Nghiên cứu hiện trạng tài nguyên cây đà nam (acacia catechu willd) và khôi tía (ardisia silvestris pitard) tại vườn quốc gia cúc phương, tỉnh ninh bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
---------------

BÙI THANH NAM

NGHIÊN CỨU HIỆN TRẠNG TÀI NGUYÊN CÂY
ĐÀ NAM (Acacia catechu Willd) VÀ KHÔI TÍA (Ardisia silvestris Pitard)
TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÚC PHƯƠNG, TỈNH NINH BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Hà Nội, 2013


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
---------------

BÙI THANH NAM

NGHIÊN CỨU HIỆN TRẠNG TÀI NGUYÊN CÂY
ĐÀ NAM (Acacia catechu Willd) VÀ KHÔI TÍA (Ardisia silvestris Pitard)
TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÚC PHƯƠNG, TỈNH NINH BÌNH

Chuyên ngành: Lâm học
Mã số: 60620201

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. PHẠM VĂN ĐIỂN

Hà Nội - 2013


i

LỜI NÓI ĐẦU
Luận văn tốt nghiệp được thực hiện theo chương trình đào tạo Thạc sỹ
của Trường Đại học Lâm nghiệp với đề tài “Nghiên cứu thực trạng tài
nguyên cây Đà nam (Acacia catechu Willd) và Khôi tía (Ardisia silvestris
Pitartd) tại Vườn quốc gia Cúc Phương, tỉnh Ninh Bình”. Tôi xin chân
thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học Lâm Nghiệp, khoa đào tạo sau
đại học, các thầy cô giáo và đặc biệt là PGS.TS. Phạm Văn Điển người trực
tiếp hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ, truyền đạt những kiến thức, kinh
nghiệm quý báu và giành những tình cảm tốt đẹp cho tôi trong thời gian học
tập cũng như quá trình hoàn thành luận văn.
Nhân dịp này tôi xin tỏ lòng biết ơn Ban giám đốc Vườn quốc gia Cúc
Phương, Trạm Nghiên cứu khoa học, Phòng tiêu bản VQG Cúc Phương
(CPNP) cùng toàn thể gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ
động viên tôi hoàn thành khoá học và luận văn này.
Mặc dù đã làm việc với tất cả sự nỗ lực, nhưng do hạn chế về trình độ
và thời gian, nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất
mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng quý báu của các nhà khoa

học và bạn bè đồng nghiệp.
Tôi xin cam đoan số liệu thu thập và kết quả tính toán là hoàn toàn
trung thực và được trích dẫn rõ ràng.
Xin chân thành cảm ơn./.
Hà nội, tháng 4 năm 2013
Tác giả

Bùi Thanh Nam


ii

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời nơi đầu ......................................................................................................... i
Mục lục .............................................................................................................. ii
Danh mục các bảng .......................................................................................... iv
Danh mục các hình ........................................................................................... vi
ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1
Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................ 2
1.1. Ở ngoài nước .............................................................................................. 2
1.1.1. Nghiên cứu về tài nguyên cây thuốc ....................................................... 2
1.1.2. Nghiên cứu về thực trạng và các giải pháp bảo tồn, phát triển tài
nguyên cây Đà nam và Khôi tía ........................................................................ 3
1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 4
1.2.1. Nghiên cứu về tài nguyên cây thuốc ....................................................... 4
1.2.3. Một số nghiên cứu về cây thuốc tại Vườn quốc gia Cúc Phương .......... 9
Chương 2 ĐIỀU KIỆN CƠ BẢN CỦA KHU VỰC NGHIÊN CỨU............. 12
2.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................... 12

2.1.1. Vị trí địa lý............................................................................................. 12
2.1.2. Khí hậu thủy văn ................................................................................... 12
2.1.2. Thổ nhưỡng ........................................................................................... 16
2.1.3. Tài nguyên thiên nhiên .......................................................................... 17
2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................ 19
Chương 3 MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 22
3.1. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................. 22
3.1.1. Mục tiêu tổng quát ................................................................................ 22
3.1.2. Mục tiêu cụ thể ...................................................................................... 22
3.2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................... 22
3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 22
3.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 23
3.4.1. Phương pháp luận trong nghiên cứu .................................................... 23
3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu ............................................................... 24


iii

Chương 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 29
4.1. Hiện trạng cây Đà nam và Khôi tía .......................................................... 29
4.1.1. Đặc điểm hình thái cây Đà nam và Khôi tía ......................................... 29
4.1.2. Đặc điểm về phân bố cây Đà nam và Khôi tía ..................................... 33
4.1.3. Phân bố cây Đa Nam và Khôi tía theo điều kiện tiểu khí hậu .............. 36
4.1.4. Phân bố Đà nam và Khôi tía theo điều kiện khác nhau ....................... 39
4.1.5. Phân bố cây Đà nam và Khôi tía theo điều kiện thổ nhưỡng ............... 42
4.1.6. Phẩm chất Đà nam và Khôi tía theo kiểu sinh cảnh và theo mức độ tốt
xấu của sinh cảnh ............................................................................................ 45
4.1.7. Phân bố Đà nam và Khôi tía cùng các loài cây khác ......................... 48
4.1.8. Độ hiếm của hai loài Đà nam và Khôi tía ............................................ 52

4.2. Trữ lượng của hai loài cây Đà nam và Khôi tía ....................................... 54
4.2.1. Trữ lượng cây Đà nam trong từng khu vực nghiên cứu ....................... 54
4.2.2. Trữ lượng cây Khôi tía trong từng khu vực nghiên cứu ....................... 55
4.3. Thực trạng khai thác sử dụng hai loài cây Đà nam và Khôi tía ............... 57
4.3.1. Tần số tiêu thụ, lượng tiêu thụ, tần số thu hái, số người thu hái hai loài
cây Đà nam và Khôi tía ................................................................................... 57
4.3.2. Số người, tỷ lệ phần trăm số người của cộng đồng tham gia mua bán
và chế biến cây Đà nam và Khôi tía ............................................................... 58
4.3.3. Giá cả, thu nhập cây Đà nam và Khôi tía............................................. 59
4.3.4. Nhận thức, ứng xử của người dân địa phương trước sự suy giảm tài
nguyên hai loài cây Đà nam và Khôi tía ......................................................... 59
4.3.5. Thực trạng sử dụng và phân bố hai loài trong vườn hộ, trang trại, đất
nương rẫy và đất rừng..................................................................................... 60
4.3.6. Dự báo xu thế biến động cây Đà nam và Khôi tía ............................... 61
4.4. Phân Tích đánh giá cơ hội, thách thức, tiềm năng phát triển của hai loài
cây Đà nam và Khôi tía. .................................................................................. 63
4.5. Đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phát triển loài Đà nam và Khôi tía .... 64
4.5.1. Bảo tồn nguyên vị (In - situ).................................................................. 64
4.5.2. Bảo tồn chuyển vị (Ex - situ) ................................................................. 66
KẾT LUẬN - TỒN TẠI - KIẾN NGHỊ .......................................................... 68
TÀI LIỆU THAM KHẢO


iv

DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
Tên bảng
Trang
2.1 Các chỉ tiêu khí hậu cơ bản khu vực Vườn quốc gia Cúc Phương

14
Thống kê số lượng Taxon trong các ngành thực vật bậc cao ở Cúc
2.2
Phương
18
2.3 10 họ có số loài lớn nhất
19
3.1 Diện tích tự nhiên các khu vực nghiên cứu
24
4.1 Một số chỉ tiêu kích thước thân cây Đà nam
31
4.2 Hình thái cơ bản thân cây Khôi tía
33
4.3 Phân bố cây Đà nam
34
4.4 Phân bố cây Khôi tía
35
Một số nhân tố tiểu khí hậu khu vực loài Đà nam Phân bố ở Vườn
4.5
quốc gia Cúc Phương
36
Tổng hợp các nhân tố tiểu khí hậu dưới tán rừng nơi loài Đà nam
4.6
mọc
37
Một số nhân tố tiểu khí hậu khu vực loài Khôi tía phân bố ở Vườn
4.7
quốc gia Cúc Phương
38
Tổng hợp các nhân tố tiểu khí hậu dưới tán rừng nơi loài Đà nam

4.8
và Khôi tía mọc
39
4.9 Phân bố Đà nam ở các ÔTC theo các độ cao khác nhau
39
4.10 Phân bố Khôi tía ở các ÔTC theo độ cao khác nhau
40
4.11 Phân bố Đà nam ở các ÔTC theo các hướng khác nhau
41
4.12 Phân bố Khôi tía ở các ÔTC theo các hướng khác nhau
41
4.13 Kết quả điều tra sơ bộ đất dưới tán rừng
43
4.14 Một số tính chất đất nơi phân bố của Đà nam và Khôi tía
44
4.15 Phẩm chất của loài Đà nam ở các ÔTC tại các khu vực khác nhau
45
4.16 Phẩm chất của loài Đà nam ở các ÔTC tại các Độ cao khác nhau
46
Phẩm chất của loài Khôi tía ở các ÔTC tại các khu vực khác
4.17
nhau
47
4.18 Phẩm chất của loài Khôi tía ở các ÔTC tại các độ cao khác nhau
47
4.19 Tổ thành tầng cây cao nơi Đà nam mọc
48
4.20 Tổ thành tầng cây cao nơi Khôi tía mọc
48
4.21 Tổ thành cây tái sinh nơi Đà nam mọc

50


v

Tổ thành cây tái sinh nơi Khôi tía mọc
Tầng cây bụi, thảm tươi nơi Đà nam Khôi tía mọc
Độ hiếm của hai loài Đà nam và Khôi tía
Bảng tính sinh khối mẫu của 10 cây Đà nam
Trữ lượng loài Đà nam
Bẳng tính sinh khối mẫu của 10 cây Khôi tía
Trữ lượng loài Khôi tía
Tần số tiêu thụ Đà nam và Khôi tía
Bảng điều tra số người tham gia mua bán và chế biến Đà nam và
4.30
Khôi tía
4.31 Thu nhập của người dân
4.32 Xu thế biến động cây Đà nam và Khôi tía
4.22
4.23
4.24
4.25
4.26
4.27
4.28
4.29

50
51
53

54
55
56
56
57
58
59
61


vi

DANH MỤC CÁC HÌNH
STT
4-1
4-2
4-3
4-3

Tên hình
Lá cây Đà nam
Lá cây Khôi tía
Thân cây Đà nam
Thân cây Khôi tía

Trang
29
30
32
32

1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Đà nam và Khôi tía là hai loài cây thuốc quý mọc tự nhiên ở một số
khu rừng của nước ta, trong đó có Vườn quốc gia Cúc Phương.
Đà nam (Ac
1

7.142857143

0.714286

14

100

10

∑


Phụ biểu 34: Công thức tổ thành tầng cây cao ÔTC 14 Khôi Tía
Kết quả tính tổ thành tầng cây cao

TT

Loài

Tần số gặp

Tỷ lệ (%)

Ki

1

Đỏm trơn

1

7.142857143

0.714286

2

Ba gạc

1

7.142857143

0.714286

3

Bời lời

2

14.28571429

1.428571

4

Cứt ngựa

1

7.142857143

0.714286

5

Gội

1

7.142857143

0.714286

6

Gioi rừng

1

7.142857143

0.714286

7

Hoắc quang

1

7.142857143

0.714286

8

Ngát

1

7.142857143

0.714286

9

Táu nước

3

21.42857143

2.142857

10

Thẩu tấu

1

7.142857143

0.714286

11

Tráng luân sinh

1

7.142857143

0.714286

14

100

10

∑


Phụ biểu 35: Công thức tổ thành tầng cây cao ÔTC 15 Khôi Tía
Kết quả tính tổ thành tầng cây cao

TT

Loài

Tần số gặp

Tỷ lệ (%)

Ki

1

Đỏm trơn

1

5

0.5

2

Ba gạc

1

5

0.5

3

Bời lời

2

10

1

4

Gội

2

10

1

5

Gioi rừng

2

10

1

6

Gioi rừng

1

5

0.5

7

Ngát

2

10

1

8

Táu nước

6

30

3

9

Thẩu tấu

1

5

0.5

10

Tráng luân sinh

2

10

1

20

100

10

∑


Phụ biểu 36: Công thức tổ thành tầng cây tái sinh ÔTC Đà Nam
Kết quả tính tổ thành tầng cây tái sinh

TT

Loµi

Tần số

Tỉ Lệ %

Ki

1

¤ r«

100

22.52252

2.2523

2

Bã đậu

20

4.504505

0.4505

3

Chắp qủa tròn

15

3.378378

0.3378

4

Chò Nhai

11

2.477477

0.2477

5

Cứt ngựa

7

1.576577

0.1577

6

Đại Khải

5

1.126126

0.1126

7

Đỏm gai

9

2.027027

0.2027

8

Giẻ

15

3.378378

0.3378

9

Giẻ đấu đều

10

2.252252

0.2252

10

Hoa bọt

13

2.927928

0.2928

11

Hoa ông lão

10

2.252252

0.2252

12

Mò lông

25

5.630631

0.5631

13

Ngát

30

6.756757

0.6757

14

Nhß vµng

105

23.64865

2.3649

15

Sòi da bò

5

1.126126

0.1126

16

Sơn Xã

6

1.351351

0.1351

17

Thị rừng

9

2.027027

0.2027

18

Tu hú lá nhỏ

19

4.279279

0.4279

19

Vàng anh

30

6.756757

0.6757

∑

444

100

10


Phụ biểu 37: Công thức tổ thành tầng cây tái sinh ÔTC Khôi Tía
Kết quả tính tổ thành tầng cây tái sinh
TT

Loài

Tần số gặp

Tỷ lệ (%)

Ki

1

Bời lời

45

24.45652

2.4457

2

Gioi rừng

15

8.152174

0.8152

3

Muồng nớc

15

8.152174

0.8152

4

Ngát

13

7.065217

0.7065

5

Nhọc lá lớn

11

5.978261

0.5978

6

Sung

5

2.717391

0.2717

7

Táu nước

40

21.73913

2.1739

8

Thẩu tấu

35

19.02174

1.9022

9

Vù Hơng

5

2.717391

0.2717

184

100

10

∑

Phụ biểu 38: Công thức tổ thành tầng cây bụi, thảm tươi ÔTC Đà Nam

Kết quả tính tổ thành tầng cây tái sinh
TT

Loài

Tần số gặp

Tỷ lệ (%)

Ki

1

Lấu

30

6.060606

0.6061

2

Vạn Niên thanh

90

18.18182

1.8182

3

Ớt rừng

5

1.010101

0.101

4

Trầu rừng

50

10.10101

1.0101

5

Sa nhân

120

24.24242

2.4242

6

Săn dây rừng

5

1.010101

0.101

7

Chuối rừng

40

8.080808

0.8081

8

Lá rong

150

30.30303

3.0303

9

Trọng đũa

5

1.010101

0.101

495

100

10

∑


Phụ biểu 39: Công thức tổ thành tầng cây bụi, thảm tươi ÔTC Khôi Tía
Kết quả tính tổ thành tầng cây tái sinh

TT

Loài

Tần số gặp

Tỷ lệ (%)

Ki

1

Nứa tép

200

28.98551

2.8986

2

Vạn Niên thanh

90

13.04348

1.3043

3

Ớt rừng

5

0.724638

0.0725

4

Trầu rừng

50

7.246377

0.7246

5

Sa nhân

120

17.3913

1.7391

6

Săn dây rừng

5

0.724638

0.0725

7

Chuối rừng

40

5.797101

0.5797

8

Lá rong

150

21.73913

2.1739

9

Địa lan

25

3.623188

0.3623

10

Trọng đũa

5

0.724638

0.0725

690

100

10

∑


Biểu 01: Điều tra cây thuốc
Ngày điều tra:…………………;Người điều tra:……………………….
ÔTC số:………………………; Độ dốc: ……………………………….
Hướng dốc:…………………..; Hướng phơi:………………………….
Vị trí........................................ Địa Hình………………………………
TT
1
2

3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

Loµi

D¹ng th©n

Sè nh¸nh

Do

Hvn

Ghi chó


Biểu 02: Điều tra tầng cây cao
Ngày điều tra:…………………;Người điều tra:……………………….
ÔTC số:………………………; Độ dốc: ……………………………….
Hướng dốc:…………………..; Hướng phơi:………………………….
Vị trí........................................: Địa Hình………………………………

TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27

Tên
cây

D1.3 (cm)
Đ-T N-B TB

Dt (m)
Hvn Hdc Sinh
Đ-T N-B TB (m) (m) trưởng


Biểu 03: Điều tra lớp cây tái sinh
Ngày điều tra:…………………;Người điều tra:……………………….
ÔTC số:………………………; Độ dốc: ……………………………….

Hướng dốc:…………………..; Hướng phơi:………………………….
Vị trí......................................... Địa Hình………………………………

STT
1
2
3

4
5
6

7
8
9

10
11
12

13
14
15

16
17
18

19
20

21

22
23
24

25

Tên cây

Tần
số
gặp

Cấp chiều cao
(cm)
<0,5 0,5-1

>1

Phẩm chất
Tốt

TB

Xấu

Ghi
chú

Biểu 04: Biểu điều tra tầng cây bụi thảm tươi
Ngày điều tra:…………………;Người điều tra:……………………….
ÔTC số:………………………; Độ dốc: ……………………………….
Hướng dốc:…………………..; Hướng phơi:………………………….
Vị trí......................................... Địa Hình………………………………
STT
1
2
3

4
5
6

7
8
9

10
11
12

13
14
15

16
17
18

19
20
21

22
23
24

25
26
27

Loài chủ yếu

Htb (cm)

Độ che
phủ (%)

Sinh
trưởng

Ghi chú


Phiếu........... : phiếu phỏng vấn người dân về cách thu hái, sử dụng
cây thuốc Đà Nam và Khôi Tía
Họ và Tên: ............................ Tuổi.................Giới Tính....................................
Địa chỉ: ..............................................................................................................

Nghề nghiệp: ......................................................................................................
Ngày điều tra:..............................

STT

Người điều tra...................................

Tên Cây

Bộ Phận

Cách Thu

Thuốc

Sử Dụng

Hái

Chế Biến

Công
Dụng

1
2
Phiếu........... : phiếu phỏng vấn người dân về cách thu hái, sử dụng
cây thuốc Đà Nam và Khôi Tía
Họ và Tên: ............................ Tuổi.................Giới Tính....................................
Địa chỉ: ..............................................................................................................

Nghề nghiệp: ......................................................................................................
Ngày điều tra:..............................

STT
1
2

Người điều tra...................................

Tên Cây

Bộ Phận

Cách Thu

Thuốc

Sử Dụng

Hái

Chế Biến

Công
Dụng


Phiếu............: phiếu phỏng vấn người dân về tần số người thu hai, tần số
thu hái, lượng thu hái cây thuốc Đà Nam và Khôi Tía
Ngày điều tra:..............................

Người điều tra...................................

Địa chỉ: ..............................................................................................................
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25

26
27
28

Tên cây thu
hái

Người thu hái

Tần số thu
hái
(lần/năm)

Lượng thu hái
(kg/lần thu
hái)


Phiếu............: phiếu điều tra người dân về Giá cả, thu nhập, buôn bán
Cây thuốc Đà Nam và Khôi Tía
Ngày điều tra:..............................

Người điều tra...................................

Địa chỉ: ..............................................................................................................

STT
1
2
3

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24

Tên cây buôn
bán

Người bán

Giá cả
(nghìn/kg)

Thu nhập
(đồng/người)