Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương tiết 43 LS8

" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
A.ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LỜI MỞ ĐẦU
Lịch sử địa phương là một bộ phận cấu thành của lịch sử dân tộc. Học tập,
tìm hiểu lịch sử địa phương là một yêu cầu quan trọng trong quá trình tìm hiểu
lịch sử dân tộc, có tác dụng quan trọng trong việc giáo dục truyền thống, lòng
yêu quê hương đất nước của học sinh, từ đó khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm
cụ thể của người học đối với quê hương, đất nước. Xuất phát từ đặc điểm và u
cầu này, trong chương trình bộ mơn lịch sử ở trường THCS hiện nay, ở các khối
lớp đều được bố trí một số tiết lịch sử địa phương để các em tìm hiểu.
Tuy vậy, việc thực hiện các tiết lịch sử địa phương trong chương trình lịch
sử THCS đang đứng trước một thực tế là vốn kiến thức về lịch sử địa phương
của giáo viên nhìn chung cịn mỏng, do vậy để soạn được một tiết lịch sử địa
phương nhiều giáo viên đã gặp khơng ít khó khăn trong phần kiến thức trọng
tâm, cơ bản. Một số giáo viên lại máy móc chuyển tải tồn bộ phần nội dung có
trong tài liệu do Sở GD&ĐT ban hành mà thiếu đi sự linh động, uyển chuyển,
kết hợp với phần "riêng" của huyện, xã. Với các tiết như vậy thường luôn nặng
nề, "quá tải" và phần nào khó thu hút học sinh
Từ khó khăn đó nảy ra tâm lý ngại khó. Khi đến các tiết lịch sử địa
phương, nhiều giáo viên thường đã thực hiện một cách chiếu lệ, đối phó (Giáo
viên giao nhiệm vụ cho học sinh tìm hiểu một số vấn đề liên quan đến lịch sử địa
phương ví dụ: Em hãy kể về một số sự kiện, nêu một số địa danh.... Điều này
diễn ra càng phổ biến với các giáo viên không "chuyên" được phân công giảng
dạy bộ mơn lịch sử). Thậm chí cịn có giáo viên "mạnh dạn" bỏ qua, nhảy tiết
không chú trọng đến lịch sử địa phương.
Việc nắm vững kiến thức trọng tâm cần thực hiện ở tiết lịch sử địa phương
đã khó nói gì đến việc giáo viên chú ý nghiên cứu các phương pháp giảng dạy để
giáo dục truyền thống quê hương qua tiết học cho học sinh. Vì vậy mục tiêu của
chương trình đặt ra đối với các tiết lịch sử địa phương dường như chưa đạt được
như mong muốn.

Từ thực tế đó, nhiều năm qua bản thân tơi đã dồn tâm huyết cho việc xây
dựng các phương pháp giảng dạy lịch sử địa phương nhằm đạt mục tiêu cho học
sinh dễ hiểu, dễ tiếp thu, dễ nhớ và qua đó giáo dục truyền thống quê hương cho
các em. Trong khuôn khổ của bài viết, tơi xin mạnh dạn trình bày đề tài: “Giáo
dục truyền thống quê hương qua bài Thanh Hóa trong phong trào Cần vương
cuối thể kỷ XIX” (Tiết 43, Lịch sử địa phương lớp 8).
II.THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
a.Thuận lợi:
- Đổi mới phương pháp giáo dục đang được tiến hành và xác định đó là nhiệm
vụ quan trọng đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục,cần phải tích hợp giáo
dục địa phương trong q trình giảng dạy.

1


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
- Thanh Hoá là vùng đất có bề dày truyền thống yêu nước, bất khuất chống ngoại
xâm.Đặc biệt là phong trào Cần Vương với những nhà lãnh đạo như Phạm
Bành,Đinh Công Tráng.....tô đậm thêm truyền thống cách mạng,trang sử hào
hùng của dân tôc Việt Nam.
- Trong quá trình thực hiện được sự giúp đỡ và động viên của ban giám hiệu, tổ
chuyên môn và nhiều cộng sự, bản thân học hỏi, tìm tịi và rút ra kinh nghiệm, do
đó cũng đạt được kết quả đáng khích lệ.
- Được sự đồng tìnhnh của xã hội, nhất là các bậc Cha mẹ học sinh tích cực phối
hợp cùng với nhà trường trong công tác giáo dục truyền thống cho học sinh.
b. Khó khăn:
*Đối với giáo viên:
- Tài liệu nghiên cứu chưa đầy đủ.
- Hiện vật khó sưu tầm.

- Trang thiết bị cho bộ mơn cịn thiếu, cho nên rất tốn thời gian chuẩn bị.
- Các tài liệu, hiện vật địa phựơng rất ít.
*Đối với học sinh.
+ Học sinh về nhà cịn nhác học, xem nhẹ mơn lịch sử.
+ Khi đánh giá kết quả cuối học kì và cuối năm học thì khơng thi vào lich sử địa
phương cho nên học sinh không học.
+ Thời gian giành cho lịch sử địa phương ít,khơng có thời gian học sinh hiểu.
c.Hiệu quả đạt được
Từ thực trạng trờn ta có thể khắc phục nâng cao độ hiểu biết bài, sự sinh
động trong tiết học lịch sử . Làm cho học sinh thấy được giáo dục truyền thống
quê hương qua các sự kiện, nhân vật, hình ảnh lịch sử của một tiết dạy lịch sử địa
phương tạo tâm lí phấn khởi chờ đợi một tiết học tiếp theo đối với môn lịch sử.
Việc đầu tiên là phải phát huy được tính tích cực, chủ động, tự giác tìm tịi
của học sinh đối với sự kiện lịch sử và biết cách trình bày một sự kiện đó sinh
động. Muốn như vậy thỡ người giáo viên phải có sự đầu tư vào xây dựng một hệ
thống câu hỏi từ gởi mở đến tư duy lơgie, phân tích, tổng hợp phù hợp với mức
hiểu biết của các em học sinh ở tùng vùng miền. Không nên đánh đồng học sinh
vùng sâu, xa với các tiểu vùng phát triển hơn.
Đối với một sự kiện trình bày bằng lược đồ lịch sử. Chúng ta nên tăng
cường cho học sinh trình bày kết quả của nhóm,lược đồ di động treo trên bảng,
thì kết quả đem lại sẽ khắc sâu và mang tính liên hệ thực tế, học sinh dễ năm bắt,
trao đổi học hỏi lẫn nhau hơn. Đặc biệt khi có một cá thể trình bày xong một sự
kiện người giáo viên phải cho lớp tuyên dương một tràng pháo tay để kích lệ
động viên, từ đó tạo cho các em niềm tin và sự phấn chấn trong tiết học.Qua đó
chúng ta mới giáo dục học sinh biết u thích mơn Lịch sử, có thái độ tư tưởng
tình cảm,biết trân trọng những giá trị của lịch sử cha ông ta.

2

" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
B.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I.CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN.
-Trong sáng kiến kinh nghiệm tôi sử dụng giải pháp dạy thuyết
trình,tường thuật,miêu tả,sử dụng văn thơ ,sử dụng bản đồ có sẳn, đặt câu hỏi
nhận thức gợi mở cho học sinh trả lời,thảo luận nhóm sau đó giáo viên chốt ý và
ghi bảng nội dung bài học.
-Các câu hỏi được phân dạng cho từng đối tượng của học sinh,
Vì vậy việc sử dụng các phương pháp dạy học lịch sử nói chung làm sao
cho tiết học lịch sử địa phương học sinh học và tiếp thu bài tích cực hơn so với
các mơn học khac là một nghệ thuât.
II.CÁC GIẢI PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN
*Ứng dụng một bài giảng:Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa
phương ở lớp 8
Bài 1: THANH HOÁ TRONG PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG CUỐI
THẾ KỶ XIX
1. Mục tiêu bài học:
a.Kiến thức
- Học sinh nắm, hiểu được một số sự kiện cơ bản của lịch sử Thanh Hoá cuối thế
kỷ XIX,hưởng ứng chiếu Cần Vương,đã rấy lên một phong trào yêu nước,chống
Pháp rộng lớn cả về không gian và thời gian.
-Liên hệ chương trình lich sử dân tộc đã học,học sinh hiểu sâu sắc thêm về
phong trào nói chung của cả nước,đắc biệt ở Thanh Hoá với những sự kiện,nhân
vật lịch sử nổi tiếng bấy giờ.
b.Tư tưởng
- Giáo dục lòng tự hào,về truyền thống yêu nước,khâm phục và biết ơn trước sự
hy sinh anh dũng của các vị tiền bối lúc bấy giờ. Xác định trách nhiệm của bản
thân với truyền thống của quê hương.
c.Kỷ năng

- Rèn luyện kỹ năng sưu tầm, xử lý tư liệu lịch sử địa phương, so sánh, đối chiếu
với lịch sử dân tộc trong cùng một giai đoạn
2.Chuẩn bị của Giáo Viên và học sinh
a.Giáo viên:
-Sử dụng các lược đồ:Lược đồ phong trào Cần vương cả nước.
+Lược đồ khở nghĩa Ba Đình,Mã Cao
+Lược đồ về Thanh Hoá.
+Tranh ảnh:Tống Duy Tân....
b.Học sinh
-Chuẩn bị sách lịch sử địa phương.
-Vở ghi và bài tập.

3


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
-Tìm hiểu nghiên cứu trước vấn đề:Vì sao phong trào Cần Vương Thanh Hố
diễn ra?
3.Tiến trình dạy-học
3.1.Kiểm tra bài cũ; 3phut
Câu hỏi:So sánh cuộc khởi nghĩa Yên Thế với các cuộc khởi nghĩa trong phong
trào Cần Vương?
3.2. Bài mới:
Câu hỏi nhận thức của bài: Tìm hiểu hoàn cảnh bùng nổ các cuộc khởi
nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương? Đặc điểm,vị trí các cuộc khởi
nghĩa đó trong phong trào u nước?
MỤC 1:THANH HỐ TRONG PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG
Mục này yêu cầu học sinh nắm được: Nhân dân Thanh Hóa đã hưởng ứng chiếu
Cần vương như thế nào?

Hoạt động của thầy và trò
Kiến thức cơ bản
Hoạt động 1:Tìm hiểu phong trào Cần Vương
của cả nước và Thanh Hoá
Ngày 1-9-1958 Pháp nổ súng
HS:Đọc phần 1 SGK
xâm lược nước ta.
GV: Treo lược đồ phong trào Cần Vương trong -Nhân dân cả nước và Thanh
cả nước<Phụ lục 1>
nghệ tĩnh sẵn sàng đứng dậy
GV:Cung cấp thêm thông tin:Ngày 1-9-1858 đấu tranh.
Pháp nổ súng xâm lược ở Đà Nẵng,hành động ->Bảo vệ Tổ quốc.
của Pháp đó xâm phạm đến quyền độc lập
thiêng liêng của tổ quốc.
Thống nhất mục tiêu của
?Đứng trước tình hình đó nhân dân cả nước và phong trào,phát triển mạnh
nhân dân Thanh-Nghệ Tĩnh có thái độ như thế
nào?
HS:Quan sát lược đồ và dựa vào kiến thức
trong sách lịch sử địa phương suy nghĩ trả lời.
GV:Cung cáp thông tin:Nhân dân cả nước và
nhân dân Thanh-Nghệ Tĩnh sẵn sàng đứng dậy
đấu tranh bảo vệ nền độc lập,chủ quyền.
?Qua thái độ đó em có nhận xét gì về phẩm
chất con người xứ Thanh?
HS:Nhân dân Thanh Hoá yêu nước sẵn sàng xả
thân bảo vệ tổ quốc.
Gv:Cung cấp thụng tin:thực dân Pháp áp đặt
nền bảo hộ lên toàn bộ nước ta,phong trào yêu
nước chống thực dân pháp của nhân dân Thanh

Hoá bùng nổ mạnh mẽ,quyết liệt tô đậm thêm
những trang sử hào hùng của nhân dân Thanh

4


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
Hoá trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập.
?Nhân dân Thanh Hoá hưởng ứng chiếu Cần
Vương như thế nào?
HS:Quan sát lược đồ,suy nghĩ trả lời.
GV:Cung cấp thông tin:Hưởng ứng chiếu Cần
Vương của vua Hàm Nghi nhân dân Thanh
Hoá dưới sự lãnh đạo của văn thân,sĩ phu yêu
nước đấu tranh trên quy mô rộng.Cuối năm
1885 Tôn Thất Thuyết ra Thanh Hoá gặp Trần
Xuân Soạn,Phong trào Cần vương được quy tụ
lại.Để phát động phong trào nghĩa quân đánh
vào thành Thanh Hoá vào đêm 11 rạng sáng
ngày 12-3-1886(mùng 7-2 năm Bính
tuất).Thang3/1886 nghĩa qn họp tại Bống
Trung do Tơn Thất Thuyết lónh đạo.
?Kể tên địa danh,sự kiện ở quê hương Thanh
Hoá liên quan đến phong trào Cần Vương?
HS:Quan sát lược đồ trả lời.
GV cung cấp thông tin:Cuộc khởi nghĩa Ba
Đình(1886-1887) Ở Nga Sơn,Khởi nghĩa
Hùng Lĩnh(1886-1892),Khởi nghĩa ở miền Tây
Thanh Hoá.

Chuyển tiếp:Các cuộc khởi nghĩa này diễn ra
như thế nào?kết quả ra sao chúng ta sẽ tìm
hiểu ở mục 2
MỤC 2:CÁC CUỘC KHỞI NGHĨA TIÊU BIỂU TRONG PHONG TRÀO
CẦN VƯƠNG Ở THANH HOÁ
Mục này yêu cầu học sinh nắm được: diễn biến, kết quả và ý nghĩa cỏc cuộc khởi
nghĩa trong phong trào Cần Vương ở Thanh Hóa.
Hoạt động của thầy và trị
Hoạt động 2:Tìm hiểu khởi
nghĩaBaĐình(1886-1887)<10 phútt>
HS:Đọc phần 2
GV:Treo lược đồ cơng sự phịng thủ Ba
Đình<Phụ lục 2>
HS:Quan sát lược đồ.
GV:Giới thiệu vị trí,địa bàn hoạt động,lãnh
đạo,thành phần tham gia cuộc khởi
nghĩa<Phụ lục 3>

Kiến thức cơ bản
a.Khởi nghĩa Ba Đình(1886-1887)
-Lãnh đạo:Phạm Bành,Đinh cơng
Tráng.
-Địa bàn hoạt động:3 làng Thượng
Thọ,Mậu Thịnh,Mỹ Khê thuộc
huyện Nga Sơn
Lựclượng:NgườiMường,Kinh,Thái.
-Chiến thuật đánh giặc:Phòng thủ.

5

" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
GV:Đưa các câu ca về Đinh Cơng Tráng:
“Có chàng cơng Tráng họ Đinh
Dựng luỹ Ba Đình chống giặc Tây
Cơ mưu dũng được ai tày
Chẳng quản đêm ngày vỡ nước lo toan”
?Dựa vào lược đồ hãy nêu nhận xét điểm
mạnh ,điểm yếu của căn cứ nay?
HS:Quan sát lược đồ và suy nghĩ để trả lời.
GV:Cung cấp thông tin:
“lệnh cho dân chúng chặt tre
Chẻ nan đan sọt,nhặt về cho nhanh
Kéo qn đến đóng Ba Đình
Đào hào đắp ụ,can thành tứ vi”
+Điểm mạnh:Nằm án ngữ đường số 1,dể
riếp lương thực,vũ khí,cơng sự kiên cố,nổi
giữa vùng đầm lầy rất có lợi cho phịng
thủ,kẻ thù khó tấn cơng.
+Điểm yếu:Dể bị cơ lập,nếu rút lui sẽ rất
khó khăn.
?Tại sao gọi là căn cứ Ba Đình?
HS:Suy nghĩ trả lời.
GV:Cung cấp thơng tin:Sở dĩ gọi là căn cứ
Ba Đình vỡ được xây dựng trên ba đình
làng:Thượng Thọ,Mậu Thịnh,Mỹ khê
thuộc huyện Nga Sơn.Với cách xây dựng
phòng thủ trên sẽ thực hiện chiến thuật
phòng ngự tích cực.Để nhớ ơn cuộc khởi

nghĩa này Bác Hồ đó đặt tên quãng trường
là Ba Đình.
?Dựa vào lược đồ hãy trình bày lại diễn
biến của cuộc khởi nghĩa Ba Đình?
GV:Lần lượy gọi 2 học sinh khá và 1 hs
trung bình lên trình bày.
HS:Quan sát lược đồ để trình bày.
GV:Tường thuật lại<Phụ lục 4>
GV:Treo lược đồ căn cứ Mã Cao5>
GV:Giới thiệu căn cứ Mã Cao(Phía Tây
Thanh Hố)
?Căn cứ Mã Cao cú vai trò như thế nào?

-Diễn biến (1886-1887)
+Cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt
từ tháng 12-1886 đến tháng 11887,nghĩa quân đó đẩy lùi nhiều
đợt tấn cơng vây hãm của qn
Pháp.
+Đêm 20-1 nghĩa quân rút lên căn
cứ Mã Cao(yên Định)
*Căn cứ Mã Cao:(Yên Định)
-Là căn cứ phụ do Hà Văn Mao
phụ trách.

-Kết quả:Khởi nghĩa Ba Đình bị
dập tắt
+Phạm Bành tự sát,Đinh Công
Tráng hy sinh.
-Ý nghĩa:Là cuộc khởi nghĩa tiêu

biểu cho tinh thần đấu tranh bất
khuất của nhân dân Thanh Hoá.

6


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
HS:Dựa vào lược đồ trả lời.
GV:Căn cứ này hổ trợ và làm nơi trú chân
cho nghĩa qn khi căn cứ Ba Đình bị vây
hãm.Chính nhờ căn cứ này nghĩa qn Ba
Đình thốt khỏi sự truy đuổi của Pháp
-Đầu tháng 2-1887 quân Pháp truy kích Mã
Cao,sau 10 ngày chiến đấu căn cứ bị phá
vỡ.
?Kết quả cuộc khởi nghĩa Ba Đình?
HS:Dựa vào SGk lịch sử địa phương suy
nghĩ trả lời.
GV:Thất bại
?Vì sao cuộc khởi nghĩa Ba Đình bị thất
bại?Cuộc khởi nghĩa Ba Đình có ý nghĩa
và tác dụng như thế nào với cuộc kháng
chiến chống Pháp xâm lược?
HS:Suy nghĩa trả lời
GV cung cấp thụng tin:Cuộc khởi nghĩa
thất bại là do:Chiến thuật nặng về phòng
ngự,chiến đấu đơn độc. Địch cịn q
mạnh,vũ khí hiện đại.
-Cuộc khởi nghĩa thể hiện tính nhân văn

sâu sắc,tinh thần dũng cảm của nhân
dân,các sĩ phu văn thân yêu nước của
Thanh Hoá.
GV:Chuyển tiếp:Như vậy thời kỳ thứ
nhất(7-1885-1887)cuộc đấu tranh yêu nước
của nhân dân Thanh Hoá hưởng ứng chiếu
Cần Vương kết thúc.Nhưng nó có sức
mạnh thơi thúc các cuộc khởi nghĩa khác
hình thành và phát triển manh hơn.
Hoạt động 3:Tìm hiểu cuộc khởi nghĩa
Hùng Lĩnh?<5 phút>
GV:Treo chân dung Tống Duy Tân,và giới
thiệu<Phụ lục 6>
GV:Treo bản đồ Thanh Hố
?Trình bày căn cứ Hùng Lĩnh?
HS:Dựa vào lược đồ và sách lịch sử địa
phương trả lời.

b.Khởi nghĩa Hựng Lĩnh
-Lãnh đạo:Tống Duy Tân,Cao
Điển.
-Căn cứ:Bồng Trung-Đa Bút(Vĩnh
Lộc)xây thành đắp luỹ kiên cố.

7


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
GV:Miêu tả căn cứ thông qua lược đồ.

?Đặc điểm trong việc xây dựng căn cứ,tổ
chức lực lượng của nghĩa quân Hùng Lĩnh?
HS:Căn cứ dựa vào địa bàn hiểm trở.
GV:Dựa vào địa hìnnh hiểm trở,khi xây
dựng chiến luỹ kiên cố,chủ yếu dùng lối
đánh phục kích,di chuyển linh hoạt bằng
các nhóm nhỏ nên dể hoạt động.
?Cuộc khởi nghĩa Hựng Lĩnh diễn ra như
thế nào?
GV:Cho 2 HS khỏ lờn trỡnh bày.
HS:Dựa vào Lược đồ Thanh Hoá để trỡnh
bày.
GV:Cung cấp thông tin:Trận Vân
Đồn(tháng 10-1889) ở xã Diễn Nội (Nay là
Vân Đồn huyện Triệu Sơn)mở đầu cho
chiến thắng.
Trận Đa Bút(11-1889),Trận chiến Vạn
Lại(1-1889)nay là Xuân Châu huyện Thọ
Xuân,Trận ở Nông Cống tập kích tại sào
huyệt địch ở huyện lị....
?Vì sao cuộc khởi nghĩa thất bại,ý nghĩa?
HS:Lực lượng chênh lệch,thiếu thống
nhất.Địch còn quá mạnh.
GV:Cung cấp:Cuộc khởi nghĩa tồn tại
trong thời gian khá dài,kết quả thất bại.tuy
nhiên cuộc khởi nghĩa tiêu diệt được nhiều
kẻ thù,gây khó khăn lớn cho thực dân Pháp
góp phần tô đậm thêm trang sử hào hùng
của xứ Thanh vùng đất “Địa linh nhân
kiệt”

Hoạt động 4:Tìm hiểu phong trào ở miền
tây Thanh Hoá?<5phút>
GV:Treo lược đồ Thanh Hoá
GV:Giới thiệu về Cầm Thước và Hà văn
Mao
?Căn cứ của cuộc khởi nghĩa được xây
dựng như thế nào?
HS:Thường Xuân,Bá Thước.
GV:Cung cấp thông tin

-Chiến thuật đánh giặc:lối đánh
linh hoạt.
-Diễn biến:+Trận Vân Đồn(101889)
+Trận Đa Bút(2-11-1889)
+Trận chiến Vạn Lại(30-1-1889)
+Các Trận đánh tại Nông Cống(31890)

-Kết quả:Khởi nghĩa Hùng Lĩnh
hoàn toàn thất bại.
c.Cầm Bá Thước,Hà Văn Mao
với phong trào miền Tây Thanh
Hoá.
-Lãnh đạo:Cầm Bá Thước,Hà văn
Mao.
-Căn cứ:Trịnh Vạn(Thường xuân)
+Điền Lư(Bá Thước)
Lựclượng:NgườiThái,Mường,Kinh
-Chiến thuật đánh giặc:Vận động

8

" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
-Cầm Bá Thước dựa vào địa thế hiểm yếu
của rừng núi để xây dựng căn cứ tại xã
Trịnh Vạn huyện Thường Xuân.
-Hà Văn Mao xây dựng căn cứ Điền
Lư,đây là cứ điểm lớn của miền núi Thanh
hoá.
?Cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế nào?
HS:Dựa vào lược đồ Thanh Hoá trả lời.
GV:Cung cấp thêm:Biết trước giặc sẽ tấn
công Cầm Bá Thước cho tấn công quân
pháp vào thang 2 và 4/1894.Đến
thang5/1895 ông cùng 12 chiến sĩ bị
bắt.Khâm phục tinh thần đấu tranh bất
khuất của ông nhân dân ta đó đề tặng ơng
câu đối ở đền thờ Của Đặt:
“Danh thơm khơng chết trong trời đất.
Chính khí sống đời đời với núi sông”
+Nghĩa quân của Hà Văn Mao hoạt động ở
Điền Lư(Bá Thước)chặn đánh nhiều cuộc
hành quân của Pháp(7và 8/1885).Hoạt
động mở rộng xuống miền xuôi....
?Kết quả của các cuộc khởi nghĩa?
HS:Thất bại.
GV:Cung cấp:Cuộc khởi nghĩa tuy ít về số
lượng,trang bị thiếu thốn biết dựa vào rừng
núi để xây dựng căn cứ,và đặc biệt được

dân che chở,bảo vệ. Mặc dù bị thất bại
nhưng nó để lại nhiều bài học quý giá cho
các phong trào tiếp theo.
?Dưới ngọn cờ Cần Vương phong trào đấu
tranh của nhân dân Thanh Hoá diến ra như
thế nào?
HS:Suy nghĩ trả lời.
GV:Cung cấp Trong phong trào yêu nước
chống Pháp của nhân dân ta cuối thế kỷ
XIX,nhân dân Thanh Hố có những đóng
góp to lớn,tơ thắm thêm truyền thống anh
hùng chống giặc ngoại xâm của dân tộc.

chiến.
-Diễn biến:Trịnh Vạn(Cầm Bá
Thước)tồn tại hơn 10 năm.
+Điền Lư(Hà Văn Mao)chặn đánh
nhiều cuộc càn quét của giặc.

-Kết quả:các cuộc khởi nghĩa trên
đều thất bại.

9


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
3.ĐẶC ĐIỂM VÀ VỊ TRÍ CỦA PHONG TRÀO YÊU NƯỚC CHỐNG
PHÁP Ở THANH HOÁ CUỐI THẾ KỶ XIX.
Mục này yêu cầu hs nắm được hai vấn đề: đặc điểm và ý nghĩa của phong trào

Cần Vương ở Thanh Hố
Hoạt động 5:
a.Đặc điểm:
Thảo luận nhóm tìm hiều đặc điểm -Bựng nổ sớm,kộo dài ,bền bỉ và diễn
và ý nghĩa của phong trào Cần
ra trên quy mô lớn.
Vương ở Thanh Hố(7phút)
-Thể hiện ý chí mạnh mẽ của dân tộc.
GV:Cho học sinh thảo luận nhóm: <3
-Lãnh đạo là văn thân,sĩ phu,thổ ty,lang
phút>
đạo.
Nhóm 1:Em hãy cho biết đặc điểm của -Dựa vào nhân dân.
phong trào Cần Vương Thanh Hoá?
->Thanh Hố là trung tâm của phong
GV cho nhóm 2 nhận xét kết quả của
trào Cần Vương.
nhóm 1.
Nhóm 2: Em hãy cho biết vị trí, ý
nghĩa lịch sử của phong trào Cần
b.Vị trí,ý nghĩa lịch sử
Vương Thanh Hố?
-Tinh thần u nước nồng nàn của nhân
GV cho nhóm 1 nhận xét kết quả của
dân các dân tộc Thanh Hố.
nhóm 2.
-Các cuộc khởi nghĩa trên đó gây cho
GV:So với các tỉnh khác của miền
Pháp nhiều tổn thất nặng nề.Nó đó
Trung.Thanh Hố có điều kiện thuận

giáng những đòn đầu tiên vào âm mưu
lợi cho phong trào phát triển.
bình định của chúng
Thanh Hố là trung tâm của phong trào -Phong trào để lại nhiều bài học vô
Cần Vương.Nêu một tấm gương về
cùng quý báu về xây dựng lực
chiến đấu anh dũng sáng ngời,tinh
lượng,phát triển phong trào cách
thần yêu nước nồng nàn của nhân dân
mạng,tổ chức đấu tranh để tiến tới giải
các dân tộc Thanh Hoá.Phong trào đó
phóng dân tộc
nói lên tinh thần đồn kết bền vững của
các dân tộc trong sự nghiệp đấu tranh
dựng nước và giữ nước.truyền thống ấy
tạo thành sức mạnh to lớn trong cuộc
chống thực dân Pháp ngay khi chúng
mới đặt chân lên đất Thanh Hoá là cả
suốt quá tranh đấu tranh giải phóng dân
tộc sâu này.
-Các cuộc khởi nghĩa trên đó gây cho
Pháp nhiều tổn thất nặng nề.Nó đã
giáng những địn tấn cơng đầu tiên vào
âm mưu bình định của chúng.
-Phong trào để lại nhiều bài học vô

10


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"

_________________________________________________________________
cùng quý báu về xây dựng lực
lượng,phát triển phong trào cách
mạng,tổ chức đấu tranh để tiến tới giải
phóng dân tộc
3.3.Sơ kết bài học (5 phút)
GV khái quát lại toàn bài,đưa những câu hỏi cho HS trả lời.
-Hãy kể các vị lãnh tụ trong các cuộc khởi nghĩa Ba Đình,Hình Lĩnh,Miền Tây
Thanh Hố?
-Các cuộc khởi nghĩa này có ý nghĩa như thế nào?Bài học kinh nghiệm rút ra từ
các cuộc khởi nghĩa này?
-Đặc điểm,vị trí của phong trào Cần Vương ở Thanh Hoá?
3.4.Hướng dẫn về nhà:
-Em hãy sưu tầm những câu chuyện về phong trào Cần Vương chống Pháp cuối
thế kỷ XIX đã diễn ra ở địa phương em?
-Về nhà học làm bài tập theo mẫu
Thời gian
Các cuộc khởi
Diễn biến
Kết quả,ý nghĩa
nghĩa tiêu biểu

-Đọc trước và tìm hiểu: Bài 27:Khởi nghĩa Yên Thế và phong trào chống
Pháp của đồng bào miền núi cuối thế kỷ XIX(tiết 44)
III. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
Qua thực tế thực hiện tiết lịch sử địa phương ở lớp 8 năm 2010-2011 tôi
nhận thấy một số kết quả bước đầu: 92% học sinh hiểu bài. Để có được
kết quả này tơi đã tiến hành thực nghiệm giảng dạy và kiểm tra kết quả
học tập của học sinh trong hai năm: năm học 2009-2010 tôi dạy theo
phương pháp truyền thống và năm học 2010-2011 tơi dạy theo phương

pháp mới như đã trình bày. Kết quả thu được cụ thể như sau.
NĂM
Số bài
Giỏi
Khá
TB
Yếu
kiểm tra SL
%
SL
%
SL
%
SL %
2009-2010 30
2
6,67
6
20,01 18
60
4
13,3
2
2010-2011 30
4
13,34 11
36,67 14
46,6 1
3,32
7

-Trong kỳ thi chọn học sinh giỏi tỉnh trường có 3 học sinh tham gia năm
học(2010-2011)với câu hỏi liên quan đến lịch sử địa phương,3 học sinh nay đã
làm tốt mang vinh quang về cho trường(1 học sinh đạt giải nhì,2học sinh đạt giải
khuyến khích)
11


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
Điều này chứng tỏ đề tài có tính khả thi cao.
C. KẾT LUẬN
Qua việc thực hiện phương pháp giảng dạy như đã trình bày tơi thấy:
- Việc tham gia vào tiết học của học sinh sơi động và tích cực hơn .
- Các sự kiện, kiến thức cơ bản đảm bảo tính thống nhất, vừa phản ánh được giai
đoạn tương xứng của Lịch sử dân tộc, vừa mang tính đặc trưng riêng của địa
phương tỉnh, huyện ...
Qua tiết học các em được bồi dưỡng, giáo dục một cách tự nhiên, hợp lí
truyền thống quê hương. Qua đó bước đầu hình thành, xác định trách nhiệm của
bản thân trước quê hương trong công cuộc xây dựng và phát triển hiện nay.
Điều cốt lõi nhất là các em không bị động và không cảm thấy đơn điệu,
buồn tẻ khi tiến hành học tiết Lịch sử địa phương.
D. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT
Trên đây là một hướng đi cụ thể trong việc khai thác, soạn giảng một tiết
Lịch sử địa phương trong chương trình Lịch sử lớp 8. Tiết dạy trên đã được bản
thân áp dụng và thể hiện tại trường THCS Z111 trong năm học 2010 - 2011 và
có kết quả khả quan. Tham vọng của bản thân là sẽ cố gắng soạn hết các tiết Lịch
sử địa phương có trong chương trình lịch sử THCS để các đồng nghiệp tham
khảo, góp ý kiến.
Tuy nhiên, như đã nêu ở phần đặt vấn đề; để một tiết Lịch sử địa phương đạt
được mục tiêu đặt ra người dạy phải đầu tư tìm tịi để có được "phần trăm" nhất

định của bóng dáng quê hương ( Huyện, làng, xã, ... ) qua bài soạn và tiết dạy.
Điều đó có nghĩa là tuỳ thuộc vào địa bàn trường đóng giáo viên phải biết lựa
chọn, sử dụng thông tin, tư liệu phù hợp hiệu quả. Ở một số vùng thuận lợi, nếu
bài học được tiến hành tại thực địa thì hiệu quả có lẽ càng lớn hơn nhiều.
Dẫu sao, những ý kiến bản thân đưa ra cũng như một số giải pháp thực
hiện cụ thể nêu trên chắc rằng sẽ cịn có sai sót và khiếm khuyết. Kính mong các
đồng nghiệp bổ cứu để ngày càng hoàn thiện hơn
Z111 ngày 30 tháng 03 năm 2011.
Người viết

Nguyễn Thị Chung

12


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________

E.TÀI LIỆU THAM KHẢO
Trong chương trình lịch sử lớp 8, phần lịch sử Việt Nam được phân bố thuộc
giai đoạn Lịch sử từ 1858 - 1918 ( từ khi Thực dân Pháp nổ súng xâm lược đến
khi chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc)
- Cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp từ 1858 đến cuối thế kỉ XIX.
- Việt Nam dưới ách cai trị của thực dân Pháp từ 1897 - 1918 ( cuộc khai thác
thuộc địa lần một )
- Tư liệu cuốn Lịch sử Thanh Hoá xuất bản năm 1996.
- Đại cương lich sử Việt Nam Trương Hữu Quýnh - xuất bản 1997)
- Tài liệu dạy học kiến thức địa phương lơp 8 do Lê Xuân Đồng sưu tầm biên
soạn.
-Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa(Lịch sử trung học cơ

sở).Nguyễn Thị Côi.Nhà xuất bản giáo dục

13


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________

PHỤ LỤC 1

LƯỢC ĐỒ PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG CẢ NƯỚC
14


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________

PHỤ LỤC 2

PHỤ LỤC 3
-Căn cứ Ba Đình cách huyện lỵ Nga Sơn 4 km, tây bắc giáp huyện Hà Trung,
được xây dựng trên địa bàn ba làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh và Mỹ Khê. Vào

15


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
mùa mưa, căn cứ này trơng như một hịn đảo nổi giữa cánh đồng nước mênh
mông, tách biệt với các làng khác. Căn cứ này gọi là Ba Đình vì mỗi làng có một

cái đình, từ làng này có thể nhìn thấy đình của hai làng kia. Để chuẩn bị chiến
đấu lâu dài, Đinh Công Tráng đã cho bao bọc xung quanh căn cứ là lũy tre dày
đặc và một hệ thống hào rộng, cắm đầy chông tre. Ở trong là một lớp thành đất
cao 3 m, chân rộng 8 đến 10m. Trên mặt thành, nghĩa quân đặt các rọ tre chứa
đất nhào rơm xếp vững chắc có những khe hở làm lỗ châu mai sẵn sàng chiến
đấu. Thành rộng 400 m, dài 1.200 m. Phía trong thành có hệ thống giao thơng
hào dùng để vận chuyển lương thực và vận động khi chiến đấu. Ở những nơi
xung yếu đều có cơng sự vững chắc. Các hầm chiến đấu được xây dựng theo
hình chữ “chi”, nhằm hạn chế thương vong. Ở mỗi làng, tại vị trí ngơi đình được
xây dựng một đồn đóng qn. Ở Thượng Thọ có đồn Thượng, ở Mậu Thịnh có
đồn Trung và ở Mỹ Khê có đồn Hạ. Ba đồn này có thể hỗ trợ tác chiến cho nhau
khi bị tấn cơng, đồng thời cũng có thể chiến đấu độc lập. Có thể nói rằng căn cứ
Ba Đình có vị trí tiêu biểu nhất, là một chiến tuyến phòng ngự quy mơ nhất thời
kỳ Cần Vương cuối thế kỷ 19. Ngồi Ba Đình, cịn có các căn cứ hỗ trợ: căn cứ
Phi Lai của Cao Điển, căn cứ Quảng Hóa của Trần Xuân Soạn, căn cứ Mã Cao
của Hà Văn Mao.
PHỤ LỤC 4
Nghĩa quân của Đinh Công Tráng đã đánh nhiều trận giành thắng lợi Năm 1886,
nghĩa quân liên tiếp tiến cơng các phủ, thành, huyện lỵ, chặn đánh các đồn xe,
các toán quân lẻ, gây cho quân Pháp nhiều thiệt hại. Ngày 12 tháng 3 năm 1886
lợi dụng phiên chợ đã tấn cơng Tịa Cơng sứ Thanh Hóa. Và tiếp đó, nghĩa qn
đã tấn cơng nhiều phủ thành, chặn đánh các đoàn xe, gây cho quân Pháp nhiều
thiệt hại.Từ 18-12-1886 đến 20-1-1887 Đại tá Brissand thống lĩnh 76 sĩ quan và
3.500 quân vây hãm và tiến đánh căn cứ Ba Đình. Quân Pháp đã nã tới 16.000
quả đại bác trong vịng một ngày trời, biến căn cứ Ba Đình thành biển lửa. Nghĩa
quân Ba Đình đã chiến đấu trong suốt 32 ngày đêm chống lại kẻ thù đông gấp 12
lần, được trang bị vũ khí tối tân hiện đại. Trong những trận chiến đấu vô cùng ác
liệt này, nghĩa quân đã mưu trí dũng cảm, bám trụ từng tấc đất, đập tan nhiều
cuộc tấn công, gây tổn thất nặng nề cho quân đội Pháp, làm chấn động tinh thần
binh lính Pháp ở Việt Nam và còn là nỗi lo sợ cho người Pháp ở chính quốc.

Nhưng vì lực lượng q nhỏ không thể đương đầu với đội quân Pháp vừa đơng
vừa mạnh, nên lực lượng của nghĩa qn Ba Đình bị thương vong nhiều. Để
tránh khỏi bị tiêu diệt hoàn tồn, nghĩa qn Ba Đình đã mở con đường máu
vượt qua vòng vây dày đặc của quân Pháp, rút khỏi căn cứ lên Mã Cao để củng
cố lực lượng và chuẩn bị cuộc chiến đấu mới. Đến sáng ngày 21 tháng 1 năm
1887, quân Pháp mới chiếm được Ba Đình. Sau đó, qn Pháp đã triệt hạ hồn
tồn cả ba làng của căn cứ Ba Đình, tiếp tục cho quân truy kích nghĩa quân ở Mã
Cao, rồi tiếp tục đến Thung Voi, Thung Khoai và cuối cùng là tận miền tây

16


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
Thanh Hóa, nơi đóng quân của Cầm Bá Thước. Các thủ lĩnh Nguyễn Khế,
Hoàng Bật Đạt tử trận. Phạm Bành, Hà Văn Mao, Lê Toại tự sát... chỉ cịn Đinh
Cơng Tráng chạy về Nghệ An. Quân Pháp treo giải cái đầu ông với giá trị tiền
thưởng rất cao. Mùa hè 1887, vì tham tiền viên Lý trưởng làng Chính An đã mật
báo cho quân Pháp đến bắt và sát hại Đinh Công Tráng

PHỤ LỤC 5

“Trông ra dãy phố hai hàng
Đồn đây có tiếng một chàng cai Mao*
Người này thật đấng anh hào
Quân dư năm vạn, người cao bằng vời
Bình yên vẫn thường xuống chơi
Đến ngày loạn lạc trấn nơi cửa rừng”.

Căn cứ Mã Cao do

Hà Văn Mao chỉ huy

Căn cứ Ba Đình

Lược đồ vị trí Mã Cao

PHỤ LỤC 6

17


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________

Chân dung Tống Duy Tân.
-Tống Duy Tân(1837-1892):Là một trong những lãnh tụ Cần Vương có uy tín
nhất ở Thanh Hố.Ơng sinh ở Đơng Biện,phủ Quảng Hố(nay thuộc thơn Bồng
Trung xã Vĩnh tân Huyện Vĩnh Lộc),Đỗ cử nhân khoa canh ngọ(1870),tiến sĩ
khoa Ất sửu(1875).Từng làm tri phủ Vĩnh Tường ....
PHỤ LỤC 7

18


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________

PHỤ LỤC 8
Chiến sĩ phong trào Cần Vương kháng chiến chống Pháp trong đời Hàm Nghi,
người dân tộc Thái ở châu Thường Xuân (tỉnh Thanh Hóa) con cụ quản cơ Cầm

Bá Thước
Ơng ngun là tù trưởng dân tộc thiểu số ở thượng du Thanh Hóa.. Đáp ứng
tiếng gọi kháng chiến dưới cờ nghĩa của Phan Đình Phùng. cầm đầu các đội qn
thuộc tỉnh Thanh Hóa. Sau đó,ơng cũng tham gia cuộc khởi nghĩa Tống Duy
Tân, từng được cử làm Bang biện hai châu Thường Xuân và Lang Chánh. Chính
ơng đó chủ trương kinh tài bằng cách đem ngọc quế để Nghĩa đảng bán lấy tiền
mua qn lương khí giới. Ơng tích cực hoạt động và hi sinh năm 1895, khoảng
cuối tháng 5.
Tơn Thất Thuyết có bài thơ gửi ơng: t Thuyết có bài thơ gửi ông: t có bài thơ gửi ông: i thơ gửi ông: gửi ông: i ông:
Vạn lí cao thu Mục mã binh,
Thuận lưu bất hạ tiểu chu khinh.
Thanh sơn lục thủy tương nghịch xứ,
Đại hải trường giang vọng viễn tình.

Bách tính cần vương nhân tự chấn,
Nhất ngu báo quốc khánh do hành.
Thử du nhược đắc thiên tâm trợ,
Qui khứ Nam xa triệt hảo trình.

19


" Giáo dục truyền thống quê hương qua tiết lịch sử địa phương- Tiết 43- LS8"
_________________________________________________________________
MỤC LỤC
A.Đặt vấn đề:.....................................................................................................1
I.Lời mở đầu...........................................................................................................1
II.Thực trạng vấn đề nghiên cứu............................................................................2
1.Thực trạng...........................................................................................................2
2.Hiệu quả vấn đề nghiên cứu................................................................................3

B.Giải quyết vấn đề..............................................................................................3
1.Các giải pháp thực hiện.......................................................................................4
2.Các biện pháp tổ chức thực hiện.........................................................................5
C.Kết luận...........................................................................................................12
D. Kiến nghị đề xuất..........................................................................................12
E. Tài liệu thamkhảo..........................................................................................13
-Phụ lục.........................................................................................................14-18
-Mục lục ..............................................................................................................19

20