LUẬN văn THẠC sĩ QUẢN lý HOẠT ĐỘNG dạy học ở các TRƯỜNG PHỔ THÔNG dân tộc nội TRÚ TRUNG học cơ sở, TỈNH hòa BÌNH

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY
HỌC Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC

1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Chương 2:

2.1.
2.2.
Chương 3:

3.1.
3.2.

3

NỘI TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ
Các khái niệm cơ bản
Mục tiêu, đặc điểm quản lý hoạt động dạy ở các trường
phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở
Nội dung quản lý hoạt động dạy học ở các trường Phổ
thông dân tộc nội trú trung học cơ sở
Nhân tố tác động đến quản lý hoạt động dạy học ở các

13
12

trường Phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY
HỌC Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC
NỘI TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH HÒA BÌNH
Khái quát đặc điểm tình hình giáo dục ở các trường Phổ
thông dân tộc nội trú trung học cơ sở tỉnh Hòa Bình
Thực trạng dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường
Phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở tỉnh Hòa Bình
BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI
TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH HÒA BÌNH
Yêu cầu quản lý hoạt động dạy học ở các trường Phổ thông
dân tộc nội trú trung học cơ sở tỉnh Hòa Bình
Hệ thống biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường
Phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở tỉnh Hòa Bình

32

3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp

21
26

37
37
39

61
61

63
82

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

88

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

90

PHỤ LỤC

94


MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Sức mạnh trí tuệ có thể giúp cá nhân con người trở nên tự tin hơn, độc lập
hơn và có khả năng giải quyết được những vấn đề đầy thách thức mà cuộc sống
luôn đặt ra. Không có quốc gia tiên tiến nào trên thế giới, để đạt tới những thành
tựu kinh tế xã hội như ngày nay, mà không có sự đầu tư vào giáo dục. ở nước ta
tầm quan trọng của giáo dục đối với sự phát triển kinh tế xã hội đã được Đảng và
Nhà nước xác định rất rõ. Đảng ta đặt con người ở vị trí trung tâm, con người vừa
là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển.
Trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và
đào tạo của nước ta hiện nay, đòi hỏi các nhà trường phải đổi mới toàn diện
GD, ĐT trong đó quan tâm đến phát triển đội ngũ giáo viên là một vấn đề
then chốt; Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI khẳng định: “Đổi

mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện
đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hoá và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ
chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo
dục, đào tạo là khâu then chốt” [7].
Xuất phát từ quan điểm chỉ đạo của Đảng về giáo dục và đào tạo trong
đổi mới “Căn bản, toàn diện về giáo dục” ở các nhà trường hiện nay. Nghị
quyết Đại hội XI đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình,
phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp, bậc học”. Thực hiện chiến lược
phát triển giáo dục 2011-2020, Ngành giáo dục đang từng bước đổi mới nội
dung chương trình, đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới công tác quản lý
nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng
giáo dục và đào tạo, nhằm thực hiện mục tiêu: Nâng cao dân trí đào tạo nhân
lực, bồi dưỡng nhân tài.
Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng
thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, là điều kiện để
phát huy nguồn lực con người. Đây là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân,

2


trong đó ngành giáo dục là lực lượng nòng cốt, có vai trò cực kì quan trọng. Hoạt
động giảng dạy là một trong những hoạt động cơ bản trong nhà trường. Thực
tiễn quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng ở các trường PTDTNT THCS
tỉnh Hòa Bình trong những năm qua đã đạt được những kết quả rất quan trọng có
tác động tích cực trong việc trang bị kiến thức, kỹ năng, thái độ cho học sinh.
Mặt khác, thông qua hoạt động giảng dạy góp phần hình thành và phát triển
nhân cách của học sinh, thực hiện tốt quan điểm dạy học, giáo dục trong nhà
trường bảo đảm “Kết hợp dạy chữ với dạy người” được thực hiện có hiệu quả.
Song, thực tiễn cũng cho thấy quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng ở các
trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình cũng bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt là

quản lý mục tiêu, nội dung chương trình dạy học, việc quản lý xây dựng và thực
hiện kế hoạch, quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên, quản lý hoạt động học
của học sinh và quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá và quản lý các điều kiện bảo
đảm cơ sở vật chất cho hoạt động giảng dạy của giáo viên và học tập của học
sinh ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình vẫn còn những hạn chế, bất
cập, chất lượng giảng dạy của đội ngũ giáo viên chưa tương xứng với tiềm năng
của họ, chưa phát huy hết khả năng và năng lực sư phạm của đội ngũ các thầy
giáo, cô giáo của các trường PTDTNT THCS. Là hiệu phó nhà trường phụ trách
chuyên môn đang công tác ở trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình, bản thân
rất mong muốn góp phần nhỏ bé của mình vào nâng cao chất lượng giảng dạy và
quản lý hiệu quả hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa
Bình. Xuất phát từ lý do trên, tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học ở các
trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình” làm luận văn tốt nghiệp cao học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Dạy học, quản lý HĐDH là vấn đề luôn thu hút sự quan tâm, nghiên
cứu của các nhà khoa học, nhà quản lý, nhà giáo trong nước và nước ngoài ở
nhiều góc độ khác nhau.
Ở một số nước trên thế giới, các nhà nghiên cứu giáo dục Liên Xô
trước đây thì khẳng định: Kết quả toàn bộ hoạt động quản lý của Nhà trường
phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý HĐDH của đội ngũ
3


giáo viên. P.V. Zimin, M.I.Konđakôp, N.I.Saxerđôtôp đi sâu nghiên cứu
lãnh đạo công tác giảng dạy, giáo dục trong Nhà trường và xem đây là khâu
then chốt trong hoạt động quản lý của hiệu trưởng. Quản lý HĐDH và quản
lý hoạt động học tập của người học là lĩnh vực được đặc biệt coi trọng. Ở
Vương quốc Anh và Australia (Ô-xtrây-li-a), người ta coi quản lý hoạt động
học tập là một “Hệ thống” trong đó có quản lý chất lượng; ở Hoa Kỳ, có một
bước ngoặt trong nhận thức về quản lý trong những năm 90 là quản lý học

tập: “Lấy công nghệ là trung tâm sang lấy con người là trung tâm”. Qua các
công trình nghiên cứu, người ta đã xác định được vai trò, tầm quan trọng của
quản lý hoạt động học tập đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục và đào
tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy, trên cơ sở đó đưa ra những khuyến nghị,
biện pháp khác nhau về tổ chức thực hiện quản lý đối với ngành giáo dục và
đào tạo và chính phủ các nước.
Ở nước ta, trên phương diện lý luận, nghiên cứu giảng dạy và quản lý
HĐGD được các tác giả quan tâm trên cơ sở tiếp cận từ nhiều góc độ khác
nhau, thể hiện rất rõ trong một số giáo trình, tài liệu của các tác giả như: Trần
Kiểm - Khoa học quản lý giáo dục; Trần Kiểm, Bùi Minh Hiền - Quản lý và
Lãnh đạo nhà trường, đã được ứng dụng rộng rãi và mang lại một số hiệu quả
nhất định trong quản lý nói chung, quản lý giáo dục, quản lý trường học, quản
lý giảng dạy và học tập nói riêng. Tập thể tác giả Bùi Minh Hiền, Vũ Ngọc
Hải, Đặng Quốc Bảo trong công trình: “Quản lý giáo dục”, (2006), đã dành
riêng một chương bàn về vấn đề: “Xây dựng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản
lý giáo dục” của hệ thống giáo dục Việt Nam. Tuy nhiên, trong công trình
này, các tác giả mới chỉ dừng lại ở những vấn đề chung trong xây dựng đội
ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nói chung; chưa có sự luận giải và
đề xuất các giải pháp đối với việc quản lý HĐGD của giáo viên.
Đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục và đào tạo nói chung, đổi mới
nội dung, PPDH nói riêng, thực hiện: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng
đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”, nhiều nhà

4


nghiên cứu trong đó có những nhà giáo dục học, tâm lý học đã đi sâu nghiên
cứu về vấn đề đổi mới nội dung giảng dạy theo phương pháp nâng cao tính
hiện đại và gắn khoa học với thực tiễn đời sống, vấn đề lấy học sinh làm trung
tâm trong hoạt động dạy và học (Trần Hồng Quân, Phan Trọng Luận, Đỗ

Đình Hoan, Phạm Viết Vượng, Đặng Thành Hưng). Ngoài những tài liệu dưới
dạng sách, báo như đã nêu còn có thể kể đến rất nhiều luận văn thạc sỹ của
các tác giả sau: Nguyễn Văn Bê, Nguyễn Thị Hoa, Hoàng Văn Huân, Đỗ Thị
Kim Anh, Đỗ Văn Tải, Trầm Hữu Minh, Nguyễn Văn Thanh, Lê Sĩ Hải,
Nguyễn Đức Lợi, Nguyễn Đăng Khoa, Lê Minh Trí… Các tác giả này đều
chủ yếu tập trung nghiên cứu về biện pháp quản lý hoạt động dạy và học của
hiệu trưởng nhưng lại có sự khác nhau về cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu, về
phạm vi nghiên cứu và về địa bàn nghiên cứu. Như vậy, vấn đề quản lý giáo
dục, quản lý giảng dạy ở nhà trường từ lâu đã được các nhà nghiên cứu trong
và ngoài nước quan tâm. Xã hội càng phát triển thì vấn đề này càng được
quan tâm nhiều hơn, đặc biệt là của các nhà nghiên cứu giáo dục, ý kiến của
các nhà nghiên cứu có thể khác nhau nhưng điểm chung mà ta thấy trong các
công trình nghiên cứu của họ là: Khẳng định vai trò quan trọng của công tác
quản lý trong việc đảm bảo hoạt động và chất lượng giảng dạy, học tập ở các
cấp học, bậc học.
Tác giả Kim Văn Thanh với luận văn thạc sĩ: “Giải pháp quản lý chất
lượng dạy học ở Trường Sĩ quan Pháo binh” (2010), tiếp cận dưới góc độ khoa
học quản lý giáo dục, tác giả đã luận giải làm rõ các vấn đề lý luận, thực tiễn
quản lý chất lượng dạy học, đề xuất các giải pháp quản lý chất lượng dạy học,
trong đó đề cặp khá rõ nét quản lý hoạt động dạy của giáo viên với tư cách vừa
là chủ thể vừa là đối tượng quản lý, muốn nâng cao chất lượng giáo dục và đào
tạo phải nâng cao chất lượng HĐGD của đội ngũ giáo viên. Luận văn thạc sĩ:
“Biện pháp nâng cao chất lượng bài giảng chính trị ở các đơn vị tàu hải quân
hiện nay” (2011) của tác giả Nguyễn Duy Tư, tiếp cận dưới góc độ khoa học

5


giáo dục, tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn của vấn đề nghiên cứu, trong
đó nhấn mạnh: “Chất lượng bài giảng phụ thuộc lớn vào chất lượng hoạt động

của người giáo viên”.
Chỉ thị số 40CT/TW ngày 15 tháng 6 năm 2004 của Ban Bí thư về việc
xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý đã chỉ
đạo: “Tiến hành ra soát, sắp xếp lại đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo
dục để có kế hoạch đào tạo bồi dưỡng đảm bảo đủ số lượng và cân đối về cơ
cấu; nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức cho đội ngũ nhà giáo
và cán bộ quản lý giáo dục”.
Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020 đã đề ra các giải
pháp phát triển giáo dục, trong đó có giải pháp phát triển đội ngũ nhà giáo và
cán bộ quản lý giáo dục, trong giải pháp này khẳng định “...đổi mới căn bản
và toàn diện nội dung và phương pháp đào tạo, bồi dưỡng nhằm hình thành
đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đủ sức thực hiện đổi mới chương
trình giáo dục phổ thông sau năm 2015” [6].
Các bài viết của các tác giả liên quan đến quản lý hoạt động giảng dạy
của đội ngũ giáo viên:
Trong bài viết: “Những bài giảng về quản lý trường học” Tác giả Hà Sĩ
Hồ cho rằng: Trong thực hiện mục tiêu đào tạo việc quản lý hoạt động dạy và
học (theo nghĩa rộng) là nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường [31].
Trong cuốn sách “Những vấn đề cơ bản của khoa học quản lý giáo
dục”. Tác giả Trần Kiểm chỉ rõ: “...hoạt động quản lý nhà trường bao gồm
nhiều loại quản lý như: Quản lý các hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học,
hoạt động lao động, hoạt động ngoại khóa, hoạt động giáo dục hướng
nghiệp, quản lý các đối tượng khác nhau; quản lý giáo viên, học sinh, tài
chính, cơ sở vật chất..., quản lý nhiều khách thể khác nhau: Quản lý thực hiện
xã hội hóa giáo dục, điều chỉnh các hoạt động ảnh hưởng từ bên ngoài nhà
trường, tham mưu với ban đại diện cho mẹ học sinh...”[23].

6

Các tác giả đi sâu nghiên cứu ở các góc độ khác nhau của hoạt động
dạy học chỉ ra những yêu cầu và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động giảng
dạy của giáo viên nói chung và giáo viên ở các trường trung học cơ sở nói
riêng. Quản lý lao động sư phạm của đội ngũ giáo viên có vai trò rất quan
trọng trong các nội dung quản lý ở các trường đây chính là quản lý nhân sự,
nguồn lực giáo dục trong nhà trường nếu quản lý và phát huy tốt lực lượng
này sẽ góp phần quan trọng nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường.
Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: “Bất cứ hoàn cảnh nào dù khó khăn đến
đâu, ngành giáo dục cũng tìm mọi biện pháp mở trường, lớp (dài hạn, ngắn hạn,
cấp tốc, tập trung, phân tán, nhóm nhỏ…) để đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ” [2].
Tác giả Trần Quang Quý trong cuốn cẩm nang nâng cao năng lực và
phát triển đội ngũ giáo viên đã đề cập rất nhiều đến nghề thầy, người thầy,
năng lực sư phạm và con đường nâng cao năng lực sư phạm.
Các công trình nghiên cứu của các tác giả đã tập trung luận giải các vấn
đề, nội dung cơ bản như: Vai trò của quản lý, quản lý giáo dục; khái niệm về
quản lý, quản lý trường học; bản chất, chức năng, nguyên tắc và phương pháp
quản lý giáo dục; thông tin trong quản lý, công cụ quản lý giáo dục; hệ thống
giáo dục quốc dân; quản lý nhà nước về giáo dục; quản lý nhà trường; quản lý
tài chính, quản lý cơ sở vật chất kỹ thuật trong giáo dục và trường học; quản
lý chất lượng giáo dục; xây dựng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo
dục; xây dựng văn hóa trong quản lý giáo dục; đổi mới quản lý giáo dục; các
mô hình quản lý giáo dục; phân cấp trong quản lý giáo dục; thực trạng trong
công tác quản lý nhà nước về giáo dục; một số kinh nghiệm quốc tế về quản
lý giáo dục; quản lý giáo dục trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa.
Các công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động giảng dạy trên thế giới
và Việt Nam có ý nghĩa rất quan trọng giúp tác giả có cái nhìn tổng thể cần
được tiếp thu về quản lý hoạt động giảng dạy, chất lượng giảng dạy và quản
lý nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ giáo viên ở các nhà trường hiện
nay trong đó có các trường PTDTNT THCS trên địa bàn tỉnh Hòa Bình

7


3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học và quản lý hoạt động dạy
học ở các trường PTDTNT THCS. Từ đó, đề xuất các biện pháp quản lý hoạt
động dạy học ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình nhằm nâng cao
chất lượng dạy và học của nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và
toàn diện giáo dục và đào tạo ở các nhà trường hiện nay.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học ở các trường
PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
Khảo sát, phân tích đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở
các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường
PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình, góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở nhà
trường PTDTNT THCS.
4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Khách thể nghiên cứu
Hoạt động giáo dục ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
* Đối tượng nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
* Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động dạy học
và quản lý hoạt động dạy ở các trường PTDTNT THCS.
Nghiên cứu thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học
các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
Đề xuất hệ thống biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường
PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình hiện nay.

8


Thời gian nghiên cứu khảo sát từ năm 2010 đến nay.
5. Giả thuyết khoa học
Chất lượng quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS
tỉnh Hòa Bình phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Vì vậy nếu chủ thể quản lý đưa ra
các biện pháp quản lý như: Nâng cao năng lực nhận thức cho các chủ thể
quản lý; Kế hoạch hóa quản lý hoạt động dạy học của giáo viên; Quản lý việc
thực hiện mục tiêu chương trình, nội dung và đổi mới phương pháp dạy học;
Quản lý bồi dưỡng và tự bồi dưỡng năng lực sự phạm cho giáo viên; Quản lý
tốt việc sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị vào dạy học; Chỉ đạo đổi mới
công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy và học thì chất lượng dạy học, hiệu
quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình
sẽ không ngừng được nâng cao.
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp luận
Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin,
Tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam về
giáo dục và đào tạo và quản lý giáo dục và đào tạo. Đồng thời, đề tài dựa vào
quan điểm hệ thống - cấu trúc; lôgíc - lịch sử, quan điểm thực tiễn làm cơ sở
xem xét và phân tích những vấn đề liên quan đến nhiệm vụ nghiên cứu đề tài.
* Phương pháp nghiên cứu
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận bao gồm:
Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu; phương pháp phân
loại tài liệu, nhằm xây dựng cơ sở lý luận về công tác quản lý hoạt động dạy
học ở các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm:
Phương pháp điều tra bằng phiếu trưng cầu ý kiến và xử lý số liệu.

Trưng cầu ý kiến với các Hiệu trưởng, phó Hiệu trưởng, tổ trưởng bộ môn,

9


đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục của nhà trường. Phương pháp
nghiên cứu sản phẩm giảng dạy của giáo viên.
Phương pháp điều tra giáo dục, phương pháp tổng kết kinh nghiệm, các
phương pháp: Phỏng vấn, lấy ý kiến chuyên gia, nghiên cứu sản phẩm hoạt
động dạy học nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng về công tác quản lý hoạt
động dạy học ở trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình.
Sử dụng phương pháp thống kê toán học nhằm tổng hợp, xử lí kết quả
khảo sát và điều tra.
7. Ý nghĩa của luận văn
Đề tài thực hiện thành công sẽ có ý nghĩa rất quan trọng cung cấp
những luận cứ giúp Hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học ở các
trường PTDTNT THCS trên địa bàn tỉnh Hòa Bình.
Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho các trường PTDTNT THCS
trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Làm căn cứ xây dựng nguồn lực giáo viên trong
giai đoạn hiện nay và trong những năm tiếp theo.
8. Cấu trúc luận văn
Luận văn gồm: Phần mở đầu, 3 chương (11 tiết), kết luận và kiến nghị,
danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.

10


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC
TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ

1.1. Các khái niệm cơ bản
1.1.1. Hoạt động dạy học
* Dạy học
Nhiều nhà khoa học đã tiếp cận khái niệm dạy học từ cơ sở của lý luận
của quá trình sư phạm tổng thể. Mặt khác, xét quan hệ giữa các thành tố cấu
trúc của hoạt động, một số tác giả đã luận giải về nội hàm của khái niệm dạy
học từ những góc độ khoa học khác nhau như: giáo dục học, tâm lý học, ngôn
ngữ học, điều khiển học…. dưới đây:
Theo Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt: "Quá trình dạy học là một quá trình
sư phạm bộ phận, một phương tiện để trau dồi học vấn, phát triển giáo dục
và giáo dục phẩm chất, nhân cách thông qua sự tác động qua lại giữa người
dạy và người học nhằm truyền thụ và lĩnh hội một cách có hệ thống những tri
thức khoa học, những kỹ năng, kỹ xảo, nhận thức và thực hành" [14].
Theo Đỗ Ngọc Đạt: “Dạy học là quá trình cộng tác giữa thầy và trò
nhằm điều khiển – truyền đạt và tự điều khiển – lĩnh hội trí thức nhân loại
nhằm thực hiện mục đích giáo dục” [11].
Như vậy, dạy học là khái niệm chỉ quá trình hoạt động chung của người
dạy và người học.
Dạy học là sự tổ chức điều khiển tối ưu quá trình học sinh lĩnh hội tri
thức hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Vai trò chủ đạo của hoạt
động dạy với nghĩa là tổ chức và điều khiển sự học tập của học sinh giúp SV
nắm kiến thức, hình thành kỹ năng, thái độ. Dạy có chức năng kép là truyền
đạt và điều khiển.
Học là quá trình tự giác tích cực, tự lực chiếm lĩnh khái niệm khoa học
của người học, biến nó từ kho tàng văn hóa xã hội của nhân loại thành kiến

11


thức riêng của mình, người học sẽ hình thành cho mình một thái độ mới trong

việc đánh giá các giá trị tinh thần vật chất của thế giới khách quan, một phẩm
chất đạo đức mới, dưới sự điều khiển sư phạm của giáo viên. Đó là quá tình
tự điều khiển tối ưu, sự chiếm lĩnh khái niệm khoa học, bằng cách đó hình
thành cấu trúc tâm lý mới, phát triển nhân cách toàn diện. Hoạt động học của
học sinh là quá trình lĩnh hội tri thức, hình thành hệ thống những kỹ năng, kỹ
xảo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và hoàn thiện nhân cách của bản thân.
* Hoạt động dạy học
Dạy học bao gồm hai hoạt động, đó là hoạt động dạy của thầy và hoạt
động học của học sinh. Hai hoạt động này luôn gắn bó mật thiết với nhau, tồn
tại cho nhau và vì nhau.
- Hoạt động dạy
Mục đích của hoạt động dạy học là sự tổ chức, điều khiển tối ưu quá
trình SV lĩnh hội tri thức, hình thành và phát triển nhân cách người học. Vai
trò chủ đạo của hoạt động dạy với ý nghĩa là tổ chức và điều khiển quá trình
học tập của người học, giúp cho họ nắm được kiến thức, hình thành kỹ năng,
thái độ. Nội dung dạy học được thực hiện trong một môi trường thuận lợi,
chính là nhà trường, ở đó được thực hiện một nội dung chương trình quy định,
phù hợp với từng trình độ.
Hoạt động dạy của giáo viên thực chất gồm hai hoạt động:
Giáo viên nghiên cứu giáo trình, tài liệu tham khảo, trang thiết bị phục
vụ công tác dạy, nghiên cứu trình độ của đối tượng người học trong phạm vi
mình đảm nhận. Từ đó đưa ra các phương án để người học tiếp nhận lượng
kiến thức tốt nhất.
Trên lớp phải tạo không khí thân thiện, kích thích tư duy người học để người
học chủ động trong việc học tập, hướng dẫn để người có được cách học tập hiệu
quả, thu thập kiến thức từ người giáo viên cũng như môi trường xung quanh.
- Hoạt động học

12

Theo GS.TSKH Lâm Quang Thiệp thì hoạt động học giúp cho người
học tự mình chiếm lĩnh những kiến thức, kỹ năng và hình thành hoặc biến đổi
tình cảm, thái độ.
Là hoạt động đặc thù của con người được điều khiển bởi mục đích tự
giác là lĩnh hội những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, những hình thức hành vi và
những hoạt động nhất định.
Sự tiếp thu tri thức, kỹ xảo trong hoạt động học là sự tiếp thu có tính tự
giác cao. Hoạt động học là những hoạt động hướng vào làm thay đổi nhận
thức của bản thân, không chỉ hướng mình vào việc tiếp thu tri thức của nhân
loại mà còn phải biết cách tiếp nhận các phương pháp để lĩnh hội tri thức một
cách hiệu quả và thành công nhất.
Hoạt động học của người học bao gồm: Chủ động học tập, tiếp thu kiến
thức mới, phối hợp hoạt động với giáo viên trên lớp. Ngoài kiến thức trên lớp
người học cần đọc thêm tài liệu, nghiên cứu chiều sâu để làm rõ các ý các
phương pháp đã được học trên lớp.
Hoạt động học có 2 chức năng thống nhất với nhau: Lĩnh hội thông tin
và tự điều khiển quá trình chiếm lĩnh khái niệm một cách tự giác, tích cực và
tự lực. Quá trình học là quá trình người học biến kinh nghiệm xã hội lịch sử
loài người thành kiến thức, kinh nghiệm của bản thân, từ đó mà hình thành và
phát triển nhân cách.
Hai hoạt động dạy và học có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nó tồn tại
song song và phát triển trong cùng một quá trình thống nhất, chúng bổ sung
cho nhau, kết quả hoạt động học của học sinh không thể tách rời kết quả hoạt
động dạy của thầy và kết quả hoạt động dạy của thầy không thể tách rời kết
quả học tập của học sinh.
Hoạt động dạy học là hoạt động trung tâm của nhà trường, đóng vai trò
chủ đạo trong quá trình dạy học, người lãnh đạo tổ chức và điều khiển quá
trình sư phạm tổng thể là đội ngũ giáo viên. Vì vậy, quản lý tốt hoạt động dạy

13


và học trong nhà trường có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, quyết định chất lượng
giáo dục học sinh ở nhà trường.
Với cách tiếp cận như vậy tác giả quan niệm:
Hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS là một quá
trình tương tác giữa giáo viên và học sinh thông qua các hình
thức tổ chức dạy học, nhằm trang bị cho học sinh những kiến
thức, kỹ năng, thái độ, phát triển tư duy độc lập sáng tạo đáp
ứng với mục tiêu, yêu cầu đào tạo của nhà trường.
Từ quan niệm trên có thể hiểu hoạt động dạy học của giáo viên ở các
trường PTDTNT THCS như sau:
Một là, hoạt động dạy học được hiểu là tập hợp những tác động liên
tiếp của giáo viên đến đối tượng học sinh nhằm giúp họ nắm vững hệ thống
những cơ sở khoa học, phát triển năng lực nhận thức, tư duy sáng tạo, năng
lực hành động, hình thành thái độ chuẩn mực theo qui định của nhà trường.
Hai là, hoạt động dạy và học ở các trường PTDTNT THCS có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau trong mối quan hệ với các thành tố như: Mục tiêu,
nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức của hoạt động dạy và hoạt động
học, người dạy, người học và kết quả dạy học. Trong đó hoạt động dạy của
Thầy và hoạt động học của Trò là hai nhân tố trung tâm, năng động nhất của
quá trình dạy học.
Ba là, hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS còn thể hiện sự
tương tác giữa giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học. Sự tương tác đó
thể hiện; giáo viên giữ vai trò chủ đạo, tổ chức, định hướng hoạt động nhận
thức, còn học sinh tự giác tích cực, chủ động thông qua việc tự nhận thức và
điều chỉnh nhận thức bản thân nhằm tới mục đích và kết quả dạy học.
Bốn là, kết quả dạy học ở các trường PTDTNT THCS phản ánh chất
lượng và hiệu quả học tập, chất lượng quản lý, chất lượng hiệu quả đổi mới

trình độ phương pháp, hình thức tổ chức dạy và học của nhà trường.

14


Hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS với nhiệm vụ và mục
tiêu là: Thực hiện nội dung chương trình, nhiệm vụ giáo dục và đào tạo theo
qui định của Bộ Giáo dục và đào tạo. Hoạt động chính của nhà trường là
truyền thụ kiến thức và hình thành nhân cách cho học sinh được thực hiện
bằng nhiều con đường, trong đó con đường quan trọng nhất là tổ chức giảng
dạy và chỉ đạo giảng dạy. Thông qua hoạt động giảng dạy, nhằm cung cấp
cho học sinh hệ thống kiến thức khoa học, bồi dưỡng phương pháp tư duy
sáng tạo, kỹ năng và thái độ, nhằm nâng cao trình độ học vấn, hình thành thế
giới quan và nhân sinh quan ở bậc học trung học cơ sở. Mục đích xuyên suốt
là làm cho học sinh trở thành người tự chủ, năng động, sáng tạo. Như vậy,
Hoạt động dạy học là một trong những con đường cơ bản nhất để đạt tới mục
đích giáo dục tổng thể. Hoạt động dạy học được thực hiện thông qua các
thành tố cấu trúc sau:
Mục tiêu dạy học: Trang bị cho người học những tri thức, kỹ xảo, kỹ
năng, bồi dưỡng và phát triển nhân cách người học đáp ứng yêu cầu của nhà
trường và xã hội.
Nội dung dạy học: Những kiến thức cơ bản, toàn diện, thiết thực, hiện
đại thể hiện ở nội dung chương trình và kế hoạch giảng dạy.
Phương pháp dạy học: Việc sử dụng phương pháp giảng dạy phù hợp
sẽ làm tăng hiệu quả hoạt động giảng dạy.
Phương tiện dạy học: Cơ sở vật chất, đồ dùng dạy học, nguồn tài chính
phục vụ dạy học.
Hình thức tổ chức dạy học: Hình thức tổ chức giảng dạy phong phú,
phù hợp sẽ tăng hiệu quả của hoạt động giảng dạy.
Người dạy: Đội ngũ giáo viên và các lực lượng sư phạm của nhà

trường, chất lượng dạy học phụ thuộc vào đội ngũ giáo viên.
Người học: Là học sinh các trường PTDTNT THCS tỉnh Hòa Bình

15


Chủ thể quản lý hoạt động dạy học là Hiệu trưởng, các phó Hiệu
trường, tổ trường chuyên môn và các tổ chức như: Hội đồng giáo dục trường,
tổ chức Đảng, Đoàn trong nhà trường.
Kết quả dạy học: Là chất lượng học tập, tu dưỡng của học sinh theo
mục tiêu yêu cầu đào tạo của nhà trường đề ra.
1.1.2. Quản lý hoạt động dạy học ở các trường phổ thông dân tộc nội
trú Trung học cơ sở
Hoạt động quản lý đối với hoạt động dạy của giáo viên được thực hiện
dựa trên việc quản lý mục tiêu chương trình, kế hoạch dạy học, quản lý giờ lên
lớp của giáo viên, quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn, quản lý công tác bồi dưỡng
giáo viên, quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh…
Quản lý hoạt động dạy và học phải đồng thời quản lý hoạt động dạy
của giáo viên và quản lý học của học sinh. Yêu cầu của quản lý dạy học là
phải quản lý các thành tố của quá trình dạy học, trước hết thành tố đó sẽ phát
huy tác dụng thông qua quy trình hoạt động của người dạy một cách đồng bộ,
hài hòa, hợp quy luật, đúng nguyên tắc dạy học. Quy trình đó có tính tuần
hoàn từ khâu soạn bài, giảng bài và tạm thời kết thúc ở khâu đánh giá kết quả
học tập của học sinh. Cho nên, quản lý hoạt động dạy và học thực chất là
quản lý một số thành tố của quá trình dạy học, bao gồm: Mục đích và nhiệm
vụ dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học và phương tiện dạy học,
thầy với hoạt động dạy, trò với hoạt động học tập, kết quả dạy học.
Hoạt động dạy học là một hệ toàn vẹn gồm hoạt động giảng dạy của
giáo viên và hoạt động học tập của học sinh, hai hoạt động này luôn tương tác
với nhau, thâm nhập vào nhau. Dạy và học có liên hệ tác động lẫn nhau không

thể thiếu nhau, thầy giữ vai trò chỉ đạo, tổ chức điều khiển hoạt động của học
sinh. Học sinh giữ vai trò tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều khiển
hoạt động học của bản thân.

16


Hiệu trưởng thảo luận, bàn bạc với giáo viên về dạy - học, Hiệu trưởng
cần xây dựng lòng tin trong giáo viên; phát triển những nhóm chuyên môn
trong nhà trường; thúc đẩy sự hợp tác giữa các đồng nghiệp; hỗ trợ huấn
luyện giáo viên về dạy - học; thường xuyên quan sát, dự giờ; thực hiện việc
trao quyền cho giáo viên; duy trì tính rõ ràng, minh bạch trong nhà trường.
Thúc đẩy phát triển chuyên môn của giáo viên bằng việc tổ chức nghiên cứu
quá trình dạy - học; sẵn sàng hỗ trợ để thực hiện những kỹ năng mới, chấp
nhận rủi ro để đổi mới và sáng tạo; cung cấp những chương trình phát triển
đội ngũ giáo viên hiệu quả; áp dụng nguyên tắc phát triển và tiến bộ; tuyên
dương, hỗ trợ, tạo điều kiện cho hoạt động của giáo viên bằng cách cung cấp
nguồn lực và thời gian chấp nhận phản hồi và đề xuất. Thúc đẩy sự phản ánh
của giáo viên: Phát triển kỹ năng phản ánh của giáo viên nhằm xây dựng kiến
thức chuyên môn và phát triển sự hiểu biết chính trị - xã hội; làm gương và
phát triển những kỹ năng nghiên cứu nhận xét của giáo viên; mang tính định
hướng yêu cầu; sử dụng dữ liệu để đo lường, đánh giá, và phê bình việc dạy học; mở rộng quyền tự chủ cho giáo viên. Để trở thành nhà quản lý dạy - học
thành công, Hiệu trưởng cần: 1, Bàn luận một cách cởi mở và thường xuyên
với giáo viên về vấn đề dạy - học; 2, Cung cấp các nguồn lực, thời gian và sự
liên kết đồng nghiệp cho giáo viên; 3, Trao quyền hợp pháp cho giáo viên; 4,
Hiểu và nắm bắt được những thách thức thay đổi; 5, Lãnh đạo dẫn dắt và thực
hiện các hoạt động quản lý cụ thể.
Quản lý là hoạt động có ý thức của nhà quản lý nhằm đạt tới mục tiêu
hiệu quả quản lý. Các cán bộ quản lý, các lực lượng sư phạm, bằng hành động
của mình biến mục tiêu đó thành hiện thực.

Từ những quan niệm trên tác giả cho rằng:
Quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS
đó là sự tác động của chủ thể quản lý nhà trường theo sự
phân cấp đến đối tượng quản lý đội ngũ giáo viên (ĐNGV)
nhằm truyền đạt kiến thức, rèn luyện cho học sinh kỹ năng,

17


kỹ xảo, khơi gợi những ý tưởng mới, phát huy tính sáng tạo
của học sinh và bồi dưỡng về giá trị tư tưởng, đạo đức, lối
sống cũng như các giá trị nhân văn khác.
Quản lý hoạt động dạy học là thực chất là việc kế hoạch, tổ chức, điều
khiển, kiểm tra hoạt động dạy học của giáo viên nhằm đạt mục tiêu ban đầu
đã đề ra. Trong toàn bộ quá trình quản lý nhà trường thì quản lý hoạt động
dạy học của người Hiệu trưởng là hoạt động cơ bản nhất, xuyên suốt nhất và
then chốt nhất.
Quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS là một loại
hình quản lý nhân sự trong đó chủ thể đề ra những mục tiêu cần phải đạt được
và những chủ trương, biện pháp kế hoạch phải thực hiện, lựa chọn nhân sự,
thời gian, huy động và sử dụng nhân lực, vật lực và tài lực (nguồn nhân lực
giáo dục của nhà trường) hiện có và sẽ có để tổ chức và điều hành bộ máy
nhân lực nhằm thực hiện những chủ trương, biện pháp và kế hoạch nói trên
một cách đúng đắn, có chất lượng và hiệu quả đáp ứng được mục tiêu mà chủ
thể đã đề ra.
Quản lý lao động giảng dạy của giáo viên là hoạt động của nhà quản lý
(của Hiệu trưởng và các phó Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) nhằm đạt
tới mục tiêu quản lý. Nhà quản lý cùng với đông đảo đội ngũ giáo viên, học
sinh, các lực lượng xã hội, bằng hành động của mình biến mục tiêu đó thành
hiện thực. Dạy học và giáo dục trong sự thống nhất với nhau là hoạt động

trọng tâm của nhà trường. Mọi hoạt động khác của nhà trường đều hướng vào
tiêu điểm này. Vì vậy, quản lý nhà trường thực chất là quản lý quá trình sư
phạm của thầy, hoạt động học tập của trò, diễn ra trong quá trình dạy học ở
nhà trường PTDTNT THCS.
Quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường PTDTNT THCS hướng vào
thực hiện nhiệm vụ trọng tâm của của nhà trường. Do đó quản lý hoạt động
dạy học ở các trường PTDTNT THCS thực chất là những tác động của chủ

18


thể quản lý vào quá trình dạy học (được tiến hành bởi tập thể giáo viên) nhằm
góp phần hình thành và phát triển toàn diện năng lực chuyên môn và nhân
cách cho học sinh theo mục tiêu đào tạo của nhà trường.
Theo đó quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS bao
gồm các đặc trưng đó là:
Một là, chủ thể quản lý là Hiệu trưởng và các phó Hiệu trưởng phụ
trách chuyên môn, tổ trưởng tổ chuyên môn với nhiệm vụ trọng tâm là tổ
chức thực hiện mục tiêu, chương trình đào tạo, kế hoạch giảng dạy, học tập và
các hoạt động dạy học theo chương trình, kế hoạch giảng dạy của nhà trường
và của cấp trên.
Hai là, chủ thể quản lý hoạt động dạy học phải có những phẩm chất và
năng lực đó là: Trình độ học vấn, tri thức và kỹ năng nghiệp vụ quản lý,
gương mẫu về phẩm chất đạo đức, luôn là tấm gương và là chỗ dựa tin cậy
cho đồng nghiệp, là người thầy có uy tín với học sinh; trung thực, lời nói và
hành động nhất quán, nói đi đôi với làm.
Ba là, theo sự phân cấp về nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, thực hiện
tổ chức biên soạn chương trình môn học, tài liệu giảng dạy do Hiệu trưởng
giao. Tổ chức nghiên cứu cải tiến phương pháp giảng dạy, học tập; đề xuất
xây dựng kế hoạch bổ sung cập nhật nội dung chương trình mới.

Bốn là, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện việc đào tạo, bồi
dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên nhà
trường thuộc phạm vi quản lý.
1.2. Mục tiêu, đặc điểm quản lý hoạt động dạy ở các trường phổ
thông dân tộc nội trú trung học cơ sở
1.2.1. Mục tiêu quản lý hoạt động dạy học ở các trường phổ thông
dân tộc nội trú trung học cơ sở
Thứ nhất, quản lý hoạt động dạy học ở các trường
PTDTNT THCS nhằm tổ chức hoạt động nhận thức của học

19


sinh giúp họ nắm vững hệ thống tri thức khoa học phổ
thông, cơ bản, hiện đại, phù hợp với thực tiễn Việt Nam,
đồng thời rèn luyện cho học sinh có hệ thống kỹ năng, kỹ
xảo tương ứng.
Để tồn tại và phát triển, loài người đã không ngừng khám phá những bí
mật của thế giới khách quan để nhận thức nó, cải tạo nó, phục vụ cho lợi ích
của con người. Trong quá trình đó loài người đã tích lũy và khái quát hoá
những kinh nghiệm xã hội dưới dạng những sự kiện khoa học, khái niệm,
định luật, định lý, tư tưởng khoa học, học thuyết mà được gọi là những tri
thức khoa học. Những tri thức này vô cùng lớn, mỗi người học suốt đời cũng
không nắm hết được. Vì vậy, nhiệm vụ của trường phổ thông chỉ có thể làm
sao cho học sinh nắm những tri thức phổ thông cơ bản, hiện đại phù hợp với
thực tiễn đất nước. Tri thức phổ thông cơ bản là những tri thức đã được lựa
chọn và xây dựng từ các lĩnh vực khoa học khác nhau. Đó là những tri thức
tối thiểu, cần thiết, làm nền tảng giúp học sinh tiếp tục học lên bậc học cao
hơn, học ở các trường dạy nghề, hoặc bước vào cuộc sống tự lập, trực tiếp
tham gia lao động sản xuất và tham gia các công tác xã hội và có cuộc sống

tinh thần phong phú. Những tri thức cơ bản cần cung cấp cho học sinh phải là
những tri thức hiện đại, phản ánh được những thành tựu mới nhất của khoa
học công nghệ, văn hóa phù hợp với chân lý khách quan, phù hợp với xu thế
phát triển của thời đại. Những tri thức hiện đại đó phải phù hợp với thực tiễn
Việt Nam cũng như phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, đặc điểm hoạt động nhận
thức của học sinh mà vẫn đảm bảo được tính hệ thống, tính lôgíc khoa học và
mối liên hệ chặt chẽ giữa các môn học. Trong quá trình tổ chức điều khiển
học sinh lĩnh hội những tri thức đó, người giáo viên hình thành cho học sinh
hệ thống kỹ năng, kỹ xảo nhất định, đặc biệt những kỹ năng, kỹ xảo có liên
quan tới hoạt động học tập, tự học và tập dượt nghiên cứu khoa học ở mức độ
thấp, nhằm giúp cho các em không những chỉ nắm vững tri thức mà còn biết
vận dụng linh hoạt, sáng tạo trong các tình huống khác nhau.

20


Thứ hai, thông qua hoạt động dạy học nhằm tổ chức, điều khiển học
sinh hình thành phát triển năng lực và những phẩm chất trí tuệ, đặc biệt là
năng lực tư duy độc lập, sáng tạo.
Sự phát triển trí tuệ nói chung có nét đặc trưng bởi sự tích lũy vốn tri
thức và các thao tác trí tuệ thành thạo, vững chắc của con người. Đó là quá
trình chuyển biến về chất trong quá trình nhận thức của người học. Năng lực
hoạt động trí tuệ được thể hiện ở năng lực vận dụng các thao tác trí tuệ, đặc
biệt là các thao tác tư duy. Quá trình chiếm lĩnh tri thức diễn ra thống nhất
giữa một bên là nội dung những tri thức với tư cách là “Cái được phản ánh”
và một bên là các thao tác trí tuệ với tư cách là “Phương thức phản ánh”. Như
vậy, hệ thống tri thức được học sinh lĩnh hội thông qua các thao tác trí tuệ của
họ và ngược lại, chính các thao tác trí tuệ cũng được hình thành và phát triển
trong quá trình chiếm lĩnh tri thức rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo. Trong quá trình
dạy học, với vai trò tổ chức, điều khiển của thầy, học sinh không ngừng phát

huy tính tích cực nhận thức, tự lực rèn luyện các thao tác trí tuệ, dần dần hình
thành và phát triển các phẩm chất của hoạt động trí tuệ. Sự phát triển trí tuệ ở
học sinh được phản ánh thông qua sự phát triển không ngừng các chức năng
tâm lý và phẩm chất trí tuệ, đặc biệt là quá trình tư duy độc lập, sáng tạo của
người học sinh, bởi lẽ “Tư duy có sắc sảo thì tài năng của con người mới lấp
lánh”. Sự phát triển trí tuệ có mối quan hệ biện chứng với hoạt động dạy học.
Dạy học được tổ chức đúng sẽ thúc đẩy sự phát triển năng lực và phẩm chất
trí tuệ của học sinh và ngược lại, sự phát triển đó sẽ tạo điều kiện cho hoạt
động dạy học đạt chất lượng cao hơn. Đó cũng là một trong những qui luật
của dạy học. Điều kiện cần thiết để thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của học
sinh là hoạt động dạy học phải luôn luôn đi trước sự phát triển trí tuệ và dạy
học phải xác định mức độ khó khăn vừa sức học sinh, tạo điều kiện để phát
triển tối đa những tiềm năng vốn có của học sinh.
Thứ ba, thông qua hoạt động dạy học góp phần hình
thành cơ sở thế giới quan khoa học, những phẩm chất đạo
đức nói riêng và phát triển nhân cách nói chung

21


Trên cơ sở tổ chức cho học sinh nắm vững tri thức, kỹ năng, kỹ xảo,
phát triển năng lực nhận thức mà hình thành cho học sinh cơ sở thế giới quan
khoa học, những phẩm chất đạo đức nói riêng và phát triển nhân cách nói
chung theo mục đích giáo dục đã đề ra.
Thế giới quan là hệ thống những quan điểm về thế giới, về những hiện
tượng tự nhiên và xã hội. Trong xã hội có giai cấp, thế giới quan cá nhân đều
mang tính giai cấp. Vì vậy, trong quá trình dạy học mục tiêu chúng ta phải
quan tâm giáo dục cho học sinh đó là cơ sở thế giới quan khoa học để các em
có suy nghĩ đúng, thái độ đúng và hành động đúng; đồng thời bồi dưỡng
những phẩm chất đạo đức theo mục tiêu giáo dục thông qua nội dung, phương

pháp và hình thức tổ chức dạy học.
Mục tiêu quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS là
một chỉnh thể thống nhất, nếu thiếu việc trang bị tri thức, kỹ năng, kỹ xảo
tương ứng, thiếu phương pháp nhận thức thì không thể tạo điều kiện cho sự
phát triển trí tuệ và thiếu cơ sở cho sự hình thành thế giới quan khoa học. Phát
triển trí tuệ vừa là kết quả, vừa là điều kiện của việc nắm vững tri thức, kỹ
năng, kỹ xảo và là cơ sở để hình thành thế giới quan khoa học và những phẩm
chất đạo đức. Phải có trình độ phát triển nhận thức nhất định mới giúp học
sinh có cách nhìn, có thái độ và hành động đúng.
Để thực hiện tốt mục tiêu quản lý của hoạt động dạy học ở trường
PTDTNT THCS, đòi hỏi phải nâng cao chất lượng công tác quản lý hoạt động
giảng dạy của giáo viên với những điều kiện đó là; Gắn hoạt động dạy học với
việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; Tạo môi trường và điều kiện
thuận lợi cho đội ngũ cán bộ, giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp dạy
học. Trong đó, quan trọng nhất là tạo động lực và kích thích tinh thần lao
động sáng tạo của đội ngũ giáo viên. Kết hợp phát huy cao độ tính chủ động
sáng tạo của mỗi thành viên trong tập thể với sự quản lý thống nhất của đội
ngũ cán bộ quản lý nhà trường. Đảm bảo chất lượng dạy học một cách bền

22


vững. Xây dựng cơ chế và có chính sách phù hợp để phát huy tối đa nội lực đi
đôi với sự tranh thủ tiềm lực của các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường.
1.2.2. Đặc điểm quản lý hoạt động dạy học ở các trường Phổ thông
dân tộc nội trú Trung học cơ sở
Do đó việc quản lý hoạt động dạy học vừa phải phù hợp với quản lý
giáo dục nói chung, vừa phải mang tính đặc thù trong quản lý hoạt động giảng
dạy của giáo viên. Xuất phát từ nhiệm vụ trên, quản lý hoạt động dạy học ở
các trường PTDTNT THCS có những đặc điểm đó là:

* Quản lý hoạt động dạy học ở các trường PTDTNT THCS là một bộ
phận trong hoạt động giáo dục toàn diện của nhà trường.
Quản lý hoạt động dạy học mang tính chất quản lý hành chính sư phạm,
nội dung này thể hiện ở chỗ: Quản lý theo pháp luật, theo những nội qui, qui
chế, quyết định có tính bắt buộc đối với giáo viên, các lực lượng sư phạm của
nhà trường.
* Quản lý hoạt động dạy học mang tính đặc trưng của
khoa học quản lý
Quản lý hoạt động dạy học chính là quản lý quá trình lên lớp và các hình
thức sau giờ lên lớp mà giáo viên đảm nhiệm, như hoạt động tổ chức cho học
sinh ngoài giờ lên lớp, đi tham quan, du lịch vì vậy quá trình quản lý đó rất đa
dạng và phức tạp đòi hỏi tính kế hoạch hóa trong quản lý và phải vận dụng tốt
các chức năng để quản lý hiệu quả hoạt động này. Quản lý hoạt động dạy học có
tính xã hội hóa cao do chịu sự chi phối trực tiếp của các điều kiện kinh tế - xã
hội và có mối quan hệ tương tác thường xuyên với đời sống xã hội.
* Phương thức quản lý hoạt động học tập của học sinh PTDTNT THCS
có những nét khác biệt so với hoïc sinh tiểu học
Ở các trường PTDTNT THCS hoạt động học tập diễn ra theo phương
thức học và hành, học - hành gắn với nhau qua đó để hình thành các kỹ năng
cần thiết. Nội dung học tập được mở rộng và chuyên sâu hơn. Là cấp học có

23


tính lý luận gắn với thực hành theo từng môn học, có tính chuyên sâu, từng
bước giúp học sinh nắm được những khái niệm khoa học và nhận thức được
các quy luật về tự nhiên, xã hội, con người.
* Đặc điểm quản lý hoạt động dạy học có tính toàn diện và
tính định hướng.
Học sinh tốt nghiệp bậc THCS trực tiếp chịu sự phân luồng tự nhiên

theo các hướng: Tiếp tục học ở trung học phổ thông; hoặc tiếp tục học ở trung
học chuyên nghiệp và tiếp tục học ở trường dạy nghề hoặc vào đời, trực tiếp
lao động trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế xã hội. Vì vậy, quản lý
hoạt động dạy học ở trường PTDTNT THCS phải chú ý tính toàn diện và
hướng nghiệp trong thực hiện chương trình. Quá trình giảng dạy phải trang bị
cho học sinh trình độ văn hóa tương đối hoàn chỉnh, có năng lực lao động phổ
thông, có ý thức chọn lựa nghề nghiệp, sẵn sàng đi vào học nghề và tham gia
sản xuất, tham gia công tác trong xã hội, hoặc tiếp tục học lên cao bằng nhiều
con đường khác nhau.
1.3. Nội dung quản lý hoạt động dạy học ở các trường phổ thông
dân tộc nội trú trung học cơ sở
Nội dung quản lý hoạt động dạy học cũng có những nội dung thống
nhất chung trong cả nước. Có thể chỉ ra các nội dung quản lý hoạt động dạy
học ở trường PTDTNT THCS bao gồm:
* Quản lý mục tiêu, chương trình dạy học
Theo điều 27 Luật giáo dục năm 2005 sửa đổi, bổ sung 2009 qui định:
“ Giáo dục trường trung học cơ sở nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển
những kết quả giáo dục tiểu học, có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở, có
hiểu biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ
thông, trung cấp, học nghề hoặc là đi vào cuộc sống lao động”.
Về nguyên tắc, chương trình dạy học ở trường PTDTNT THCS là
chương trình thống nhất toàn quốc do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Vì

24


vậy, trách nhiệm rất quan trọng của các chủ thể quản lý (Hiệu trưởng các phó
Hiệu trưởng, các tổ chuyên môn của nhà trường) thực hiện chức năng quản lý
làm cho giáo viên của nhà trường nắm vững, phân phối chương trình của các
môn học phù hợp, không được làm tùy tiện thay đổi, thêm bớt hoặc làm sai

lệch chương trình. Bảo đảm tính pháp lý, tính chính xác trong quản lý và thực
hiện nội dung, chương trình dạy học.
Quản lý chương trình dạy học là văn bản có tính pháp lệnh của nhà
nước về những môn học, bài học đòi hỏi giáo viên và học sinh phải hoàn
thành trong một thời gian nhất định, nhằm giúp học sinh có những kiến thức,
kỹ năng, thái độ cần thiết đáp ứng yêu cầu và mục tiêu giáo dục. Căn cứ
chương trình dạy học để Nhà nước chỉ đạo và giám sát hoạt động dạy học của
nhà trường, đồng thời là căn cứ pháp lý để Ban giám hiệu quản lý tốt công tác
giảng dạy của giáo viên.
* Quản lý kế hoạch giảng dạy của giáo viên
Kế hoạch dạy học là một bộ phận trong hệ thống kế hoạch chung của
nhà trường, căn cứ vào kế hoạch của cấp trên và kế hoạch của nhà trường giáo
viên lập kế hoạch giảng dạy cho năm học, học kỳ, tuần, tháng và từng ngày cụ
thể. Để quản lý có hiệu quả kế hoạch giảng dạy của giáo viên cần thực hiện
tốt nội dung sau:
Xây dựng kế hoạch giảng dạy phải bảo đảm tính khoa học, dân chủ và
khả thi phù hợp với điều kiện của nhà trường, năng lực giảng dạy, đội ngũ
giáo viên, cán bộ quản lý, và các nguồn lực bảo đảm khác. Cần nắm vững các
bước đó là: Điều tra cơ bản để xác định tình hình đầu năm học; phân tích tình
hình và xác định mục tiêu cho năm học mới; phân công viết dự thảo kế hoạch;
tổ chức hội thảo góp ý dự thảo kế hoạch; hoàn chỉnh kế hoạch; trình cấp trên
duyệt và công bố kế hoạch.
Trên cơ sở kế hoạch giảng dạy đó các tổ chuyên môn trong nhà trường
xây dựng kế hoạch của tổ mình trong năm học. Kế hoạch của các tổ chuyên

25