Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc (LV thạc sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.43 MB, 162 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN THỊ HỒNG NGỌC
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM
TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN
Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN THỊ HỒNG NGỌC
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM
TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN
Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC
Chuyên ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận Chính trị
Mã số: 60.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ MINH TUYÊN
THÁI NGUYÊN - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học
của TS.Vũ Minh Tuyên trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, trên cơ
sở tiếp thu các tài liệu khoa học có liên quan đến đề tài. Các kết quả nghiên cứu
được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất
kỳ công trình nào khác. Thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn
gốc.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017
Tác giả
Nguyễn Thị Hồng Ngọc
i
LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn sâu
sắc tới thầy giáo TS. Vũ Minh Tuyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để luận văn
được hoàn thành.
Đồng thời, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn Ban Chủ nhiệm Khoa Giáo dục
chính trị, các thầy cô khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học Sư phạm Thái
Nguyên đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong
suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017
Tác giả
Nguyễn Thị Hồng Ngọc
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv
DANH M ỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ............................................................... v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................... 3
4. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ................................................................. 4
5. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 4
6. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN
DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY
HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA
MÁC - LÊNIN Ở CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG .................................... 5
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 5
1.2. Khái niệm nhóm và các hình thức chia nhóm .............................................. 8
1.2.1. Khái niệm nhóm ........................................................................................ 8
1.2.2. Các hình thức chia nhóm ......................................................................... 10
1.3. Phương pháp thảo luận nhóm ..................................................................... 13
1.3.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm ................................................ 13
1.3.2. Các hình thức thảo luận nhóm ................................................................. 14
1.3.3. Đặc trưng và yêu cầu của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ....................... 16
1.3.4. Sự cần thiết phải vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, chương
III Chủ nghĩa duy vật lịch sử ..................................................................... 22
iii
1.4. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác -Lênin chương III “Chủ
nghĩa duy vật lịch sử” ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc.... 26
1.4.1. Khái quát về trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc ................. 26
1.4.2. Tình hình dạy học và vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong
dạy học chương III “Chủ nghĩa duy vật lịch sử” ở Trường Cao đẳng
Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc ..................................................................... 28
1.4.3. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường
Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc .................................................... 41
Kết luận chương 1.............................................................................................. 44
Chương 2. QUY TRÌNH VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG
DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA
MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT
VIỆT BẮC ................................................................................................. 46
2.1. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong việc dạy học
môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường
Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc .................................................... 46
2.1.1. Quy trình thiết kế bài giảng theo phương pháp thảo luận nhóm ............. 46
2.1.2. Quy trình thực hiện dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm ............ 50
2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình vận dụng phương
pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của
chủ nghĩa Mác - Lênin chương III Chủ nghĩa duy vật lịch sử ở Trường
Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc .................................................... 51
2.2.1. Nâng cao ý thức của sinh viên trong quá trình thảo luận nhóm .............. 51
2.2.2. Đổi mới nhận thức của giảng viên về mục đích, yêu cầu và nội dung
hoạt động thảo luận nhóm ......................................................................... 53
iv
2.2.3. Đổi mới hình thức tổ chức thảo luận nhóm ............................................. 56
2.2.4. Đối với Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc ........................ 57
Kết luận chương 2.............................................................................................. 58
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN
NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN
HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC .............................................................. 61
3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ................................................................. 61
3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 61
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 61
3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................ 61
3.1.4. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 62
3.1.5. Địa điểm và thời gian thực nghiệm ......................................................... 62
3.1.6. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 62
3.1.7. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 63
3.2. Quá trình thực nghiệm sư phạm ................................................................. 63
3.2.1. Khảo sát trình độ đầu vào của lớp thực nghiệm và đối chứng ................ 63
3.2.2. Thiết kế giáo án thực nghiệm .................................................................. 64
3.2.3. Tiến hành thực nghiệm .......................................................................... 138
3.3. Kiểm tra, đánh giá sau thực nghiệm ......................................................... 138
3.3.1. Kết quả kiểm tra sau lần thực nghiệm lần thứ nhất ............................... 138
3.3.2. Kết quả kiểm tra sau lần thực nghiệm lần thứ hai ................................. 141
3.3.3. Phân tích kết quả trưng cầu ý kiến điều tra dành cho lớp thực nghiệm........ 142
Kết luận chương 3............................................................................................ 146
KẾT LUẬN..................................................................................................... 148
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 150
v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CSHT
: Cơ sở hạ tầng
GV
: Giảng viên
KTTT
: Kiến trúc thượng tầng
LLSX
: Lực lượng sản xuất
PPDH
: Phương pháp dạy học
PPTLN
: Phương pháp thảo luận nhóm
QHSX
: Quan hệ sản xuất
SV
: Sinh viên
VHNTVB : Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc
iv
DANH M ỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Bảng 1.1.
Đánh giá của giảng viên về tầm quan trọng của PPTLN trong dạy
học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin.......... 29
Bảng 1.2.
Mức độ sử dụng PPTLN của giảng viên trong quá trình dạy học
môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ........... 30
Bảng 1.3.
Đánh giá của giảng viên về mục đích của việc vận dụng PPTLN
trong quá trình dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác -Lênin (câu hỏi có nhiều lựa chọn) ............................. 31
Bảng 1.4.
Phạm vi vận dụng PPTLN của giảng viên trong dạy học môn
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ................... 32
Bảng 1.5.
Kết quả tìm hiểu những khó khăn ảnh hưởng đến việc vận dụng
PPTLN trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin (câu hỏi có nhiều lựa chọn) ............................ 32
Bảng 1.6.
Đánh giá về mức độ hiệu quả sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ... 34
Bảng 1.7.
Đánh giá của giảng viên về thái độ, ý thức của sinh viên trong
tiết học vận dụng PPTLN .............................................................. 35
Bảng 1.8.
Kết quả nhận thức của sinh viên về đặc trưng của phương pháp
thảo luận nhóm .............................................................................. 36
Bảng 1.9.
Thái độ, ý thức của sinh viên đối với phương pháp thảo luận nhóm
trong học tập môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin .............................................................................................. 37
Bảng 1.10. Lựa chọn của sinh viên đối với các PPDH môn những nguyên
lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ............................................ 37
Bảng 1.11. Mức độ chủ động, tích cực phát biểu xây dựng bài của sinh viên ... 38
Bảng 1.12. Đánh giá của học sinh về hiệu quả tiết học sử dụng PPTLN so
với các PPDH khác (câu hỏi có nhiều lựa chọn) .......................... 39
Bảng 1.13. Kết quả tìm hiểu về những khó khăn mà sinh viên gặp phải trong
giờ học có vận dụng PPTLN (câu hỏi có nhiều lựa chọn) ............ 39
v
Bảng 3.1.
Kết quả điểm kiểm tra kiến thức của hai lớp thực nghiệm và đối
chứng ............................................................................................. 63
Bảng 3.2.
Kết quả lần 1 kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm và
lớp đối chứng ............................................................................... 139
Bảng 3.3.
Kết quả kiểm tra lần 2 nội dung bài học ..................................... 141
Bảng 3.3.
Mức độ hình thành kỹ năng sau tiết học sử dụng phương pháp
thảo luận nhóm ............................................................................ 142
Bảng 3.4.
Mức độ hứng thú của sinh viên lớp thực nghiệm trong tiết học
có vận dụng PPTLN .................................................................... 143
Bảng 3.5.
Mức độ chủ động, tích cực phát biểu xây dựng bài của người học . 144
Bảng 3.6.
Mức độ hiệu quả học tập mà người học đạt được sau tiết học có
sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ........................................ 145
vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1.
Kết quả lần 1 kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm
và lớp đối chứng ...................................................................... 140
Biểu đồ 3.2.
Kết quả kiểm tra lần 2 nội dung bài học ................................. 141
vi
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những yêu cầu cấp thiết của
giáo dục, đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước. Nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, trong đó chất
lượng dạy học trong nhà trường nói riêng là một yêu cầu cấp bách hiện nay. Nhà
trường không thể cung cấp hết cho người học tất cả các kiến thức họ cần, mà chỉ
cung cấp phương pháp cho người học đi tìm tri thức và nắm vững tri thức.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội
(bổ sung, phát triển năm 2011) được Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của
Đảng thông qua một lần nữa nhấn mạnh quan điểm: “Giáo dục và đào tạo có
sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp
phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt
Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ
là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển”
[6, tr.84]. Chính vì vậy, đổi mới PPDH trở thành xu hướng diễn ra mạnh mẽ ở
các cấp học, bậc học từ Mầm non, Tiểu học cho đến Trung học phổ thông,
Trung cấp chuyên nghiệp, Cao đẳng và Đại học theo hướng phát huy tính tích
cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập. Đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của người học là đòi
hỏi cấp bách của sự nghiệp giáo dục ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
Thực tiễn giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin nói chung cho thấy
việc truyền thụ tri thức cho học sinh, sinh viên thật không dễ dàng. Môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là một trong những môn học trang
bị cho người học những kiến thức, thế giới quan, phương pháp luận khoa học,
giáo dục niềm tin và tình cảm sâu sắc trong quá trình lĩnh hội tri thức của người
học, là môn khoa học mang tính lý luận khái quát, trừu tượng cao. Để truyền đạt
được tri thức đó giảng viên thường không thể truyền đạt ngay cho người học điều
1
mình muốn dạy, mà cách làm tốt nhất là định hướng các tri thức đó vào những
tình huống để người học tự mình chiếm lĩnh tri thức thông qua hoạt động tự giác,
tích cực, chủ động và sáng tạo.
Đối với Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc trong những năm
gần đây, đổi mới phương pháp dạy học trở thành xu hướng diễn ra mạnh mẽ.
Việc đổi mới PPDH nhằm nâng cao chất lượng đào tạo được nhà trường hết sức
quan tâm. Thực tế cho thấy muốn đạt kết quả cao trong dạy và học môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin thì không thể chỉ chú trọng đổi mới
nội dung mà còn phải chú trọng đổi mới phương pháp. Cùng với xu hướng chung,
để nâng cao chất lượng dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc, phần lớn cán bộ
giảng dạy đã sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong đó có phương
pháp thảo luận nhóm.
Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp tích cực được sử dụng
thường xuyên trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Để khắc
phục lối truyền thụ tri thức một chiều, lối học thụ động, máy móc, cần phải sử
dụng phối hợp nhiều phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học truyền thống
và phương pháp dạy học hiện đại, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm.
Thông qua phương pháp này, người học sẽ học được tính hòa nhập, chia sẻ để
giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng và rèn luyện được tính tích cực chủ
động, qua đó biết chia sẻ công việc một cách bình đẳng, biết giao việc và có trách
nhiệm đối với công việc của mình. Đồng thời, thông qua hoạt động nhóm sẽ giúp
cho người học có kĩ năng, kinh nghiệm trong tổ chức quản lí đặc biệt là tính năng
động.
Từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp thảo luận
nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở
Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc” làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở lí luận và thực tiễn vận dụng phương pháp thảo luận nhóm và
qua thực nghiệm, đối chứng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn
hóa nghệ thuật Việt Bắc luận văn đề xuất một số giải pháp vận dụng phương
pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài hướng vào triển khai và thực hiện các nhiệm vụ sau:
Một là, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phương pháp
thảo luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác
- Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc.
Hai là, tiến hành thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong
dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao
đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc.
Ba là, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế khi vận dụng phương pháp thảo
luận nhóm trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc.
Bốn là, đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học chương
“Chủ nghĩa duy vật lịch sử” trong chương trình môn Những nguyên lý cơ bản của
chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đề tài tập trung nghiên cứu việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm
trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường
Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc nhằm phát huy tính tích cực học tập của
người học.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
3
Trong nội dung chương trình môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin trong các trường Đại học, Cao đẳng môn học được cấu trúc thành 3
phần và 9 chương. Trong phạm vi có hạn, đề tài chỉ tiến hành điều tra và khảo
sát chương III. Chủ nghĩa duy vật lịch sử trong chương trình môn Những nguyên
lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật
Việt Bắc.
4. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
- Các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy
vật lịch sử như: nguyên tắc khách quan, nguyên tắc toàn diện, lịch sử - cụ thể…
- Các phương pháp thực nghiệm, đối chiếu, so sánh, điều tra, phân tích tổng hợp…
5. Đóng góp của đề tài
- Đề tài góp phần làm sáng tỏ thêm cơ sở lí luận và thực tiễn của việc đổi
mới PPDH nói chung và việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm nói riêng
trong quá trình dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin
cho sinh viên ở các trường Cao đẳng.
- Đề tài cũng đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc vận
dụng phương pháp thảo luận nhóm vào quá trình dạy học môn Những nguyên lý
cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Bên cạnh đó, đề tài có thể được sử dụng làm
tài liệu tham khảo cho giáo viên tham gia giảng dạy các môn lý luận chính trị.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài
gồm 3 chương 9 tiết.
4
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN
NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN
Ở CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Trong số các môn học ở chương trình giáo dục chuyên nghiệp ở nước ta
hiện nay, môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin có vai trò, vị
trí đặc biệt quan trọng. “Đây là môn học nhằm giáo dục một cách trực tiếp và
toàn diện tư tưởng chính trị trên cơ sở những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa
Mác - Lênin, cung cấp cho người học tri thức khoa học lý luận về tự nhiên, xã
hội và con người, giúp người học nhận thức đúng đắn thế giới quan, phương
pháp luận khoa học về mọi mặt đời sống, về con đường cách mạng mà Đảng và
nhân dân ta đang phấn đấu thực hiện, đào tạo cho đất nước những công dân
hoàn thiện, chuẩn mực, những công dân có thể đảm đương trọng trách cao cả,
gánh vác những nhiệm vụ khó khăn, nặng nề của Tổ quốc, của dân tộc trong
tương lai” [1, tr.6].
Nhưng hiện nay, chất lượng dạy học môn học này đang đặt ra nhiều vấn
đề mang tính cấp bách đòi hỏi phải được giải quyết kịp thời. Vì thế đổi mới nội
dung, chương trình và phương pháp dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của
chủ nghĩa Mác - Lênin đã được nhiều nhà khoa học, nhiều nhà giáo dục quan
tâm và nghiên cứu. Tuy khai thác ở nhiều khía cạnh khác nhau, nhưng nhìn chung
các tác giả luôn hướng đến việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
người học trong nhận thức và chiếm lĩnh tri thức là tư tưởng bao trùm.
Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm (PPTLN) trong dạy học đã được
nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, tiêu biểu như:
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực nói
chung:
5
Tác giả Nguyễn Văn Tuấn với công trình “Tài liệu bài giảng lí luận dạy
học” của Trường Đại học Sư phạm Kỹ Thuật TP. Hồ Chí Minh (Lưu hành nội
bộ). Nội dung chủ yếu nói về lí luận dạy học, các quá trình dạy học, các phương
pháp dạy (trong đó có phương pháp thảo luận nhóm) các cách soạn giáo án.
Nhà giáo Phan Trọng Ngọ (2005) đã có công trình, “Dạy học và phương
pháp dạy học trong nhà trường”, NXB ĐHSP Hà Nội.
“Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT”,
của Nguyễn Văn Cường và Bernd Meier, Berlin/ Hà Nội 2010, thuộc Dự án phát
triển giáo dục THPT, chủ yếu nói về cơ sở lí luận và thực tiễn đổi mới phương
pháp dạy học, một số quan điểm, kỹ thuật và phương pháp dạy học phát huy tính
tích cực, sáng tạo cho người học: “Phương pháp dạy học đóng vai trò quan trọng
trong việc tích cực hóa, phát huy sáng tạo của học sinh. Có những phương pháp
nhận thức chung như phương pháp thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, phương
pháp làm việc nhóm…” [7, tr.94].
Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy chương trình môn Giáo dục công dân
(Chuyên đề 2), 2007“Một số phương pháp dạy học tích cực” của PGS.TS Vũ
Hồng Tiến. Tác giả đã tiến hành so sánh, đối chiếu phương pháp dạy học truyền
thống và phương pháp dạy học tích cực và đi đến khẳng định, phương pháp dạy
học truyền thống chỉ truyền thụ kiến thức một chiều, còn phương pháp dạy học
tích cực đòi hỏi người học phải tự nghiên cứu tìm tòi, phát hiện và giải quyết vấn
đề, tạo nên sự tương tác giữa thầy - trò, trò - trò. “Từ dạy và học thụ động sang
dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền
đạt tri thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động
độc lập theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động
đạt các mục tiêu kiến thức, kỹ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình học”
[23, tr.5].
Thứ hai, nhóm các phương pháp dạy học (PPDH) thảo luận nhóm.
6
“Thảo luận nhóm thực trạng và giải pháp” của tác giả Thế Phong, đăng
trên Tạp chí Thanh niên phía trước số 48, năm 2011, trong bài viết này, tác giả
chủ yếu đề cập đến vấn đề: Phương pháp học và thảo luận theo nhóm đã bắt đầu
hình thành và triển khai như một cuộc thử nghiệm bước đầu đã thu được những
kết quả tích cực.
Công trình “Những rào cản của đổi mới phương pháp dạy học ở Đại học”
của ThS. Lê Tấn Huỳnh Cẩm Giang, Công tác tại Viện Nghiên cứu Giáo dục.
Tác giả tập trung chỉ rõ cách chia nhóm và quá trình vận dụng phương pháp thảo
luận nhóm (chủ yếu là nhóm nhỏ), làm rõ những rào cản trong quá trình vận dụng
phương pháp này ở các trường đại học. Trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất 03 giải
pháp để phá vỡ các rào cản hiện tồn tại trong tiến trình đổi mới hoạt động dạy
học ở các trường đại học.
Công trình nghiên cứu của PGS.TS Vũ Quang Hiển, Trường Đại học Quốc
gia Hà Nội về “Phương pháp thảo luận nhóm tại lớp trong giờ học Lịch sử Đảng
Cộng sản Việt Nam”.
“Phương pháp học nhóm trong dạy và học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh ở
Trường Đai học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội” Công trình nghiên cứu
của PGS.TS Phạm Ngọc Anh.
“Tổ chức thảo luận theo nhóm đối với các môn khoa học Mác - Lênin”
Th.S Mai Văn Điệp, Học viện Hải quân. Bài viết này tập trung bàn về cách tổ
chức các nhóm học tập, lựa chọn nội dung và xây dựng giáo án thảo luận, khắc
phục tình trạng lười học của một số sinh viên, vai trò của giảng viên trong duy
trì thảo luận theo nhóm.
Nguyễn Minh Hiền (chủ biên): “Tài liệu bồi dưỡng GV giảng dạy môn
Chính trị ở các trường Trung cấp nghề, Cao đẳng nghề”, Tổng cục dạy nghề
2010. Tác giả nhấn mạnh vai trò, vị trí của PPTLN trong dạy học môn Chính trị
và đặt ra những yêu cầu thực hiện để mang lại hiệu quả cao trong dạy học.
“Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn giáo dục công
dân ở trường Trung học phổ thông”, của TS. Nguyễn Thị Toan, Trường ĐHSP
7
Hà Nội. Bài viết này tập trung phân tích thực trạng của việc vận dụng phương
pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn giáo dục công dân ở trường trung học
phổ thông (THPT), từ đó đề xuất một số định hướng vận dụng phương pháp này
nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy học môn giáo dục công dân.
Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu của các giảng viên, giáo viên ở
các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp (trung cấp) và trường phổ
thông.
Như vậy, nghiên cứu và vận dụng các PPDH tích cực, trong đó có PPTLN
vào quá trình dạy học đã có nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, việc
nghiên cứu vấn đề vận dụng PPTLN trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản
của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc
chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống.
1.2. Khái niệm nhóm và các hình thức chia nhóm
1.2.1. Khái niệm nhóm
Trong hoạt động xã hội nói chung, xét về mặt bản chất, nhóm là một sự
thống nhất về nguyện vọng, nhu cầu, mục đích, là sự phối hợp mang tính bình
đẳng của một số người trong phạm vi công việc.
Theo từ điển tiếng Việt “nhóm” là tập hợp một số ít người theo những
nguyên tắc nhất định để cùng nhau giải quyết một nhiệm vụ chung [26, tr.127].
Trong cuốn Tâm lý học quản lý (Nxb Giáo dục, 1998) Tác giả Nguyễn
Đình Chỉnh quan niệm: “Nhóm không đơn giản chỉ là một tập hợp nhiều người
làm việc cùng nhau hoặc làm việc dưới sự chỉ đạo của một nhà quản lý. Nhóm
là một tập hợp những cá nhân có các kỹ năng bổ sung cho nhau và cùng cam kết
chịu trách nhiệm thực hiện một mục tiêu chung. Các thành viên trong nhóm
tương tác với nhau và với trưởng nhóm để đạt được mục tiêu chung. Các thành
viên trong nhóm phụ thuộc vào thông tin của nhau để thực hiện phần việc của
mình” [4, tr.52].
Tập hợp các cá nhân học sinh riêng lẻ sẽ trở thành một nhóm khi và chỉ
khi hội tụ đầy đủ các nhân tố sau hay nói một cách khác, nhóm được hình thành
dựa trên một số yếu tố sau.
8
- Sự tương tác: Là sự tác động qua lại trực tiếp giữa các cá nhân học sinh
trong cùng một không gian (lớp học) và thời gian (tiết học) nhằm thực hiện các
nhiệm vụ chung. Phương tiện để thực hiện các tương tác có thể là phương tiện
ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ. Nội dung của tương tác là nhiệm vụ học tập. Vì
vậy, sự tương tác diễn ra trong nhóm phải có mục đích, có tổ chức, có sự phân
công trách nhiệm và đặc biệt là phải diễn ra hai chiều. Sự tương tác tích cực của
mỗi thành viên sẽ thúc đẩy hoạt động chung của nhóm nhanh chóng đạt đến mục
tiêu.
- Mục tiêu hướng đến: Nhóm học tập có thể có nhiều mục tiêu. Có những
mục tiêu chung, mục tiêu lớn lao tuy nhiên cũng có thể có những mục tiêu hết
sức bình thường. Mục tiêu hướng đến của từng thành viên chính là cơ sở để tạo
ra sự phân chia thành nhóm. Mục tiêu chính là động lực, là kim chỉ nam cho hoạt
động của nhóm.
- Các quy tắc làm việc: Là những quy định hướng dẫn những hành vi chung
do nhóm lập ra. Các qui định này là cơ sở để nhóm hoạt động có tổ chức, có nề
nếp và có thể kiểm soát, điều khiển các thành viên làm việc theo mục tiêu mà
nhóm đã đề ra.
- Vai trò của các thành viên trong nhóm: Căn cứ vào năng lực hoạt động
và trình độ của từng thành viên mà xác định vai trò của từng thành viên trong
nhóm. Hoạt động nhóm luôn gắn với nhu cầu của từng thành viên trong nhóm và
nhu cầu chung của nhóm. Giải quyết đúng đắn mối quan hệ này sẽ giúp nhóm
hoàn thành mọi nhiệm vụ đồng thời góp phần củng cố và duy trì nhóm.
Từ những vấn đề nêu trên, quan niệm về nhóm có thể hiểu như sau: Nhóm
là một tập hợp người được xác định bởi các mối quan hệ tương tác, cùng chia sẻ
mục tiêu chung, cùng tuân theo một hệ thống quy tắc nhất định và đóng những
vai trò khác nhau. Một tập thể người không thể được coi như một nhóm nếu họ
không có mối quan hệ tương tác, đặc biệt là nếu họ không cùng chia sẻ một mục
tiêu chung.
9
1.2.2. Các hình thức chia nhóm
Để việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm đạt kết quả cao, việc đầu
tiên là phải tiến hành chia nhóm. Việc chia nhóm tùy thuộc vào số lượng người
học trong lớp, thường một nhóm có khoảng từ 5 đến 10 (con số này có thể tăng
hoặc giảm tùy theo nhiệm vụ của nhóm, cơ sở vật chất hiện có, thời gian làm
việc của các nhóm và của bài học). Căn cứ vào mục tiêu, nội dung, mức độ khó
dễ của các nhiệm vụ học tập, trình độ của người học, thời gian cho phép, cơ sở
vật chất kĩ thuật, trang thiết bị của nhà trường, có thể phân ra các hình thức chia
nhóm khác nhau như sau:
- Chia nhóm ngẫu nhiên: Đây là cách chia được tiến hành khi giữa các đối
tượng học sinh, sinh viên không cần có sự phân biệt. Mọi học sinh, sinh viên đều
phải hoạt động để giải quyết vấn đề, cùng chiếm lĩnh tri thức. Nhiệm vụ được
giao không khác nhau nhiều về nội dung, ít có sự chênh lệch về độ khó và có
cùng chung một yêu cầu. Ở hình thức chia nhóm ngẫu nhiên này, khi chia nhóm
giáo viên có thể chia theo vị trí chỗ ngồi, chia theo số thứ tự trong danh sách,
chia theo bàn, theo tổ hoặc bằng cách đếm vòng tròn.
- Chia nhóm theo năng lực học tập: Việc chia nhóm năng lực học tập được
áp dụng khi cần có sự phân hóa về trình độ bởi mức độ khó dễ của nội dung bài
học cho từng đối tượng học sinh, sinh viên. Người ta thường dựa vào các trình
độ : giỏi, khá, trung bình và yếu để chia thành các nhóm tương ứng. Với cách
chia này, người dạy có thể đưa ra những yêu cầu cụ thể khác nhau đối với từng
nhóm trong việc giải quyết cùng một nhiệm vụ học tập. Song khi áp dụng hình
thức chia nhóm này giáo viên cần phải thận trọng. Bởi vì muốn chia đúng trình
độ của học sinh, sinh viên, người dạy phải nắm chắc trình độ của họ, vì nếu
không nắm chắc được trình độ của người học mà chia sai nhóm thì sẽ dẫn đến sự
phản tác dụng.
- Chia nhóm gồm đủ trình độ: Cách chia này thường được sử dụng khi nội
dung hoạt động dạy học cần có sự hỗ trợ lẫn nhau. Trong trường hợp này cần
10
phải xác định vai trò của nhóm trưởng (người có năng lực hơn cả) là rất quan
trọng trong việc phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm.
- Chia nhóm theo sở trường: Cách chia này thường được tiến hành trong
các buổi học tập ngoại khóa, mỗi nhóm sẽ gồm một số học sinh, sinh viên có
chung sở trường, hứng thú.
Ngoài ra, hiện nay ở các trường Đại học, Cao đẳng, Trung cấp, Trung học
phổ thông vẫn chưa thống nhất một cách làm việc nhóm chung đối với những đề
tài thảo luận. Các cách làm việc nhóm chủ yếu là do giáo viên quyết định. Trong
thời gian qua, có 3 cách làm việc theo nhóm chủ yếu như sau.
Cách làm việc theo nhóm thứ nhất: Chia nhóm “Ngang” - theo cách này,
người nhóm trưởng sẽ lập đề cương, sau đó các thành viên nhận từng phần, ví dụ
bài 1, phần 1. Sau đó tổng hợp lại, ghép các đoạn đã làm vào thành bài hoàn
chỉnh của nhóm.
Ưu điểm của cách này là.
- Thành viên thích vì “làm ít”, không mất công tập hợp.
- Tốn ít công sức.
- Phát huy nhiều khả năng từ thành viên. Mỗi thành viên đều rèn được khả
năng tìm tài liệu, xử lý, viết bài…
Nhược điểm.
- Làm hổng kiến thức của sinh viên, khi tham gia làm phần 1, sẽ không
biết gì về phần 2, 3…
- Thiếu thông tin từ các phần khác, khả năng chồng chéo lên nhau là rất
cao…
Cách làm việc theo nhóm thứ hai: Chia nhóm “Dọc” - theo cách này, thủ
lĩnh nhóm sẽ phải biết năng lực, thế mạnh của các thành viên. Nhận một đề tài,
phân chia theo cách.
- Ai viết đề cương? Làm bảng phân công công việc. Hầu hết là nhóm trưởng.
- Ai tìm tài liệu?
11
- Ai xử lý tài liệu?
- Ai viết bài?
- Ai phản biện lại bài viết, tài liệu của nhóm?
- Ai chuẩn bị câu hỏi, phản biện nhóm khác.
- Ai thư ký?
Ưu điểm:
- Mỗi thành viên đều nắm rõ chủ đề thảo luận.
- Phát huy được thế mạnh của mỗi thành viên.
- Rèn luyện thêm một số kỹ năng mềm như: Xây dựng kế hoạch nhóm,
phân công công việc…
Nhược điểm:
- Đòi hỏi năng lực của thành viên cao.
- Năng lực quản lý của thủ lĩnh nhóm.
Cách làm việc theo nhóm thứ ba: Tất cả - cách này là các thành viên trong
tất cả các nhóm đều phải làm, nộp hết tất cả các đề tài của môn học.
Ưu điểm:
- Thành viên biết hết kiến thức.
- Sử dụng tối đa thời gian.
Nhược điểm:
- Mất thời gian nhiều, công sức nhiều.
- Dễ gây tình trạng chép bài của nhau.
Trong quá trình dạy học bằng phương pháp thảo luận nhóm, thiết nghĩ
hình thức chia phổ biến nhất vẫn là cách chia thứ nhất - chia ngẫu nhiên. Song
để cho nhóm chia ngẫu nhiên hạn chế những nhược điểm của nó thì người giáo
viên cần phải chú ý đến hai vấn đề.
- Một là nhiệm vụ được giao cho mỗi nhóm phải có cả các yêu cầu khó,
dễ khác nhau.
- Hai là phải điều hành sao cho mọi thành viên của nhóm đều phải tích cực
hoạt động.
12
Tóm lại, có nhiều hình thức chia nhóm khác nhau, mỗi một hình thức có
đặc điểm và ưu thế riêng. Vì vậy trước khi quyết định chia nhóm theo hình thức
nào, người dạy nên dựa vào mục tiêu bài học, loại bài học, không gian học tập,
trình độ, sở trường của từng đối tượng người học.
1.3. Phương pháp thảo luận nhóm
1.3.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm
Xuất phát từ tính chất tham gia hợp tác của nhiều người để cùng giải quyết
một vấn đề của bài học. Do đó, trong quá trình dạy học, việc vận dụng PPTLN
có thể hiểu theo một số khía cạnh như sau.
Trong cuốn “Học và dạy cách học” do GS. Nguyễn Cảnh Toàn chủ biên,
các tác giả quan niệm thảo luận là PPDH theo nhóm nhỏ. Mặc dù không cắt nghĩa
một cách cụ thể nhưng các tác giả cho rằng dạy học thảo luận nhóm là một
phương pháp nhưng đồng thời là một hình thức dạy học được mong đợi nhất
trong các nhà trường hiện nay, “là phương pháp mà chuyển một số việc kiểm tra
sang cho sinh viên đảm nhiệm” [24, tr.76].
Trong cuốn “Giáo dục Đại học - phương pháp dạy và học”, tác giả Lê Đức
Ngọc cho rằng: “Thảo luận nhóm là một sự trao đổi ý tưởng, quan điểm, nhận
thức giữa các học viên, để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội dung phù hợp
với hoạt động đào tạo” [20, tr.93].
Theo tác giả Phan Trọng Ngọ: “Thảo luận nhóm là phương pháp trong đó
nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành viên
trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến
chung của nhóm mình về vấn đề đó” [19, tr.197].
Có thể nói, về mặt lý luận mỗi tác giả đều có những cách tiếp cận ở các
góc độ khác nhau, cách gọi khác nhau, tuy nhiên tựu trung lại đều thống nhất
quan điểm PPDH thảo luận nhóm chính là phương pháp học tập hợp tác, tức là
ở đó có sự hợp tác giữa thầy và trò, giữa trò và trò để giải quyết một nhiệm vụ
học tập mà mỗi cá nhân không đủ khả năng hoàn thành, cần có sự hợp tác của
13
nhiều người. Từ những quan điểm trên theo tôi: Phương pháp dạy học thảo luận
nhóm là một phương pháp dạy học, trong đó lớp học được chia thành các nhóm
nhỏ để người học trong nhóm tích cực, chủ động thảo luận những nhiệm vụ học
tập dưới sự hướng dẫn điều khiển của người dạy.
1.3.2. Các hình thức thảo luận nhóm
Trong quá trình dạy học theo nhóm, thảo luận nhóm là khâu cơ bản, chủ
yếu, là giai đoạn quan trọng của toàn bộ quá trình. Thảo luận nhóm chính là sự
bàn bạc, trao đổi ý kiến, trình bày quan điểm của mỗi cá nhân về một vấn đề học
tập dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên. Thảo luận nhóm là một hình thức
dạy học phát huy tính sáng tạo, rèn luyện phương pháp tự học, tự nghiên cứu của
người học. Thông qua phương pháp dạy học thảo luận nhóm sẽ phát huy được
tính tích cực, sáng tạo làm cho người học thật sự là chủ thể, là trung tâm của quá
trình dạy học. PPTLN có chức năng nhận thức hết sức quan trọng trong dạy học,
vì thế để phát huy tác dụng của PPTLN cần phải có hình thức chia nhóm để tiến
hành cho phù hợp. Có nhiều hình thức thảo luận nhóm, hiệu quả của chúng tùy
thuộc vào ý đồ và tính chất sử dụng của người dạy. Dưới đây là một số hình thức
thảo luận nhóm phổ biến:
- Nhóm nhỏ thông thường: Giáo viên chia lớp học thành các nhóm nhỏ (3
đến 5 người) để thảo luận một vấn đề cụ thể nào đó và nhanh chóng đưa ra kết
luận tập thể về các vấn đề đó. Hình thức này thường được sử dụng kết hợp với
các kĩ thuật dạy học khác trong một bài học, tiết học. Nội dung thảo luận của
nhóm thông thường là các vấn đề ngắn, thời lượng ít (5 đến 10 phút).
- Nhóm rì rầm: Giáo viên chia lớp học thành các nhóm “cực nhỏ”, khoảng
2 - 3 người (thường là cùng bàn) để trao đổi (rì rầm) và thống nhất trả lời một
câu hỏi, giải quyết một vấn đề, nêu một ý tưởng, một thái độ. Để nhóm rì rầm
có hiệu quả, giáo viên cần cung cấp đầy đủ, chính xác các dữ liệu, các gợi ý và
nêu rõ yêu cầu đối với câu trả lời để các thành viên tập trung vào giải quyết.
Việc chia lớp thành những nhóm nhỏ hoặc nhóm “rì rầm” là biện pháp khắc
14
