Phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở quân đội nhân dân việt nam hiện nay

LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là
công trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các số liệu, trích dẫn trình
bày trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
TC GI LUN N

Nguyễn Thanh
Hải


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN
Chương 1 THỰC CHẤT VÀ TÍNH QUY LUẬT PHÁT HUY VAI
TRÒ THANH NIÊN TRONG XÂY DỰNG MÔI
TRƯỜNG VĂN HÓA Ở ĐƠN VỊ CƠ SỞ QUÂN ĐỘI
NHÂN DÂN VIỆT NAM

1.1.
1.2.

Chương 2

2.1.

2.2.
Chương 3
3.1.

3.2
3.3.

Thực chất phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi
trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam
Tính quy luật phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng
môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt
Nam

THỰC TRẠNG, DỰ BÁO NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG VÀ
YÊU CẦU PHÁT HUY VAI TRÒ THANH NIÊN
TRONG XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VĂN HÓA Ở
ĐƠN VỊ CƠ SỞ QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
HIỆN NAY

Thực trạng phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường
văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Dự báo nhân tố tác động và yêu cầu phát huy vai trò thanh
niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT HUY VAI TRÒ THANH NIÊN
TRONG XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VĂN HÓA Ở ĐƠN VỊ CƠ
SỞ QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY

Tăng cường vai trò của đoàn thanh niên dưới sự lãnh đạo của

hệ thống tổ chức đảng nhằm phát huy có hiệu quả vai trò
thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ
sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Nâng cao chất lượng học tập, rèn luyện và tự khẳng định
mình của thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở
đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Tích cực đưa thanh niên vào hoạt động thực tiễn xây dựng
môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt
Nam hiện nay

Trang

5
10

27
27
59

83
83
109
128

128
136
148


3.4.

Hoàn thiện và thực hiện tốt cơ chế, chính sách đối với thanh
niên nhằm khơi dậy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của họ
trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội
nhân dân Việt Nam hiện nay
157
KẾT LUẬN
169
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
171
CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

172
183


MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu khái quát về luận án
Đề tài luận án: “Phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường
văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” được tiếp cận,
luận giải dưới góc độ khoa học chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử. Thực tiễn cho thấy, thanh niên ở đơn vị cơ sở có vai trò rất
quan trọng trong các hoạt động, công tác ở đơn vị. Việc phát huy vai trò của họ
trong hoạt động cụ thể là xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở hiện nay
là vấn đề mới, có ý nghĩa, cần được nghiên cứu, luận giải một cách thấu đáo.
Nội dung cơ bản của luận án là những vấn đề lý luận môi trường văn hóa,
xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở, vai trò thanh niên trong xây dựng
môi trường văn hóa, phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn

hóa, tính quy luật phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa
ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam; đánh giá thực trạng, dự báo nhân tố
tác động, chỉ ra yêu cầu phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường
văn hóa ở đơn vị cơ sở, và đề xuất giải pháp cơ bản phát huy vai trò thanh niên
trong hoạt động này ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
2. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt
Nam đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn hiện nay là vấn đề
trọng yếu, nhân tố cơ bản góp phần thiết thực xây dựng đơn vị vững mạnh về
chính trị, làm cơ sở xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện. Để hoạt động xây
dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở được tiến hành có hiệu quả và bền
vững, cần có sự tác động đồng bộ, thống nhất từ nhiều chủ thể, trong đó thanh
niên là chủ thể tích cực, trực tiếp.
Thanh niên ở đơn vị cơ sở là lực lượng đông đảo, nguồn nhân lực chủ
yếu trong sức mạnh chiến đấu của quân đội, luôn xung kích, sáng tạo trong


quán triệt và thực hiện nhiệm vụ được giao. Trong các hoạt động, công tác, họ
luôn nỗ lực, cố gắng vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, thể hiện vai trò xung
kích của tuổi trẻ, ra sức cống hiến tài năng, trí tuệ, góp phần vào hoàn thành
thắng lợi nhiệm vụ chính trị của đơn vị. Với sức trẻ và lòng nhiệt huyết của
mình, thanh niên tự giác tham gia các phong trào, các cuộc vận động, trong đó
có hoạt động xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở. Kế thừa truyền
thống của các thế hệ đi trước, thanh niên ở đơn vị cơ sở nêu cao tinh thần xung
kích cách mạng, khát vọng vươn lên, tích cực cống hiến thế mạnh, sức sáng tạo
và tiềm năng to lớn vào xây dựng môi trường văn hóa; là lực lượng đi đầu
trong hoạt động này ở đơn vị, làm cho môi trường sinh hoạt, học tập, công tác
của họ không ngừng được làm giàu về giá trị.
Thực tiễn xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở trong Quân đội
nhân dân Việt Nam những năm qua cho thấy, việc phát huy vai trò thanh niên

trong hoạt động này đã được các đơn vị chú trọng đúng mức. Thanh niên ở
đơn vị cơ sở đã ý thức đúng đắn, đề cao thái độ, trách nhiệm và có những
hành động thiết thực trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị; góp phần
tạo nên môi trường sinh hoạt, công tác, học tập, rèn luyện tốt, thực sự là nơi
“nuôi dưỡng”, giáo dục họ trở thành những quân nhân cách mạng ưu tú. Bên
cạnh đó, nhận thức của một số chủ thể chưa toàn diện, nội dung, phương thức
phát huy vai trò thanh niên trong hoạt động này chưa được thực hiện hiệu quả,
chưa tương xứng với thế mạnh, tiềm năng vốn có của thanh niên. Sự nhiệt
tình, trách nhiệm, tích cực, tự giác của thanh niên trong xây dựng môi trường
văn hóa còn hạn chế. Một số thanh niên tuy đã nhận thức đúng, nhưng chưa
chuyển hoá thành thái độ, trách nhiệm và hành động thiết thực trong xây dựng
môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở.
Hiện nay, nhiệm vụ của quân đội, nhiệm vụ của đơn vị cơ sở và hoạt
động xây dựng môi trường văn hóa luôn đặt ra yêu cầu ngày càng cao. Trước
xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; sự biến động nhanh
chóng, khó lường về chính trị, kinh tế, xã hội trên thế giới; sự phát triển của


nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta; và chiến lược
“Diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch, đã và đang tác động rất lớn đến
vai trò, trách nhiệm của thanh niên đối với nhiệm vụ được giao, trong đó có
hoạt động xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở. Từ đó đã làm xuất
hiện những xu hướng nhận thức khác nhau về vai trò, trách nhiệm của thanh
niên; những hiện tượng nhấn mạnh giá trị vật chất, coi nhẹ giá trị tinh thần,
chạy theo lợi ích cá nhân cực đoan, thờ ơ trách nhiệm với cộng đồng, chạy
theo văn hoá lai căng,… hằng ngày, hằng giờ tác động đến thế hệ trẻ, trong đó
có thanh niên ở đơn vị cơ sở trong quân đội.
Thực tế đó đòi hỏi phải xác lập lý luận khoa học nhằm phát huy vai trò
thanh niên ở đơn vị cơ sở trong xây dựng môi trường văn hóa đạt chất lượng,
hiệu quả cao. Vì thế, “Phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường

văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” là vấn đề cấp
thiết cần được nghiên cứu một cách sâu sắc cả lý luận và thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn phát huy vai trò thanh niên
trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở, đồng thời đề xuất giải
pháp cơ bản phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở
đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ thực chất và tính quy luật phát huy vai trò thanh niên trong xây
dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam.
- Đánh giá thực trạng, dự báo nhân tố tác động và xác định yêu cầu
phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất giải pháp cơ bản phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi
trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.


4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề bản chất, tính
quy luật phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn
vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam.
* Phạm vi nghiên cứu của luận án là những vấn đề về phát huy vai trò
thanh niên quân đội, mà trực tiếp, trọng tâm là thanh niên hạ sĩ quan, binh sĩ
đang thực hiện nghĩa vụ quân sự ở đơn vị cơ sở, cụ thể là các trung đoàn thuộc
các sư đoàn bộ binh chủ lực đủ quân trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn
vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay; thời gian nghiên cứu và khảo
sát từ năm 2007 đến nay.
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận của luận án là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí

Minh, đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về thanh niên, công
tác thanh niên, môi trường văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa nói chung,
thanh niên, công tác thanh niên và môi trường văn hóa trong quân đội nói
riêng; các nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng,
hướng dẫn của Tổng cục Chính trị về công tác đoàn và phong trào thanh niên,
về xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội. Đồng thời, luận án kế thừa
kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học có liên quan đến đề tài.
* Cơ sở thực tiễn của luận án là tình hình phát huy vai trò thanh niên
trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt
Nam hiện nay thông qua các số liệu thực tế ở các đơn vị cơ sở, số liệu điều
tra, khảo sát của tác giả ở một số đơn vị cơ sở; cùng với các chương trình
hành động của Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị về công tác thanh niên
trong quân đội; các báo cáo sơ kết, tổng kết về công tác Đoàn và phong trào
thanh niên, và về xây dựng môi trường văn hóa ở các đơn vị cơ sở hiện nay.
* Phương pháp nghiên cứu của luận án dựa trên cơ sở phương pháp
luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, cùng với một số
phương pháp như: phân tích, tổng hợp, hệ thống - cấu trúc, lịch sử - lôgic,
khái quát hóa, trừu tượng hóa, so sánh, thống kê, điều tra xã hội học, phỏng


vấn, quan sát, nghiên cứu tài liệu và phương pháp chuyên gia, v.v. để làm
sáng tỏ vấn đề nghiên cứu.
6. Những đóng góp mới của luận án
- Góp phần làm rõ vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn
hóa ở đơn vị cơ sở và quan niệm về phát huy vai trò thanh niên trong xây
dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
- Luận giải tính quy luật phát huy vai trò thanh niên trong xây môi
trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam.
- Đề xuất giải pháp cơ bản, đồng bộ nhằm phát huy vai trò thanh niên
trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt

Nam hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án
* Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần cung cấp
luận cứ khoa học để lãnh đạo, chỉ huy các cấp, các cơ quan chức năng, tổ chức
đoàn thanh niên nghiên cứu tiến hành phát huy vai trò thanh niên trong xây
dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
* Ý nghĩa thực tiễn: Luận án góp phần tạo sự thống nhất về nhận thức
và hành động ở đơn vị cơ sở, làm cho các chủ thể ở đơn vị cơ sở tác động tích
cực, tự giác, sáng tạo hơn đến quá trình phát huy vai trò thanh niên trong xây
dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở hiện nay. Luận án có thể dùng làm
tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập ở các học viện, nhà
trường và đơn vị cơ sở trong toàn quân.
8. Kết cấu của luận án
Luận án gồm: Mở đầu, tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến
đề tài, 3 chương (8 tiết), kết luận, các công trình khoa học của tác giả đã công
bố có liên quan đến đề tài luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.


TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án
1.1. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về thanh niên và vai
trò thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về thanh
niên và vai trò, vị trí của thanh niên
Tác giả M.I. Ca-li-nin (1982), trong công trình “Bàn về thanh niên”
[8], cho rằng, thanh niên là thế hệ mới lớn, đang trưởng thành, là lực lượng
tham gia tích cực vào các hoạt động của đất nước. Trong đấu tranh giành độc
lập dân tộc, trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thanh niên luôn sẵn sàng sả
thân hy sinh vì lý tưởng cộng sản, dũng cảm, đi đầu trong xây dựng đất nước

và bảo vệ sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Theo tác giả: “Không một binh
chủng bộ đội nào, không một nghiệp vụ chuyên môn nào, không một công tác
đặc biệt đột xuất nào - bao gồm cả hoạt động du kích - mà lại không có sự
tham gia của đoàn viên thanh niên cộng sản, của thanh niên” [8, tr. 174].
Tác giả Chu Xuân Việt (2005), trong công trình “Cơ sở lý luận và thực
tiễn của chiến lược phát triển thanh niên” [142], đã quan niệm: “Thanh niên là
một nhóm nhân khẩu - xã hội đặc thù bao gồm những người trong độ tuổi từ 15
đến 34 tuổi thuộc mọi giai cấp, tầng lớp xã hội, có mặt trong mọi lĩnh vực hoạt
động, có vai trò to lớn trong xã hội hiện tại và giữ vai trò quyết định sự phát triển
trong tương lai của xã hội” [142, tr. 18]. Về vai trò, vị trí của thanh niên, tác giả
khẳng định, thanh niên là nguồn nhân lực lao động có chất lượng cao cho sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa; lực lượng xung kích đi đầu trong thực hiện
nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc; lực lượng chủ lực xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm
đà bản sắc dân tộc và thực hiện chủ động hội nhập quốc tế; lực lượng kế thừa và
tiếp nối các thế hệ cha anh để thúc đẩy xã hội phát triển, xây dựng đất nước Việt
Nam độc lập, thống nhất, hòa bình, giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Từ góc độ tiếp cận lý thuyết đến những nghiên cứu thực nghiệm và
nghiên cứu về xã hội học thanh niên với những nguyên tắc lý luận, phương


pháp luận, cùng với phương pháp chuyên biệt, tác giả Đặng Cảnh Khanh
(2006), trong công trình “Xã hội học thanh niên” [58], đã chỉ rõ, thanh niên là
nguồn lực quan trọng, là sức sống của mỗi quốc gia, dân tộc, họ rất hồn nhiên
trong sáng về tình cảm và ứng xử, linh hoạt trong nhận thức và sáng tạo. Tác
giả cho rằng: “Trong sự vận động của lịch sử, thanh niên có vai trò hết sức
quan trọng. Hoạt động của thanh niên trải rộng trên khắp các lĩnh vực của đời
sống xã hội. Thanh niên là lực lượng chủ chốt trong các hoạt động kinh tế,
làm ra của cải vật chất chủ yếu cho xã hội. Thanh niên cũng là lực lượng tiên
phong trên các lĩnh vực chính trị, văn hóa, xã hội...” [58, tr. 85].
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về vai trò, vị trí của

thanh niên quân đội
Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn (1977), trong công trình “Thanh niên trong
các lực lượng vũ trang hăng hái vươn lên hơn nữa” [18], cho rằng, thanh niên
trong lực lượng vũ trang là lực lượng xung kích của nhân dân trong sự nghiệp
đấu tranh cách mạng. Cố Tổng Bí thư cho rằng, xung kích trong đấu tranh cách
mạng là nhiệm vụ cao cả, là trách nhiệm, là vinh dự to lớn và cũng là đòi hỏi
rất cao đối với thanh niên. Theo đồng chí: “Đối với thanh niên trong lực lượng
vũ trang... phải có lòng trung thành vô hạn với lý tưởng, với Đảng, với nhân
dân, sẵn sàng cống hiến cả cuộc đời mình cho cách mạng” [18, tr. 104].
Tác giả Đào Duy Minh (2012), trong công trình “Tiếp tục phát huy vai trò
xung kích, sáng tạo của thanh niên Quân đội trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc” [74], đã nhận định, trong suốt tiến trình lịch sử của dân tộc, thanh niên
quân đội luôn là lực lượng xung kích, đi đầu trong thực hiện thắng lợi mọi nhiệm
vụ được giao. Tác giả nhấn mạnh: “Thanh niên quân đội là một bộ phận của thanh
niên Việt Nam. Qua mỗi thời kỳ cách mạng, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, lực
lượng này cũng tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, luôn là lực lượng
xung kích sáng tạo, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao” [74, tr. 4].
Tác giả Hà Sơn Thái (2013), trong công trình “Vai trò của thanh niên
quân đội trong bảo vệ chủ quyền biển, đảo hiện nay” [104], cho rằng, thanh


niên quân đội luôn là “lực lượng nòng cốt” trong xây dựng và bảo vệ chủ
quyền biển, đảo hiện nay. Theo tác giả, biểu hiện vai trò của họ trong bảo vệ
chủ quyền biển, đảo: là lực lượng chủ yếu, trực tiếp tham gia bảo vệ chủ quyền
biển, đảo; trực tiếp tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân trên địa bàn đóng
quân và gia đình họ quán triệt và thực hiện đường lối của Đảng, chính sách của
Nhà nước ta về bảo vệ Tổ quốc và nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển, đảo; là lực
lượng quan trọng tham gia phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo vệ chủ quyền
biển, đảo và đấu tranh chống các thế lực thù địch lợi dụng tranh chấp chủ
quyền biển, đảo để chống phá cách mạng nước ta.

Các công trình trên đã luận giải về đặc điểm, vai trò, vị trí của thanh niên
ở nhiều chiều cạnh và khẳng định, thanh niên nói chung, thanh niên quân đội nói
riêng có vai trò rất quan trọng, họ là lực lượng tiên phong trong các nhiệm vụ,
giữ vai trò nòng cốt trong các hoạt động và phong trào thi đua. Những nội dung
đó là cơ sở để tác giả luận án tiếp thu có chọn lọc và luận giải đặc điểm thanh
niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở một cách khoa học.
1.2. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về môi trường văn
hóa và xây dựng môi trường văn hóa trong Quân đội nhân dân Việt Nam
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về môi trường văn hóa
Tác giả A.I. Ácnônđốp (1981), trong công trình “Cơ sở lý luận văn hóa
Mác - Lênin” [2], đã tiếp cận và luận giải những vấn đề cơ bản về môi trường văn
hóa từ góc nhìn hệ thống - cấu trúc. Theo tác giả: “Môi trường văn hóa là một tổng
thể ổn định những yếu tố vật thể và nhân cách, nhờ đó các cá thể tác động lẫn
nhau. Chúng ảnh hưởng tới hoạt động khai thác và sáng tạo giá trị văn hóa, tới nhu
cầu tinh thần, hứng thú và định hướng giá trị của họ. Môi trường văn hóa không
chỉ là tổng hợp những yếu tố văn hóa vật thể mà còn có những con người hiện diện
văn hóa” [2, tr. 75]. Tác giả đã phân tích cấu trúc của môi trường văn hóa, làm rõ
mối quan hệ tương tác giữa con người với những yếu tố văn hóa vật thể, qua đó tác
động đến việc khai thác và sáng tạo ra những giá trị văn hóa mới của con người.


Bằng phương pháp tiếp cận giá trị, tác giả Đỗ Huy (2001), trong công
trình “Xây dựng môi trường văn hoá ở nước ta hiện nay từ góc nhìn giá trị
học” [53], chỉ rõ: “Môi trường văn hoá chính là sự vận động của các quan hệ
của con người trong các quá trình sáng tạo, tái tạo, đánh giá, lưu giữ và hưởng
thụ các sản phẩm vật chất và tinh thần của mình” [53, tr. 34 - 35]. Từ góc độ
giá trị học, tác giả cho rằng: “Trong mỗi môi trường văn hoá xã hội thông
thường được chi phối bởi bốn hệ chuẩn cơ bản:
1. Hệ chuẩn mực trong lao động chi phối các hoạt động văn hóa lao động.
2. Hệ chuẩn mực trong giao tiếp chi phối các giao tiếp văn hóa.

3. Hệ chuẩn mực gia đình điều chỉnh các quan hệ văn hóa trong môi trường sống.
4. Các chuẩn mực phát triển nhân cách điều chỉnh lối sống” [53, tr. 71].
Tác giả Văn Đức Thanh (2001), trong công trình “Về xây dựng môi trường
văn hoá cơ sở” [110], quan niệm: “môi trường văn hóa là tổng hòa các giá trị văn
hóa vật chất và văn hóa tinh thần tác động đến con người và cộng đồng trong một
không gian và thời gian xác định” [110, tr. 30]. Theo tác giả, môi trường văn hóa
gồm: hệ thống những giá trị văn hóa (cái giá trị), hệ thống những quan hệ văn hóa
(cái mang giá trị), hệ thống những hình thái hoạt động văn hóa (cái thực hiện giá
trị) và hệ thống những thiết chế văn hóa (cái định hướng giá trị).
Các tác giả Phùng Hữu Phú - Nguyễn Văn Đặng - Nguyễn Viết Thông
(2016), trong công trình “Tìm hiểu một số thuật ngữ trong Văn kiện Đại hội
Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng” [98], quan niệm, môi trường văn hóa
“là tập hợp các yếu tố bên trong hệ thống xã hội - con người, bao quanh con
người, bao gồm các thành tố vật chất và tinh thần tương đối ổn định, tác động
qua lại lẫn nhau và có quan hệ tương tác mật thiết với con người trong không
gian, thời gian xác định” [98, tr. 194]. Trong môi trường văn hóa, con người là
chủ thể, là thành tố quan trọng nhất, đồng thời là khách thể, là sản phẩm chủ yếu
chịu sự tác động thường xuyên của môi trường văn hóa. Theo các tác giả, môi
trường văn hóa là một chỉnh thể thống nhất, luôn vận động, biến đổi.


Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về xây dựng
môi trường văn hóa
Tác giả Đỗ Huy cho rằng, xây dựng môi môi trường văn hóa ở nước ta theo
chuẩn mực của cái đúng, cái tốt và cái đẹp. Theo đó: “Môi trường văn hoá mà
chúng ta xây dựng, đẹp về lối sống, đẹp trong mọi quan hệ từ gia đình, nhà
trường, xã hội, đẹp trong cả khung cảnh tự nhiên” [53, tr. 389]; muốn xã hội phát
triển lành mạnh, môi trường văn hoá có sự phát triển hài hòa của cái đúng, cái tốt,
cái đẹp trước hết cần tăng trưởng các giá trị khoa học. Trong môi trường văn hoá,
các giá trị tốt đẹp của truyền thống được phát huy, con người được phát triển hài

hòa trong tự nhiên, các nhân cách được tôn trọng, con người được trả lại các giá trị
của mình. Theo tác giả: “môi trường văn hóa mà chúng ta xây dựng gắn liền với
cái đúng trước hết là gắn liền với khoa học, pháp luật và các tư tưởng tiến bộ” [53,
tr. 400], đó còn là môi trường đạo đức, ở đó mọi người quan tâm và giúp đỡ nhau.
Tác giả Văn Đức Thanh [110], cho rằng, xây dựng môi trường văn hóa thực
chất là xây dựng và phát huy tác dụng của từng hệ thống trong cấu trúc tổng thể của
nó. Trong quá trình xây dựng môi trường văn hóa cơ sở coi trọng phát triển những
thành tố của môi trường văn hóa, nâng cao hiểu biết về văn hóa và môi trường văn
hóa, phát triển hệ thống những giá trị văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát
triển hệ thống những thiết chế văn hóa, phát triển văn hóa ứng xử, giao tiếp,...
Tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn (2014), trong công trình “Xây dựng môi
trường văn hóa lành mạnh để con người đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững”
[11], xác định, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh là điều kiện thuận lợi
và cần thiết để có thể phát triển và hoàn thiện con người, mà trọng tâm là bồi
dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách.
Theo tác giả: “Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh chính là để xây dựng
con người, là nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi người, bắt đầu từ gia đình, đến


các cơ quan, các tổ chức xã hội, các cơ sở giáo dục, song trước hết thuộc về
những người đứng đầu các cơ quan, đơn vị và các tổ chức đó” [11, tr. 69].
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về xây dựng môi trường
văn hóa trong quân đội
Tác giả Nguyễn Quang Hoài (2005), trong công trình “Một số vấn đề
trong xây dựng môi trường văn hóa quân sự hiện nay” [44], xác định: “Xây
dựng môi trường văn hóa quân sự phải bao gồm hai mặt. Một mặt, đó là môi
trường sống thực sự dân chủ, ở đó mỗi quân nhân là một nhân cách, một chủ
thể độc lập, năng động, sáng tạo; loại bỏ tận gốc mọi biểu hiện gia trưởng; mọi
quân nhân có lối sống, nếp sống và hành vi ứng xử có văn hóa cao, có chính
kiến độc lập, không dựa dẫm vào nhau. Mặt khác, đó là một môi trường quân

sự có tính tổ chức chặt chẽ và kỷ luật nghiêm minh, trong đó mọi quân nhân tự
giác chấp hành kỷ luật quân sự, thể hiện “quân lệnh như sơn”, luôn luôn phát
huy và phát triển những truyền thống văn hóa tốt đẹp...” [44, tr. 60 - 61]. Đó là
môi trường thể hiện một trình độ cao của sinh hoạt quân sự, mang đậm dấu ấn
của các thành tố văn hóa dân tộc và văn hóa quân sự.
Với phương pháp luận đi từ mối quan hệ giữa cái phổ biến với cái đặc thù, tác
giả Lê Văn Tân (2007), trong công trình “Xây dựng môi trường văn hóa bộ đội
Hải quân trên quần đảo Trường Sa” [103], đưa ra quan niệm: “Môi trường văn hóa
là sản phẩm của sự tác động lẫn nhau giữa con người và môi trường sống trong quá
trình con người cải tạo tự nhiên, xã hội và bản thân mình để trở thành chủ thể của
hoàn cảnh” [103, tr. 15]. Môi trường văn hóa bao gồm các yếu tố: hệ giá trị văn
hóa; cảnh quan văn hóa, quan hệ văn hóa; hoạt động văn hóa; hệ thống thiết chế
văn hóa. Những yếu tố này tồn tại trong một thể thống nhất, là cơ sở, điều kiện,
phương thức tồn tại của nhau. Về những đặc trưng cơ bản của môi trường văn hóa
quân sự, tác giả luận giải trên những nội dung nhiệm vụ chính trị, tinh thần trách
nhiệm, mục tiêu, lý tưởng của quân nhân; tính nhân văn trong suy nghĩ và hành
động của quân nhân; tính cộng đồng trong tập thể và hoạt động nghiên cứu, học tập
của quân nhân.


Trong công trình “Nâng cao chất lượng xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị
cơ sở trong quân đội hiện nay” (2014), [128], các tác giả đưa ra quan niệm: “Xây
dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở trong quân đội là tổng hợp các hoạt động
có mục đích, có kế hoạch tác động vào môi trường, điều kiện sống của đơn vị, do
các tổ chức, các lực lượng trong đơn vị tiến hành, đặt dưới sự chỉ đạo của cấp ủy, sự
quản lý điều hành của người chỉ huy và sự chỉ đạo hướng dẫn của cơ quan chức
năng, nhằm tạo lập môi trường sống tốt đẹp, lành mạnh, tạo điều kiện bồi dưỡng
hoàn thiện nhân cách mỗi người, động viên, khuyến khích cán bộ, chiến sĩ trong đơn
vị phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn
diện” [128, tr. 21]. Nội dung xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở trong

quân đội, các tác giả xác định cần tập trung vào: hệ thống những giá trị văn hóa và
con người văn hóa ở đơn vị cơ sở; hệ thống các thiết chế văn hóa; hệ thống quan hệ
văn hóa; các hình thái hoạt động văn hóa; toàn thể những cảnh quan văn hóa.
Như vậy, các công trình khoa học trên đã luận giải lôgíc từ việc đưa ra quan
niệm, cấu trúc, vai trò của môi trường văn hóa và xây dựng môi trường văn hóa
trong quân đội. Đây là cơ sở quan trọng để tác giả luận án tiếp thu, kế thừa và luận
giải sâu sắc hơn về môi trường văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ
sở Quân đội nhân dân Việt Nam.
1.3. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về phát huy vai
trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội
nhân dân Việt Nam
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về lý luận
phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn
hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam
Nghiên cứu vai trò, vị trí của thanh niên đối với hoạt động xây dựng môi
trường văn hóa, Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (2002), có công trình
“Văn hóa với thanh niên, thanh niên với văn hóa, một số vấn đề lý luận và thực
tiễn” [4], trong một số bài viết, các tác giả đã chỉ ra mối quan hệ biện chứng
giữa thanh niên với các giá trị văn hóa và môi trường văn hóa; trong đó nhấn


mạnh đến vai trò thanh niên trong việc giữ gìn, bảo tồn, sáng tạo và phát huy các
giá trị văn hóa dân tộc. Tác giả Đỗ Huy phân tích: “Các hoạt động văn hóa của
thanh niên không chỉ hướng vào gìn giữ, phát huy các giá trị truyền thống, mà
căn bản hơn là sáng tạo những giá trị văn hóa hiện đại vừa để thỏa mãn các nhu
cầu văn hóa của thế hệ mình, vừa góp sức nâng văn hóa dân tộc lên một tầm cao
mới. Do vậy, trách nhiệm và vị trí của thanh niên rất to lớn trong sự nghiệp trọng
đại xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc hiện nay” [4, tr. 40].
Tác giả Dương Tự Đam trình bày một số vấn đề cơ bản về bản sắc văn hoá dân
tộc với thanh niên; văn hoá thanh niên, văn hoá tuổi trẻ, những thành tựu và vai

trò của thanh niên Việt Nam;... Trong đó tác giả nhấn mạnh, thanh niên đóng vai
trò rất quan trọng trong việc giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa của dân tộc.
Tác giả Phạm Xuân Hảo (2005), trong công trình “Những yêu cầu cơ bản
của hoạt động văn hóa ở đơn vị cơ sở hiện nay” [40], đã nhấn mạnh đến vai trò
của các tổ chức và mọi cán bộ, chiến sĩ trong sáng tạo ra các giá trị văn hóa ở
đơn vị cơ sở. Theo tác giả, hoạt động văn hóa ở đơn vị cơ sở trong quân đội
theo hai chiều: đưa các giá trị văn hóa đến bộ đội, bộ đội sáng tạo các giá trị
văn hóa; cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị cơ sở “tiềm ẩn” năng lực sáng tạo văn hóa,
nếu được khơi nguồn, họ có thể cho ra đời các ấn phẩm văn hóa. Do đó, hoạt
động văn hóa ở đơn vị cơ sở chú trọng khơi nguồn sáng tạo văn hóa trong bộ
đội, đồng thời phát hiện tài năng văn hóa, văn nghệ cho quân đội, cho đất nước.
Các tác giả Lưu Ngọc Khải và Nguyễn Văn Tùng (2013), trong công trình
“Thanh niên Quân đội với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong hội nhập
quốc tế hiện nay” [56], cho rằng, trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay, việc
bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc là trách nhiệm của mọi tổ chức, trong đó thanh niên
quân đội giữ vai trò rất quan trọng. Các tác giả chỉ rõ: “Thanh niên quân đội có vai
trò to lớn trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, họ là lực lượng trực tiếp tham gia
bảo vệ, giữ vững, bổ sung, phát triển, quảng bá những giá trị bản sắc văn hóa dân
tộc thông qua việc thực hiện nội dung, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa”
[56, tr. 53]. Theo các tác giả, thanh niên quân đội là lực lượng trực tiếp xây dựng


môi trường văn hóa quân sự lành mạnh, góp phần phát triển nền văn hóa tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc; các tác giả luận giải: “Với ưu thế về tính năng động, nhạy
bén, sáng tạo, luôn tìm tòi cái mới, thanh niên quân đội sẽ là lực lượng cơ bản,
xung kích, sáng tạo đi đầu trong xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh,
góp phần quan trọng vào giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc” [56, tr. 63].
Những nội dung cơ bản của các công trình nghiên cứu trên là cơ sở quan trọng
để tác giả luận án tiếp thu, kế thừa và luận giải những biểu hiện vai trò thanh niên
trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam.

Luận giải về phát huy vai trò thanh niên trong công cuộc đổi mới, đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tác giả Nguyễn Đắc Vinh (2014), trong
công trình “Phát huy vai trò của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc hiện nay” [143], nhận định: “trước yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc, các cấp, các ngành cần phát huy tốt vai trò của thanh niên và
thanh niên cần tiếp tục tự khẳng định mình thực sự là lực lượng xung kích, sáng
tạo trong đời sống xã hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng” [143, tr. 5]. Tác giả xác định
năm nội dung phát huy vai trò thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc hiện nay: Tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của thanh
niên đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa
trong tình hình mới; phát huy vai trò xung kích của tuổi trẻ tham gia phát triển kinh
tế - xã hội; phát huy vai trò, xung kích tình nguyện của tuổi trẻ tham gia bảo vệ Tổ
quốc, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội; đề cao vai trò xung kích của
thanh niên lao động sáng tạo, làm chủ khoa học - công nghệ; chăm lo xây dựng tổ
chức đoàn thanh niên vững mạnh, đề cao vai trò tự học, tự rèn của thanh niên.
Đề cập đến vai trò của thanh niên đối với nhiệm vụ bảo vệ an ninh Tổ
quốc, các tác giả Ngô Thế Nghị - Trần Xuân Quỳnh (2015), trong công trình
“Phát huy vai trò xung kích của thanh niên trong phong trào toàn dân bảo vệ
an ninh Tổ quốc” [87], đã cho rằng, trong suốt tiến trình cách mạng của Đảng,
của dân tộc, tuổi trẻ Việt Nam từ thế hệ này đến thế hệ khác luôn nêu cao lòng
yêu nước, chí khí anh hùng, tinh thần xung phong, sáng tạo, không quản ngại
gian khổ, hy sinh và có đóng góp to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ


quốc. Từ đó, các tác giả khẳng định: “việc phát huy vai trò xung kích của thanh
niên đối với sự nghiệp cách mạng nói chung, phong trào bảo vệ an ninh Tổ
quốc nói riêng là vấn đề quan trọng và thiết thực” [87, tr. 70].
Đề cập đến phát huy vai trò thanh niên quân đội trong sự nghiệp xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc, cố Tổng Bí thư Lê Duẩn (1982), trong công trình “Thanh niên
trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa” [19], chỉ rõ, thanh

niên trong lực lượng vũ trang là những người xung kích trong sự nghiệp đấu tranh
cách mạng, luôn kiên cường, dũng cảm nhất, sẵn sàng cống hiến đời mình vì độc
lập dân tộc, vì hạnh phúc nhân dân, vì lý tưởng cộng sản chủ nghĩa. Tác giả khẳng
định: “Trên lĩnh vực tư tưởng và văn hóa, thanh niên là lực lượng xung kích nhất”
[19, tr. 138], và yêu cầu: “Thanh niên phải đi đầu sáng tạo, xây dựng nền văn hóa
mới,... mở rộng phong trào văn hóa quần chúng, phát triển phong trào thể dục thể
thao, phát triển nền văn học nghệ thuật xã hội chủ nghĩa đậm đà tính chất dân tộc
và tiếp thu tinh hoa của văn học, nghệ thuật thế giới” [19, tr. 141].
Tác giả Nguyễn Hùng Oanh (2009), trong công trình “Phát triển đạo đức
cách mạng của thanh niên quân đội trong tình hình hiện nay” [93], nhấn mạnh,
thanh niên quân đội giữ vai trò xung kích trong thực hiện các nhiệm vụ của quân
đội và của từng đơn vị. Từ đó tác giải luận giải: “Phát huy vai trò xung kích cách
mạng của tuổi trẻ trong thực hiện các chức năng của quân đội và nhiệm vụ cụ thể
của từng đơn vị... là biểu hiện cụ thể của lòng dũng cảm, đức hy sinh, không sợ
khó khăn gian khổ; là ý chí vươn lên của thanh niên quân đội trong sự nghiệp xây
dựng quân đội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa” [93, tr. 39], là một trong
những nội dung biểu hiện của đạo đức cách mạng ở thanh niên quân đội.
Tác giả Hoàng Đình Chiều (2012), trong công trình “Nhập thân văn hóa
trong phát triển nhân cách Bộ đội Cụ Hồ của thanh niên quân đội hiện nay” [10],
đã luận giải, nhập thân văn hóa trong phát triển nhân cách Bộ đội Cụ Hồ của thanh
niên quân đội là quá trình họ chủ động chấp nhận, chọn lựa, hấp thụ các giá trị văn
hóa nhằm định hình văn hóa đối với các yếu tố của nhân cách Bộ đội Cụ Hồ phù
hợp với từng đơn vị cụ thể. Đây là quá trình tương tác giữa thanh niên quân đội
với các giá trị văn hóa rất sâu sắc. Tác giả nhấn mạnh: “Phát huy vai trò to lớn của


thanh niên quân đội phụ thuộc trực tiếp và gắn liền với quá trình phát triển nhân
cách Bộ đội Cụ Hồ” [10, tr. 5]. Theo tác giả: “Giá trị văn hoá được thanh niên tiếp
nhận sẽ định hình nhân cách của họ theo đặc trưng giá trị đó,... Khi giá trị văn hoá
đó được định hình thành phẩm chất chiến đấu dũng cảm, mưu trí, chủ động sáng

tạo, ý chí tự lực, tự cường vượt mọi khó khăn gian khổ - nét đẹp văn hoá trong
nhân cách Bộ đội Cụ Hồ của thanh niên quân đội, thì đồng thời cũng làm cho họ
nâng cao vị thế xã hội, cảm nhận niềm vinh dự và tự hào” [10, tr. 39].
Theo tác giả Đào Duy Minh, trước yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội
hiện nay, thanh niên quân đội phải luôn kiên định con đường độc lập dân tộc gắn
với chủ nghĩa xã hội; tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng; tiếp tục phát
huy truyền thống, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh để bảo vệ độc lập, chủ quyền của
đất nước; đi đầu trong phòng chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn; chấp nhận khó
khăn gian khổ nơi biên giới, hải đảo,... Tác giả nhấn mạnh: “phát huy vai trò
xung kích, sáng tạo của thanh niên quân đội vừa là vấn đề cơ bản, lâu dài, vừa là
đòi hỏi cấp bách của sự nghiệp xây dựng quân đội hiện nay” [74, tr. 6].
Các công trình trên đều thống nhất nhận định, thanh niên nói chung,
trong đó có thanh niên quân đội, luôn là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp
xây dựng đất nước, quân đội và bảo vệ Tổ quốc. Theo tác giả luận án, trước
yêu cầu nhiệm vụ cách mạng hiện nay và trong tương lai, để thanh niên cống
hiến nhiều hơn nữa tuệ và sức sáng tạo cho đất nước, quân đội, cần nghiên cứu,
luận giải sâu sắc và phát huy mạnh mẽ hơn vai trò thanh niên, nhất là thanh
niên quân đội trong các nhiệm vụ, trong đó có hoạt động xây dựng môi trường
văn hóa ở đơn vị cơ sở đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn.
Liên quan đến tính quy luật phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng
môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam, tác giả Lê
Văn Quang (2004), trong công trình “Phát triển phẩm chất tinh thần của thanh
niên Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” [100], xác định năm đặc điểm của
quá trình phát triển này, trong đó đáng chú ý là: Sự phát triển phẩm chất tinh
thần của thanh niên Quân đội nhân dân Việt Nam gắn liền và phụ thuộc vào
quá trình giáo dục, rèn luyện của tổ chức đảng, hệ thống chỉ huy, tổ chức đoàn


thanh niên trong từng đơn vị và tự giáo dục, tự rèn luyện của chính họ; gắn liền
và phụ thuộc vào việc kế thừa, phát triển những giá trị tinh thần tốt đẹp và đấu

tranh khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực trong đời sống tinh thần của xã hội,
của quân đội; gắn liền và phụ thuộc vào môi trường văn hóa quân sự, vào thực
tiễn thực hiện các nhiệm vụ của quân đội;... Theo tác giả: “Những đặc điểm
được trình bày trên đây là những vấn đề cơ bản, chi phối trực tiếp nhất tới sự
phát triển phẩm chất tinh thần của thanh niên quân đội hiện nay” [100, tr. 73].
Tác động trực tiếp tới quá trình phát huy chủ nghĩa yêu nước của tuổi trẻ
trong Quân đội nhân dân Việt Nam, tác giả Nguyễn Đình Bắc (2016), trong công
trình “Tuổi trẻ quân đội phát huy chủ nghĩa yêu nước Việt Nam trong thời kỳ
mới” [6], đã chỉ ra ba vấn đề có tính quy luật đó là: tuổi trẻ quân đội phát huy chủ
nghĩa yêu nước Việt Nam phụ thuộc vào sự giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu
nước của các chủ thể và tự giáo dục, tự bồi dưỡng của chính họ; phụ thuộc vào
hoạt động thực tiễn quân sự của họ ở đơn vị cơ sở và sự tham gia vào các phong
trào hành động cách mạng của tuổi trẻ cả nước; phụ thuộc vào việc giải quyết tốt
các lợi ích cơ bản của họ [6].
Những nội dung của các công trình khoa học trên là cơ sở rất quan trọng
để tác giả luận án tiếp thu, kế thừa để phân tích, luận giải tính quy luật phát huy
vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội
nhân dân Việt Nam một cách khoa học, phù hợp.
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu liên quan đến thực tiễn
phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Từ phương pháp điều tra, khảo sát thực trạng, tác giả Nguyễn Đức Tiến
(1999), trong công trình “Mối quan hệ giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ
quan trong phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa ở thanh niên Quân đội nhân dân
Việt Nam” [115], nhận định: “đại bộ phận thanh niên quân đội ý thức được nghĩa
vụ cao cả và vinh dự lớn lao của mình, yêu mến nghề nghiệp quân sự, có chí
hướng vươn lên, có hoài bão, ước mơ về cuộc sống tốt đẹp, có thái độ tích cực


trong cuộc sống và động cơ phấn đấu vươn lên đúng đắn. Một bộ phận rất có nghị

lực trong học tập, công tác và chiến đấu dũng cảm, sáng tạo” [115, tr. 84]. Đồng
thời, tác giả chỉ rõ, một bộ phận thanh niên quân đội hiện nay “nhận thức về chủ
nghĩa xã hội, về nhiệm vụ, chức năng của quân đội trong thời kỳ mới chưa đầy đủ,
chưa rõ ràng; nhận thức về âm mưu, thủ đoạn của chiến lược “Diễn biến hoà
bình” của chủ nghĩa đế quốc chưa sâu sắc, còn đơn giản; có biểu hiện phai nhạt lý
tưởng, mục tiêu xã hội chủ nghĩa, giảm sút lòng tin vào Đảng,...” [115, tr. 83].
Bằng phương pháp khảo sát thực tiễn, tác giả Phạm Minh Huế (2013),
trong công trình “Tác động của hội nhập quốc tế đối với thanh niên và công tác
thanh niên hiện nay” [50], luận giải, trước tác động của hội nhập quốc tế làm cho
một bộ phận thanh niên dễ ngộ nhận, tôn thờ cuộc sống vật chất, chạy theo lối
sống thực dụng, sùng ngoại và hướng ngoại thái quá đang có xu hướng lan tỏa
trong giới trẻ. “Một bộ phận thanh niên thiếu ý thức rèn luyện, non kém về nhận
thức chính trị, chưa xác định được lý tưởng sống đúng đắn, thụ động, dễ bị lôi kéo
xa rời định hướng xã hội chủ nghĩa, ca ngợi một chiều chủ nghĩa tư bản và các giá
trị phương Tây; bản lĩnh và khả năng lựa chọn thông tin đúng đắn, các giá trị văn
hóa đích thực trong một bộ phận thanh niên rất đáng lo ngại” [50, tr. 60].
Tác giả Phương Minh Hòa (2016), trong công trình “Đẩy mạnh công tác
thanh niên trong quân đội trước yêu cầu mới” [43], đánh giá công tác thanh niên
trong quân đội được cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị các cấp quan tâm lãnh đạo,
chỉ đạo và đạt nhiều hiệu quả tích cực. Việc giáo dục mục tiêu, lý tưởng, xây dựng
bản lĩnh chính trị, củng cố niềm tin và thái độ, trách nhiệm trong thực hiện nhiệm
vụ cho thanh niên được coi trọng. Bên cạnh đó, tác giả chỉ rõ, công tác giáo dục
thanh niên ở một số đơn vị còn hạn chế. “Một bộ phận thanh niên quân đội nhận
thức về nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới chưa sâu sắc;
nhận diện về đối tượng, đối tác còn đơn giản; phẩm chất đạo đức, nếp sống văn hóa
còn hạn chế; cá biệt, còn biểu hiện chạy theo lối sống thực dụng. Tình hình chấp
hành kỷ luật chuyển biến chưa vững chắc; còn có vụ việc vi phạm nghiêm trọng,
làm ảnh hưởng đến bản chất, truyền thống tốt đẹp của quân đội, v.v..” [43, tr. 15].

u#

Những nội dung trong các công trình khoa học trên là những vấn đề có
giá trị rất lớn để tác giả luận án xác định hướng tiếp cận nghiên cứu, kế thừa
sáng tạo để luận giải thực tiễn phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng
môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở một cách khoa học.
Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu liên quan đến giải pháp
phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Tác giả X.M. Lêpêkhin (1975), trong công trình “Những nguyên lý
lêninnít về giáo dục thanh niên” [66], luận giải mục đích, nội dung, biện pháp
giáo dục thanh niên, trong đó: “giáo dục thanh niên nhất thiết phải nhằm vào
mục đích quan trọng là làm cho thanh niên hiểu về vị trí và vai trò của mình
trong xã hội, ý thức được không phải chỉ là những quyền hạn mà cả những
trách nhiệm trước xã hội, trước tập thể, trước gia đình” [66, tr. 16]. Đồng thời,
cần vận dụng tất cả mọi biện pháp và hình thức để giáo dục nâng cao nhận
thức trách nhiệm cho thanh niên đối với sự phát triển xã hội.
Tác giả Phạm Đình Nghiệp (1998), trong công trình cấp Bộ, mã số
KTN-96-01 “Giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ Việt Nam trong điều
kiện lịch sử mới” [88], nêu lên trong giáo dục cần truyền thụ cho thanh niên
những giá trị văn hoá truyền thống dân tộc và tinh hoa văn hoá nhân loại, nâng
cao vai trò, trách nhiệm của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc
và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Tác giả xác định nội dung giáo dục:
“Thứ nhất, đó là giáo dục lý tưởng cách mạng, trau dồi ý thức công dân,
giàu lòng yêu nước và có tinh thần quốc tế chân chính, sống có văn hóa và
tình nghĩa, có sức khỏe và lao động trên cơ sở nghề nghiệp được đào tạo.
Thứ hai, nuôi dưỡng hoài bão, tinh thần tự lập, tự cường, năng lực sáng tạo,
làm chủ khoa học và công nghệ vươn lên ngang tầm thời đại, sánh vai cùng
thanh niên các nước trên thế giới. Thứ ba, hình thành một lớp thanh niên ưu
tú, tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam trên các lĩnh vực,... ” [88, tr. 23 - 24].

Để bồi dưỡng, giáo dục thanh niên hiện nay, tác giả Phạm Thanh Giang
(2012), trong công trình “Suy nghĩ về bồi dưỡng, giáo dục thanh niên hiện nay”


[36], xác định: cần đánh giá đúng về thanh niên; đổi mới nội dung, phương pháp giáo
dục thanh niên phù hợp với điều kiện mới; thường xuyên nâng cao đời sống vật chất
tinh thần cho thanh niên; phát huy vai trò tiền phong gương mẫu của đội ngũ cán bộ,
đảng viên và vai trò tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện của thanh niên. Theo tác giả, cần:
“coi trọng việc giáo dục truyền thống văn hóa, đoàn kết cộng đồng, ý thức
tự cường, tự tôn dân tộc, khát vọng vươn lên chiếm lĩnh đỉnh cao trí tuệ,
không cam chịu nghèo nàn lạc hậu; giáo dục tinh thần xung kích, tình
nguyện vì cộng đồng, trân trọng sức lao động, biết hưởng thụ chính đáng; ý
thức kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống, lối sống, nếp sống
lành mạnh, văn minh, giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc,...” [36, tr. 91].
Những nội dung cơ bản của các công trình khoa học trên là cơ sở quan
trọng để tác giả luận án tiếp thu có chọn lọc, kế thừa và phân tích giải pháp cơ
bản phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị
cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
2. Khái quát kết quả nghiên cứu chủ yếu của các công trình khoa
học đã công bố có liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề đặt ra
luận án cần tập trung giải quyết
2.1. Khái quát kết quả nghiên cứu chủ yếu của các công trình khoa
học đã công bố có liên quan đến đề tài luận án
Qua tổng quan các công trình khoa học trên đã chỉ ra “bức tranh” khái
quát khá rõ và phương pháp luận tiếp cận, luận giải các vấn đề có liên quan đến
luận án. Từ đó, tác giả luận án rút ra một số vấn đề cơ bản như sau:
Một là, các công trình nghiên cứu của các tác giả đã đề cập và luận giải
về thanh niên, vai trò, vị trí của thanh niên ở những góc độ tiếp cận và các
phương pháp nghiên cứu khác nhau. Song các tác giả đều có chung nhận thức
rằng, thanh niên Việt Nam nói chung, thanh niên quân đội nói riêng là lực lượng

đông đảo, xung kích, sáng tạo, đi đầu trong thực hiện nhiệm vụ được giao, luôn
ra sức cống hiến công sức, trí tuệ, tài năng, lòng nhiệt huyết đối với sự nghiệp
cách mạng của dân tộc trước kia và sự nghiệp xây dựng đất nước, xây dựng
quân đội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay.


Hai là, trong các công trình nghiên cứu trên, các tác giả đã luận giải khá
sâu sắc về môi trường văn hóa, cấu trúc của môi trường văn hóa, vai trò của
môi trường văn hóa đối với sự phát triển và hoàn thiện nhân cách thanh niên
nói chung, thanh niên quân đội nói riêng. Một số công trình đã phân tích khá
toàn diện về xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội, môi trường văn
hóa ở đơn vị cơ sở trong quân đội và nêu lên những nội dung, biện pháp cơ
bản để thực hiện hoạt động này một cách có hiệu quả nhất.
Ba là, một số công trình đã khái quát và luận giải khá rõ mối quan hệ giữa
thanh niên với các giá trị văn hóa và môi trường văn hóa; đồng thời, làm rõ một
số vấn đề cơ bản về vai trò, trách nhiệm của thanh niên trong việc giữ gìn, làm
giàu, phát huy các giá trị văn hóa và trong xây dựng môi trường văn hóa nơi họ
sinh hoạt, học tập, công tác. Một số công trình đã đề cập và luận giải nội dung cơ
bản về cơ sở lý luận, thực tiễn phát huy vai trò thanh niên trong sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; đề cập đến tính quy luật
trong phát triển các phẩm chất của thanh niên quân đội. Một số công trình đã
phân tích những ưu điểm, hạn chế của thanh niên nói chung, thanh niên quân đội
nói riêng trong tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất, nhân cách khá toàn diện.
Bốn là, một số công trình đã chỉ ra ý nghĩa, sự cần thiết và giải pháp cơ
bản để phát huy vai trò, trách nhiệm của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng
của dân tộc, trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Một số công trình đã trình bày tập trung ở các nhóm giải pháp về đổi mới nội
dung, phương pháp giáo dục, rèn luyện thanh niên; về tăng cường sự lãnh đạo,
chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp đối với tổ chức đoàn và công tác thanh
niên; về rèn luyện thanh niên thông qua các hoạt động thực tiễn và các phong

trào thi đua; về xây dựng tổ chức đoàn vững mạnh về mọi mặt; về quan tâm
đến đời sống vật chất, tinh thần cho thanh niên.
Những kết quả cơ bản nêu trên có liên quan đến từng phần, từng yếu tố
trong đề tài luận án. Đó là những gợi ý, định hướng hết sức quan trọng để tác
giả luận án tiếp thu, kế thừa, làm tiền đề để luận giải cơ sở lý luận, thực tiễn và
đề xuất giải pháp cơ bản phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường
văn hóa ở đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.


2.2. Những vấn đề đặt ra luận án cần tập trung giải quyết
Về lý luận, làm rõ vai trò thanh niên và phát huy vai trò thanh niên trong
các hoạt động của đời sống xã hội và trong hoạt động quân sự tuy đã được đề cập
khá nhiều, nhưng thực chất phát huy vai trò thanh niên và tính quy luật của quá
trình này chưa được luận giải một cách thỏa đáng. Đặc biệt, phát huy vai trò
thanh niên với tư cách là một đối tượng xác định và mang tính đặc thù trong hoạt
động xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở chưa có công trình nào đề cập
và luận giải. Vì vậy, vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục nghiên cứu và giải quyết về
mặt lý luận là làm rõ thực chất và tính quy luật phát huy vai trò thanh niên trong
trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam.
Về thực tiễn, các công trình khoa học trên được các tác giả tiếp cận, luận
giải cơ sở thực tiễn phát huy vai trò thanh niên trong các lĩnh vực hoạt động,
công tác cụ thể khá toàn diện. Tuy nhiên, việc làm rõ cơ sở thực tiễn phát huy
vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở với tư cách
là một đối tượng cụ thể, xác định thì chưa có công trình nào nghiên cứu, tổng
kết. Để làm rõ cơ sở thực tiễn phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi
trường văn hóa ở đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay cần
sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp khác nhau, mà chủ yếu là kết hợp khảo
sát thực tế với nghiên cứu tài liệu, điều tra xã hội học, phỏng vấn, phân tích
tình hình,... Đó là cơ sở đánh giá toàn diện về thực trạng, dự báo nhân tố tác
động và xác định yêu cầu phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi

trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Vấn đề
đặt ra luận án cần tập trung nghiên cứu, giải quyết về thực tiễn là phân tích, đánh
giá đúng thực trạng, đồng thời dự báo nhân tố tác động và xác định yêu cầu phát
huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở đơn vị cơ sở Quân
đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
Về giải pháp, để phát huy vai trò thanh niên trong các hoạt động thực
tiễn đạt hiệu quả thiết thực nhất, các công trình khoa học trên đã đề cập đến
nhiều giải pháp mang tính tổng hợp. Song việc đi sâu vào một khía cạnh cụ
thể để xác định giải pháp phát huy vai trò thanh niên trong xây dựng môi