Quản lý hoạt động dạy học môn sinh học ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện trên địa bàn huyện điện biên đông tỉnh điện biên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ VĂN TUÂN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở CÁC
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
THỰC HIỆN HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Hà Nội - Năm 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ VĂN TUÂN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở CÁC
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
THỰC HIỆN HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
(Chương trình đào tạo theo định hướng ứng dụng)
Mã số: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Cao Xuân Liễu

Hà Nội - Năm 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự
hướng dẫn của Tiến sĩ Cao Xuân Liễu. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn
trong cơng trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu trong luận văn không
trùng với bất cứ cơng trình nào đã được cơng bố trước đó.
Tơi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Hà Nội, tháng 7 năm 2017
TÁC GIẢ

Hà Văn Tuân


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn này, tơi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô
giáo trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ tơi trong q trình
học tập và nghiên cứu. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới
Tiến sĩ Cao Xuân Liễu - người thầy hướng dẫn khoa học đã trực tiếp hướng
dẫn và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu thực hiện đề
tài.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, chuyên viên Sở GD&ĐT tỉnh
Điện Biên, Cán bộ quản lý, Giáo viên, Học sinh các trường THPT Mường
Luân, THPT Trần Can, Đảng ủy- HDND - UBND huyện Điện Biên Đông đã
cung cấp số liệu quý báu, động viên và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả
trong quá trình viết luận văn. Xin cảm ơn đồng nghiệp và những người thân
yêu trong gia đình đã động viên, giúp đỡ tác giả trong q trình học tập,
nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Mặc dù đã rất cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót;
Tác giả rất mong nhận được những ý kiến góp ý, chỉ bảo của các thầy giáo, cô

giáo, các bạn đồng nghiệp và những người quan tâm để luận văn được hoàn
thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 7 năm 2017
TÁC GIẢ

Hà Văn Tuân


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 4
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5
6. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 6
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP
CẬN NĂNG LỰC THỰC HIỆN ...................................................................... 7
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 7
1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước ........................................................................... 7
1.1.2. Nghiên cứu trong nước............................................................................ 8
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài................................................................. 9
1.2.1. Quản lý .................................................................................................... 9
1.2.2. Quản lý giáo dục ................................................................................... 10
1.2.3. Hoạt động dạy học ................................................................................ 11
1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học ................................................................... 11

1.2.5. Năng lực thực hiện ................................................................................ 12
1.2.6. Dạy học theo tiếp cận năng lực thực hiện ............................................. 13
1.2.7. Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực thực hiện ............... 15
1.3. Hoạt động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ở
Trường trung học phổ thông .......................................................................... 17
1.3.1. Năng lực chung cốt lõi và chuyên biệt .................................................. 17
1.3.1.1. Năng lực chung .................................................................................. 17
1.3.1.2. Năng lực chuyên biệt ......................................................................... 17
1.3.2. Các năng lực chuyên biệt của môn Sinh học cấp trung học phổ thông
....................................................................................................................... ..18
1.3.3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá môn Sinh
học ở Trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực thực hiện ............. 19
1.4. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở trường Trung học
phổ thông theo tiếp cận năng lực thực hiện .................................................... 21
1.4.1. Quản lý việc xây dựng, thực hiện mục tiêu, chương trình, nội dung dạy
học mơn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ....................................... 21
1.4.2. Quản lý hoạt động dạy của giáo viên môn Sinh học theo tiếp cận năng
lực thực hiện .................................................................................................... 22
1.4.3. Quản lý hoạt động học tập của học sinh môn Sinh học theo tiếp cận
năng lực thực hiện ........................................................................................... 23
1.4.4. Quản lý kiểm, tra đánh giá hoạt động dạy của giáo viên và học tập của
học sinh môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ................................ 24
1.4.4.1. Kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy của giáo viên ................................ 24


1.4.4.2. Kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập của học sinh ........................... 25
1.4.5. Quản lý cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật phục vụ dạy học môn Sinh
học theo tiếp cận năng lực thực hiện ............................................................... 26
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở

trường THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện ............................................... 26
1.5.1. Yếu tố khách quan ................................................................................. 27
1.5.2. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 27
Tiểu kết chương 1............................................................................................ 28
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
SINH HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP
CẬN NĂNG LỰC THỰC HIỆN HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG, TỈNH ĐIỆN
BIÊN................................................................................................................ 31
2.1. Khái quát về huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ............................. 31
2.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội....................................................... 31
2.1.2. Tình hình giáo dục ................................................................................ 32
2.2. Thực trạng giáo dục THPT của huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên 32
2.2.1. Thực trạng về quy mô phát triển và chất lượng học sinh ..................... 32
2.2.2. Thực trạng về đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên .............................. 34
2.2.3. Thực trạng về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ............................. 36
2.3.1. Mục tiêu khảo sát .................................................................................. 37
2.3.2. Đối tượng khảo sát ................................................................................ 37
2.3.3. Nội dung khảo sát.................................................................................. 37


2.3.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................... 38
2.4. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học
theo tiếp cận năng lực thực hiện ..................................................................... 39
2.4.1. Thực trạng nhận thức về quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo
tiếp cận năng lực thực hiện cho học sinh THPT huyện Điện Biên Đông, tỉnh
Điện Biên......................................................................................................... 39
2.4.2. Thực trạng hoạt động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực
thực hiện cho học sinh THPT huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên .......... 41
2.4.2.1. Thực trạng hoạt động dạy của giáo viên môn Sinh học theo tiếp cận
năng lực thực hiện ........................................................................................... 41

2.4.2.2. Thực trạng hoạt động học tập của học sinh môn Sinh học theo tiếp
cận năng lực thực hiện .................................................................................... 44
2.4.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận thực
hiện cho học sinh THPT huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên .................. 47
2.4.3.1. Thực trạng quản lý việc xây dựng, thực hiện mục tiêu, chương trình,
nội dung dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ................. 47
2.4.3.2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy của giáo viên môn Sinh học theo
tiếp cận năng lực thực hiện ............................................................................. 49
2.4.3.3. Thực trạng quản lý hoạt động học tập của học sinh môn Sinh học theo
tiếp cận năng lực thực hiện ............................................................................. 51
2.4.3.4. Thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả dạy của giáo
viên và học tập của học sinh môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện 52
2.4.3.5. Thực trạng quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị, đồ dùng dạy học
phục vụ dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện .................. 55


2.5. Đánh chung về thành công và hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học
môn Sinh học ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện
Điện Biên Đông, tỉnh Điên Biên ..................................................................... 57
2.5.1. Những thành công ................................................................................. 57
2.5.2. Những hạn chế ...................................................................................... 58
2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 59
Tiểu kết chương 2............................................................................................ 59
CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
SINH HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP
CẬN NĂNG LỰC THỰC HIỆN HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG, TỈNH ĐIỆN
BIÊN................................................................................................................ 61
3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ........................................................ 61
3.1.1. Đảm bảo về mặt pháp lí ........................................................................ 61
3.1.2. Đảm bảo đặc thù mơn học..................................................................... 61

3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển ....................................................... 61
3.1.4. Đảm bảo tính đồng bộ ........................................................................... 62
3.1.5. Đảm bảo tính thực tiễn .......................................................................... 62
3.1.6. Đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ......................................................... 62
3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường
THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện
Biên ................................................................................................................. 63
3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng hoạt động dạy học
môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện .............................................. 63


3.2.2. Biện pháp 2: Quản lý việc xây dựng và thực hiện mục tiêu, chương
trình và nội dung dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện .... 65
3.2.3. Biện pháp 3: Tổ chức bồi dưỡng đổi mới phương pháp dạy học môn
Sinh học đối với giáo viên theo tiếp cận năng lực thực hiện .......................... 67
3.2.4. Biện pháp 4: Thường xuyên đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy
và kết quả học tập môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ................ 69
3.2.5. Biện pháp 5: Chú trọng đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và
các điều kiện đáp ứng yêu cầu dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực
thực hiện .......................................................................................................... 73
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 76
3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất ...... 76
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .......................................................................... 76
3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm......................................................................... 77
3.4.3. Nội dung, phương pháp khảo nghiệm ................................................... 77
Tiểu kết chương 3............................................................................................ 83
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 85
1. Kết luận ....................................................................................................... 85
2. Khuyến nghị ................................................................................................ 87
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................

PHỤ LỤC ............................................................................................................


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

BCH

Ban chấp hành

BPQL

Biện pháp quản lý

CB, GV, NV, HS

Cán bộ, giáo viên, nhân viên, học sinh

CBQL

Cán bộ quản lý

CM

Chuyên môn

CNTT

Công nghệ thơng tin

CNH - HĐH

Cơng nghiệp hóa - Hiện đại hóa

CSTĐ

Chiến sĩ thi đua

CSVC

Cơ sở vật chất

CSVC&TBDH

Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học

DH

Dạy học

DTNT-THPT

Dân tộc nội trú - trung học phổ thông

ĐH

Đại học

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

GV- HS

Giáo viên – Học sinh

HĐDH

Hoạt động dạy học

KH- TC

Kế hoạch - Tài chính

KTQLCLGD

Khảo thí quản lý chất lượng giáo dục

Nxb

Nhà xuất bản


QL

Quản lý

PPDH

Phương pháp dạy học

TBDH

Thiết bị dạy học

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

UBND

Ủy ban nhân dân

XHCN

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Trang
Bảng 2.1. Thống kê số trường, lớp, số học sinh THPT .................................. 33
Bảng 2.2. Thống kê chất lượng xếp loại 2 mặt giáo dục ................................ 33
Bảng 2.3. Thống kê chất lượng môn Sinh học................................................ 34
Bảng 2.4. Thống kê số lượng, chất lượng cán bộ quản lý .............................. 34

Bảng 2.5. Thống kê số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên .......................... 35
Bảng 2.6. Thống kê số lượng, chất lượng dạy học của giáo viên môn Sinh học
......................................................................................................................... 35
Bảng 2.7. Thống kê cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học .............................. 36
Bảng 2.8. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức của CBQL về quản lý hoạt
động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ....................... 39
Bảng 2.9. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức của giáo viên môn Sinh học về
hoạt động dạy theo tiếp cận năng lực thực hiện .............................................. 41
Bảng 2.10. Kết quả khảo sát hiệu quả thực hiện của giáo viên môn Sinh học
về hoạt động dạy theo tiếp cận năng lực thực hiện ......................................... 42
Bảng 2.11. Kết quả khảo sát động lực của học sinh về học tập môn Sinh học
theo tiếp cận năng lực thực hiện ..................................................................... 44
Bảng 2.12. Kết quả khảo sát học sinh về phương pháp học tập môn Sinh học
theo tiếp cận năng lực thực hiện ..................................................................... 46
Bảng 2.13. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý việc xây dựng, thực hiện
mục tiêu, chương trình, nội dung dạy học mơn Sinh học theo tiếp cận năng
lực thực hiện .................................................................................................... 47


Bảng 2.14. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý hoạt động dạy của giáo
viên môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ...................................... 49
Bảng 2.15. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý hoạt động học tập của học
sinh môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện ...................................... 51
Bảng 2.16. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra, đánh
giá kết quả dạy của giáo viên môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện
......................................................................................................................... 52
Bảng 2.17. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra, đánh
giá kết quả học tập của học sinh môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực
hiện .................................................................................................................. 54
Bảng 2.18. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý cơ sở vật chất, trang thiết

bị, đồ dùng dạy học phục vụ dạy học môn Sinh học theo tiếp cận ................. 56
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát về tính cần thiết và khả thi .................................. 78
của các biện pháp quản lý đề xuất................................................................... 78
Bảng 3.2. Mức độ tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp ................................................................................................................. 81
Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi .......................... 82


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế – xã hội trong bối cảnh tồn cầu hố đặt ra những
yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới
cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.
Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là
chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang
một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính
chủ động, sáng tạo của người học.
Nghị quyết số 29-NQ/TW, Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới
căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ
phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối
truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách
nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri
thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ
chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,
nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền
thông trong dạy và học” [18]. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản,
toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29-NQ/TW cần phải đổi mới mục tiêu,

nội dung, chương trình, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.
Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện từng bước chuyển từ
chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học,
từ chỗ quan tấm tới việc học sinh được gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh
được cái gì qua việc học tức là chuyển từ phương pháp dạy học theo lối


2

"truyền thụ một chiều" sang dạy học cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn
kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời phải chuyển cách đánh
giá kết quả từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận
dụng kiến thức giải quyết vấn đề, năng lực hành động.
Trước yêu cầu đổi mới giáo dục trung học phổ thơng, địi hỏi phải đổi
mới công tác quản lý, đổi mới quản lý và lãnh đạo nhà trường trở thành địi
hỏi cấp bách, trong đó quản lý hoạt động dạy học là vấn đề cơ bản có tác
động trực tiếp nâng cao chất lượng giáo dục.
Trong nhà trường phổ thông, môn Sinh học là một trong những mơn
khoa học thực nghiệm, có vị trí và vai trị quan trọng, có tính đặc thù rõ nét.
Mơn Sinh học được chú trọng xây dựng phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và
năng lực nhận thức lứa tuổi nhằm phát huy tối đa hiệu quả dạy học và đạt
mục tiêu bộ môn cao nhất.
Việc quản lý hoạt động dạy học mơn Sinh học cũng cần có những yêu
cầu và giải pháp cụ thể, phù hợp với đặc trưng và tính đặc thù của bộ mơn
nhằm phát huy tối đa hiệu quả dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo
dục.
Trong những năm qua, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên mặc dù
là một trong những huyện nghèo nhất cả nước, kinh tế cịn vơ cùng khó khăn,
học sinh đa số là học sinh dân tộc ít người nhưng ngành giáo dục của huyện
cũng đã đạt được những thành tích khích lệ như hồn thành phổ cập tiểu học,

chất lượng giáo dục ngày càng nâng lên. Môn Sinh học đã có nhiều học sinh
đạt học sinh giỏi cấp tỉnh, đặc biệt học sinh dự thi tốt nghiệp THPT môn Sinh
học đỗ tỉ lệ cao.


3

Đáng tiếc là, việc học sinh vận dụng kiến thức môn Sinh học vào giải
quyết các vấn đề thực tiễn còn yếu, kém. Nguyên nhân là do dạy học vẫn
nặng về truyền thụ kiến thức, bắt học sinh ghi nhớ máy móc, việc rèn luyện
kỹ năng vận dụng, kỹ năng hành động chưa được quan tâm. Việc kiểm tra
đánh giá chủ yếu tái hiện kiến thức, chú trọng đánh giá cuối kỳ, chưa chú
trọng đánh giá quá trình. Với phương pháp dạy học đó dẫn tới học sinh thụ
động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn.
Thực tế trên, đòi hỏi Hiệu trưởng các trường THPT huyện Điện Biên
Đơng, tỉnh Điện Biên phải có những biện pháp quản lý hoạt động dạy học
mơn Sinh học mang tính đổi mới, sáng tạo, khả thi theo tiếp cận năng lực thực
hiện nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
Từ những lí do trên tơi lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý hoạt
động dạy học môn Sinh học ở các trường Trung học phổ thông theo tiếp
cận năng lực thực hiện huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên” làm đề tài
luận văn tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành quản lý giáo dục.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực tiễn công tác quản lý hoạt động dạy
học môn Sinh học ở các trường THPT nói chung và các trường THPT huyện
Điện Biên Đơng, tỉnh Điện Biên nói riêng từ đó đề xuất một số biên pháp
quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực thực hiện,
nhằm góp phần thực hiện chương trình đổi mới căn bản và tồn diện giáo dục
Việt Nam nói chung.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Sinh
học ở trường THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện.


4

3.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động dạy học môn
Sinh học và công tác quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các trường
THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện
Biên.
3.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học
ở các trường THPT học theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện Điện Biên
Đông, tỉnh Điện Biên.
4. Phạm vi nghiên cứu
4.1. Giới hạn đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt
động dạy học môn Sinh học ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực thực
hiện huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên.
4.2. Giới hạn không gian nghiên cứu
Đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu ở 2 trường THPT trên địa bàn huyện
Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên
4.3. Giới hạn khách thể khảo sát
Đề tài tiến hành điều tra lấy ý kiến của 31 cán bộ quản lý( bao gồm Ban
giám hiệu, Tổ trưởng, Tổ phó chun mơn, BCH Cơng đồn, BCH Đồn
trường), 7 giáo viên mơn Sinh học, 150 học sinh của 2 trường THPT trên địa
bàn huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên. Tổng: 188 người tham gia khảo
sát.
4.4. Giới hạn thời gian khảo sát
Khảo sát năm học 2013 - 2014, 2014 - 2015, 2015 - 2016.

5

5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát các nghiên cứu về khoa
học quản lý, lý luận dạy học bộ môn Sinh học, các tài liệu và các văn bản chỉ
đạo các hoạt động dạy học môn Sinh học trong nhà trường THPT và các số
liệu, tư liệu có liên quan nhằm xây dựng cơ sở lý luận quản lý hoạt dộng dạy
học môn Sinh học ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện.
5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp quan sát: Dự giờ, quan sát hoạt động dạy học của giáo
viên và học sinh. Thu thập thông tin về thực trạng quản lý hoạt động dạy học
môn Sinh học tại các trường THPT huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên.
Phương pháp trưng cầu ý kiến bằng bảng hỏi: Xây dựng hệ thống câu
hỏi điều tra với mục đích chủ yếu là thu thập các số liệu nhằm xác định thực
trạng quản lý hoạt động dạy học mơn Sinh học và phân tích các thành cơng,
hạn chế, nguyên nhân của thực trạng này.
Phương pháp phỏng vấn: Chúng tôi tiến hành trao đổi trực tiếp với
CBQL và GV nhằm tìm hiểu kỹ hơn về thực trạng HĐDH môn Sinh học và
quản lý HĐDH môn Sinh học và giải thích nguyên nhân của thực trạng.
Phương pháp khảo nghiệm: Sau khi đề xuất một số biện pháp, thực hiện
lấy ý kiến đánh giá của các nhà quản lý giáo dục, các giáo viên về tính cần
thiết và khả thi của một số biện pháp đã đề xuất.
5.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học
Bằng một số thuật toán của toán học thống kê áp dụng trong nghiên cứu
giáo dục, phương pháp này được sử dụng với mục đích xử lý kết quả điều tra,


6

phân tích kết quả nghiên cứu, đồng thời đánh giá mức độ tin cậy của phương
pháp điều tra.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn được chia thành 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở
trường Trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực thực hiện.
Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các
trường Trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện Điện
Biên Đông, tỉnh Điện Biên.
Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các
trường Trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện Điện
Biên Đông, tỉnh Điện Biên.


7

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
DẠY HỌC MÔN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC THỰC HIỆN
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu ngồi nước
Có thể nhận thấy nền giáo dục phổ thơng trên thế giới đã có sự chuyển
biến từ giáo dục tinh hoa sang giáo dục đại chúng, từ giáo dục truyền thống
sang giáo dục hiện đại, từ giáo dục theo mục tiêu(nội dung) sang giáo dục
theo đầu ra(năng lực). Cùng với sự phát triển xu thế dạy học theo tiếp cận
năng lực thực hiện thì những nghiên cứu về quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực thực hiện cũng được thực hiện và công bố rộng rãi.
Quan điểm quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực người học

được hình thành và phát triển rộng khắp tại Nga vào những năm 1970 trong
phong trào đào tạo và giáo dục, các nhà giáo dục và đào tạo nghề dựa trên
việc thực hiện nhiệm vụ, các tiếp cận về năng lực đã phát triển mạnh mẽ trên
một nấc thang mới trong những năm 1990 với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ
quốc gia ở Mỹ, Anh, Úc, Xứ Wales...
Nhằm quản lý chất lượng giáo dục, tác giả Robert M. Diamond(1997)
đã đề cập đến vấn đề xây dựng tài liệu, khung chương trình, chương trình
mơn học và đánh giá trong các cơng trình, như :" Xây dựng chương trình và
đánh giá mơn học và chương trình học". M.I.Kơnđacốp, Cơ sở lí luận khoa
học quản lí giáo dục, trường cán bộ quản lí giáo dục và viện khoa học giáo
dục 1984; Harld – Kôntz, Những vấn đề cốt yếu về quản lí, nhà xuất bản khoa
học kỹ thuật 1992; Tác phẩm “Kinh nghiệm lãnh đạo của hiệu trưởng”


8

Xukhômlinxki ( dịch và xuất bản năm 1981) đã đưa ra nhiều tình huống quản
lý giáo dục và quản lý dạy học trong nhà trường.
1.1.2. Nghiên cứu trong nước
Trước hết phải nói đến tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về quản lý
giáo dục và dạy học. Bằng việc vận dụng sáng tạo Triết học Mác – Lênin và
kế thừa tinh hoa của các tư tưởng giáo dục tiên tiến, Người đã để lại cho nền
giáo dục cách mạng Việt Nam những tư tưởng có giá trị cao trong quá trình
phát triển lý luận giáo dục và dạy học.
Dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh, các nhà khoa học Việt Nam đã tiếp cận quản lý giáo dục và quản lý
HĐDH chủ yếu dựa trên nền tảng lý luận giáo dục học.
Trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục hiện nay thì việc yêu cầu đổi mới nội
dung, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá là việc làm cần thiết và cấp
bách. Các nhà nghiên cứu giáo dục cũng cho ra đời nhiều cơng trình trong

lĩnh vực này như: Đặng Quốc Bảo, Đỗ Ngọc Đạt, Phạm Thành Hưng, Trần
Kiểm, Phạm Minh Mục, Nguyễn Văn Cường ...
Trong các nhà trường phổ thông, HĐDH là hoạt động trọng tâm. Chính
vì vậy cũng có rất nhiều cán bộ quản lý trường phổ thông trong cả nước tập
trung nghiên cứu về các biện pháp quản lý HĐDH, chẳng hạn như Lương
Bạch Vân, Phạm Thị Hà, Vũ Xn Hiên, Lê Thúy Hịa...
Qua nghiên cứu các cơng trình nghiên cứu(luận văn), bài viết trên về cơ
bản đã giải quyết được những vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về quản lý
hoạt động dạy học nói chung và bộ mơn Sinh học nói riêng, tuy nhiên chưa có
cơng trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống về quản lý hoạt động dạy học
môn Sinh học ở trường THPT theo tiếp cận năng lực thực hiện. Vì vậy tôi đã


9

mạnh dạn lựa chọn đề tài "Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học ở các
trường Trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực thực hiện huyện Điện
Biên Đông, tỉnh Điện Biên".
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Quản lý
Quản lý là một hiện tượng xuất hiện rất sớm, là một phạm trù tồn tại
khách quan được ra đời từ bản thân nhu cầu của mọi chế độ xã hội, mọi quốc
gia, mọi thời đại.
Thuật ngữ quản lý đã trở nên phổ biến nhưng chưa có một định nghĩa
thống nhất. Các nhà khoa học đã đưa ra nhiều định nghĩa quản lý từ các góc
độ khác nhau:
F.W Taylor cho rằng: Quản lý là biết chính xác điều bạn muốn người
khác làm và sau đó điều khiển họ hoàn thành một cách tốt nhất và nhanh nhất.
H. KoontZ thì khẳng định: Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm
bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích

của nhóm(tổ chức).
Theo Đặng Quốc Bảo: “Quản lí là q trình gây tác động của chủ thể
quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt mục tiêu chung” [1, tr.16].
Theo Trần Kiểm: "Quản lý là việc chủ thể quản lý dùng quyền lực tác
động đến con người và các nguồn lực khác nhằm đưa tổ chức đạt mục tiêu đã
định" [29].
Như vậy, quản lý là sự tác động của chủ thể quản lý đến khách thể quản
lý một cách có định hướng, có chủ định nhằm làm cho tổ chức vận hành, đạt
mục tiêu mong muốn bằng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra.


10

Tóm lại, chúng tơi hiểu quản lý là sự tác động có tổ chức, có mục đích
của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các
tiềm năng, các cơ hội của hệ thống để đạt được mục tiêu định ra trong điều
kiện biến động của môi trường.
1.2.2. Quản lý giáo dục
Khái niệm quản lý giáo dục có nhiều cách hiểu và được nhiều tác giả
định nghĩa khác nhau:
M.I Kônđacốp cho rằng: Quản lí giáo dục là tập hợp những biện pháp
kế hoạch hóa, nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của cơ quan trong hệ
thống giáo dục để tiếp tục phát triển, mở rộng hệ thống cả về số lượng cũng
như chất lượng.
Theo tác giả Đặng Quốc Bảo “Quản lý giáo dục theo nghĩa tổng quát là
hoạt động điều hành phối hợp của các lực lượng xã hội nhằm thúc đẩy mạnh
công tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu xã hội” [1, tr.31].
Theo tác giả Trần Kiểm “Quản lý giáo dục là hoạt động tự giác của chủ
thể quản lý nhằm huy động, tổ chức, điều phối, điều chỉnh, giám sát...một
cách có hiệu quả các nguồn lực giáo dục( nhân lực, vật lực, tài lực) phục vụ

cho mục tiêu phát triển giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội”
[28, tr.10].
Như vậy, chúng tôi hiểu quản lý giáo dục chính là q trình tác động có
định hướng của nhà quản lý trong việc vận dụng nguyên lý, phương pháp
chung nhất của kế hoạch nhằm đạt được những mục tiêu đề ra. Những tác
động này có tính khoa học đến nhà trường, cơ sở giáo dục làm cho nhà
trường, cơ sở giáo dục tổ chức một cách khoa học, có kế hoạch nhằm đạt mục
tiêu giáo dục.


11

1.2.3. Hoạt động dạy học
Khái niệm hoạt động dạy học có nhiều cách hiểu và được nhiều tác giả
định nghĩa khác nhau:
"Hoạt động dạy học là một quá trình mà trong đó dưới sự lãnh đạo, tổ
chức, điều khiển của người giáo viên, người học tự giác, tích cực, chủ động tự
tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức - học tập của mình nhằm thực hiện
những nhiệm vụ học tập" [32, tr.139].
Theo tác giả Phạm Minh Hạc : Dạy học là một chức năng xã hội, nhằm
truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích lũy được, nhằm
biến kiến thức, kinh nghiệm thành phẩm chất và năng lực cá nhân.
Bản chất của hoạt động dạy học thể hiện tính thống nhất của hoạt động
dạy và hoạt động học, sự thống nhất biện chứng giữa các thành tố của hoạt
động dạy học trong quá trình triển khai hoạt động dạy học.
V.I.Lênin đã khái quát quá trình nhận thức của lồi người: Từ trực quan
sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó là con
đường biện chứng của sự nhận thức chân lý, nhận thức hiện thực khách quan.
Tóm lại, chúng tôi hiểu hoạt động dạy học là một hệ thống tồn vẹn mà
các thành tố của nó ln luôn tương tác với nhau theo những quy định riêng,

thâm nhập vào nhau, quy định lẫn nhau để tạo nên sự thống nhất biện chứng
giữa dạy và học, giữa truyền đạt và lĩnh hội, giữa điều khiển và tự điều khiển
trong quá trình dạy học.
1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học