Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học môn tự nhiên và xã hội lớp 3 ở một số trường tiểu học khu vực mê linh hà nội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
------------------------

CHỬ HỒNG PHƯƠNG

THỰC TRẠNG SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC THEO NHĨM TRONG DẠY HỌC
MƠN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 3 Ở MỘT SỐ
TRƯỜNG TIỂU HỌC KHU VỰC MÊ LINH HÀ NỘI

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục học
Người hướng dẫn khóa luận
Th.S TRẦN THANH TÙNG

HÀ NỘI - 2017


LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành và sâu sắc đến thầy giáo
Ths.Trần Thanh Tùng, người đã hướng dẫn tận tình và giúp đỡ tơi trong q
trình thực hiện và hồn thành đề tài này.
Tơi xin chân thành cảm ơn thầy cô trong BGH và các thầy cô giáo khối
3 ba trường tiểu học: Tiểu học Thanh Lâm A, Tiểu học Thanh Lâm B và Tiểu
học Tiền Phong B đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi hồn thành đề tài này.
Do thời gian và trình độ nhận thức cịn hạn chế nên đề tài khơng tránh
khỏi những thiếu sót. Tơi rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô và các
bạn để đề tài được hồn chỉnh hơn.
Tơi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội,

tháng 4 năm 2017

Sinh viên thực hiện

Chử Hồng Phương


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nghiên cứu là hồn tồn chân thật và chưa từng
được cơng bố trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Nếu sai sót tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, 27 tháng 4 năm 2017
Sinh viên thực hiện

Chử Hồng Phương


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
PHẦN II: NỘI DUNG .................................................................................... 7
Chương 1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong dạy học mơn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ........................................ 7
1.1 . Một số vấn đề về phương pháp dạy học ở tiểu học ................................. 7
1.1.1 Khái niệm phương pháp dạy học .......................................................... 7
1.1.2 Đặc điểm phương pháp dạy học ........................................................... 8

1.1.3 Phân loại phương pháp dạy học ............................................................ 9
1.1.4 Các phương pháp dạy học ở tiểu học .................................................... 9
1.2 Phương pháp dạy học theo nhóm ở tiểu học ........................................... 14
1.2.1 Khái niệm phương pháp dạy học theo nhóm ở tiểu học ...................... 14
1.2.2 Quy trình dạy học theo nhóm ............................................................. 16
1.2.3 Ưu điểm, hạn chế của phương pháp dạy học theo nhóm ..................... 20
1.2.4 Điều kiện để dạy học theo nhóm có hiệu quả...................................... 21
1.3 Môn Tự nhiên và Xã hội với việc sử dụng phương pháp dạy học
theo nhóm .................................................................................................... 27
1.3.1 Đặc điểm môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ............................................. 27
1.3.2 Việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 3 ................................................................................... 28
1.4 Một số đặc điểm tâm, sinh lý của học sinh lớp 3 .................................... 28
1.4.1 Đặc điểm sinh lí của học sinh tiểu học ................................................. 28
1.4.2 Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học ........................................... 28
Chương 2. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong
dạy học mơn Tự nhiên và Xã hôi lớp 3 ở một số trường tiểu học khu vực
Mê Linh ....................................................................................................... 33


2.1. Thực trạng nhận thức của đội ngũ giáo viên về tác dụng của phương
pháp dạy học theo nhóm ............................................................................... 33
2.2. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong mơn Tự
nhiên và Xã hội lớp 3 ................................................................................... 35
2.2.1. Thực trạng mức độ sử dụng ................................................................ 35
2.2.2. Thực trạng cách tiến hành ................................................................... 37
2.2.3. Thực trạng chia nhóm ......................................................................... 38
2.2.4. Thực trạng cách thức và hình thức giao nhiệm vụ cho nhóm .............. 41
2.2.5. Thực trạng tổ chức cho học sinh thảo luận .......................................... 42
2.2.6. Thực trạng tổ chức cho nhóm báo cáo kết quả thảo luận..................... 43

2.2.7. Thực trạng nhận xét và đưa ra kết luận ............................................... 46
2.2.8. Kết luận chung về thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm ........................................................................................................... 47
Chương 3. Nguyên nhân và giải pháp........................................................... 48
3.1. Nguyên nhân của thực trạng .................................................................. 48
3.2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng sử dụng phương pháp dạy học
theo nhóm trong dạy học mơn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 .............................. 50
Kết luận và kiến nghị ................................................................................... 52
1. Kết luận .................................................................................................. 52
2. Kiến nghị................................................................................................ 54
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 55
PHỤ LỤC .................................................................................................... 55


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1: Nhận thức của đội ngũ giáo viên về tác dụng của phương pháp
dạy học theo nhóm ......................................................................... 34
Bảng 2: Mức độ sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm .......................... 35
Bảng 3: Phương pháp dạy học theo nhóm được sử dụng chủ yếu trong
bài học ở khâu: ............................................................................... 36
Bảng 4: Cách tiến hành dạy học theo nhóm trong mơn Tự nhiên và Xã
hội lớp 3 ......................................................................................... 38
Bảng 5: Thực trạng cách chia nhóm ............................................................. 39
Bảng 6: Số thành viên trong nhóm trong dạy học mơn Tự nhiên và Xã
hội lớp 3 ......................................................................................... 40
Bảng 7: Thực trạng về cách thức và hình thức giao nhiệm vụ cho nhóm ...... 42
Bảng 8: Thực trạng tổ chức cho học sinh thảo luận ...................................... 43
Bảng 9: Thực trạng tổ chức cho nhóm báo cáo kết quả thảo luận ................. 45
Bảng 10: Cách thức giáo viên nhận xét và đưa ra kết luận............................ 47
Bảng 11: Nguyên nhân ảnh hưởng tới việc sử dụng phương pháp dạy học

theo nhóm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ............... 48

1


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Dựa vào đặc điểm tình hình phát triển của xã hội, UNESCO đã đưa ra
bốn trụ cột của giáo dục trong thế kỉ XXI là: học để biết, học để làm, học để
cùng chung sống và học để khẳng định mình. Có thể xem đây là bốn trụ cột
về kiến thức, bốn loại hình học tập cơ bản, bốn mục tiêu của giáo dục thế kỉ
XXI. Giáo dục cần làm cho mỗi các nhân, trước hết phải tự hồn thiện mình:
trong cách suy nghĩ, cách hành động và trong mỗi quyết định cho bản thân.
Giáo dục phải làm sao cho mỗi cá nhân được thể hiện chính mình: được bộc
lộ cách suy nghĩ, cách giải quyết, năng lực của bản thân và được “nhúng”
những điều ấy vào cộng đồng. Giáo dục cần tạo cơ hội cho mỗi người được
khám phá, được thể hiện tài năng của mình, trong mỗi tình huống, trong cách
giải quyết công việc cụ thể.
Việt Nam đã và đang tiến hành đổi mới chương trình giáo dục phổ
thơng bao gồm cả đổi mới về nội dung chương trình và phương pháp giảng
dạy. Về phương pháp giảng dạy, chúng ta đang đổi mới theo hướng tích cực
hóa hoạt động của học sinh. Phương pháp dạy học theo nhóm là một trong
những phương dạy học phát huy tính tích cực của học sinh. Việc sử dụng
phương pháp dạy học theo nhóm trong giảng dạy đối với giáo viên khơng
phải là mới vì ngay từ khi việc đổi mới chương trình triển khai thì bên cạnh
đó giáo viên cũng được tập huấn những phương pháp dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong đó có phương pháp dạy
học theo nhóm và giáo viên cũng đã vận dụng trong công tác giảng dạy.
Tự nhiên và Xã hội là một môn học cung cấp cho học sinh những hiểu
biết cơ bản ban đầu về sự vật, hiện tượng, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội

với mối quan hệ đời sống thực tế con người. Trong chương trình Tiểu học,
cùng với Toán, Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội trang bị cho các em học sinh

2


những kiến thức cơ bản của bậc học, góp phần bồi dưỡng phẩm chất, nhân
cách toàn diện của con người. Vậy phương pháp dạy học theo nhóm đã được
vận dụng trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 như thế nào, chúng tôi tiến
hành nghiên cứu đề tài:
“Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học
môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ở một số trường tiểu học khu vực Mê Linh – Hà
Nội”.
2. Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề
Phương pháp dạy học theo nhóm đã được nhiều nhà giáo dục nghiên
cứu và được biết đến trong xu thế dạy học theo quan điểm dạy học lấy người
học làm trung tâm. Một số cơng trình nghiên cứu về học tập theo nhóm có thể
kể đến một số tác giả sau:
- J. Dewey khi nghiên cứu về học tập theo nhóm đã cho rằng: chỉ có sự
làm việc chung mới giúp học sinh có thói quen trao đổi những kinh nghiệm
thực hành, có cơ hội phát triển lí luận và năng lực trừu tượng hóa. [1,73]
- Roger Consinet lại cho rằng: nếu học sinh có làm việc chung thành
từng nhóm thì sẽ là sự phù hợp về mặt tâm lí cũng như về mặt giáo dục học.
Hai tác giả trên đã đề cập đến phương pháp học tập theo nhóm tuy
nhiên ở thời điểm đó phương pháp học tập theo nhóm chỉ được nhìn nhận ở
bình diện tổng quát, đề cập phương pháp này trong một sinh hoạt chung của
một cơ cấu mới là “nhà trường hoạt động”. [1,74]
Các nhà giáo dục sau này đã kế thừa những kết quả nghiên cứu đó để
tiếp tục nghiên cứu về học tập theo nhóm. Các nội dung: khái niệm nhóm,
cách thành lập nhóm, cách phân loại nhóm và những yếu tố chi phối hoạt

động nhóm… đã được học đưa ra và trở thành cơ sở lí luận quan trọng cho
các cơng trình nghiên cứu tiếp theo. Các tác giả Việt Nam cũng đã kế thừa kết

3


quả nghiên cứu nêu trên và đã thu được những kết quả nhất định về phương
pháp dạy học theo nhóm.
- Năm 1999, khi bàn về dạy học theo nhóm, Phùng Như Thụy đề cập
đến khái niệm, bản chất, các bước tổ chức dạy học theo nhóm trong nhà
trường. [18,34]
- Khi tìm hiểu về phương pháp dạy học theo nhóm, năm 2003, Ngơ
Thị Dung đã có một số bài về lí luận và khả năng học theo nhóm của học
sinh. Trong đó tác giả đề cập đến đặc điểm, ưu điểm, một số hạn chế của
phương pháp dạy học theo nhóm và khả năng, hứng thú học tập theo nhóm
của học sinh.[3,36]
- Nguyễn Hữu Châu trong cơng trình nghiên cứu của mình đã đưa ra
khái niệm dạy học hợp tác, các bước tiến hành và đưa ra một số ví dụ minh
họa về dạy học hợp tác. [2,21]
- Năm 2005, khi nghiên cứu dạy học theo nhóm, Nguyễn Thị Kim
Dung đã tìm hiểu một số tiêu chí đánh chất lượng việc dạy học theo nhóm
như khả năng hiểu bài của học sinh, số lượng học sinh ảnh hưởng đến chất
lượng dạy học theo nhóm. [4,32]
- Năm 2007, khi nghiên cứu về việc đổi mới phương pháp dạy học,
chương trình và sách giáo khoa, Trần Bá Hồnh có đưa ra các phương pháp
dạy học tích cực lấy học sinh làm trung tâm trong đó có dạy học hợp tác theo
nhóm. [11,57]
Như vậy vận dụng những kết quả nghiên cứu của các tác giả trên vào
nghiên cứu quá trình dạy học Tự nhiên và Xã hội, luận văn tiếp tục đi sâu
nghiên cứu việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học môn

Tự nhiên và Xã hội lớp 3 nhằm phát hiện thực trạng sử dụng phương pháp
này của giáo viên một số trường Tiểu học khu vực Mê Linh.

4


3. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội nhằm đưa ra một số giải pháp
để nâng cao chất lượng dạy và học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học
mơn Tự nhiên và Xã hội lớp 3.
5. Giả thuyết nghiên cứu
Thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy
học môn Tự nhiên và Xã hội ở Tiểu học vẫn chưa đạt kết quả cao. Có nhiều
nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên nhưng quan trọng nhất là khả năng vận
dụng và tổ chức của giáo viên. Nếu phương pháp dạy học theo nhóm được tổ
chức và vận dụng tốt sẽ phát huy được tốt các ưu điểm và hạn chế tối đa các
nhược điểm của phương pháp này đồng thời nâng cao chất lượng dạy học.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
6.1.

Giới hạn nghiên cứu
Do hạn chế về thời gian nên đề tài chỉ tập trung vào tìm hiểu thực trạng

sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã

hội lớp 3.
6.2.

Phạm vi nghiên cứu
Đề tài được tiến hành nghiên cứu với học sinh lớp 3 ở một số trường

Tiểu học khu vực huyện Mê Linh.
7. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về phương pháp dạy học theo
nhóm.

5


- Tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong
dạy học mơn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ở một số trường Tiểu học khu vực Mê
Linh – Hà Nội.
- Tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng và đưa ra các giải pháp.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1.

Phương pháp nghiên cứu lý luận

7.2.

Phương pháp điều tra

7.3.

Phương pháp quan sát

7.4.

Phương pháp thống kê toán học

8. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, nội dung đề tài gồm 3
chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3
Chương 2. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong
dạy học mơn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 ở một số trường Tiểu học khu vực Mê
Linh – Hà Nội
Chương 3. Nguyên nhân và giải pháp

6


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO NHĨM TRONG DẠY HỌC
MƠN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 3
1.1 . Một số vấn đề về phương pháp dạy học ở tiểu học
1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học
Theo Ba-ban-xki: “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa
thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển
trong quá trình dạy học.”
Theo Đi-a-chen-co: “Phương pháp dạy học là hệ thống những hành
động có mục đích của giáo viên, nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực
hành của học sinh, đảm bảo học sinh lĩnh hội nội dung học vấn”

Theo Phan Trọng Ngọ: “Định nghĩa chung nhất về phương pháp dạy
học là những con đường, cách thức tiến hành hoạt động dạy học”.
Ngoài khái niệm trên, Phan Trọng Ngọ còn đưa ra một khái niệm khác
về phương pháp dạy học: “Phương pháp dạy học là cách thức tiến hành các
hoạt động của người dạy và người học nhằm thực hiện một nội dung dạy học
đã được xác định”.
Theo Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt: “Phương pháp dạy học là tổ hợp
cách thức hoạt động của cả thầy và trị trong q trình dạy học, mà thầy trị sử
dụng để đạt được mục đích dạy học.
Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Phương pháp dạy học là cách thức làm
việc của thầy và của trò trong sự phối hợp thống nhất và được sự chỉ đạo của
thầy, nhằm làm cho trò tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy học.”
Mỗi nhà giáo dục lại có những quan niệm khác nhau về phương pháp
dạy học, theo cách hiểu của Ba-ban-xki, Đi-a-chen-co phản ánh những quan
niệm cũ về vai trò của người giáo viên trong quá trình dạy học, theo đó thì

7


giáo viên là nhân vật trung tâm, chủ đạo, học sinh thụ động thực hiện những
điều thầy dạy. Quan niệm của Phan Trọng Ngọ, Đặng Vũ Hoạt, Hà Thế Ngữ
và Nguyễn Ngọc Quang có những nét tương đồng khi cho rằng đó là cách
thức phối hợp của cả thầy và trị nhằm đạt được mục đích dạy học. Như vậy
quan niệm về phương pháp dạy học này phù hợp với quan điểm lấy người học
làm trung tâm, chúng tôi đồng tình với quan điểm của 2 tác giả Hà Thế Ngữ
và Đặng Vũ Hoạt cho rằng: “Phương pháp dạy học là tổ hợp cách thức hoạt
động của cả thầy và trị trong q trình dạy học, mà thầy và trị sử dụng để đạt
được mục đích dạy học.”
1.1.2. Đặc điểm phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học có những đặc điểm sau đây:

- Phương pháp dạy học vừa mang tính chủ quan, vừa mang tính khách
quan.
- Phương pháp dạy học chịu sự quy định của mục đích và nội dung
dạy học
- Phương pháp dạy học chứa đựng trong nó phép biện chứng giữa chủ
thể và khách thể.
- Phương pháp dạy học bao hàm trong đó mặt bên trong và mặt bên
ngoài
Mặt bên ngoài của phương pháp là biểu hiện ra bên ngồi của mối quan
hệ thầy trị trong q trình sử dụng phương pháp.
Mặt bên trong của phương pháp dạy học là trạng thái tâm lí bên trong
của thầy và trị, là mức độ tự giác tích cực trong nhận thức của trị trong q
trình sử dụng phương pháp.
- Phương pháp dạy học bao hàm mặt trí dục và mặt đức dục
Phương pháp dạy học không chỉ dùng để phát triển trí tuệ cho học sinh
mà phương pháp dạy học cịn có tác dụng giáo dục đạo đức cho học sinh.

8


- Phương pháp dạy học đa dạng và phong phú, trong quá trình dạy học,
việc lựa chọn và vận dụng phối hợp các phương pháp dạy học là cần thiết.
1.1.3. Phân loại phương pháp dạy học
1.1.3.1. Cơ sở phân loại phương pháp dạy học
Việc phân loại phương pháp dạy học có nhiều quan điểm khác nhau,
mỗi quan điểm dựa trên một cơ sở nhất định song chúng không mâu thuẫn với
nhau mà nó cho phép nhìn nhận q trình dạy học từ mọi phía. Có các cơ sở
phân loại phương pháp dạy học như sau:
- Căn cứ vào nguồn phát sinh tri thức có: phương pháp dạy học bằng
lời, phương pháp dạy học trực quan và phương pháp dạy học thực tiễn.

- Căn cứ vào nhiệm vụ lí luận dạy học được thực hiện trong mỗi giai
đoạn của quá trình dạy học có: phương pháp tiếp thu tri thức, phương pháp
vận dụng tri thức.
- Căn cứ vào đặc trưng hoạt động nhận thức của học sinh có: phương
pháp giải thích minh họa, phương pháp tái hiện, phương pháp nghiên cứu.
Cơ sở phân loại phương pháp dạy học phù hợp nhất là dựa vào nguồn
phát sinh tri thức.
1.1.3.2. Phân loại phương pháp dạy học
Dựa vào nguồn phát sinh tri thức, các phương pháp dạy học được chia
thành các nhóm phương pháp sau:
- Nhóm 1: Nhóm các phương pháp dạy học bằng lời
- Nhóm 2: Nhóm các phương pháp dạy học trực quan
- Nhóm 3: Nhóm các phương pháp dạy học thực tiễn
1.1.4. Các phương pháp dạy học ở tiểu học
1.1.4.1. Nhóm 1: Nhóm các phương pháp dạy học dùng lời
Nhóm những phương pháp dạy học dùng lời là nhóm những phương
pháp mà phương tiện cơ bản dùng để thực hiện chúng là lời nói sinh động của

9


giáo viên. Những phương pháp này được sử dụng ở mọi khâu của quá trình
dạy học nhằm giúp học sinh nắm vững nội dung tài liệu học tập… được chia
thành hai nhóm các phương pháp sau:
*Nhóm các phương pháp thuyết trình
- Phương pháp giảng thuật (kể chuyện)
Phương pháp kể chuyện là phương pháp dạy học mà giáo viên dùng lời
để kể lại cho học sinh nghe nội dung tài liệu học tập. Nét đặc trưng của
phương pháp này là nó chứa đựng yếu tố trần thuật và mô tả.
Điều kiện sử dụng: Kể chuyện được sử dụng rộng rãi trong các môn

học ở Tiểu học như Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội, Đạo đức… Khi sử dụng
phương pháp này, quan trọng là nghệ thuật kể chuyện và sử dụng ngơn ngữ
của giáo viên, nghệ thuật hóa thân vào nhân vật và vào các sự kiện có trong
nội dung tài liệu học tập và cần có sự vận dụng phối hợp với các phương pháp
dạy học khác.
- Phương pháp giảng giải
Giảng giải là phương pháp giáo viên dùng lời để giải thích rõ cho học
sinh nội dung tài liệu học tập, thơng qua đó mà học sinh nắm vững nội dung
dạy học.
Nét đặc trưng của phương pháp này là nó chứa đựng yếu tố giải thích,
minh họa và trả lời câu hỏi vì sao? Phương pháp này được sử dụng chủ yếu
trong việc dạy học các môn khoa học tự nhiên.
*Phương pháp vấn đáp (đàm thoại)
Phương pháp vấn đáp là phương pháp giáo viên đối thoại trực tiếp với
học sinh, thầy đưa ra trước học sinh hệ thống những câu hỏi đã được chuẩn
bị, thông qua việc trả lời hệ thống câu hỏi của giáo viên mà học sinh nắm
vững được nội dung tài liệu học tập.

10


Phương pháp vấn đáp được sử dụng ở mọi khâu của q trình dạy học.
Tùy vào mục đích, nội dung mà giáo viên sử dụng hình thức vấn đáp như:
Gợi mở, củng cố, tổng kết hoặc đánh giá.
Phương pháp này nếu được vận dụng khéo léo sẽ có tác dụng kích thích
được tư duy độc lập sáng tạo, hứng thú học tập của học sinh, có khả năng cá
biệt hóa cao độ học sinh, tạo khơng khí sơi nổi trong giờ học. Tuy nhiên, nếu
sử dụng khơng khéo ít nhiều mang lại hạn chế: Không tập trung sự chú ý của
học sinh, không tạo được điều kiện để học sinh nắm vũng tri thức một cách có
hệ thống.

Yếu tố quan trọng nhất của phương pháp vấn đáp là hệ thống câu hỏi.
Vì vậy hệ thống câu hỏi phải căn cứ vào mục đích, nội dung dạy học, câu hỏi
phải ngắn gọn, dễ hiểu, đơn trị câu trả lời, vừa sức với học sinh. Không sử
dụng câu hỏi chỉ trả lời có hoặc khơng, khơng sử dụng câu hỏi có tính chất
“đánh lừa” học sinh.
1.1.4.2. Nhóm 2: Nhóm các phương pháp dạy học trực quan
Nhóm những phương pháp dạy học trực quan là nhóm các phương
pháp dạy học có sử dụng các phương tiện dạy học trực quan. Các phương
pháp dạy học trực quan sử dụng rất có hiệu quả với học sinh tiểu học và được
sử dụng trong giảng dạy các mơn khoa học tự nhiên.
Nhóm các phương pháp dạy học trực quan gồm:
- Phương pháp trưng bày trực quan
Phương pháp trưng bày trực quan là phương pháp dạy học mà thầy tổ
chức cho học sinh quan sát nội dung tài liệu học tập trên những phương tiện
dạy học trực quan, học sinh quan sát và tự rút ra những kết luận.
- Phương pháp trình bày trực quan
Phương pháp trình bày trực quan là phương pháp dạy học mà thầy trình
bày nội dung tài liệu học tập trên phương tiện dạy học trực quan, học sinh
quan sát theo sự trình bày của giáo viên, nghe, hiểu và ghi nhớ.

11


- Phương pháp quan sát
Phương pháp quan sát là một phương pháp nhận thức cảm tính tích cực,
được sử dụng rộng rãi trong quá trình dạy học Tiểu học. Quan sát được học
sinh tiến hành dưới sự lãnh đạo trực tiếp của giáo viên là chủ yếu hoặc tiến
hành một cách độc lập.
Phương pháp trực quan và phương pháp quan sát có mối quan hệ với
nhau, cụ thể là khi trình bày trực quan học sinh tiến hành quan sát chúng một

cách khoa học dưới vai trò chủ đạo của giáo viên.
1.1.4.3. Nhóm 3: Nhóm các phương pháp dạy học thực tiễn
- Phương pháp làm thí nghiệm
Phương pháp làm thí nghiệm là một phương pháp dạy học mà thầy và
trò cùng chủ động tái tạo lại hiện tượng và các q trình cần nghiên cứu bằng
các dụng cụ thí nghiệm trong phịng thí nghiệm, thơng qua việc nghên cứu
các hiện tượng và các quá trình được tái tạo lại trong phịng thí nghiệm mà
nội dung tài liệu học tập được học sinh nắm vững.
Ở Tiểu học, phương pháp này được sử dụng nhiều trong môn Tự nhiên
và Xã hội, phương pháp này kích thích hứng thú học tập, hình thành niềm tin
khoa học. Hạn chế của phương pháp này là cồng kềnh, tốn kém, dễ xảy ra tai
nạn. Để phương pháp làm thí nghiệm đạt kết quả cao thì dụng cụ thí nghiệm
phải đầy đủ, đảm bảo độ an tồn.
- Phương pháp luyện tập
Phương pháp luyện tập là phương pháp dạy học mà giáo viên tổ chức
cho học sinh vận dụng những tri thức đã nắm được để hoàn thành những
nhiệm vụ học tập do giáo viên đặt ra, những nhiệm vụ do thực tiễn cuộc sống
đặt ra nhằm hình thành cho học sinh những kĩ năng, kĩ xảo cần thiết.
Mục đích củng cố tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo… phương pháp
này chỉ được sử dụng khi đã biết lí thuyết.

12


Luyện tập phải nhằm mục đích, yêu cầu nhất định, nắm lí thuyết rồi
mới luyện tập và luyện tập dưới nhiều dạng khác nhau.
- Phương pháp ôn tập
Phương pháp ôn tập là phương pháp thầy tổ chức cho học sinh nắm lại
một cách có hệ thống những tri thức khoa học mà học sinh đã nắm được trong
quá trình dạy học nhằm giúp cho học sinh nắm vững tri thức, kĩ năng, kĩ xảo,

mở rộng, đào sâu, hệ thống hóa, khái quát hóa những tri thức đã học, làm
vững chắc những kĩ năng, kĩ xảo đã được hình thành, phát triển kí ức, tư duy
độc lập và nâng cao hứng thú học tập cho học sinh.
Có nhiều hình thức ơn tập, tuy nhiên ôn tập rải ra tốt hơn là ôn tập tập
trung vào một thời gian ngắn, ôn xen kẽ các môn tốt hơn là ôn tập trung vào
một mơn.
- Phương pháp trị chơi
Phương pháp trị chơi là phương pháp giáo viên tổ chức các hoạt động
học tập dưới dạng trò chơi.
Tùy vào nội dung của bài học mà giáo viên có thể áp dụng trị chơi vào
bất cứ thời điểm nào của tiết học.
Qua trò chơi, học sinh sẽ được phát triển về các mặt trí tuệ, thể chất,
thẩm mĩ và tăng cường khả năng chú ý của học sinh; lơi cuốn học sinh vào
học tập tích cực, vừa học vừa chơi có kết quả. Nếu khơng sử dụng khéo léo
học sinh chỉ chú ý đến trò chơi mà khơng chú ý đến nội dung bài học.
Trị chơi phải dễ tổ chức và thực hiện, phù hợp với điều kiện thời gian,
không gian, cơ sở vật chất của nhà trường, của lớp học. Sau khi chơi, giáo
viên cần tổng kết lại cho học sinh rõ học được những gì qua trị chơi.
- Phương pháp dùng sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo
Phương pháp dùng sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo là phương
pháp thầy tổ chức cho học sinh đọc sách thơng qua đó học sinh nắm vững
được tài liệu học tập.

13


Phương pháp này dùng khi nội dung tài liệu học tập đơn giản, dễ hiểu
hoặc nội dung liên quan nhiều đến kiến thức cũ.
Phương pháp này góp phần đắc lực cho việc tiếp thu kiến thức, hình
thành kĩ năng, kĩ xảo cho học sinh. Bên cạnh đó nếu giáo viên giảng dạy phụ

thuộc quá nhiều vào sách giáo khoa sẽ cản trở tính tích cực tư duy cũng như
hứng thú học tập của học sinh.
Khi lên lớp giáo viên cần nghiên cứu sách giáo khoa để tìm hiểu những
phần học sinh có thể đọc và tự hiểu, phần phải giải thích…
- Phương pháp kiểm tra đánh giá
Phương pháp kiểm tra đánh giá là phương pháp mà giáo viên tổ chức
cho học sinh hoàn thành nhiệm vụ học tập trong khoảng thời gian nhất định
hướng vào việc phát hiện ra trình độ tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà học sinh đạt
được sau một quá trình dạy học.
Kiểm tra là phương tiện để đánh giá kết quả học tập và củng cố, phát
triển trí tuệ, hình thành nhu cầu và thói quen tự kiểm tra, tự đánh giá, củng cố
được tính kiên định, lòng tự tin, nâng cao được ý thức tập thể…
Các dạng kiểm tra cơ bản: Kiểm tra hằng ngày, kiểm tra định kì, kiểm
tra tổng kết. Các phương pháp kiểm tra: Kiểm tra miệng, kiểm tra viết, kiểm
tra thực hành.
1.2. Phương pháp dạy học theo nhóm ở Tiểu học
1.2.1. Khái niệm phương pháp dạy học theo nhóm ở Tiểu học
Phương pháp học theo nhóm là phương pháp mà giáo viên chia lớp
thành nhiều nhóm, tổ chức cho từng nhóm thảo luận với nhau, giải quyết từng
nhiệm vụ học tập do giáo viên đưa ra.
Đây là phương pháp được xem như là phương pháp dạy học tích cực.
Phương pháp này có một số tác dụng sau:

14


Dạy học theo nhóm là phương pháp rất sinh động, phát huy cao độ tính
tự giác, tích cực, chủ động của học sinh trong học tập. Khi làm việc theo
nhóm, học sinh có thể học hỏi lẫn nhau, hợp tác giải quyết nhiệm vụ chung.
Trong quá trình hợp tác, mỗi cá nhân tìm thấy lợi ích của chính mình và cho

tất cả các thành viên trong nhóm, từng em trong nhóm bộc lộ ý kiến của mình
và nghe ý kiến của các bạn khác. Học sinh học bằng cách làm chứ không học
bằng cách nghe giáo viên giảng. Trong quá trình học tập hợp tác, việc tổ chức
cho học sinh thảo luận nhóm đóng vai trị rất quan trọng, mức độ tham gia
thảo luận của học sinh càng lớn thì hiệu quả học tập càng cao. Quá trình này
sẽ tạo nên mơi trường học tập hợp tác giữa trị – trò, thầy - trò, học sinh sẽ là
trung tâm của q trình học tập.
Dạy học theo nhóm sẽ giúp các em học sinh e thẹn, nhút nhát có thể
hịa nhập với những học sinh mạnh dạn, các em được nói trước tập thể, qua đó
các em sẽ mạnh dạn, tự tin hơn khi nêu ý kiến của mình. Những học sinh khá
có thể giúp học sinh kém hơn, học sinh biết được những nhược điểm của các
bạn giúp cho các em hiểu nhau hơn.
Việc tổ chức dạy học theo nhóm tạo điều kiện cho giáo viên nắm được
đặc điểm của từng học sinh về năng lực học tập, năng khiếu và mối quan hệ
của từng học sinh trong tập thể lớp. Từ đó giáo viên sử dụng tính tập thể trong
lớp học, tạo được khơng khí học tập, học có tổ chức, có trách nhiệm giữa các
thành viên trong một nhóm học sinh.
Học sinh trở thành những thành viên tích cực, khơng cịn là người tiếp
thu thụ động. Vì vậy, các em có trách nhiệm hơn với cách học của mình, có
cơ hội nói lên quan điểm của mình về vấn đề thảo luận. Qua đó thấy được
những ý kiến sáng tạo và cách giải quyết những vấn đề phức tạp.
Giáo viên có điều kiện quan sát, theo dõi, giúp đỡ các nhóm hoạt động.
Nhất là các nhóm có học sinh gặp khó khăn trong khi thực hiện cơng việc
được giao.

15


1.2.2.

Quy trình dạy học theo nhóm
Phương pháp dạy học theo nhóm xét đến cùng là cách thức đặc thù

nhằm tổ chức mối liên hệ giữa ba thành tố cơ bản của quá trình dạy học: giáo
viên - học sinh - tri thức. Trong phương pháp dạy học có thể nhấn mạnh đến
thành tố này hay thành tố khác song tổng thể cả ba thành tố và mối quan hệ
tương tác giữa chúng mới quy định đầy đủ phạm vi dạy học. Trong mơ hình
phương pháp dạy học theo nhóm, chúng ta lấy học sinh làm trung tâm để điều
hành mối quan hệ tương tác: Giáo viên, học sinh, tri thức. Sự vận động và
phát triển của cả ba thành tố này được diễn ra trong môi trường xã hội cơ sở
(nhóm) và mơi trường xã hội trung gian (lớp) theo một lơgic chặt chẽ của một
chu trình khép kín nhằm đảm bảo cho người học tiếp thu tri thức một cách tốt
nhất. Kết thúc chu trình này sẽ là điểm xuất phát của chu trình tiếp theo cao
hơn về chất, tương ứng với sự vận động và phát triển không ngừng của q
trình dạy học.
Quy trình dạy học theo nhóm được cụ thể hóa thành các bước sau:
Bước 1: Giáo viên chia nhóm, phân cơng vị trí
Tùy thuộc vào nội dung bài học và thời lượng của tiết học mà giáo viên
có thể sử dụng các loại nhóm sau:
Nhóm cặp đôi (hai học sinh): Giáo viên chia lớp thành nhiều nhóm,
mỗi nhóm hai học sinh, học sinh trao đổi với bạn ngồi kế bên để giải quyết
tình huống do giáo viên đưa ra.Vị trí, vai trị của hai người trong nhóm là
ngang bằng nhau.
Nhóm nhiều người (từ ba đến bảy học sinh): Giáo viên chia lớp thành
nhiều nhóm, từ ba đến bảy học sinh, học sinh thảo luận các tình huống do
giáo viên đưa ra.
Hình thức thành lập nhóm:

16

- Gọi số: học sinh đếm lần lượt từ 1-> 5 thành lập 1 nhóm hoặc cho
học sinh đếm lần lượt 1, 2, 3, 4, 5. Sau đó giáo viên gọi tất cả học sinh số 1
vào thành một nhóm, số 2 vào một nhóm, số 3,4,5 tương tự như vậy. Ngồi
ra, giáo viên có thể chia theo tổ hoặc các em ngồi gần nhau thành một nhóm.
- Màu sắc: Giáo viên chia nhóm bằng cách chia cho học sinh những
mảnh giấy nhỏ, học sinh nào có cùng màu vào một nhóm. Tùy theo số lượng
học sinh trong lớp và mục đích chia nhóm (mấy nhóm) để chuẩn bị số lượng
giấy màu.
- Biểu tượng: Giáo viên có thể dùng các biểu tượng hình học, các loại
hoa, con vật. Những học sinh có cùng biểu tượng sẽ thành một nhóm. Với
cách chia nhóm này, các nhóm thường chênh lệch, giáo viên khơng đốn
được sự lựa chọn của học sinh. Vì vậy, thực tế giáo viên thường sử dụng chia
nhóm rồi đặt tên nhóm có thể là các biểu tượng trên.
Việc chia nhóm có thể cố định hoặc khơng cố định tùy theo yêu cầu của
bài học và khả năng tổ chức của giáo viên, trình độ của học sinh.
Bước 2: Giáo viên giao nhiệm vụ cho từng nhóm
Có 2 cách giao nhiệm vụ: Giáo viên giao cho tất cả các nhóm thảo luận
một nhiệm vụ chung, hoặc chia nhiệm vụ chung thành nhiệm vụ riêng rồi giao
cho nhiều nhóm.
Hình thức giao nhiệm vụ:
Giáo viên có thể dùng lời nói trực tiếp hoặc dùng phiếu giao việc. Để
học sinh thảo luận tốt, nhiệm vụ giáo viên đưa ra không được quá dễ hoặc q
khó, phải đảm bảo tính rõ ràng, vừa sức.
Bước 3: Giáo viên tổ chức cho các nhóm thảo luận hoàn thành nhiệm vụ.
Yêu cầu người giáo viên phải kiểm tra các nhóm đã nắm được nhiệm
vụ thảo luận của nhóm mình hay chưa. Sau đó, giáo viên giám sát, theo dõi
các nhóm làm việc để có thể giúp đỡ các nhóm hồn thành nhiệm vụ.

17

Hình thức tổ chức cho các nhóm thảo luận:
- Hình thức kim tự tháp: đây là cách tổng hợp ý kiến của tập thể lớp
học về một vấn đề của bài học. Sau đó, ghép hai học sinh thành một cặp để
học sinh huy động những kinh nghệm, ý kiến của mình. Tiếp đến, các cặp sẽ
hợp lại thành nhóm 4 người tiếp tục trao đổi ý kiến. Các nhóm 4 sẽ hợp thành
nhóm 8, nhóm 16. Cuối cùng cả lớp sẽ có một bản tổng thể các ý kiến hoặc
một giải pháp tốt nhất để giải quyết vấn đề. Như vậy, bất kỳ một ý kiến cá
nhân nào cũng phải dựa trên ý kiến của số đơng. Với hình thức tổ chức này sẽ
thể hiện được tính dân chủ và dựa trên nguyên tắc tương hỗ. Nó giúp học sinh
nhận ra rằng: Ý kiến tập thể tốt hơn ý kiến cá nhân. Việc tổ chức học sinh
thảo luận theo kim tự tháp rất phù hợp cho các giờ ôn tập (khi học sinh phải nhớ
các định nghĩa, khái niệm, công thức đã học trong một chương, một chủ đề).
- Hình thức trà trộn: Hình thức này, tất cả học sinh trong lớp phải
đứng dậy và di chuyển khỏi chỗ ngồi cố định, làm cho học sinh cảm thấy
thích thú, năng động hơn. Bằng cách này, học sinh có thể thấy rằng có thể có
nhiều câu trả lời đúng, nhiều ý kiến, nhiều quan điểm khác nhau trong cùng
một vấn đề. Có thể coi hình thức trà trộn là bảng “trưng cầu ý kiến và khảo sát
ý kiến” của tập thể. Hoạt động này thường được dùng trong phần mở đầu của
tiết học, nhằm khởi động hoặc kích thích nhận thức của học sinh trước khi
học bài mới.
Với những nhóm đông người khi tổ chức thảo luận, giáo viên hướng
dẫn cho các em bầu nhóm trưởng (người điều khiển), thư kí của nhóm (ghi
chép ý kiến) và các thành viên đóng vai trị tích cực trong nhóm. Khi hoạt
động nhóm, phải tuân thủ quy định của nhóm trưởng, tập trung thảo luận, giải
quyết nhiệm vụ của nhóm mình. Người báo cáo kết quả làm việc nhóm có thể
là nhóm trưởng hoặc bất cứ thành viên nào trong nhóm.

18

Tùy thuộc vào nội dung bài học, có thể thành lập nhóm xuất phát hoặc
nhóm chuyên sâu.
+ Nhóm xuất phát: Là nhóm gồm những học sinh có trách nhiệm cùng
nhau thu thập một phần thơng tin.
+ Nhóm chun sâu: Gồm những học sinh có nhiệm vụ nắm vững
thơng tin được phân cơng từ nhóm xuất phát. Một nhóm xuất phát phân ra
được nhiều nhóm chuyên sâu.
Trong khi các nhóm thảo luận giải quyết nhiệm vụ, giáo viên quan sát
các nhóm thực hiện, hỗ trợ các nhóm gặp khó khăn, gợi ý, điều chỉnh hoạt
động các nhóm sao cho đúng với hướng thảo luận.
Bước 4: Tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả thảo luận, giáo viên
nhận xét, đánh giá, đưa ra kết luận
Đại diện các nhóm báo cáo kết quả làm việc của nhóm mình. Người
báo cáo kết quả có thể là nhóm trưởng hoặc bất kì một thành viên nào trong
nhóm.
Hình thức báo cáo kết quả:
- Hình thức dùng lời: Học sinh trực tiếp báo cáo kết quả bằng lời nói.
Yêu cầu các nhóm khác chú ý lắng nghe, chất vấn, bổ sung để hoàn thành
nhiệm vụ chung.
- Hình thức dùng biểu bảng: Học sinh được làm việc bằng giấy A0 để
ghi nhận kết quả thảo luận, kết quả đó được gắn lên bảng. Các nhóm cùng
nhận xét, đánh giá để đưa ra kết luận đúng. Qua quá trình đó, học sinh được
hình thành khả năng đánh giá, nhận xét.
Trong q trình tổ chức các nhóm báo cáo kết quả thảo luận, giáo viên
phải linh hoạt tổ cức các nhóm trao đổi, chất vấn để tổng kết, đánh giá các kết
quả, giúp học sinh nhận biết ý kiến đúng sai. Sau đó, giáo viên khẳng định
giải pháp tối ưu để giải quyết vấn đề của bài học.

19


1.2.3. Ưu điểm, hạn chế của phương pháp dạy học theo nhóm
 Ưu điểm: hoạt động hợp tác theo nhóm, hoạt động giao tiếp và có
tính tích hợp là đặc điểm nổi bật của của công việc lao động trong tương lai.
Hình thành và phát triển một số kĩ năng xã hội và phẩm chất cần thiết chuẩn
bị cho học sinh biết sống hợp tác, biết cùng chung sống. “Học để cùng chung
sống” là một trong bốn trụ cột của hoạt động học tập mà UNESSCO đã tuyên
bố vào cuối thập niên 90 (học để biết, học để làm, học để cùng chung sống
với nhau và học để làm người)
- Tăng cơ hội thảo luận, trao đổi, hợp tác để từ đó hiểu sâu sắc kiến
thức hơn, nâng cao chất lượng học tập của từng học sinh.
- Tăng cường sự đồn kết trong cơng việc chung, đem lại bầu khơng
khí sơi nổi, hứng thú học tập.
- Tin tưởng và có ý thức tương trợ bạn, học sinh có điều kiện học hỏi
lẫn nhau.
- Dạy học theo nhóm giúp các em nhút nhát, rụt rè, khả năng diễn đạt
kém có điều kiện để tập dượt, luyện tập. Ngoài ra, hoạt động này còn giúp cho
học sinh tự khẳng định bản thân, tự tin vào khả năng của mình trước các bạn.
- Tạo môi trường để học sinh giúp đỡ nhau trong học tập. Học sinh
chưa đạt yêu cầu có điều kiện học các bạn trong nhóm, có điều kiện tiến bộ
trong q trình liên tục hồn thành các nhiệm vụ được giao.
- Tăng cường tính tích cực trong học tập, phát triển sự sáng tạo của
học sinh, tạo cơ hội cho học sinh có được khả năng phát biểu, phân tích, phê
phán, trình bày, tranh cãi, hoạt động,…
- Việc tổ chức hoạt động dạy học theo nhóm tạo điều kiện cho giáo
viên có thể nắm được đặc điểm của từng học sinh về năng lực học tập, năng
khiếu và mối quan hệ của từng học sinh trong tập thể lớp. Từ đó giáo viên sử

20