNH PHỐ hà nội HIỆN NAY

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết đầy đủ
Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá
Hợp tác xã
Hợp tác xã nông nghiệp
Hội đồng nhân dân
Kinh tế - xã hội
Kinh tế thị trường
Lực lượng sản xuất
Tổng sản phẩm quốc nội
Quan hệ sản xuất
Uỷ ban nhân dân
Xã hội chủ nghĩa

Chữ viết tắt
CNH, HĐH
HTX
HTXNN
HĐND
KT-XH
KTTT
LLSX
GDP
QHSX
UBND
XHCN


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ

1.1.
1.2.

KIỂU MỚI Ở QUẬN HÀ ĐÔNG
Những vấn đề chung về hợp tác xã, hợp tác xã kiểu mới
Quan niệm, nội dung và những nhân tố tác động
đến phát triển hợp tác xã kiểu mới trên địa bàn quận Hà Đông, thành phố Hà
Nội

Trang
3
11
11

26

Chương 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ KIỂU MỚI Ở QUẬN HÀ
36

ĐÔNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

2.1.

Thuận lợi và khó khăn

về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội trong
phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội

36

2.2.

Thành tựu, hạn chế, nguyên nhân và những vấn đề đặt
ra đối với phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội

47

Chương 3 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ KIỂU MỚI

Ở

QUẬN HÀ ĐÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI THỜI GIAN TỚI

3.1.

Quan điểm phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông thành phố Hà
Nội

3.2.

64

Giải pháp chủ yếu phát triển hợp tác xã kiểu mới ở
quận Hà Đông thành phố Hà Nội thời gian tới

KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

64

73
86
89
94


MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Hợp tác xã là hình thức tổ chức

kinh tế nòng cốt trong thành phần kinh tế tập thể thực hiện

chính sách nhất quán của Đảng về phát triển KTTT định hướng XHCN. Đó chính là phương thức thích hợp xây dựng
QHSX trong nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp phù hợp với trình độ phát triển LLSX tương ứng; đồng thời góp phần
phát triển KT - XH, cải thiện đời sống văn hoá, tinh thần cho nhân dân, xoá đói giảm nghèo một cách bền vững, dần đưa
tinh thần hợp tác thành văn hoá trong xã hội. Tổng kết 5 năm thực hiện chuyển đổi HTX theo Luật HTX 1996, hội nghị
TW5 khoá IX đã ra Nghị quyết về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”. Trên cơ sở nghị
quyết của Đảng và thực tiễn hoạt động của HTX kiểu mới, Quốc hội đã thông qua Luật HTX sửa đổi 2003 và Luật HTX
2012.

Thực hiện đường lối đổi mới HTX của Đảng, hầu hết các địa phương
đã tập trung chỉ đạo chuyển đổi HTX kiểu cũ sang HTX kiểu mới cho phù
hợp với nền kinh tế thị trường. Xuất phát từ đặc điểm

KT-XH của từng địa phương, việc

chuyển đổi các HTX đã diễn ra hết sức đa dạng và phong phú. Đáng chú ý là đã xuất hiện nhiều HTX kiểu mới làm ăn có
hiệu quả, đáp ứng nguyện vọng và lợi ích của xã viên, nhất là trong phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hoá lớn, song

còn nhiều HTX hoạt động chưa thật sự hiệu quả. Do vậy, việc nghiên cứu về hợp tác xã kiểu mới hiện nay là vấn đề cấp
bách cả về lí luận và thực tiễn.

Hà Đông là một quận trẻ, được sáp nhập vào thành phố Hà Nội thời
gian chưa lâu, nhưng tốc độ đô thị hóa nhanh và mạnh. Do việc thu hồi đất
nông nghiệp để làm các dự án trọng điểm xứng tầm với một quận phát triển
thì chuyển đổi mô hình HTX nông nghiệp sang HTX kinh doanh dịch vụ sẽ
tạo điều kiện cho người dân phát triển kinh tế bền vững.
Từ khi Luật HTX đi vào cuộc sống, cùng với cả nước, HTX kiểu mới trên địa bàn quận Hà Đông đã có những
bước phát triển đáng ghi nhận, đáp ứng nhu cầu nhất định của những người lao động, hộ sản xuất kinh doanh nông
nghiệp, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển KT- XH của địa phương. Tuy nhiên hoạt động của HTX kiểu mới ở
quận Hà Đông cũng còn bộc lộ nhiều hạn chế và yếu kém. Thực tế, việc chuyển đổi HTX còn mang tính hình thức, phát
triển chậm, lợi ích đem lại cho các thành viên chưa nhiều, số người lao động thực sự tham gia còn ít...

Có nhiều

vấn đề cần lý giải cho thực trạng đó của HTX kiểu mới ở quận Hà Đông và khắc phục được

những hạn chế sẽ giúp HTX phát triển có hiệu quả, phát huy vai trò hỗ trợ đắc lực cho kinh tế hộ và trang trại, gắn với
quá trình CNH,HĐH nông nghiệp, nông thôn.

Với lí do

trên, vấn đề “Phát triển

hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông thành

phố Hà Nội” được học viên chọn làm đề tài luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh tế chính trị.
2.

Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Hợp tác xã là một hình thức tổ chức kinh tế tập thể đóng vai trò nòng
3


cốt trong phát triển kinh tế của nhiều quốc gia. Đặc biệt hiện nay, các HTX
được coi là lực lượng vững mạnh, nhất là trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp
ở một số nước châu Á như Nhật Bản, Ấn Độ, Thái Lan, Maylaysia… Ở nước
ta, trong hơn 50 năm qua, hình thức kinh tế này tuy có quá trình phát triển với
các nấc thang và có bước thăng trầm khác nhau, nhưng thực tế đã chứng tỏ
chủ trương phát triển hình thức HTX của Đảng và Nhà nước là hoàn toàn
đúng đắn.
Đến nay, đã có khá nhiều công trình khoa học nghiên cứu kinh tế tập
thể nói chung, về HTX nói riêng ở trong và ngoài nước. Dưới đây xin nêu
một số công trình chủ yếu đã được công bố:
- Yoshitada Nakaoka – Giám đốc Viện phát triển HTX nông nghiệp
châu Á – Nhật Bản (IDACA) Tokyo (1998), Lịch sử phát triển HTX nông
nghiệp Nhật Bản. Bài viết cho biết các thời kỳ phát triển nông nghiệp của
Nhật Bản từ khi hình thành (năm 1840) đến năm 1998, trong đó cho biết các
loại hình HTX ở Nhật Bản và những đánh giá về các thời kỳ phát triển này
theo quan điểm của tác giả.
- Tổ chức hỗ trợ và phát triển các HTX Thụy Điển (1988), Giới thiệu
Trung tâm HTX Thụy Điển (SCC) là một tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ sự phát
triển các HTX, các tổ chức của nông dân và các tổ chức ở các nước đang phát
triển; trong đó giới thiệu các loại hình HTX ở Thụy Điển hiện nay.
- E.Mogensen, chuyên gia về HTX, Văn phòng lao động quốc tế ILO
(1995), Giới thiệu phong trào HTX tiêu dùng ở Đan Mạch kể từ khi bắt đầu
thành lập (năm 1866) đến năm 1995. Bài viết giới thiệu đây là một hình thức
tổ chức phát triển cộng đồng trong lĩnh vực lưu thông có sức cạnh tranh rất

lớn trên thị trường. Phân tích cơ chế vận hành và vai trò của Nhà nước, hình
thức dân chủ đối với sự phát triển hình thức kinh tế này.
- PGS, TS Hoàng Kim Giao (1997), HTX ở Ixraen, trong tài liệu phục
vụ nghiên cứu đề tài Kinh tế hợp tác, một số vấn đề lý luận và thực tiễn, do
4


Viện Kinh tế HTX thuộc Liên minh các HTX Việt Nam chủ trì. Giới thiệu
quá trình phát triển của các loại hình HTX ở Thái Lan từ khi thành lập tổ
chức đầu tiên (năm 1916) đến nay, bao gồm HTX nông nghiệp, HTX định cư
đất đai, HTX tiêu dùng, HTX tín dụng và tiết kiệm…
- PGS, TS Hoàng Kim Giao (1997), HTX ở Indonexia, trong tài liệu
phục vụ nghiên cứu đề tài Kinh tế hợp tác, một số vấn đề lý luận và thực tiễn,
do Viện Kinh tế HTX thuộc Liên minh các HTX Việt Nam chủ trì. Phân tích
các chính sách của chính phủ nước này về phát triển HTX từ năm 1958 đến
những năm gần đây, chỉ ra vai trò của chính phủ trong quản lý phát triển hình
thức tổ chức này ở Indonexia.
- Hội đồng Trung ương Liên minh các HTX Việt Nam, Viện Kinh tế
HTX (1997), Báo cáo nghiệm thu đề tài kinh tế hợp tác, một số vấn đề lý luận
và thực tiễn, do PGS, TS Hoàng Kim Giao làm chủ nhiệm. Phân tích một số
vấn đề lý luận về kinh tế hợp tác, các loại hình kinh tế hợp tác, vai trò của
Nhà nước đối với khu vực kinh tế hợp tác và một số kiến nghị phát triển
phong trào hợp tác hóa ở nước ta theo mô hình mới.
- Lương Xuân Quỳ, Nguyễn Thế Nhã (1999), “Đổi mới tổ chức và
quản lý các Hợp tác xã trong nông nghiệp và nông thôn”, NXB Nông nghiệp,
Hà Nội. Cuốn sách phân tích thực trạng quản lý các HTX nông nghiệp ở Việt
Nam kể từ khi thành lập và kiến nghị giải pháp đổi mới phương thức quản lý
đáp ứng yêu cầu phát triển mô hình HTX theo Luật HTX ban hành năm 1996.
- Phạm Thị Cần, Vũ Văn Phúc, Nguyễn Văn Kỷ (2003), “ Kinh tế Hợp
tác trong nông nghiệp ở nước ta hiện nay”, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn về HTX để phân tích đánh
giá thực trạng mô hình HTX ở nước ta từ khi thành lập đến nay, đề xuất giải
pháp phát triển nó trước yêu cầu đổi mới của đất nước.
- Cục HTX và phát triển nông nghiệp hợp tác với tổ chức JICA của
Nhật Bản (2007-2008), Điều tra về tình hình HTX nông nghiệp năm 2004 và
5


công bố “Dự án tăng cường chức năng HTX nông nghiệp, phân tích hoạt
động tiêu thụ sản phẩm của HTX nông nghiệp điển hình”.
- Nguyễn Văn Bình, Chu Tiến Quang, Lưu Văn Sùng: “Kinh tế hợp tác, hợp tác xã ở Việt Nam - Thực trạng
và định hướng phát triển”, Nxb Nông nghiệp, Hà nội, 2001. Các tác giả đã hệ thống hoá quá trình hình thành, phát triển
các loại hình kinh tế hợp tác, HTX trên thế giới và ở Việt Nam với những thành công và tồn tại, từ đó xây dựng những
định hướng phát triển phù hợp với đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước trong TKQĐ.

- GS, TS Hồ Văn Vĩnh (2005),“Phát triển hợp tác xã nông nghiệp trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá
ở nước ta”, Tạp chí Cộng sản, số 8-2005. Ở bài viết này, tác giả đã bàn đến những cách thức chuyển đổi HTXNN kiểu cũ
sang HTXNN kiểu mới trên cơ sở quán triệt đường lối đổi mới HTXNN của Đảng. Tác giả cũng đã nêu lên mối quan hệ
tác động qua lại giữa HTXNN và CNH, HĐH, đồng thời nêu ra những nguyên nhân của sự khó khăn khi phát triển
HTXNN trong thời kì mới và những giải pháp để tháo gỡ khó khăn này.

- Chu Thị Hảo (2006), “Tổ hợp tác trong nông nghiệp, nông thôn Việt
Nam”, NXB nông nghiệp, Hà Nội. Cuốn sách bàn về quá trình phát triển hình
thức tổ hợp tác trong nông nghiệp nước ta từ năm 1958 đến năm 2005.
- PGS, TS Nguyễn Đình Kháng (2009), Chính sách phát triển hợp tác
xã ở Việt Nam, đăng trên Tạp chí kinh tế và dự báo. Phân tích và đánh giá
những nét cơ bản trong chính sách phát triển HTX của Nhà nước ta trong 50
năm qua (1958 – 2008), đề xuất một số giải pháp phát triển của những năm
tiếp theo.
- Hồng Vân (2010), Mô hình kinh tế hợp tác xã của một số nước châu

Á, Tạp chí Công nghiệp. Khái quát các mô hình kinh tế HTX ở một số nước:
Ấn Độ, Nhật Bản, Thái Lan và Malaixia mà Việt Nam có thể tham khảo để
phát triển các loại hình HTX kiểu mới hiện nay.
- Nguyễn Ty “Phong trào HTX Quốc tế qua gần hai thế kỷ”(2010),
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Trong công trình này, tác giả đi sâu, đánh
giá, phân tích những thành tựu, hạn chế của phong trào HTX Quốc tế qua gần
hai thế kỷ, nêu bật những phương hướng, cách làm, mô hình của các HTX
trên thế giới, từ đó chỉ ra những bài học đối với việc xây dựng và phát triển
HTX ở Việt Nam.

6


- Nguyễn Minh Tú “Mô hình tổ chức HTX kiểu mới”( 2012), Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội. Trong công trình này, tác giả đã khái quát toàn bộ
bức tranh HTX từ ngày đầu thành lập đến khi đổi mới; chỉ rõ thành tựu, hạn
chế, nguyên nhân của thành tựu hạn chế cũng như những vấn đề đặt ra cần
giải quyết. Trên cơ sở đó, đề xuất mô hình HTX kiểu mới cùng với những
quan điểm, giải pháp cụ thể phù hợp với mô hình kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa.
Trần Minh Tâm, “Phát triển kinh tế hợp tác ở ngoại thành Thành phố
Hồ Chí Minh - Thực trạng và giải pháp” (2000). Luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại
học Kinh tế Quốc dân thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn nghiên cứu lý luận
và thực tiễn hoạt động của kinh tế hợp tác ở ngoại thành Thành phố Hồ Chí
Minh, chỉ rõ thành tựu, hạn chế và nguyên nhân, trên cơ sở đó đề xuất phương
hướng và một số giải pháp phát triển kinh tế hợp tác ở ngoại thành Thành phố
Hồ Chí Minh.
- Lê Thùy Hương “Kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh Hải Dương, thực
trạng và giải pháp” (2003), Luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại học Kinh tế Quốc
dân Hà Nội. Luận văn làm rõ vai trò, tính tất yếu khách quan của việc phát

triển kinh tế tập thể; đánh giá thực trạng, chỉ ra những thành tựu, hạn chế,
nguyên nhân và những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Trên cơ sở đó, đề xuất
giải pháp phát triển kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
- Bùi Giang Long “Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã
nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay”(2009). Luận văn
thạc sĩ kinh tế, Đại học kinh tế và quản trị kinh doanh Thái Nguyên. Luận văn
đã phân tích, làm rõ cơ sở lý luận về phát triển HTX, khảo sát thực trạng, chỉ
ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của thành tựu, hạn chế cũng như
những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp
chủ yếu nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai
7


đoạn hiện nay.
Ngoài ra, trên các phương tiện thông tin trong nước còn công bố một số
bài viết về HTX ở một số tỉnh (Quảng Nam, Bình Định, Quảng Trị, Thanh
Hóa…) như kinh nghiệm thành công trong phát triển, mô hình phát triển, giải
pháp hay “cú hích” cho phát triển HTX, sự liên kết 4 nhà trong phát triển
HTX, vai trò của Nhà nước trong phát triển kinh tế HTX v.v… Trong đó, có
các bài như: Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị TW5
(khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể
(10/12/2007) của Ban chỉ đạo tổng kết thực hiện Nghị quyết TW5 về kinh tế
tập thể số 1027-BC/BCĐTK (2007). Bỏ quên nông dân, không thể công
nghiệp hóa, hiện đại hóa vững chắc của GS, VS Đào Thế Tuấn và TS Đào
Thế Anh đăng tải trên , 17/7/2008
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu nên trên đã khẳng định sự cần
thiết phát triển kinh tế HTX, nêu các mô hình và kinh nghiệm của một số
nước, địa phương về phát triển kinh tế HTX, vai trò của Nhà nước trong phát
triển hình thức kinh tế này. Đây là những tài liệu tham khảo rất bổ ích để
nghiên cứu khảo sát thực trạng và tìm giải pháp thúc đẩy kinh tế HTX kiểu

mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội mà người nghiên cứu rất coi trọng.
Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có công trình khoa học nào tiến hành
nghiên cứu khảo sát thực tiễn một cách hệ thống để hoàn thiện chính sách
phát triển HTX kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội từ khi đổi mới,
nhất là trong 5 năm trở lại đây. Đề tài mà học viên lựa chọn nghiên cứu không
trùng lặp với một công trình khoa học nào đã được công bố.
3.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

* Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển

HTX kiểu mới ở quận Hà Đông, đề

xuất quan điểm, giải pháp phát triển HTX kiểu mới ở quận Hà Đông thành phố Hà Nội trong thời gian tới.

* Nhiệm vụ nghiên cứu
8


Hệ thống hoá các vấn đề lí luận cơ bản về HTX, HTX kiểu mới.
Phân tích, đánh giá thực trạng của HTX kiểu mới ở quận Hà Đông.
Đề xuất quan điểm, giải pháp phát triển HTX kiểu mới ở quận Hà Đông trong thời gian tới.
4.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu: Phát triển hợp tác xã kiểu mới.
* Phạm vi nghiên cứu

Nội dung: Phát triển HTX kiểu mới được nghiên cứu trong luận văn chủ yếu là các HTX (HTXNN và
HTX phi nông nghiệp) hoạt động trên địa bàn nông thôn.

Phạm vi: Ở quận Hà Đông thành phố Hà Nội.
Thời gian: Từ khi có luật HTX sửa đổi 2012 đến nay.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

* Phương pháp luận
Luận văn dựa trên

phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-

Lênin.

* Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kinh tế chính trị như: phương pháp trừu tượng hoá khoa
học, phương pháp kết hợp lôgíc với lịch sử, kết hợp lý luận với thực tiễn, phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh và
phương pháp chuyên gia.
5.

Ý nghĩa của đề tài

- Luận văn tiếp cận dưới góc độ kinh tế chính trị về phát triển HTX
kiểu mới ở quận Hà Đông nói riêng, ở nước ta nói chung.
- Luận văn là tài liệu tham khảo cho xây dựng và phát triển các HTX
kiểu mới trong nông nghiệp nông thôn ở ở quận Hà Đông.
- Luận văn là tài liệu tham khảo cho giảng dạy kinh tế chính trị ở các nhà trường. Đồng thời là tài liệu tham
khảo đối với các cơ quan, ban ngành của Quận trong lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện có hiệu quả HTX kiểu mới ở
quận Hà Đông giai đoạn 2015 - 2020 và tầm nhìn 2030.
6.

Kết cấu của đề tài

Gồm phần mở đầu, 3 chương, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.

9


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ KIỂU MỚI
Ở QUẬN HÀ ĐÔNG
1.1.

Những vấn đề chung về hợp tác xã, hợp tác xã kiểu mới

1.1.1.

Quan niệm về hợp tác xã

Hợp tác, với tư cách là đặc tính xã hội của lao động, được thực hiện t ừ
khi loài người xuất hiện và ngày càng phát triển như là hình thức tất yếu trong lao động sản xuất và hành động kinh tế của
con người. Nhận định về quá trình sản xuất của con người, C.Mác đã từng chỉ rõ: “Người ta không thể sản xuất được nếu
không kết hợp với nhau theo một cách nào đó để hoạt động chung và để trao đổi hoạt động với nhau. Muốn sản xuất
được, người ta phải có những mối liên hệ và quan hệ nhất định với nhau và quan hệ của họ với giới tự nhiên, tức là việc
sản xuất, chỉ diễn ra trong khuôn khổ và những mối liên hệ và quan hệ xã hội đó”. Có thể nói, hợp tác là một phạm trù
rộng, quá trình thực hiện nó biểu hiện ra ở nhiều hình thức và cấp độ khác nhau, từ đơn giản đến phức tạp, từ đơn ngành
đến đa ngành. Mỗi loại hình kinh tế hợp tác phản ánh đặc điểm, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và hình thức
phân công lao động tương ứng, trong đó kinh tế hợp tác phát triển và được tổ chức ở trình độ cao chính là các hợp tác xã.
Lênin cho rằng: “Chế độ ấy (tức chế độ hợp tác xã) có một ý nghĩa đặc biệt trước hết là về phương diện nguyên tắc (nhà
nước nắm quyền sở hữu tư liệu sản xuất), sau nữa là về phương diện bước quá độ sang một chế độ mới bàng con đường

giản đơn nhất, dễ dàng nhất, dễ tiếp thu nhất đối với người nông dân”.

Hợp tác xã xuất hiện trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa
(giữa thế kỉ XIX), bởi trong nền kinh tế tự do cạnh tranh, để có thể tồn tại và
phát triển, những người sản xuất nhỏ cần phải hợp sức, hợp vốn với nhau
chống lại sự chèn ép, khống chế và bần cùng hoá của tư bản lớn. Từ đây đã
tạo cơ sở cho sự liên kết, hợp tác giữa những người lao động tự nguyện, dân
chủ, bình đẳng. Trên thực tế, ở mỗi nước có những điều kiện kinh tế - xã hội
khác nhau nên sự ra đời và phát triển của các hợp tác xã có những đặc điểm
khác nhau nhưng nói chung, hợp tác xã là động lực kinh tế - xã hội quan
trọng, có nhiều đóng góp vào phúc lợi của dân chúng ở nhiều quốc gia.
Mặc dù có nhiều định nghĩa khác nhau về hợp tác xã, song các loại
hình HTX trên thế giới đều có những điểm chung.
* Quan niệm về HTX được hiểu như sau:

Hợp tác xã được quan niệm

là tổ chức kinh tế do các chủ thể kinh tế tự nguyện góp vốn, góp

sức hình thành; hoạt động chủ yếu nhàm mục đích phục vụ hoạt động kinh tế của các thành viên tham gia với phương
châm giúp đỡ lẫn nhau; nguyên tắc cơ bản của HTX là tự nguyện, bình đẳng, cùng có lợi và quản lý dân chủ ...

Ở nước ta, khi bắt đầu công cuộc xây dựng CNXH, chúng ta thường
10


dùng các khái niệm: tổ đổi công, tập đoàn sản xuất, HTX bậc thấp, bậc cao...
Vào thời kỳ này, kinh tế HTX phát triển mạnh và đã có nhiều đóng góp quan
trọng trong xây dựng nông thôn và phát triển cộng đồng.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến phong trào hợp

tác hóa. Người đã có những bài phát biểu và tham luận về HTX. Người đã
đúc rút lý luận và kinh nghiệm hợp tác xã của thế giới, điển hình là Anh,
Pháp, Đức, Nga, Nhật. Điều kỳ lạ là, quan niệm của Hồ Chí Minh về hợp tác
xã lúc đó rất đúng với nhận thức của quốc tế, trước hết là ICA, ILO và các
nước hiện nay về hợp tác xã, về bản chất, giá trị và nguyên tắc, cách thức tổ
chức hợp tác xã. Hồ Chí Minh trình bày các quan niệm về hợp tác xã một cách
hệ thống, từ lịch sử, mục đích, loại hình hợp tác xã (hợp tác xã tiền bạc, hợp tác
xã mua, hợp tác xã bán, hợp tác xã sinh sản), tổ chức của các loại hợp tác xã,
đến cách thức tổ chức hợp tác xã, với ngôn ngữ dung dị, dễ hiểu, và đặc biệt rất
ngắn gọn: “HTX là hợp vốn, hợp sức với nhau, vốn nhiều, sức mạnh thì khó nhọc ít mà lợi nhiều” .
* Hợp tác xã ở một số nước châu Á
Kinh tế tập thể, trong đó, hợp tác xã đóng vai trò nòng cốt trong phát
triển kinh tế của mỗi quốc gia. Đặc biệt, hiện nay, HTX đã trở thành lực
lượng vững mạnh ở một số nước châu Á.
Tại Ấn Độ: Hợp tác xã được ra đời từ lâu và chiếm vị trí quan trọng
trong nền kinh tế của nước này, trong đó, Liên minh HTX Quốc gia Ấn Độ
(NCUI) là tổ chức cao nhất, đại diện cho toàn bộ HTX ở Ấn Độ. NCUI có
212 thành viên, gồm 17 liên đoàn HTX chuyên ngành cấp quốc gia, 171 liên
đoàn HTX thuộc các bang và 24 liên hiệp HTX đa chức năng cấp quốc gia.
Mục tiêu chính của NCUI là hỗ trợ và phát triển phong trào HTX ở Ấn Độ,
giáo dục và hướng dẫn nông dân cùng nhau xây dựng và phát triển HTX. Là
một nước nông nghiệp, sự phát triển kinh tế của Ấn Độ phụ thuộc rất nhiều
vào việc phát triển nông nghiệp. Người nông dân coi HTX là phương tiện để
tiếp nhận tín dụng, đầu vào và các nhu cầu cần thiết về dịch vụ.
11


Tại Nhật Bản: Sau chiến tranh thế giới thứ hai, tổ chức HTX Nhật Bản
là nhân tố tích cực, góp phần quan trọng trong việc phát triển kinh tế và ổn
định xã hội. Các loại hình tổ chức HTX Nhật Bản gồm: HTX nông nghiệp,

HTX tiêu dùng. HTX Nông nghiệp Nhật Bản được đặc trưng bởi hệ thống 3
cấp: các HTX nông nghiệp cơ sở, các liên hiệp và các liên đoàn quốc gia.
Tại Thái Lan: HTX tín dụng nông thôn được thành lập từ lâu. Do hoạt
động của HTX này có hiệu quả, nên hàng loạt HTX tín dụng được thành lập
khắp cả nước. Cùng với sự phát triển của các HTX tiêu dùng, các loại hình
HTX nông nghiệp, công nghiệp cũng được phát triển mạnh, và trở thành một
trong những yếu tố quan trọng trong việc phát triển kinh tế của đất nước cũng
như giữ vững ổn định xã hội.
Tại Malaixia: HTX được thành lập từ những năm đầu của thế kỷ XX.
Hiện nay, tổ chức HTX đang là một trong những động lực thúc đẩy sự phát
triển kinh tế của đất nước. Tổ chức HTX Malaixia (ANGKASA) là tổ chức
cấp cao của các HTX Malaixia. Hiện nay, có 4.049 HTX các loại với 4,33
triệu xã viên, trong đó, HTX tín dụng và ngân hàng có 442 HTX với 1,32
triệu xã viên; HTX nông nghiệp có 205 HTX với 0,19 triệu xã viên; HTX xây
dựng nhà ở có 103 HTX với 0,07 triệu xã viên; HTX công nghiệp có 51 HTX
với 0,01 triệu xã viên; HTX tiêu dùng có 2.359 HTX với 2 triệu xã viên; HTX
dịch vụ có 362 HTX với 0,14 triệu xã viên.v.v.Sự phát triển vững chắc của
các HTX đã thúc đẩy nền kinh tế Malaixia có bước phát triển mới.
*Vai trò của hợp tác xã
Một là, HTX cải thiện đời sống cho xã viên, làm cho họ được ấm no, hạnh phúc, giàu mạnh và được học
hành.

HTX có làm được điều đó thì dân mới tin vào HTX, còn HTX mà
không thấy ích lợi gì thì người ta cũng chẳng muốn vào.

“Việt Nam là một nước sống về

nông nghiệp. Nền kinh tế của ta lấy canh nông làm gốc. Trong công cuộc xây dựng nước nhà, chính phủ trông mong vào
nông dân, trông cậy vào nông nghiệp một phần lớn. Nông dân ta giàu thì nước ta giàu, nông nghiệp muốn thịnh thì cần có
HTX” [29]. Từ đó, một trong những giải pháp nhằm đưa nông nghiệp thoát khỏi tình trạng lạc hậu, nông dân thoát khỏi

đói nghèo là phải xây dựng HTXNN từ thấp đến cao. “Chúng ta nhất định phải nâng cao dần đời sống của đồng bào nông

12


dân. Nhưng nếu nông dân cứ làm ăn riêng lẻ thì đời sống không thể nâng cao. Muốn nâng cao đời sống thì chỉ có một
cách là tổ chức nông dân làm ăn tập thể, tức là tổ chức nông dân vào HTXNN. Tổ chức HTX tốt thì mới có thể tăng gia
sản xuất, thực hành tiết kiệm, do đó mà nâng cao dần đời sống vật chất và văn hoá của người dân và củng cố khối liên
minh công nông”[30, tr.61].

Hai là, HTX phải chủ lực trong việc giải quyết những công việc lớn như: chống hạn, lũ lụt, thuỷ lợi...
Bởi những khâu này cần đến sức lực của nhiều người, phải nhiều người
cùng chung sức, chung lòng mới làm được và có như vậy mới đem đến lợi ích
cho dân, cho xã hội. Mặt khác, HTX phải xây dựng kế hoạch về sản xuất, về
lao động, về kỹ thuật, về tài vụ. Có như vậy mới đảm bảo cho hoạt động của
HTX chủ động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực phát triển, không phải là
hoạt động tự phát đến đâu hay đến đó.
Ba là, các HTX phải giúp đỡ và học hỏi lẫn nhau, trao đổi sáng kiến kinh nghiệm cho nhau.
HTX không phải chỉ đóng cửa trong nội bộ mà để tạo nền tảng cho nền
kinh tế và HTX phát triển kinh nghiệm trong hoạt động sản xuất, kinh doanh,
là sự chia sẻ thông tin cho nhau về các mặt tổ chức quản lý, khoa học kỹ thuật
và cả sự hỗ trợ khi gặp rủi ro trong kinh doanh. Có như vậy HTX mới có thể
vững mạnh được.

Muốn tổ chức HTX thành công, hoạt động có hiệu quả thì không chỉ nhận thức đúng về lý

luận mà trong chỉ đạo thực hiện cần phải có phương châm, phương pháp và nguyên tắc phù hợp. Do dó, xây dựng hệ
thống các nguyên tắc bảo đảm cho quá trình hợp tác hoá diễn ra phù hợp với các quy luật khách quan và điều kiện Việt
Nam, trong đó nổi bật là nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, cùng có lợi và quản lý dân chủ. Tuân thủ những nguyên tắc đó
về HTX giúp cho việc hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển HTX trong nhiều thời kỳ

lịch sử của cách mạng Việt Nam đúng với chủ nghĩa Mác- Lênin, hệ thống tư tưởng về HTX của Hồ Chí Minh.

1.1.2. Quan niệm về hợp tác xã

kiểu mới - đặc trưng, hình thức và cơ sở khách quan của hợp tác xã kiểu mới

* Quan niệm về HTX kiểu mới
Trước yêu cầu của thực tiễn, nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ VIII (1996) đã đề ra nhiệm vụ phải xây dựng HTX kiểu mới. Tháng
3/1996, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá IX đã ban hành Luật HTX để tạo cơ
sở pháp lý cho việc tổ chức và hoạt động của HTX trong nền kinh tế thị
trường định hướng XHCN.
Kế thừa kết quả nghiên cứu ở các phần

trên, HTX được tác giả luận văn định nghĩa: Hợp

tác xã kiểu mới là tổ chức kinh tế tự chủ do những người lao động có nhu cầu, lợi ích chung, tự nguyện cùng góp vốn, góp
sức lập ra theo quy định của pháp luật để phát huy sức mạnh của tập thể và của từng xã viên nhằm giúp nhau thực hiện có

13


hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và cải thiện đời sống, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất
nước.

* Đặc trưng của HTX kiểu mới
Một là: Về quan hệ sở hữu
Trong mô hình HTX kiểu cũ, sở hữu cá nhân không được thừa nhận, sở
hữu của các hộ gia đình bị xoá bỏ, chỉ thừa nhận chế độ sở hữu tập thể về tư
liệu sản xuất. Người lao động vào HTX phải đóng góp ruộng đất, trâu bò,

công cụ sản xuất chủ yếu. Trong HTX kiểu mới, sở hữu tập thể và sở hữu cá
nhân của thành viên được phân định rõ. Sở hữu tập thể (sở hữu của hợp tác
xã) bao gồm các nguồn vốn tích luỹ tái đầu tư, các tài sản do tập thể mua sắm
để dùng cho hoạt động của HTX, tài sản trước đây được giao lại cho tập thể
sử dụng và tài sản do nhà nước hoặc các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước
tài trợ làm tài sản không chia và các quỹ không chia. Thành viên khi tham gia
HTX không phải góp tư liệu sản xuất mà điều kiện tiên quyết là phải góp vốn
theo quy định của điều lệ HTX, có thể góp sức khi HTX có nhu cầu; suất vốn
góp không hạn chế, song được khống chế một tỷ lệ nhất định so với tổng số
vốn góp của các thành viên (vốn điều lệ của HTX) nhằm bảo đảm tính chất
của HTX (theo Luật HTX năm 2003 thì không quá 30%). Vốn góp của thành
viên được chia lãi hàng năm và được rút khi th ành viên ra HTX. Thành viên có
thể góp vốn bằng ngoại tệ, tài sản, quyền sử dụng đất, quyền sở hữu trí tuệ và
các loại giấy tờ có giá khác, được quy ra tiền Việt Nam theo giá thị trường tại
thời điểm góp và giá trị đó được ghi thành vốn góp của thành viên, còn bản
thân hiện vật thuộc sở hữu tập thể HTX. Sở hữu thuộc cá nhân thành viên được tôn trọng; thành viên có toàn quyền sử dụng vốn, các phương tiện sản xuất
thuộc sở hữu riêng để sản xuất, kinh doanh. Những thành viên của HTX vẫn
là những chủ thể độc lập, có kinh tế riêng. Vị trí, vai trò cũng như quyền tự
chủ của kinh tế thành viên không bị mất đi mà ngược lại được hỗ trợ thêm từ
phía HTX để phát triển.

14


Hai là: Về quan hệ quản lý trong hợp tác xã
Trong các HTX kiểu cũ, quan hệ giữa xã viên với HTX là quan hệ phụ
thuộc. Xã viên bị tách khỏi tư liệu sản xuất trở thành người lao động làm công
theo sự điều hành tập trung của HTX, tính chất hợp tác đích thực trong HTX
không còn. Trong các HTX kiểu mới, quan hệ giữa HTX và thành viên là
quan hệ bình đẳng, thỏa thuận, tự nguyện, cùng có lợi và cùng chịu rủi ro

trong sản xuất, kinh doanh. Đặc trưng chung của HTX kiểu mới là hoạt động
sản xuất, kinh doanh của HTX không bao trùm toàn bộ hoạt động sản xuất,
kinh doanh của thành viên như HTX kiểu cũ, mà chỉ diễn ra ở từng khâu công
việc, từng công đoạn, nhằm hỗ trợ phát huy thế mạnh của từng thành viên và
do đó cũng tạo điều kiện phát huy quyền làm chủ của thành viên. Thành viên
tham gia quyết định những công việc quan trọng của HTX như sửa đổi điều lệ
HTX, tổ chức lại HTX, quyết định cơ cấu tổ chức quản lý HTX, xác định phương án sản xuất, kinh doanh, phương án phân phối thu nhập trong HTX...
Nguyên tắc bầu cử và biểu quyết được thực hiện bình đẳng, mỗi thành viên
một phiếu bầu, không phân biệt vốn góp ít hay nhiều. Bộ máy quản lý HTX tổ
chức gọn, nhẹ, hiệu quả. Chức năng, nhiệm vụ của ban quản trị, ban kiểm
soát, trưởng ban quản trị, chủ nhiệm được xác định rõ ràng, cụ thể. Chủ
nhiệm được giao quyền chủ động điều hành công việc và tự chịu trách nhiệm
về những quyết định của mình.
Ba là: về quan hệ phân phối
Trong các HTX kiểu cũ, chế độ phân phối mang nặng tính bình quân,
bao cấp, chủ yếu phân phối theo công lao động, việc phân phối theo vốn góp
gần như không được thực hiện (vì việc góp vốn chỉ mang tính hình thức). Vì
vậy, không khuyến khích người lao động hăng hái, tích cực làm việc, xã viên
thiếu gắn bó với HTX, dành công sức làm kinh tế gia đình. Trong các HTX
kiểu mới, hình thức phân phối được thực hiện trên nguyên tắc công bằng,
cùng có lợi, vừa theo lao động, vừa theo vốn góp và theo mức độ tham gia
15


dịch vụ. Người lao động là xã viên, ngoài tiền công được nhận theo số lượng
và chất lượng lao động, còn được nhận lãi chia theo vốn góp và theo mức độ
sử dụng dịch vụ của HTX; lợi nhuận và vốn góp càng lớn, mức độ sử dụng
dịch vụ càng nhiều thì thu nhập càng cao. Đây là động lực khuyến khích
người lao động hăng say làm việc, gắn bó với HTX. Trong quá trình phân
phối, các HTX còn tạo ra được các quỹ không chia, một mặt để mở rộng sản

xuất, kinh doanh, mặt khác tạo nên phúc lợi công cộng cho mọi thành viên
trong HTX được hưởng chung, kết hợp chặt chẽ giữa lợi ích cá nhân và lợi
ích tập thể, giữa lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài.
Bốn là: Về tổ chức quản lý.
Các HTX hoạt động theo nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm. HTX
hoạt động lấy lợi ích kinh tế là chính bao gồm lợi ích của các xã viên và lợi
ích tập thể, đồng thời coi trọng lợi ích xã hội của các xã viên. Đánh giá hiệu
quả kinh tế tập thể dựa trên cơ sở quan điểm toàn diện cả kinh tế, chính trị, xã
hội. Mối quan hệ giữa các xã viên HTX với HTX dựa trên vị trí tương đối độc
lập nhưng lại gắn bó với nhau sâu sắc. HTX luôn tôn trọng quyền độc lập, tự
chủ về kinh tế của xã viên. Sự hình thành và phát triển của HTX không phá
vỡ tính độc lập, tự chủ kinh tế của mỗi xã viên. HTX kiểu mới hoạt động theo
cơ chế thị trường, bình đẳng trước pháp luật như các doanh nghiệp, tự quyết
định và tự chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch
vụ, liên doanh, liên kết với các tổ chức kinh tế khác cũng như phân chia lỗ lãi,
bảo đảm hoàn thành nghĩa vụ đối với Nhà nước và trách nhiệm đối với thành
viên. Nhà nước tôn trọng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động
sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của HTX, không còn can thiệp trực tiếp vào các
hoạt động của HTX. Vai trò của Nhà nước trong việc quản lý đối với HTX
được chuyển qua việc ban hành pháp luật và các chính sách khuyến khích
phát triển HTX. Các nghĩa vụ đóng góp vật chất quá nặng trước kia của HTX
đối với chính quyền và cộng đồng, nhất là đối với các HTX ở nông thôn đã
16


từng bước được xoá bỏ, HTX tập trung vào phục vụ và thực hiện các nghĩa vụ
đối với các thành viên của chính mình là chủ yếu
Qua những đặc trưng trên cho thấy HTX kiểu mới có nhiều điểm khác
biệt so với HTX kiểu cũ và các loại hình doanh nghiệp ở nước ta hiện nay. Sự
khác biệt đó không chỉ nói lên bản chất của HTX mà còn khẳng định ưu thế,

vị trí, vai trò của HTX trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Đó
chính là một hình thức kinh tế giúp cho xã viên HTX phát huy mọi tiềm năng
kinh tế chưa được khai thác hoặc chưa được khai thác hết.
* Các hình thức tổ chức HTX kiểu mới ở nước ta hiện nay
Thứ nhất, HTX dịch vụ hỗ trợ
HTX chỉ làm một số khâu mà xã viên làm riêng rẽ không hiệu quả. Như
làm dịch vụ thuỷ lợi, dịch vụ bảo vệ thực vật, dịch vụ khuyến nông, hướng dẫn
khoa học kỹ thuật, dịch vụ làm đất, bảo vệ nội đồng, cung ứng vật tư...gồm

HTX

vừa dịch vụ, vừa kinh doanh tổng hợp; HTX chuyên ngành; HTX trang trại do nhiều trang trại liên kết, hợp tác lại với
nhau.

Thứ hai, HTX sản xuất tập trung
Xã viên góp vốn, đất đai, phương tiện... hình thành tài sản tập thể để
thế chấp vay vốn ngân hàng, vay nội bộ, tổ chức sản xuất tập trung như các
doanh nghiệp khác. Xã viên được hưởng tiền công, tiền lương, lãi vốn góp...
Mô hình này đã huy động được nguồn vốn lớn, phương tiện được giao cho xã
viên quản lý, sử dụng; tài sản được nhóm xã viên góp vốn để hình thành được
giao cho nhóm tổ chức sản xuất kinh doanh. Do vậy mà nguồn vốn được bảo
toàn, hiệu quả sản xuất kinh doanh tăng.
Thứ ba, HTX hỗn hợp giữa dịch vụ hỗ trợ xã viên và sản xuất tập trung.
Mô hình này phát triển tương đối mạnh ở các HTXNN, HTX thuỷ sản.
Chẳng hạn, HTX có một số cơ sở sản xuất tập trung máy móc, phương tiện
vận tải, mặt nước, đất canh tác, trạm trại giống, xưởng sản xuất, cửa hàng, tổ
điện nước, phục vụ xã viên với giá ưu đãi, phục vụ nhu cầu xã hội theo giá thị
17

trường. Hiện nay, có nhiều HTX điển hình kinh doanh tổng hợp đã góp phần
vào sự chuyển dịch cơ cấu ngành nghề, đa dạng hình thức sở hữu, phương
thức hoạt động phù hợp với xu hướng đô thị hoá, giải quyết vấn đề việc làm
theo hướng “ly nông bất ly hương, giữ đất, thêm nghề”.
Thứ tư, HTX kiểu mới theo ngành, theo nhu cầu liên kết của cộng đồng, đó là những HTX liên kết các hộ
trong làng nghề ở Hà Nội, Hà Tây, Bắc Ninh, Nam Định, Bắc Giang, Nghệ An... Theo mô hình này, các HTX liên kết với
nhau hoặc với các doanh nghiệp khác tập trung vào việc cung ứng vật tư, nguyên liệu phục vụ sản xuất cho các hộ làm
nghề, hướng dẫn kỹ thuật tạo mẫu sản phẩm, tìm kiếm thị trường tiêu thụ, dạy nghề và phát triển nghề. Ngoài ra, việc mở
rộng các quỹ tín dụng nhân dân với đặc điểm gần gũi, am hiểu hoàn cảnh, điều kiện của mỗi hộ, cho vay có kiểm soát
cũng đã giúp nhiều hộ phục hồi nghề truyền thống, mở mang nghề mới, mở rộng quy mô chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản,
buôn bán, tạo thêm nhiều việc làm góp phần vào việc xóa đói giảm nghèo ở nông thôn.

* Cơ sở khách quan của hợp tác xã kiểu mới trong công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
Một là: xuất phát từ yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn nước ta.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ của Đảng đã xác định rằng, phát triển nền kinh tế hàng
hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường định hướng XHCN có sự quản lý của Nhà nước, phấn đấu đến năm
2020 cơ bản đưa nước ta trở thành nước công nghiệp. Theo đó, đã khẳng định tính tất yếu khách quan của sự tồn tại các
thành phần kinh tế, trong đó thành phần kinh tế tập thể mà nòng cốt là các HTX có vai trò không thể thiếu được trong
chiến lược phát triển kinh tế đất nước nói chung, CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn nói riêng.

CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là quá trình xây dựng cơ sở vật
chất, kỹ thuật và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo định
hướng sản xuất hàng hoá lớn hiện đại, gắn nông nghiệp với công nghiệp và
dịch vụ, cho phép phát huy có hiệu quả cao với mọi nguồn lực và lợi thế của
nền nông nghiệp nhiệt đới, mở rộng giao lưu trong nước và quốc tế nhằm
nâng cao năng suất lao động xã hội trong nông nghiệp, nông thôn; xây dựng
quan hệ sản xuất phù hợp, xây dựng nông thôn mới giàu có, công bằng, dân
chủ, văn minh và CNXH.
Thực hiện CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là một tất yếu khách
quan và là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của CNH, HĐH

đất nước. Theo quan điểm của Đảng tại Hội nghị Trung ương 5 (khoá IX):
“CNH, HĐH nông nghiệp là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá lớn, gắn với
công nghiệp chế biến và thị trường; thực hiện cơ khí hoá, điện khí hoá, thuỷ lợi hoá, ứng dụng các thành tựu khoa học,
công nghệ trước hết là công nghệ sinh học, đưa thiết bị, kỹ thuật và công nghệ hiện đại vào các khâu sản xuất nông
nghiệp nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nông sản hàng hoá trên thị trường” [12, tr.93]

18


Đối với nội dung CNH, HĐH nông thôn, mục tiêu đặt ra là chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tăng nhanh tỉ trọng giá trị sản phẩm và
lao động các ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỉ trọng sản phẩm và
lao động nông nghiệp; xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, quy hoạch
phát triển nông thôn, bảo vệ môi trường sinh thái; tổ chức lại sản xuất và quan
hệ sản xuất phù hợp, đồng thời xây dựng nông thôn mới.
Từ những nội dung tổng quát đó, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X
của Đảng đã xác định những nội dung chủ yếu của CNH, HĐH nông nghiệp,
nông thôn trong giai đoạn hiện nay là phải thúc đẩy nhanh quá trình chuyển
dịch cơ cấu nông nghiệp và kinh tế nông thôn, đẩy mạnh phát triển công
nghiệp và dịch vụ ở nông thôn, những ngành sử dụng nhiều lao động; đẩy
mạnh nhu cầu và chuyển giao khoa học công nghệ, nhất là giống và kỹ thuật
sản xuất; tăng cường đầu tư ngân sách nhà nước và đa dạng các nguồn vốn để
phát triển mạnh kết cấu hạ tầng nông thôn, thúc đẩy cơ giới hoá, hiện đại hoá
nông thôn; xây dựng nông thôn dân chủ, công bằng, văn minh với việc đảm
bảo đời sống vật chất và văn hoá tinh thần cho dân cư ở khu vực này.
Trong kinh tế nông thôn có sự hiện diện của nhiều thành phần kinh tế, mỗi thành phần lại đóng một vai trò
nhất định đối với việc xây dựng CNXH ở địa bàn này, trong đó kinh tế HTX ngày càng trở thành nền tảng quan trọng
trong việc thực hiện CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Nghị quyết đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng ta
đã xác định: Tập trung mọi nguồn lực, tranh thủ mọi thời cơ đẩy mạnh công cuộc đổi mới phát triển nông nghiệp, nông
thôn theo hướng CNH, HĐH; hợp tác hoá và dân chủ hoá, tăng cường chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với phân công lao

động nông thôn, giải quyết vấn đề thị trường, tiêu thụ, chế biến nông sản, phát triển các hình thức HTX, các ngành tiểu
thủ công nghiệp, giải quyết việc làm trong nông thôn, tăng trưởng kinh tế đi đôi với giải quyết những vấn đề bức xúc của
xã hội, nâng cao đời sống cho người dân, xoá đói giảm nghèo trong nông thôn. Hiện nay, hộ nông dân là đơn vị kinh tế tự
chủ, tuy đã được tạo những điều kiện, động lực để phát triến nhưng nhìn chung kinh tế hộ vẫn trong tình trạng sản xuất
manh mún, thủ công, phân tán. Điều đó góp phần hạn chế việc đẩy mạnh cơ giới hoá, điện khí hoá, ứng dụng tiến bộ
khoa học kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp. Vì thế mà thực tế năng suất lao động và năng suất cây trồng, vật nuôi vẫn
còn thấp, chất lượng nông sản kém, giá thành cao, khó cạnh tranh được với nông sản các nước trên thị trường thế giới và
ngay cả ở thị trường nội địa. Mục tiêu của CNH, HĐH vì vậy khó đạt được. Do đó, muốn có một nền nông nghiệp sản
xuất hàng hoá lớn để hội nhập với nền kinh tế thế giới thì không thế không tố chức lại nền nông nghiệp với nhiều hình
thức khác nhau trong đó các HTX kiểu mới là hình thức thích hợp và dễ tiếp thu nhất đối với hàng triệu hộ sản xuất nông
nghiệp. Tuy nhiên, ở nông thôn hiện nay HTX kiểu mới phổ biến mới chỉ là HTX dịch vụ, có vai trò phục vụ hộ nông
dân một hoặc một số khâu, chủ yếu bản thân hộ nông dân vẫn là những đơn vị kinh tế tự chủ, nhiều hộ gia đình vẫn đang
đứng ngoài HTX. Sở dĩ có sự bất cập này là bởi trình độ lực lượng sản xuất yếu kém, còn có nhiều thiếu sót trong nhận

19


thức về mô hình HTX kiểu mới cũng như những hạn chế bộc lộ trong quá trình lãnh đạo và quản lý HTX, tâm lý hoài
nghi, mặc cảm với mô hình HTX kiểu cũ ... như nghị quyết TW13 của Ban bí thư đã nhận định.

Nghị quyết Đại hội IX của Đảng ta đã chỉ rõ:

“Kinh tế tập thế phát triến với nhiều

hình thức hợp tác đa dạng, trong đó HTX là nòng cốt” , “Kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thế ngày càng trở thành
nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân”, theo hướng đó, cần củng cố những tổ hợp tác và HTX hiện có, tiếp
tục phát triến rộng rãi kinh tế hợp tác với nhiều hình thức, quy mô khác nhau trong các ngành, lĩnh vực và địa bàn có điều
kiện, trọng tâm là khu vực nông nghiệp, nông thôn. Phát triến các HTX trong nông nghiệp, nông thôn phải trên cơ sở đảm
bảo quyền tự chủ của kinh tế hộ, trang trại, hỗ trợ đắc lực cho kinh tế hộ, trang trại phát triển gắn với tiến trình CNH,
HĐH nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới; không ngừng phát triển sức sản xuất, nâng cao năng suất, hiệu quả và sức

cạnh tranh trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Sự ra đời của Luật HTX năm 2003, 2009 và luật HTX năm 2012 cùng nhiều chính sách phát
triển kinh tế tập thể đã tạo cơ sở cho sự xuất hiện ngày càng nhiều những tổ hợp tác, HTX điển hình tiên tiến, góp phần
quan trọng vào việc tăng trưởng kinh tế, xoá đói giảm nghèo, đã và đang là minh chứng sinh động cho mô hình HTX kiểu
mới trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.

Hai là, xuất phát từ vai trò của hợp tác xã kiểu mới đối với phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội.
Vai trò của HTX kiểu mới đối với phát triển kinh tế.
HTX tập hợp những người sản xuất cá thể nhằm tạo ra sức mạnh tổng
hợp và giải quyết những bế tắc về vốn, về thị trường. Đồng thời tạo những
điều kiện quan trọng cho việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp với xu
hướng vận động của nền kinh tế, tăng tích luỹ vốn để thực hiện tái sản xuất
mở rộng. Đó là những nhân tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển lực lượng
sản xuất. Chính vì thế, Hồ Chí Minh đã khẳng định: Mục đích tổ chức HTX là để cải thiện đời sống nhân dân, làm
cho nông dân no ấm, hạnh phúc, làm cho dân giàu, nước mạnh.

HTX có

một vị trí rất quan trọng trong cách mạng XHCN, trong đó, HTX là hình thức tố

chức kinh tế đế tập hợp đông đảo những người lao động, hướng vào nhu cầu và lợi ích thiết thực của
họ đồng thời đảm bảo sự phát triến kinh tế - xã hội của đất nước. Sự tập hợp đông đảo những người lao
động đế hướng hoạt động của họ vào thực hiện mục tiêu phát triên kinh tế - xã hội chính là làm cho nền
kinh tế thị trường phát triển theo định hướng XHCN.

Vai trò của HTX kiểu mới đối với phát triển văn hoá - xã hội.
Hợp tác xã

góp phần quan trọng trong xoá đói giảm nghèo thông qua nhiều hoạt động thiết thực như

HTX đứng ra làm tín dụng, hỗ trợ xã viên vay vốn phát triển sản xuất kinh doanh, là cầu nối đưa phương tiện khoa học
kỹ thuật hiện đại ứng dụng vào sản xuất làm tăng năng suất cây trồng, vật nuôi...

Bên cạnh vai trò tích cực trong thực hiện chiến lược xoá đói giảm nghèo, HTX theo sự lớn mạnh
của mình tổ chức nhiều hoạt động văn hoá, xã hội, chăm lo phát triển cộng đồng như hỗ trợ về kinh tế khi xã viên, gia đình hộ
xã viên hiếu hỷ, ốm đau, cơ nhỡ; đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn...

20


Ba là, xuất phát từ thực trạng HTX kiểu mới ở nước ta hiện nay.
Với Luật HTX năm 2012, việc hình thành các HTX kiểu mới là nền
tảng quan trọng, là khâu đột phá để tái cơ cấu nông nghiệp, nâng cao sức cạnh
tranh và tạo thu nhập bền vững cho xã viên và hộ nông dân. Trên thực tế, mô
hình HTX kiểu mới tại một số địa phương cũng đã thu được những kết quả
khả quan bên cạnh còn nhiều thách thức.Do xây dựng định mức khoán các
dịch vụ chặt chẽ, gắn quyền lợi và trách nhiệm của người nhận khoán, cho
nên đã hạ được chi phí quản lý. Nhờ đó, sau khi đã thanh toán với Nhà nước
và người lao động, HTX đã tích lũy được một phần để ưu tiên cho phát triển
sản xuất, hoặc làm vốn đối ứng xây dựng các công trình thủy lợi. Lợi nhuận
HTX mỗi năm đạt được hàng trăm triệu đồng, bước đầu cho thấy HTX dịch
vụ nông nghiệp có thể đứng vững, phát triển trong nền kinh tế thị trường.
Theo Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, hiện cả nước có khoảng 142.800
tổ hợp tác và gần 19 nghìn HTX đang hoạt động, trong đó khoảng hai phần ba
số HTX hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ nông nghiệp và thủy sản. Kinh tế
hợp tác, HTX hiện thu hút khoảng 12 triệu hộ gia đình, các cơ sở sản xuất cá
thể, tiểu chủ và người lao động trong tiểu thủ công nghiệp và nông nghiệp.
Lĩnh vực hoạt động của các HTX khá đa dạng, chủ yếu là các HTX dịch vụ
nông nghiệp chiếm khoảng 70% tổng số các HTX; một số HTX dịch vụ nông

nghiệp và kinh doanh tổng hợp; còn lại là các HTX chuyên chăn nuôi, trồng
rau, hoa, cây cảnh...cung cấp hàng hóa cho thị trường trong và ngoài nước.
Phần lớn các HTX kiểu mới

chỉ cung cấp được các dịch vụ đầu vào cơ bản cho hoạt

động sản xuất nông nghiệp, mới có 9% HTX cung cấp được dịch vụ đầu ra.
Quy mô của HTX còn nhỏ, công nghệ chưa tiên tiến, trình độ năng lực của
cán bộ HTX còn yếu. Chất lượng, hiệu quả thông qua chỉ tiêu lợi nhuận của
các HTX còn thấp, chỉ 10% làm ăn có hiệu quả, khoảng 60-70% HTX hoạt
động cầm chừng. Nhiều HTX vẫn chưa được chuyển đổi theo Luật HTX
2012…Từ đó đặt ra sự cần thiết phải phát triển HTX kiểu mới, góp phần vào
21


thắng lợi CNH,HĐH nông nghiệp nông thôn nước ta hiện nay.
1.2.

Quan niệm, nội dung và những nhân tố tác động đến phát triển hợp tác xã

kiểu mới trên địa

bàn quận Hà Đông, thành phố Hà Nội

1.2.1. Quan niệm phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội
Phát triển HTX kiểu mới tuy có chủ trương, định hướng

chung của Đảng

và Nhà nước, song ở mỗi địa phương sự phát triển không hoàn toàn giống nhau. Điều đó là do sự nhận thức về phát triển HTX

trong điều kiện mới chưa thống nhất; hơn nữa là sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ, chính quyền địa phương còn phải gắn sát với
đặc thù phát triển của mỗi nơi về con người, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội. Từ kết quả nghiên cứu ở 1.1, tác giả luận văn
khái quát: Phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội là hoạt động tích cực chủ động của chính quyền, cơ quan, hội
chức năng và nhân dân trong Quận nhằm biến đổi theo hướng tiến bộ về số lượng, chất lượng và cơ cấu hợp tác xã kiểu mới, góp phần phát
triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống xã viên và cộng đồng dân cư ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội.

Nội hàm của quan niệm trên gồm những vấn đề sau:
Một là: Chủ thể phát triển hợp tác xã kiểu mới là chính quyền, phòng, hội chức năng của Quận và nhân dân
trong Quận, đặc biệt là đội ngũ chủ nhiệm hợp tác xã và thành viên Ban quản trị,

Ban kiểm soát, Ban chủ

nhiệm có phẩm chất, trình độ, năng lực và kỹ năng chuyên môn tốt sẽ làm nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX.
Hai là: Nội dung phát triển hợp tác xã kiểu mới là biến đổi theo hướng
tiến bộ về số lượng, chất lượng và cơ cấu HTX kiểu mới.
Ba là: Mục tiêu phát triển hợp tác xã kiểu mới có bản chất tốt đẹp, nguyên tắc và giá trị bền
vững; HTX trở thành công cụ hữu hiệu để người dân, đặc biệt là người thiếu vốn,
thiếu năng lực sản xuất, những nhóm yếu thế trong xã hội liên kết, hỗ trợ lẫn
nhau phát huy các nguồn lực, nâng cao khả năng cạnh tranh nhằm phát triển
kinh tế, thực hiện các nhu cầu xã hội, văn hoá,

đời sống vật chất, tinh thần xã viên và

phát

triển cộng đồng dân cư ở quận Hà Đông.
1.2.2. Nội dung phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội
Phát triển HTX kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội là nhằm
củng cố, duy trì và phát triển các loại hình HTX đáp ứng được với mục tiêu,
yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội ở quận Hà Đông trong điều kiện mới. Nội

dung phát triển HTX kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội hiện nay,
bao gồm: phát triển số lượng; tăng cường chất lượng; hoàn thiện về cơ cấu
HTX hoạt động ở các ngành nghề, các khu vực của Quận.
Một là: Phát triển số lượng HTX kiểu mới.
22


Phát triển về số lượng HTX sản xuất; HTX sản xuất kết hợp với dịch
vụ; HTX hoạt động dịch vụ trong các ngành công nghiệp, nông nghiệp,
thương nghiệp, tín dụng ở quận Hà Đông. Phát triển số lượng các loại hình
HTX kiểu mới phải căn cứ vào tiềm năng, lợi thế của từng nơi trong quận;
nhất là căn cứ vào khả năng chuyển đổi các HTX kiểu cũ sang mới theo Luật
2012, trên cơ sở xác định rõ nguồn gốc tài sản hình thành, giải quyết dứt điểm
nợ đọng, xem xét lại xã viên thực sự có nhu cầu hợp tác sản xuất, tiêu thụ
hàng hóa, dịch vụ, góp vốn vào HTX, giảm bớt số thành viên sản xuất tự cấp,
tự túc, nhu cầu hợp tác không cao. Mặt khác, còn phải căn cứ vào chính sách
hỗ trợ (về đất đai, tín dụng, hỗ trợ thủ tục cho vay, chính sách thu hút các cán
bộ trẻ và có trình độ...) quỹ phát triển HTX, tạo lập môi trường cho các HTX
kiểu mới phát triển.
Hai là: Tăng cường chất lượng các HTX kiểu mới.
Tăng cường đầu tư vốn, lao động, công nghệ, kỹ thuật và tăng cường
năng lực, trình độ của các chủ thể và cán bộ quản lý, bộ máy tổ chức sản xuất
của các HTX, đẩy mạnh liên kết kinh tế...nhằm nâng cao năng suất, chất
lượng, hiệu quả sản xuất, sản xuất kết hợp với dịch vụ, hoạt động dịch vụ của
HTX đáp ứng tốt nhất nhu cầu của các thành viên và xã hội. Trên cơ sở đó,
tạo việc làm, giảm chi phí sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm,
nâng cao thu nhập, trình độ và đời sống vật chất, tinh thần tiến tới mục tiêu tối
đa hóa lợi ích của các xã viên, của kinh tế hộ và góp phần phát triển kinh tế xã hội ở quận Hà Đông.
Ba là: Hoàn thiện về cơ cấu hợp tác xã kiểu mới.
Đó chính là sự hoàn thiện cơ cấu gắn với số lượng các HTX chuyển đổi

theo luật năm 2012, gắn với chất lượng các HTX hoạt động ở các ngành nghề
tiểu thủ công nghiệp, nông nghiệp, thương mại, tín dụng, dịch vụ…ở khu vực
nông nghiệp nông thôn đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế tập thể nói riêng,
kinh tế - xã hội nói chung ở quận Hà Đông. Cụ thể, với yêu cầu cao của phát
23


triển kinh tế thị trường ở quận Hà Đông sẽ dẫn đến hình thành, phát triển đa
dạng loại hình HTX đáp ứng sự phát triển sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công
nghiệp, dịch vụ như: HTX sản xuất; HTX dịch vụ; HTX tạo việc làm; HTX
sản xuất kết hợp với dịch vụ…Ở quận Hà Đông phải thường xuyên hoàn thiện
cơ cấu này.
1.2.3. Những nhân tố tác động đến phát triển hợp tác xã kiểu mới ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội
Một là, nhân tố kinh tế và tài chính của Quận tác động đến sự phát triển HTX kiểu mới.
Phát triển HTX kiểu mới phải lấy hiệu quả kinh tế làm mục tiêu hàng đầu. Chỉ khi nào xã viên, người lao
động được chứng minh làm ăn hợp tác có hiệu quả hơn, lúc đó họ mới tự nguyện gắn bó với HTX. Khi HTX hoạt động
không hiệu quả sẽ không thể hỗ trợ cho kinh tế hộ cũng như không tác động tích cực đến cộng đồng. Vì vậy, phát triển
HTX kiểu mới chịu sự ảnh hưởng trực tiếp của khả năng kinh tế và tài chính của Quận, của các thành viên và của kinh tế
hộ.

Số liệu của Liên minh HTX Việt Nam cho biết: qua khảo sát 5.364
HTX thì vốn bình quân một HTX chỉ hơn 1,45 tỷ đồng, nhưng chủ yếu nằm ở
tài sản cố định (chiếm tỷ lệ 67,6%). Tài sản cố định của HTX có giá trị lớn là
các công trình điện và hệ thống thủy lợi, các loại máy móc; cơ sở sản xuất và
chế biến hầu như chưa có. Vốn góp bình quân một HTX khoảng 56 triệu
đồng; vốn lưu động bình quân của một HTX khoảng 160 triệu đồng.
Đông mới nhập về Hà Nội tình hình cũng tương tự như vậy cho nên

Quận Hà

các HTX rất khó trong việc chủ

động hoạt động sản xuất, kinh doanh và mở rộng qui mô hoạt động. Đa số
kinh tế hộ ở quận Hà Đông, những đơn vị sản xuất cơ bản rất nhỏ về tiềm lực
kinh tế, sản xuất đơn lẻ và không tương thích với kinh tế thị trường và hội
nhập hiện nay. Để thành lập mới HTX hoặc tổ chức lại HTX, đòi hỏi quận Hà
Đông phải tập trung đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh dịch vụ từ đó tăng
cường tiềm lực kinh tế và tiềm lực tài chính của Quận, của kinh tế hộ, cá nhân
người lao động. Đây là nhân tố mà quận Hà Đông cần nắm vững để tạo tiền
đề quan trọng cho thực hiện thắng lợi chủ trương của Nhà nước về phát triển
kinh tế tập thể, nòng cốt là HTX.
Hai là, nhân tố pháp lý ảnh hưởng đến xây dựng các HTX kiểu mới ở quận Hà Đông.
Địa vị pháp lý của HTX kiểu mới ở quận Hà Đông cần phải hết sức coi trọng. Bởi vì trải qua
24


gần ba năm thực thi Luật HTX năm 2012, nhưng trong khu vực nông nghiệp
của Quận, chưa có nhiều HTX được chuyển đổi tuân thủ hoàn toàn theo Luật.
Điều đó đặt ra việc tuyên truyền nắm vững Luật HTX năm 2012 và hiện thực
hoá luật này là rất quan trọng.
Việc tổ chức lại HTX theo Luật HTX năm 2012 ở quận Hà Đông chỉ có
thể thành công nếu phát huy tốt vai trò của các cơ quan chức năng. Liên minh
HTX Tp.Hà Nội phải đề cao tính chủ động trong tham mưu, tư vấn tổ chức lại
HTX đối với các quận huyện của Thành phố, trong đó có quận Hà Đông.
Công tác này phải được triển khai cụ thể, từ rà soát, đánh giá, tư vấn HTX xây
dựng đề án tổ chức lại HTX, đến các văn bản của HTX (gồm: Điều lệ HTX
sửa đổi, Quy chế hoạt động của HĐQT, Quy chế Ban kiểm soát, Quy chế
quản lý tài sản, tài chính...). Về tổ chức quản lý HTX, tập trung xác định làm
rõ tư cách thành viên, mức góp vốn theo điều lệ HTX và thực hiện kiện toàn
HĐQT, Giám đốc, Kiểm soát HTX theo đúng Luật HTX 2012. Các HTX ở

quận Hà Đông sau khi tổ chức lại phải phát triển thêm nghề mới và dịch vụ
mới. Hoạt động các HTX phải mở rộng sang dịch vụ tổng hợp, đáp ứng nhu
cầu đa dạng của thành viên và nhân dân trên địa bàn.
Để nhân tố pháp lý tác động tích cực đến phát triển HTX cần phê phán
bệnh hình thức kiểu “bình mới rượu cũ”. Cần tuyên truyền nâng cao nhận
thức từ nội bộ HTX đến đối tượng quan tâm hàng đầu là cán bộ các cấp
ngành, nhất là bí thư, chủ tịch cấp phường. Từ đó, khơi thông mối quan hệ
phối hợp trong hệ thống chính trị, để chỉ đạo tổ chức lại HTX đạt kết quả,
tránh căn bệnh hình thức, làm trì trệ và khiến HTX không thể vươn lên sau
khi chuyển đổi HTX theo Luật. Những vấn đề cốt lõi của HTX như vốn quỹ,
tài sản, đất đai, công nợ, trách nhiệm và quyền lợi thành viên... đều phải dứt
điểm một cách rõ ràng và minh bạch.
Ba là, chất lượng nhân lực của xã, phường của Quận có vai trò quyết định sự phát triển HTX kiểu mới.
Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là
25