Vận dụng phương pháp dự án trong dạy học địa lý lớp 11 – THPT theo định hướng phát triển năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN HOÀI THƢƠNG

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 – THPT
THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

LUẬN VĂN THẠC SĨ: KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, NĂM 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN HOÀI THƢƠNG

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 – THPT
THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Địa lí
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ: KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Thanh Thủy

HÀ NỘI, NĂM 2017

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp đó là cả một quá trình nỗ lực lâu dài và nhờ vào
sự giúp đỡ, đóng góp to lớn của các thầy cô, bạn bè và gia đình. Lời đầu tiên em
xin chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa Địa lí, toàn thể các thầy cô đã tạo
những điều kiện tốt nhất để chúng em có cơ hội học hỏi, nghiên cứu thuận lợi. Và
điều quan trọng hơn cả đó chính là nhờ sự dạy dỗ, chỉ bảo tận tình của các thầy cô
trong những năm qua. Tuy các thầy cô không trực tiếp hƣớng dẫn nhƣng với những
kiến thức thầy cô truyền đạt đó là hành trang vô cùng cần thiết, bổ ích hỗ trợ đắc
lực cho em hoàn thành tốt đề tài cũng nhƣ trong quá trình giảng dạy sau này.
Em cũng gửi lời cảm ơn sâu sắc và chân thành nhất tới cô Trần Thị Thanh Thủy,
giảng viên khoa Địa lí - ngƣời thầy đã nhiệt tình dạy dỗ và trực tiếp hƣớng dẫn em
làm đề tài luận văn này. Cô chính là ngƣời giúp em nhận ra đƣợc những bài học,
kinh nghiệm nghiên cứu quí báu và hơn cả đó là những đam mê, nhiệt huyết của
ngƣời thầy truyền lại cho chúng em.
Em cũng muốn gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và tập thể lớp
11A5 và 11A12 trƣờng THPT Trần Khai Nguyên đã hợp tác và giúp đỡ em rất
nhiều trong quá trình làm thực nghiệm tại trƣờng.
Một lần nữa, em xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, tất cả các bạn học viên, anh chị
đã động viên và giúp đỡ trong suốt thời gian làm luận văn.
Xin chân thành cảm ơn tất cả mọi ngƣời !
Hà Nội, tháng 05, năm 2017
Tác giả

Nguyễn Hoài Thƣơng


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa học này là kết quả nghiên cứu của cá

nhân tôi. Các số liệu và tài liệu đƣợc trích dẫn trong công trình này là trung thực.
Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã đƣợc công bố
trƣớc đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình
Hà Nội, tháng 05, năm 2017
Tác giả

Nguyễn Hoài Thƣơng


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DHDA

Dạy học dự án

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

ĐC

Đối chứng

TN

Thực nghiệm


DANH SÁCH HÌNH
Hình 1.1: Các thành phần cấu trúc của năng lực [11] .............................................. 26
Hình 1.2: Biểu đồ thể hiện mức độ quan tâm của GV về đổi mới PPDH................ 33
Hình 2.3: Sơ đồ quy trình tổ chức thực hiện dự án .................................................. 46
DANH SÁCH BẢNG
Bảng 2.1: Hệ thống chủ đề dự án Địa lí 11 .............................................................. 47
Bảng 3.1: Kết quả điểm kiểm tra phiếu khảo sát kiến thức bài 12 .......................... 98
Bảng 3.2: Một số giá trị thống kê mô tả kết quả kiểm tra ........................................ 99
Bảng 3.3: Kết quả đánh giá năng lực HS giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng100
Bảng 3.4: Mức độ tự đánh giá năng lực của lớp TN và ĐC sau thực nghiệm ....... 102
Bảng 3.5: Kết quả đánh giá mức độ năng lực HS lớp thực nghiệm....................... 103
Bảng 3.6: Mức độ tự đánh giá năng lực của lớp TN và ĐC sau thực nghiệm ....... 105


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN
LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH SÁCH HÌNH
DANH SÁCH BẢNG
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ............................................................................. 2
2.1. Dạy học dự án ............................................................................................... 2
2.2 Việc dạy học phát triển năng lực cho học sinh.............................................. 3
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .................................................................... 5
3.1. Khách thể nghiên cứu ................................................................................... 5
3.2. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................... 5
4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 5
5. Giả thuyết khoa học ............................................................................................ 6
6. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 6
6.1 Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 6
6.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 6
7. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................. 6
7.1. Quan điểm nghiên cứu ................................................................................. 6
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................................. 8
8. Cấu trúc luận văn ................................................................................................ 9
PHẦN NỘI DUNG .................................................................................................. 12
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 - THPT....................... 12
1.1 Định hƣớng đổi mới ở trƣờng phổ thông........................................................ 12
1.2 Phƣơng pháp dạy học dự án............................................................................ 15
1.2.1 Khái niệm phƣơng pháp dạy học dự án.................................................... 15


1.2.2 Vai trò của dạy học dự án ......................................................................... 16
1.2.3 Đặc điểm của dạy học theo dự án............................................................. 19

1.2.4 Những ƣu, nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học theo dự án ................ 21
1.2.5 Phân loại dự án ......................................................................................... 23
1.3 Dạy học định hƣớng phát triển năng lực ........................................................ 24
1.3.1 Khái niệm ................................................................................................. 24
1.3.2 Đặc điểm dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực .......................... 25
1.3.3 Mô hình cấu trúc thành phần năng lực ..................................................... 26
1.3.4 Đặc trƣng của dạy học phát triển năng lực ............................................... 28
1.4 Đặc điểm tâm sinh lí và nhận thức của học sinh trung học phổ thông. .......... 29
1.5 Mục tiêu và nội dung chƣơng trình và SGK Địa lí lớp 11 – THPT .............. 31
1.6 Tình hình sử dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án trong chƣơng trình Địa lí
ở trƣờng trung học phổ thông. .............................................................................. 32
1.6.1 Khảo sát giáo viên .................................................................................... 33
1.6.2 Khảo sát học sinh ..................................................................................... 36
CHƢƠNG 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ
LỚP 11 – THPT ....................................................................................................... 37
2.1. Yêu cầu và nguyên tắc tổ chức dạy học dự án .............................................. 37
2.1.1 Yêu cầu ..................................................................................................... 37
2.1.2 Nguyên tắc tổ chức dạy học dự án ........................................................... 39
2.2. Quy trình tổ chức dạy học dự án.................................................................... 43
2.3. Đề xuất một số dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11 – THPT................... 47
2.4. Một số kế hoạch dạy học dự án minh họa ..................................................... 52
2.4.1 . Kế hoạch dạy học dự án minh họa số 1.................................................. 52
2.4.2 Kế hoạch dạy học dự án minh họa số 2 .................................................... 67
2.4.3 Kế hoạch dạy học dự án minh họa số 3 .................................................... 80
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................ 93
3.1 Mục đích thực nghiệm .................................................................................... 93
3.2 Nguyên tắc thực nghiệm sƣ phạm .................................................................. 93
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ............................................................................. 94

3.4. Tổ chức thực nghiệm ..................................................................................... 96
3.4.1 Thời gian và địa điểm thực nghiệm.......................................................... 96
3.4.2 Đối tƣợng thực nghiệm............................................................................. 96
3.4.3 Tiến trình thực nghiệm ............................................................................. 96
3.5. Kết quả thực nghiệm ...................................................................................... 98
3.5.1. Kết quả đánh giá so sánh giữa lớp đối chứng và thực nghiệm ............... 98
3.5.2. Kết quả so sánh trƣớc và sau thực nghiệm của lớp thực nghiệm .......... 103
3.6 Kết luận thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................... 106
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................ 108
1. Kết luận ........................................................................................................ 108
2. Những đóng góp của đề tài .......................................................................... 109
3. Kiến Nghị ..................................................................................................... 109
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 111
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 113


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, nhiều thành tựu khoa học và công nghệ xuất hiện và phát triển một cách
nhanh chóng. Theo đó hệ thống giáo dục cũng đặt ra những yêu cầu đổi mới. Nƣớc
ta đang trên con đƣờng hội nhập và phát triển nên đổi mới giáo dục nói chung,
trong đó đổi mới phƣơng pháp dạy học nói riêng là hết sức cần thiết. Chính vì thế
những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD & ĐT) đã yêu cầu các trƣờng
phổ thông chú trọng đổi mới phƣơng pháp dạy học, nhận thức đƣợc tầm quan trọng
của việc tăng cƣờng đổi mới kiểm tra, đánh giá thúc đẩy đổi mới phƣơng pháp dạy
học, trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi mới
các hoạt động này. Trong nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới
căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp
dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo và vận
dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều,

ghi nhớ máy móc ».
Dạy học theo dự án là một trong những phương pháp dạy học tích cực được áp
dụng phổ biến trong giai đoạn đổi mới và phù hợp với chương trình trên. Phƣơng
pháp này có ƣu điểm là phát triển đƣợc năng lực học sinh thông qua các hoạt động
học tập dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên. Tuy nhiên dạy học dự án đòi hỏi ngƣời
học cũng nhƣ ngƣời dạy có một quá trình đầu tƣ lâu dài.
Đồng thời chúng ta không thể phủ nhận đƣợc vai trò của chƣơng trình Địa Lí lớp 11
trong hệ thống chƣơng trình giáo dục môn Địa Lí THPT. Chƣơng trình Địa Lí lớp 11
là phần kiến thức về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên cũng nhƣ điều kiện
kinh tế xã hội của các nƣớc trên thế giới từ đó khi nghiên cứu sẽ tạo điều kiện thuận
lợi để học sinh tìm hiểu mở rộng kiến thức.
Xuất phát từ lí do trên nên tôi quyết định làm luận văn với tên đề tài: “Vận
dụng phương pháp dự án trong dạy học Địa Lí 11 – THPT theo định hướng phát
triển năng lực”.

1


2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1. Dạy học dự án
* Trên thế giới
Tiến sĩ Stevenson trong cuốn The project method of teaching[15] (Phƣơng
pháp dạy học dự án) đã cho thấy cái nhìn tổng quan về lịch sử của dạy học dự án
trên thế giới từ khi xuất hiện và sử dụng thuật ngữ này trong giáo dục. Quan trọng
hơn cả là cung cấp tổng hợp các quan điểm của một số tác giả ở châu Âu và ở Mỹ
đến định nghĩa về dự án và phƣơng pháp dự án trong dạy học. Trong công trình
nghiên cứu này, tác giả thống nhất dùng khái niệm Project Method of Teaching.
James Leroy Stockton trong cuốn Project Work in Education[13]. Dự án
trong giáo dục) phân tích các nguyên tác giáo dục và đặc điểm của dự án để đề xuất
xem làm việc theo dự án nhƣ một đối tƣợng học tập tạo ra cuộc cách mạng trong

giáo dục Mỹ, khẳng định giá trị của phƣơng pháp dự án là có thể sử dụng trong tất
cả các môn học và định hƣớng thực tiễn của dạy học khi sử dụng phƣơng pháp này.
Đặc biệt, trong công trình A review of reseach on project – based learning[12]
(Tổng quan về những nghiên cứu về phƣơng pháp dạy học dự án) của tác giả Jonh
W.Thomas (2000) đã tổng hợp các công trình nghiên cứu về phƣơng pháp dạy học
dự án của các nhà nghiên cứu giáo dục trong vòng 10 năm trở lại đây. Công trình
đã tổng hợp các quan điểm cũng nhƣ phân tích các kết quả của các hƣớng nghiên
cứu của một số tác giả, qua đó cung cấp cái nhìn tổng quan về các khía cạnh về dạy
học dự án.
* Ở Việt Nam
Phƣơng pháp dạy học dự án đã đƣợc các nhà nghiên cứu lý luận giáo dục Việt
Nam tiếp cận và giới thiệu trong một số cuốn sách, các tài liệu tập huấn cũng nhƣ
các bài báo. Có thể kể đến một số giáo trình và tài liệu tham khảo nhƣ:
Giáo trình Lý luận dạy học Địa lí phần đại cương [4] và cuốn Phƣơng pháp
dạy học Địa lí theo hƣớng tích cực [6] của tác giả Đặng Văn Đức (chủ biên) và
Nguyễn Thu Hằng đã cung cấp khái quát về định nghĩa, đặc điểm và phân tích ƣu,
nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học này.
2


Trong tài liệu tập huấn của Microsoft nhƣ Partner in learning, hay của Intel
Teaching for future [17]cũng nhƣ tài liệu tập huấn nâng cao nâng lực giáo viên (Dự
án phát triển Việt – Bỉ) đều chú trọng hƣớng dẫn quy trình và các thao tác kỹ thuật
của phƣơng pháp dự án.
Ngoài ra thì có rất nhiều đề tài nghiên cứu về phƣơng pháp dạy học dự án
nhƣ:
Đề tài “ Tổ chức cho học sinh thực hiện dự án trong dạy học Địa lí lớp 12 cơ
bản – THPT với sự hỗ trợ ICT” hay công trình nghiên cứu: “Sử dụng phƣơng pháp
dạy học dự án có ứng dụng CNTT trong dạy Địa lí ở trƣờng THPT” của TS. Trần
Thị Thanh Thủy và một số đề tài khác nhƣ: “Tổ chức cho học sinh thực hiện các dự

án về BĐKH với sự hỗ trợ của Internet trong dạy học Địa lí 6 – THCS” của Hà Văn
Thắng, “Vận dụng phƣơng pháp dự án để định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh lớp
12 của Lê Thị Hoàng Hiệp, năm 2012, tác giả Nguyễn Thị Kim Liên đã thực hiện
một bài báo “ Phương pháp dạy học dự án và ưu thế vận dụng vào dạy học Địa lí
12, THPT” . Trong bài báo tác giả đã làm nỗi bật ƣu thế của việc vận dụng dạy học
dự án vào chƣơng trình Địa lí lớp 12. Đồng thời tác giả Nguyễn Thị Kim Liên đã
thực hiện luận án tiến sĩ: “phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án
trong dạy học địa lí 12 – THPT”, trong luận án của mình, tác giả đã đƣa ra phƣơng
pháp thiết kế các dự án trong dạy học Địa lí 12 nhằm góp phần đổi mới phƣơng
pháp dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, phát
triển năng lực của học sinh, từ đó nâng cao chất lƣợng dạy học ở trƣờng Trung học
phổ thông. Và còn rất nhiều công trình nghiên cứu khác.
2.2 Việc dạy học phát triển năng lực cho học sinh
* Trên thế giới
Chƣơng trình giáo dục định hƣớng phát triển năng lực (định hƣớng phát
triển năng lực) nay còn gọi là dạy học định hƣớng kết quả đầu ra đƣợc bàn đến
nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hƣớng giáo dục

3


quốc tế. Giáo dục định hƣớng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng
lực ngƣời học.
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực cho học sinh đã có nhiều nhà
giáo dục nghiên cứu:
Năm 1990, Miller đề xuất mô hình kim tự tháp thể hiện bốn mức độ khác
nhau của mục đích dạy học theo hƣớng tiếp cận năng lực bao gồm kiến thức, kĩ
năng, thể hiện và hành động. Theo mô hình này, ở mức thấp nhất ngƣời học đạt
đƣợc kết quả về kiến thức và kĩ năng. Ở mức độ cao hơn, ngƣời học thể hiện đƣợc
năng lực và hành động thực tế phù hợp với năng lực của mình.

Trong chƣơng trình đào tạo dựa vào năng lực, Johnson và Ratcliff (2004),
Linton (2009) và Blanxel và Moore (2012) đã xây dựng và đánh giá hệ thống các
năng lực cốt lõi mà ngƣời học cần đạt đƣợc trong quá trình học tập. Đại học
Victoria (Úc) xác lập 4 khối năng lực cần hình thành cho ngƣời học là năng lực cốt
lõi, năng lực xuyên văn hóa, năng lực chuyên biệt, năng lực nghề nghiệp.
* Ở Việt Nam
Ở nƣớc ta, nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến việc dạy học phát triển
năng lực cho học sinh nhƣ Bernd – Nguyễn Văn Cƣờng trong cuốn “Lí luận dạy
học hiện đại – cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học” đã đề
cập đến phát triển năng lực nhƣ mục tiêu dạy học, định hƣớng phát triển năng lực là
một xu hƣớng quốc tế. Tác giả đã đƣa ra các quan điểm, phƣơng pháp dạy học và
kĩ thuật dạy học nhằm phát triển năng lực của ngƣời học
Tài liệu tập huấn “Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh trường trung học cơ sở” môn Địa lí của Bộ
giáo dục và đào tạo năm 2014. Tài liệu đã đề cập đến việc đổi mới đồng bộ phƣơng
pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá trong giáo dục trung học cơ sở theo hƣớng tiếp
cận năng lực, xác định đƣợc các năng lực chung cũng nhƣ những năng lực chuyên
biệt của môn Địa lí cần hình thành cho học sinh. Tài liệu cũng đƣa ra các phƣơng
4


pháp, kĩ thuật và hình thức tổ chức dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực cho
học sinh cũng nhƣ những hƣớng dẫn để biên soạn câu hỏi kiểm tra gắn liền với
thực tiễn theo định hƣớng phát triển năng lực của học sinh.
Các công trình nghiên cứu trên đều đề cập đến việc đổi mới dạy học theo
định hƣớng phát triển năng lực là cần thiết, phù hợp với giáo dục hiện đại.
Trên cơ sở kế thừa và phát triển các công trình, các báo cáo khoa học có liên
quan, tác giả sẽ nghiên cứu cụ thể, tập trung đi sâu và làm rõ hơn phƣơng pháp dạy
học dự án trong chƣơng trình Địa Lí lớp 11 - THPT nhằm góp phần nâng cao chất
lƣợng dạy và học Địa lí nói chung và dạy học Địa lí lớp 11 nói riêng. Chính vì vậy,

tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu: “Vận dụng phương pháp dự án trong dạy học
Địa Lí lớp 11 – THPT theo định hướng phát triển năng lực”. Dựa trên những kết
quả nghiên cứu đi trƣớc đề tài của luận văn đã đảm bảo tính kế thừa và phát triển từ
những tài liệu nghiên cứu tƣớc đây.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học Địa lí lớp 11 ở trƣờng THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu cách thức vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án trong dạy học
chƣơng trình Địa lí lớp 11- THPT.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Tập trung vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án vào dạy học chƣơng trình
Địa lí lớp 11 – THPT chuẩn.
- Tập trung vào phát triển năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng tạo.
- Không gian: Tiến hành điều tra thực trạng và tiến hành thực nghiệm sƣ
phạm ở một số trƣờng THPT trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.

5


5. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 11 THPT theo quy trình và những nguyên tắc đƣợc đề xuất thì học sinh sẽ phát triển
năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, từ đó có khả năng vận dụng kiến
thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn, phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động
trong học tập môn Địa lí ở trƣờng phổ thông.
6. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
6.1 Mục đích nghiên cứu
Vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 11 – THPT
nhằm phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, có khả năng vận dụng kiến
thức để giải quyết những vấn đề thực tiễn, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học

Địa lí ở trƣơng phổ thông.
6.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của việc áp dụng phƣơng pháp dạy
học dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11 – THPT.
- Xây dựng các yêu cầu và nguyên tắc tổ chức dạy học dự án trong chƣơng
trình Địa lí lớp 11 – THPT.
- Đƣa ra quy trình tổ chức dạy học bằng phƣơng pháp dự án
- Thiết kế một số dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11 - THPT.
- Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm một số dự án để kiểm tra giả thuyết khoa
học và tính khả thi của đề tài.
- Đƣa ra kết luận và kiến nghị.
7. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Quan điểm nghiên cứu
7.1.1 Quan điểm giáo dục định hướng phát triển năng lực
Mục tiêu của đổi mới dạy học hiện nay là dạy học nhằm phát triển ở ngƣời
học những năng lực, phẩm chất cần thiết cho cuộc sống. Theo quan điểm
giáo dục định hƣớng phát triển năng lực, dạy học không chỉ chú ý tích cực hoá
6


học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn
với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động
trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cƣờng việc học tập trong nhóm,
đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hƣớng cộng tác có ý nghĩa quan trọng
nhằm phát triển năng lực xã hội. Quan điểm này là quan điểm định hƣớng để tác
giả đƣa ra quy trình, cách thức tổ chức dạy học dự án để phát huy đƣợc tối đa
những năng lực cần thiết cho học sinh nhƣ: năng lực giải quyết vấn đề, năng lực
sáng tạo, năng lực tự học….; học sinh có thể chủ động, tích cực với việc giải quyết
các vấn đề thực tiễn; đáp ứng đƣợc yêu cầu của xã hội và thời đại.
7.1.2. Quan điểm hệ thống

Trong môi trƣờng giáo dục, các thành tố nhƣ mục tiêu giáo dục, nội dung
giáo dục, phƣơng pháp và phƣơng tiện giáo dục, nhà giáo dục, ngƣời đƣợc giáo
dục…có quan hệ chặt chẽ, biện chứng với nhau trong một hệ thống, luôn cùng
nhau vận động và phát triển. Do đó, sự thay đổi của thành phần này sẽ kéo
theo sự thay đổi của các thành phần khác. Trong đó, nội dung giáo dục không
đặt dƣới góc nhìn đơn lẻ của một môn học riêng rẽ và luôn phải đặt trong mối quan
hệ của nhiều bộ môn khoa học. Nhƣ chúng ta đã biết, mục tiêu giáo dục hiện nay là
“Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tƣởng, truyền thống
đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng
kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập
suốt đời”, vì vậy nội dung giáo dục, phƣơng pháp giáo dục cũng phải thay đổi và
cải tiến hơn nữa vai trò chủ động của ngƣời học, giúp ngƣời học hình thành những
kĩ năng và năng lực cần thiết để giải quyết các vấn đề thực tiễn cuộc sống thông
qua sự trợ giúp của các phƣơng tiện dạy học.
Vận dụng quan điểm hệ thống vào đề tài nhằm giúp tác giả hiểu rõ mối quan
hệ giữa các thành tố dạy học, nhìn nhận đƣợc vai trò, vị trí của phƣơng pháp dạy
học dự án theo hƣớng trải nghiệm sáng tạo trong việc đổi mới căn bản giáo dục, cụ
thể là học sinh lớp 11. Đồng thời, tác giả cũng vận dụng quan điểm hệ thống
7


trong việc phân tích hệ thống kiến thức, kĩ năng của các môn học trong hệ
thống chƣơng trình giáo dục quốc gia để từ đó xác định đƣợc mối quan hệ của các
môn học đối với định hƣớng phát triển năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn cho
học sinh.
7.1.3. Quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm
Với mục đích phát huy tính tích cực, chủ động tự giác của HS lớp 11 –
THPT trong học tập Địa lí; quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm hay
dạy học hƣớng vào ngƣời học. Tất cả các khâu của quy trình thực hiện dạy
học: xác định chủ đề, xác định mục tiêu, xác định nội dung, xác định

phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học…, lập kế hoạch thực hiện, triển khai thực hiện, trình
bày và đánh giá kết quả thể hiện vai trò chủ động của học sinh dƣới sự chỉ đạo trực
tiếp hoặc gián tiếp của giáo viên. Học sinh luôn đƣợc đặt trong môi trƣờng hoạt
động và buộc phải hoạt động để thực hiện và hoàn thiện sản phẩm, thông qua đó
phát triển năng lực bản thân.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1 Phương pháp thu thập – tổng hợp tài liệu
Phƣơng pháp này sẽ đƣợc thực hiện bằng cách thu thập những thông tin kiến
thức có liên quan đến đề tài từ những nguồn khác nhau nhƣ: Sách, báo, mạng
internet, tạp chí, luận văn, luận án của những ngƣời nghiên cứu trƣớc…từ đó tổng
hợp, chọn lọc và đƣa ra những kiến thức có giá trị nhất cho đề tài và đây sẽ là
phƣơng pháp đƣợc sử dụng trong suốt quá trình thực hiện.
7.2.2 Phương pháp phân tích
Phƣơng pháp này đƣợc dùng để phân tích cấu trúc, nội dung của chƣơng
trình Địa lí lớp 11 để đƣa ra những kiến thức cơ bản nhất trong dạy học. Đồng thời
phân tích những ƣu, nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học dự án theo hƣớng trải
nghiệm sáng tạo trong quá trình dạy học Địa lí lớp 11 – THPT
7.2.3 Phương pháp chuyên gia

8


Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng nhằm thu thập những ý kiến và kinh nghiệm
quý báu của các thầy cô đang giảng dạy tại khoa Địa lí cũng nhƣ những giáo viên
có thâm niên dạy môn Địa Lí ở trƣờng THPT nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lí
luận, thực tiễn.
7.2.4 Phương pháp khảo sát
Sử dụng phƣơng pháp nhằm phục vụ cho việc thu thập những thông tin
phản hồi từ đối tƣợng thực nghiệm thông qua các bài trắc nghiệm, bảng hỏi…để
phát hiện ra những vấn đề có liên quan, đúc kết những kinh nghiệm, thiếu sót của

đề tài đồng thời giúp tìm ra đƣợc những ƣu điểm, hạn chế khi thực hiện nhằm tìm
ra những giải pháp hợp lí.
7.2.4 Phương pháp quan sát
Tiến hành dự giờ, quan sát hoạt động dạy và học Địa lí của GV và HS ở một
số trƣờng THPT Tp. Hồ Chí Minh để rút ra những nhận định về khả năng vận dụng
DHDA trong chƣơng trình Địa lí lớp 11
7.2.6 Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm là phƣơng pháp quan trọng trong nghiên cứu. Thực nghiệm
thành công sẽ cho kết quả khách quan và tạo ra khả năng vận dụng nhanh chóng
các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, đồng thời tạo ra những phƣơng hƣớng nghiên
cứu mới. Tôi sử dụng phƣơng pháp này trong quá trình tiến hành thực nghiệm.
Việc tiếp xúc trực tiếp với học sinh ngay trên lớp học hoặc thông qua các địa chỉ
liên lạc để trao đổi, thu thập thông tin qua các phiếu điều tra, quan sát thái độ học
tập của học sinh từ đó nhận xét, đúc kết kinh nghiệm sau khi làm đề tài.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kêt luận và phụ lục, phần nội dung của luận văn đƣợc
chia thành 3 chƣơng:
- Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc áp dụng phƣơng pháp dạy
học dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11- THPT
- Chƣơng 2: Tổ chức dạy học dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11 - THPT

9


- Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm
PHẦN NỘI DUNG
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc áp dụng phƣơng pháp dự án
trong dạy học Địa lí 11 - THPT
1.1 Định hƣớng đổi mới ở trƣờng THPT
1.1.1 Sự cần thiết phải đổi mới ở trƣờng THPT

1.1.1 Một số biện pháp đổi mới PPDH theo hƣớng hình thành năng lực cho học
sinh
1.2 Phƣơng pháp dạy họcdự án
1.2.1 Khái niệm phƣơng pháp dạy học dự án
1.2.2 Vai trò của dạy học dự án
1.2.3 Đặc điểm của dạy học theo dự án
1.2.4 Cách phân loại dự án
1.3 Dạy học định hƣớng phát triển năng lực
1.3.1 Khái niệm
1.3.2 Đặc điểm dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
1.3.3 Mô hình cấu trúc thành phần năng lực
1.3.4 Đặc trƣng của dạy học phát triển năng lực
1.4 Đặc điểm tâm sinh lí và nhận thức của học sinh trung học phổ thông.
1.5 Mục tiêu và nội dung chƣơng trình và SGK Địa lí lớp 11 - THPT
1.6 Tình hình sử dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án trong chƣơng trình
Địa lí ở trƣờng trung học phổ thông.
Chƣơng 2: Tổ chức dạy học dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11 - THPT
2.1. Yêu cầu và nguyên tắc tổ chức dạy học dự án
2.2. Quy trình tổ chức dạy học dự án
2.3. Đề xuất một số dự án trong chƣơng trình Địa lí lớp 11 – THPT
2.4. Một số kế hoạch dạy học dự án minh họa
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm
3.1 Mục đích thực nghiệm

10


3.2 Nguyên tắc thực nghiệm sƣ phạm
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm
3.4. Tiến trình thực nghiệm

3.5. Kết quả thực nghiệm
3.6 Kết luận thực nghiệm sƣ phạm
PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
TÀI LIỆU THAM KHẢO

11


PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN
DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 - THPT
1.1 Định hƣớng đổi mới ở trƣờng phổ thông
Thực hiện Nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII và các chủ trƣơng của Đảng,
Nhà nƣớc về định hƣớng chiến lƣợc phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, lĩnh vực giáo dục và đào tạo nƣớc ta đã đạt đƣợc những
thành tựu quan trọng, góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc. Tuy nhiên, chất lƣợng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu,
nhất là giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp. Hệ thống giáo dục và đào tạo thiếu
liên thông giữa các trình độ và giữa các phƣơng thức giáo dục, đào tạo; còn nặng lý
thuyết, nhẹ thực hành. Đào tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất,
kinh doanh và nhu cầu của thị trƣờng lao động; chƣa chú trọng đúng mức việc giáo
dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc. Phƣơng pháp giáo dục, việc thi, kiểm
tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất. Quản lý giáo dục và đào tạo
còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất
lƣợng, số lƣợng và cơ cấu; một bộ phận chƣa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển
giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp.
Đầu tƣ cho giáo dục và đào tạo chƣa hiệu quả. Chính sách, cơ chế tài chính cho
giáo dục và đào tạo chƣa phù hợp. Cơ sở vật chất kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu,
nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.
Chính vì thế Đảng và Nhà nƣớc ta tiếp tục đƣa ra những quan điễm chỉ đạo, định

hƣớng cho nền giáo dục – đào tạo Việt Nam nhƣ sau:
-

Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà
nƣớc và của toàn dân. Đầu tƣ cho giáo dục là đầu tƣ phát triển, đƣợc ƣu tiên
đi trƣớc trong các chƣơng trình, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội;

12


-

Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn,
cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tƣ tƣởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung,
phƣơng pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ
sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nƣớc đến hoạt động quản trị của
các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội
và bản thân ngƣời học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học.

-

Trong quá trình đổi mới, cần kế thừa, phát huy những thành tựu, phát triển
những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới;
kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc. Đổi mới phải bảo
đảm tính hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tƣợng và cấp
học; các giải pháp phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình,
bƣớc đi phù hợp.

-

Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi
dƣỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến
thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời học. Học đi đôi
với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trƣờng kết hợp với giáo
dục gia đình và giáo dục xã hội. Chính vì thế Chương trình giáo dục định
hướng phát triển năng lực (định hướng phát triển năng lực) nay còn gọi là
dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90
của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục
định hƣớng năng lực nhằm đảm bảo chất lƣợng đầu ra của việc dạy học,
thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng
năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị
cho con ngƣời năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề
nghiệp. Chƣơng trình này nhấn mạnh vai trò của ngƣời học với tƣ cách chủ
thể của quá trình nhận thức. Chính vì thế phƣơng pháp DHDA là một
phƣơng pháp đƣợc coi là một trong những phƣơng pháp quan trọng để thực
hiện dạy học định hƣớng phát triển năng lực học sinh, bởi vì: Dạy học dự án

13


tạo ra môi trường thuận lợi cho người học rèn luyện và phát triển. Dạy học
dự án đòi hỏi nhiều dạng đánh giá khác nhau và thƣờng xuyên, bao gồm
đánh giá của giáo viên, đánh giá lẫn nhau của học sinh, tự đánh giá và phản
hồi.
-

Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội
và bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy luật
khách quan. Chuyển phát triển giáo dục và đào tạo từ chủ yếu theo số lƣợng
sang chú trọng chất lƣợng và hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu số lƣợng.

Dạy học dự án giúp ngƣời học học đƣợc nhiều hơn vì trong hầu hết các dự
án, học viên phải làm những bài tập liên quan đến nhiều lĩnh vực. Học sinh
nào cũng có cơ hội để hoạt động vì nhiệm vụ học tập đến đƣợc với tất cả
mọi ngƣời. Học sinh có cơ hội để thử các năng lực khác nhau của bản thân
khi tham gia vào một dự án. Học sinh đƣợc rèn khả năng tƣ duy, suy nghĩ
sâu sắc khi gặp những vấn đề phức tạp. Học sinh có điều kiện để khám phá,
đánh giá, giải thích và tổng hợp thông tin. Học sinh đƣợc rèn khả năng vận
dụng những gì đã học, đặc biệt các kiến thức về khoa học, công nghệ. Có thể
nói rằng DHDA là một trong những phƣơng pháp dạy học mang lại hiệu quả
học tập cao, đúng theo tinh thần định hƣớng chỉ đạo của Đảng và Nhà nƣớc
ta.

-

Đổi mới hệ thống giáo dục theo hƣớng mở, linh hoạt, liên thông giữa các
bậc học, trình độ và giữa các phƣơng thức giáo dục, đào tạo. Chuẩn hóa,
hiện đại hóa giáo dục và đào tạo;

-

Chủ động phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trƣờng,
bảo đảm định hƣớng xã hội chủ nghĩa trong phát triển giáo dục và đào tạo.
Phát triển hài hòa, hỗ trợ giữa giáo dục công lập và ngoài công lập, giữa các
vùng, miền. Ƣu tiên đầu tƣ phát triển giáo dục và đào tạo đối với các vùng
đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng

14


xa và các đối tƣợng chính sách. Thực hiện dân chủ hóa, xã hội hóa giáo dục

và đào tạo;
-

Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế để phát triển giáo dục và đào tạo, đồng
thời giáo dục và đào tạo phải đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế để phát triển
đất nƣớc.

Những định hƣớng nêu trên tạo tiền đề cơ sở và môi trƣờng pháp lí thuận lợi
cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ phƣơng pháp
dạy học, kiểm tra, đánh giá theo định hƣớng năng lực ngƣời học.
1.2 Phƣơng pháp dạy học dự án
1.2.1 Khái niệm phương pháp dạy học dự án
Thuật ngữ dự án - tiếng Anh Project, có nguồn gốc từ tiếng la tinh Proicere
– đƣợc hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo, một kế hoạch đƣợc
thực hiện nhằm đạt mục đích đề ra. Khái niệm dự án đƣợc sử dụng phổ biến trong
hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội: sản xuất, kinh doanh, nghiên cứu khoa học,
quản lí xã hội… Khái niệm dự án đã đi từ lĩnh vực kinh tế - xã hội vào lĩnh vực
giáo dục – đào tạo ngoài ý nghĩa các dự án phát triển giáo dục, còn đƣợc sử dụng
nhƣ một PPDH [3].
PP dự án - Project Method, còn đƣợc gọi là Dạy học dự án /Dạy học theo dự
án/Dạy học dựa trên dự án – Project Based Learning đƣợc hiểu nhƣ một PP dạy học
hƣớng học sinh đến việc tiếp thu tri thức và kĩ năng thông qua quá trình giải quyết
một bài tập tình huống, đƣợc gọi là một dự án (project) mô phỏng môi trƣờng các
em đang sống và sinh hoạt [7].
Dạy học dự án là một PPDH phức hợp [2] trong đó dƣới sự hƣớng dẫn của
GV ngƣời học sẽ thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và
thực tiễn, thực hành. Ngƣời học đƣợc yêu cầu thực hiện nhiệm vụ này với sự tự lực
cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến
việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện.

15


Trong cách học theo dự án, HS học tập theo nhóm để giải quyết những vấn
đề có thật trong cuộc sống (authentic), những vấn đề ấy gắn với chƣơng trình học
(curriculum – based) và có phạm vi kiến thức liên môn (interdisciplinary). HS sẽ
hóa thân vào các vai thuộc các ngành nghề khác nhau trong cuộc sống, tham gia
giải quyết những vấn đề có thật thuộc lĩnh vực các ngành nghề ấy. GV định hƣớng,
gợi ý các vai có nội dung gắn với nội dung bài học cho HS và hỗ trợ HS hoàn thành
tốt các vai trò ấy. GV tạo điều kiện và hƣớng dẫn HS sử dụng các nguồn tƣ liệu
nhƣ: sách giáo khoa; internet; CD hoặc DVD; sách, báo… và thậm chí, trao đổi với
các chuyên gia. Dự án có thể chỉ bó hẹp trong phạm vi lớp học, trƣờng học trong 1
tiết, 1 tuần hoặc 2 tuần; đồng thời dự án cũng có thể vƣợt ra ngoài phạm vi lớp học,
trƣờng học và kéo dài trong một tháng, một học kì hoặc cả khóa học [7].
Nói tóm lại, ta có thể định nghĩa về PP dự án nhƣ sau: “ Dạy học dự án là
một phương pháp thiết kế, triển khai, tổ chức các dự án học tập trong đó giáo viên
là người hướng dẫn, tổ chức còn học sinh là người huy động kiến thức với kĩ năng
phức hợp của các môn học để cùng nhau thiết kế các chủ đề, thực hiện các dự án
học tập để tạo ra sản phẩm có giá trị thực tiễn”.
1.2.2 Vai trò của dạy học dự án
Theo các tác giả Nguyễn Thị Kim Liên,… trong [8], [11], dạy học dự án có
những vai trò nhƣ sau:
1.2.2.1Dạy học dự án làm cho nội dung học tập trở nên có ý nghĩa hơn
- Trong dạy học dự án, nội dung học tập trở nên có ý nghĩa hơn bởi vì nó
đƣợc tích hợp với các vấn đề của đời sống thực, từ đó kích thích hứng thú học tập
của ngƣời học.
- Dạy học dự án gắn lý thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà
trƣờng và xã hội, giúp việc học tập trong nhà trƣờng giống hơn với việc học tập
trong thế giới thật. Ngƣời học có cơ hội thực hành và phát triển khả năng của mình

16