Hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 5 - 6 tuổi thông qua trò chơi học tập (

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON

======

PHAN NINH GIANG

HÌNH THÀNH BIỂU TƢỢNG HÌNH DẠNG
CHO TRẺ 5-6 TUỔI THÔNG QUA
TRÒ CHƠI HỌC TẬP

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non

HÀ NỘI, 2017


LỜI CẢM ƠN
Bằng tấm lòng kính trọng, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô
giáo trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2, các thầy cô trong khoa Giáo dục
Mầm non, các thầy cô trong tổ bộ môn Phƣơng pháp hình thành biểu tƣợng
toán cho trẻ mầm non đã giúp em trong quá trình học tập tại trƣờng và tạo
điều kiện cho em thực hiện khóa luận tốt nghiệp.
Đặc biệt em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới ThS. Nguyễn Văn Đệ đã
tận tình hƣớng dẫn để em nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể các cô giáo và học sinh
trƣờng Mầm non Cổ Loa và trƣờng Mầm non Văn Lý đã giúp em hoàn thành
khóa luận tốt nghiệp.
Do hạn chế về mặt thời gian và năng lực của bản thân nên đề tài không
thể tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của
các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để đề tài hoàn thiện hơn.

Hà Nội ngày 19 tháng 4 năm 2017……..
Sinh viên thực hiện……….……..

Phan Ninh Giang………


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự
hƣớng dẫn của ThS. Nguyễn Văn Đệ. Các kết quả nghiên cứu đƣợc nêu
trong khóa luận là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong các công trình
khác. Nếu không đúng nhƣ đã nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm
về đề tài của mình.
Hà Nội ngày 19 tháng 4 năm 2017……..
Sinh viên thực hiện……….……..

Phan Ninh Giang………


DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT

MN

: Mầm non

TCHT

: Trò chơi học tập

THCVĐ

: Tình huống có vấn đề

BTH

: Biểu tƣợng hình dạng

GV

: Giáo viên

NXB

: Nhà xuất bản


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Mục đích ............................................................................................................. 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 2
4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu...................................................................... 2
5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 2
6. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3
7. Cấu trúc khóa luận ............................................................................................... 3
NỘI DUNG ............................................................................................................. 4
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TRÒ CHƠI
HỌC TẬP NHẰM HÌNH THÀNH BIỂU TƢỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ 5-6
TUỔI ....................................................................................................................... 4
1.1. Cở sở lí luận của việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông
qua trò chơi học tập ................................................................................................. 4

1.1.1. Đặc điểm nhận thức của trẻ 5-6 tuổi về hình dạng .......................................... 4
1.1.2. Nội dung chƣơng trình hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi ....... 5
1.1.3. Trò chơi học tập với việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi ... 7
1.1.3.1. Khái niệm trò chơi học tập .......................................................................... 7
1.1.3.2. Cấu trúc của trò chơi học tập....................................................................... 8
1.1.3.3. Vị trí của TCHT trong quá trình hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 56 tuổi ..................................................................................................................... 10
1.2. Cơ sở thực tiễn: Thực trạng hình thành biểu tƣợng toán cho trẻ 5-6 tuổi thông
qua TCHT ............................................................................................................. 12
1.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc hình thành biểu tƣợng hình dạng
cho trẻ 5-6 tuổi thông qua TCHT ........................................................................... 13
1.2.2. Những thuận lợi và khó khăn trong việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho
trẻ 5-6 tuổi thông qua TCHT ................................................................................. 14
Kết luận chƣơng 1 ................................................................................................. 17


Chƣơng 2: XÂY DỰNG BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HÌNH THÀNH
BIỂU TƢỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ 5-6 TUỔI THÔNG QUA TRÒ CHƠI
HỌC TẬP.............................................................................................................. 18
2.1. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi xây dựng biện pháp nâng cao hiệu quả hình
thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập ................. 18
2.1.1. Phù hợp với mục tiêu giáo dục mầm non và mục đích hình thành biểu tƣợng
hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi ...................................................................................... 18
2.1.2. Phù hợp với đặc điểm nhận thức và mức độ phát triển những biểu tƣợng hình
dạng của trẻ 5-6 tuổi .............................................................................................. 20
2.1.3. Góp phần phát huy tính tích cực nhận thức, độc lập, sáng tạo của trẻ 5-6 tuổi
trong quá trình hoạt động....................................................................................... 21
2.2. Một số biện pháp tăng cƣờng hiệu quả hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ
5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập ........................................................................ 22
2.2.1. Xây dựng ngân hàng trò chơi học tập ........................................................... 22
2.2.2. Lập kế hoạch tổ chức trò chơi học tập hình thành biểu tƣợng hình dạng ...... 23

2.2.3. Tăng cƣờng sử dụng các tình huống có vấn đề trong quá trình tổ chức trò chơi
học tập hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi....................................... 26
2.2.4. Phân nhóm chơi linh hoạt ............................................................................ 28
2.3. Một số trò chơi hình thành biểu tƣợng hình dạng ........................................... 31
Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................. 39
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 40
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 42


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục mầm non là giai đoạn đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc
dân, là cơ sở ban đầu hết sức quan trọng, đặt nền móng cho sự phát triển
toàn diện cho con ngƣời, đặt nền tảng cho giáo dục phổ thông. Hiện nay đất
nƣớc ta đang bƣớc vào thời kì mới, chất lƣợng giáo dục là vấn đề số một
trong nội dung công tác của ngành giáo dục.
Trong quá trình giáo dục trẻ em, việc hình thành biểu tƣợng toán học sơ
đẳng cho trẻ có vai trò quan trọng. Thông qua hoạt động làm quen với biểu
tƣợng toán sẽ giúp trẻ hình thành các năng lực của trí tuệ nhƣ cảm giác, tƣ
duy, ngôn ngữ…đồng thời bồi dƣỡng khả năng chú ý, ghi nhớ, tƣởng tƣợng.
Trong đó, việc hình thành biểu tƣợng toán về hình dạng góp phần phát triển
nhận thức, có ý nghĩa to lớn đối với cuộc sống của trẻ.
Với trẻ mầm non, vui chơi là hoạt động chủ đạo, hoạt động chơi quyết
định sự hình thành, phát triển tâm lý và nhân cách trẻ. Qua trò chơi, trẻ rèn
luyện đƣợc tính độc lập, sáng tạo của mình. Trò chơi toán học là một dạng
của trò chơi học tập. Trẻ tiếp nhận nhiệm vụ học tập nhƣ nhiệm vụ chơi mà
vẫn nắm đƣợc các kiến thức toán học và các mối quan hệ toán học một cách
độc lập, tích cực, linh hoạt và sáng tạo nhƣng vẫn nhẹ nhàng thoải mái. Việc
kết hợp trò chơi học tập với việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6
tuổi là con đƣờng thuận lợi, một phƣơng pháp giáo dục hiệu quả. Tiết học sẽ

hấp dẫn thú vị hơn, trẻ tiếp thu kiến thức một cách hứng thú, nhẹ nhàng và
bền vững hơn.
Trên thực tế giáo dục mầm non hiện nay, việc tổ chức trò chơi học
nhằm hình thành biểu tƣợng về hình dạng cho trẻ đã đƣợc các nhà giáo dục
quan tâm nhƣng còn nhiều hạn chế và hiệu quả chƣa cao. Các trò chơi học

1


tập sử dụng thƣờng đơn điệu, nhiệm vụ chơi thƣờng không mấy phù hợp với
khả năng của trẻ, phƣơng pháp hƣớng dẫn trẻ chơi thƣờng mang tính áp đặt,
dập khuôn vì vậy làm hạn chế hứng thú chơi và tính tích cực của trẻ.
Xuất phát từ lý do trên, tôi nhận thấy việc nghiên cứu đề tài “Hình
thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập” là
cấp thiết.

2. Mục đích
Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả hình thành biểu tƣợng hình dạng
cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hình thành các biểu tƣợng
hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập ở một số trƣờng mầm
non.
3.2. Xây dựng biện pháp biện pháp nâng cao hiêu quả hình thành biểu tƣợng
hình dạng thông qua trò chơi học tập cho trẻ 5-6 tuổi.
4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Các biện pháp nâng cao hiệu quả hình thành biểu tƣợng toán cho trẻ
mầm non.
4.2. Đối tƣợng

Các biện pháp nâng cao hiệu quả hình thành biểu tƣợng hình dạng cho
trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập.
5. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu nằm trong phạm vi là một khóa luận. Vì vậy, tôi chỉ
xin dừng lại nghiên cứu việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6
tuổi tại trƣờng Mầm non Cổ Loa - Đông Anh - Hà Nội và trƣờng Mầm non
Văn Lý – Lý Nhân – Hà Nam.

2


6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Đọc và phân tích các tài liệu có liên
quan đến đề tài nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận của đề tài.
Phƣơng pháp điều tra: Tìm hiểu thực trạng việc nhận thức của giáo
viên và quá trình sử dụng trò chơi học tập nhằm hình thành biểu tƣợng hình
dạng cho trẻ 5-6 tuổi.
Phƣơng pháp quan sát: nghiên cứu hoạt động của giáo viên và trẻ
trong giờ hình thành biểu tƣợng toán về hình dạng thông qua trò chơi học
tập.
Phƣơng pháp trao đổi, đàm thoại: Tìm hiểu những kinh nghiệm, ý
kiến, nhu cầu, nguyện vọng của giáo viên về công tác hình thành biểu tƣợng
hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập.
7. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Nội dung khóa luận đƣợc chia thành
các chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc hình thành biểu tượng hình
dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập.
Chương 2: Xây dựng biện pháp nâng cao hiệu quả hình thành biểu tượng
hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập.

3


NỘI DUNG
Chƣơng 1:
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC
TỔ CHỨC TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM HÌNH THÀNH
BIỂU TƢỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ 5-6 TUỔI
1.1. Cơ sở lí luận của việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6
tuổi thông qua trò chơi học tập
1.1.1. Đặc điểm nhận thức của trẻ 5-6 tuổi về hình dạng
Hình dạng các vật trong môi trƣờng xung quanh rất phong phú và đa
dạng. Tuy nhiên, hình dạng của bất kì vật thể nào cũng đều đƣợc phản ánh
bằng các hình hình học. Nhƣ vậy, hình hình học là các hình chuẩn mà con
ngƣời dựa vào đó để xác định hình dạng của vật.
Việc nhận biết hình dạng vật thể và nhận biết các hình hình học có
mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Dựa trên những biểu tƣợng hình dạng
vật thể và thông qua sự khái quát chúng mà mà trẻ nhận biết đƣợc các hình
hình học. Mặt khác, thông qua các biểu tƣợng về các hình hình học mà phát
triển ở trẻ khả năng phân biệt, nhận biết hình dạng vật thể.
Các biểu tƣợng về hình dạng vật thể xuất hiện rất sớm ở trẻ mầm non.
Từ khi còn nhỏ, trẻ đã có khả năng nhận biết về hình dạng các vật trong
môi trƣờng xung quanh. Khả năng tri giác, nhận biết hình dạng vật thể và
các hình hình học ở trẻ nhỏ phụ thuộc vào lứa tuổi của trẻ, vào vốn kinh
nghiệm cảm giác của chính bản thân trẻ và sự tác động sƣ phạm của nhà
giáo dục.
Những biểu tƣợng hình dạng của trẻ 5-6 tuổi ngày càng phong phú.
Do đó trẻ trẻ nhận biết hình dạng cùng những chi tiết của nó ngày một chính
xác hơn. Hơn nữa, nội dung nhận biết càng phức tạp thì trí tuệ của trẻ càng

linh hoạt tích cực, từ đó trí óc của trẻ cũng phát triển theo.

4


Ở trẻ 5-6 tuổi, khả năng nhận biết, phân biệt các hình hình học bằng
các hoạt động của tay và mắt của trẻ theo đƣờng bao đƣợc tiến triển ngày
càng hoàn thiện. Trẻ chủ động sờ mó vật bằng hai tay, cầm nắm vật bằng các
đầu ngón tay, biết đƣa mắt quan sát theo đƣờng bao của vật, phần chủ yếu
đặc trƣng cho hình dạng của vật. Đó là điều kiện giúp trẻ khảo sát hình đúng
và đầy đủ. Ở tuổi này, ngôn ngữ của trẻ phát triển hơn, có sự kết hợp chặt
chẽ giữa các giác quan, các cơ quan thị giác, xúc giác và ngôn ngữ đã tạo
điều kiện giúp trẻ thu nhận các kiến thức về hình dạng chính xác, giúp trẻ
củng cố nhớ lâu điều mà mình cảm giác đƣợc. Lời nói còn giúp cho nhận
thức của trẻ đƣợc tổng quát hơn. Trẻ có thể hiểu đƣợc các tính chất đơn giản
của các hình hình học, có thể phân biệt đƣợc các hình các vật theo các nhóm
phù hợp và gọi tên đƣợc các nhóm cơ bản của chúng theo dấu hiệu.
Ví dụ: Nhóm có đƣờng bao cong, nhóm có đƣờng bao thẳng, …
Trẻ mẫu giáo lớn hoàn toàn vừa sức để thực hiện các nhiệm vụ lựa
chọn vật theo hình mẫu chỉ theo lời hƣớng dẫn của giáo viên và dựa trên
những biểu tƣợng đã có về hình dạng của các vật khác nhau. Nhiều trẻ đã có
khả năng tạo ra hình dạng mới từ các hình đã biết.
Trẻ có khả năng đối chiếu hình dạng các vật trong thực tế với các
hình hình học. Trong ý thức trẻ đã có sự tách rời các hình hình học khỏi các
đồ vật và trẻ sử dụng chúng nhƣ những hình chuẩn để xác định hình dạng
của các vật xung quanh.
1.1.2. Nội dung chương trình hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6
tuổi
Ở trẻ 5-6 tuổi, khả năng phân biệt và nắm bắt đƣợc những đặc điểm
đặc trƣng của các hình hình học đã hoàn thiện hơn trƣớc. Vì vậy cần tiếp tục

luyện tập để trẻ sử dụng chúng nhƣ những hình chuẩn để xác định hình dạng
chuẩn của các vật xung quanh.

5


Cần hoàn thiện ở trẻ những thao tác khảo sát các khối cầu khối trụ,
khối vuông, khối chữ nhật bằng chuyển động lần lƣợt của các đầu ngón tay
kết hợp với sự chuyển động của mắt trên các bề mặt khối. Trên cơ sở đó
giúp trẻ nắm bắt đƣợc những đặc điểm đặc trƣng của chúng nhƣ cấu tạo bề
mặt khối, số lƣợng các góc, các mặt của khối, hình dạng của mặt khối… và
nhận biết đƣợc các khối theo hình mẫu và tên gọi. Ngoài ra từ những kiến
thức về các hình khối mà trẻ đã có đƣợc cần hƣớng dẫn trẻ so sánh để nhận
biết sự giống và khác nhau giữa các khối và sử dụng các hình khối để xác
định hình dạng của vật xung quanh trẻ.
Tóm lại, nội dung hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi
gồm:
- Mở rộng và làm phong phú hơn các biểu tƣợng về các hình hình học
cho trẻ.
- Dạy trẻ nhận biết khối vuông, khối cầu, khối trụ, khối chữ nhật theo
hình mẫu và theo tên gọi.
- Dạy trẻ các biện pháp khảo sát các khối vuông, khối cầu, khối trụ,
khối chữ nhật nhằm giúp trẻ nắm đƣợc các dấu hiệu đặc trƣng của các hình
khối về cấu tạo bề mặt bao quanh khối, số lƣợng các mặt, các góc của chúng
và hình dạng của mặt khối.
- Dạy trẻ so sánh, phân biệt sự giống và khác nhau giữa khối cầu và
khối trụ; giữa khối vuông và khối chữ nhật dựa vào đặc điểm về hình dạng
và số lƣợng các mặt bao quanh khối.
- Luyện tập cho trẻ xác định hình dạng của các vật xung quanh trẻ trên
cơ sở so sánh hình dạng của chúng với các hình hình học đã biết.

Nội dung hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi phù hợp
với đặc điểm nhận thức của trẻ. Những kiến thức trẻ đƣợc học trong nội
dung này đƣợc xây dựng và phát triển thêm trên cơ sở những kiến thức mà

6


trẻ đã đƣợc học ở những lứa tuổi trƣớc. Đây là những kiến thức toán học cơ
bản giúp trẻ có những nền tảng ban đầu để tiếp thu kiến thức toán học ở
trƣờng phổ thông.
1.1.3. Trò chơi học tập với việc hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 56 tuổi
1.1.3.1. Khái niệm trò chơi học tập
a, Trò chơi
Trò chơi là một hoạt động vui chơi mang một chủ đề, một nội dung
nhất định và có những quy định mà ngƣời tham gia cần tuân thủ. Trò chơi là
một hoạt động của con ngƣời nhằm mục đích trƣớc tiên và chủ yếu là vui
chơi, giải trí và thƣ giãn. Qua trò chơi, ngƣời chơi có thể rèn luyện thể lực,
trí lực, tạo ra cơ hội giao lƣu với mọi ngƣời, cùng hợp tác với bạn bè, đồng
đội trong nhóm, tổ…
Những đặc trƣng cơ bản của trò chơi:
- Trò chơi là một loại hình hoạt động sống của con ngƣời.
- Trò chơi có chủ đề, nội dung, quy tắc nhất định.
- Trò chơi vừa mang tính chất vui chơi giải trí vừa có ý nghĩa giáo dục
tích cực.
b, Trò chơi học tập
Trò chơi học tập (TCHT) là trò chơi có luật và có nội dung trước. Đó
là trò chơi của sự nhận thức, hướng đến sự mở rộng, chính xác hóa, hệ
thống hóa biểu tượng của trẻ về thế giới xung quanh, hướng tới sự phát triển
các năng lực trí tuệ, giáo dục lòng ham hiểu biết cho trẻ. Trong đó giải
quyết nhiệm vụ nhận thức dưới hình thức chơi nhẹ nhàng, thoải mái.

TCHT gồm có các loại sau:
- TCHT với đồ vật và tranh in, đƣợc tiến hành với các đồ vật, đồ chơi
khác nhau.

7


- TCHT bằng lời nói.
- TCHT vừa dùng lời nói vừa dùng đồ vật.
Trong trò chơi học tập hình thành biểu tƣợng toán học các nhiệm vụ
phát triển trí tuệ đƣợc thực hiện thông qua việc trẻ lĩnh hội các mối quan hệ
về số lƣợng, không gian, thời gian và các biện pháp thao tác. TCHT hình
thành biểu tƣợng toán học là một trong những phƣơng tiện dạy học nhằm
thúc đẩy sự hình thành biểu tƣợng toán học. Nó bao gồm những câu hỏi lý
thú, những bài tập đố vui, trò chơi chắp ghép các hình hình học, những bài
tập logic dƣới hình thức trò chơi, …
1.1.3.2. Cấu trúc của trò chơi học tập
TCHT đƣợc xây dựng dựa vào nhiều yếu tố, nó có nguồn gốc trong
nền văn hóa dân gian và mang những đặc điểm chung của trò chơi trẻ em.
Bên cạnh đó, TCHT còn chứa đựng tất cả những đặc điểm của trò chơi có
luật. Đó là: nhiệm vụ học tập đƣợc giải quyết thông qua hành động chơi.
Nhiệm vụ chơi và hành động chơi tạo nên nội dung trò chơi. Các hành động
và mối quan hệ của ngƣời chơi đƣợc chỉ đạo bởi các luật của trò chơi, nội
dung chơi cho phép trẻ có thể nắm vững luật chơi và tự tổ chức, tự thực hiện
trò chơi. TCHT mang tính độc lập, tự điều khiển.
Tóm lại, cấu trúc của một TCHT gồm 3 thành tố: nội dung chơi
(nhiệm vụ học tập), hành động chơi (thao tác chơi) và luật chơi (quy tắc
chơi).
Nội dung chơi: Đây chính là nhiệm vụ học tập, nó có tính chất nhƣ
một bài toán mà trẻ phải dựa trên những điều kiện đã cho để giải quyết bài

toán đó. Nó khơi gợi hứng thú, tính tích cực và nguyện vọng chơi của trẻ.
Trong nhiều TCHT nhiệm vụ học tập đƣợc tách ra. Thƣờng là nhiệm
vụ nhận thức chứa đựng trong chính tên gọi của trò chơi. Ví dụ: Trò chơi
“Thuyền về đúng bến”, nhiệm vụ học tập trong trò chơi là dựa vào biển số

8


thuyền (các hình hình học) mà trẻ cầm trong tay và tìm đến bến có biển số
thuyền của mình, hoặc thuyền có vật mang hình dạng tƣơng ứng.
Hành động chơi: Đây là những hành động, thao tác mà trẻ thực hiện
trong quá trình chơi. Nó bao gồm nhiều thao tác, chủ yếu là thao tác trí óc,
nhằm thực hiện cho đƣợc nhiệm vụ học tập mà trò chơi đặt ra, nhƣng mặt
khác lại phải tuân thủ theo những quy định mà luật chơi đặt ra. Hành động
chơi càng phong phú, đa dạng bao nhiêu thì càng làm cho trò chơi thêm lý
thú, thu hút trẻ tham gia chơi bấy nhiêu, những trò chơi quá ít hành động
chơi thì thƣờng ít hấp dẫn trẻ. Thông qua “tiến trình làm thử”, cô giáo sẽ
thực hiện các hành động chơi để hƣớng dẫn trẻ chơi.
Cùng với sự lớn lên về thể chất và trí tuệ mà hành động chơi của trẻ ở
mỗi độ tuổi là khác nhau. Ở mẫu giáo bé là sự lặp đi lặp lại của 1-2 hành
động: di chuyển, thu thập, sắp xếp, lựa chọn sự vật theo các dấu hiệu khác
nhau nhƣ màu sắc, kích thƣớc… Mọi trẻ tham gia trò chơi thƣờng có cùng
một vai trò và do đó hành động chơi của các trẻ là giống nhau. Ở mẫu giáo
lớn thì hành động chơi thƣờng phức tạp hơn, đòi hỏi phải có sự liên kết giữa
các trẻ trong quá trình chơi. Muốn làm đƣợc điều này trẻ phải có một vốn
kinh nghiệm nhất định.
Luật chơi: luật chơi là những quy định buộc ngƣời chơi phải tuân thủ
trong quá trình tham gia chơi. Đó là yêu cầu cơ bản của trò chơi học tập, luật
chơi xác định tính chất, cách thức các hành động nhận thức. Luật chơi quyết
định trò chơi và nếu phá vỡ chúng thì TCHT cũng bị phá vỡ theo. Luật chơi

chỉ ra con đƣờng để hoàn thành nhiệm vụ nhận thức của trẻ. Mỗi trò chơi
học tập có luật chơi riêng, do nội dung chơi quy định. Luật chơi tạo nên cơ
chế tự điểu khiển hành vi của trẻ và nhờ luật chơi, giáo viên có thể điều
khiển hành vi của trẻ trong quá trình chơi.
Trong TCHT, luật chơi rất đa dạng. Đó có thể là:

9


- Thứ tự các hành động chơi, căn cứ để xác định hành động chơi là
đúng hay sai.
- Điều khiển quan hệ giữa các bạn chơi.
- Giới hạn hoặc cấm một số biểu hiện hành động hoặc nêu các hình
thức phạt khi vi phạm luật chơi.
Trong trò chơi bao giờ cũng có một kết quả nhất định. Đó là khi kết
thúc trò chơi, trẻ có thực hiện đƣợc nhiệm vụ nhận thức hay không. Ví dụ:
trẻ có về nhà đúng hình mà trẻ có trong tay hay không? Trẻ có tìm đồ dùng
có cùng hình dạng với yêu cầu của cô hay không?... Đối với trẻ nhỏ, kết quả
chơi có ý nghĩa động viên khuyến khích trẻ rất lớn trong những hoạt động
tiếp theo.
Nhiệm vụ nhận thức, luật chơi, hành động chơi có mối liên hệ chặt
chẽ với nhau. Trong đó nhiệm vụ nhận thức có vai trò quyết định, nó xác
định đặc điểm của hành động chơi và luật chơi. Mặt khác, nhiệm vụ nhận
thức và hành động chơi lại làm thành nội dung chơi, luật chơi quyết định
hành động chơi, qua đó giải quyết nhiệm vụ nhận thức, giúp trẻ hình thành
các biểu tƣợng toán một cách sâu sắc.
1.1.3.3. Vị trí của TCHT trong quá trình hình thành biểu tượng hình dạng
cho trẻ 5-6 tuổi
Đối với trẻ mẫu giáo, TCHT có ý nghĩa giáo dục và phát triển to lớn,
nó tác động trực tiếp đến việc củng cố kiến thức và phát triển các quá trình

nhận thức nhƣ cảm giác, tri giác, tƣ duy, tƣởng tƣợng… Tính hấp dẫn của
các hành động chơi trong trò chơi đã giúp trẻ tích cực hoạt động suy nghĩ,
kích thích ngôn ngữ của trẻ. Từ đó hình thành một loạt các sản phẩm trí tuệ
cần thiết cho việc tiếp thu kiến thức mới nhƣ: nhanh trí, linh hoạt, óc quan
sát…

10


TCHT với cấu trúc bền vững (nhiệm vụ nhận thức, luật chơi,hành
động chơi) đƣợc sử dụng trong quá trình dạy học nhằm tích cực hóa hoạt
động nhận thức của trẻ, đồng thời phát triển tƣ duy và ngôn ngữ cho trẻ. Nội
dung chơi và luật chơi rèn luyện cho trẻ khả năng biết gọi đúng tên, mô tả
các quan hệ toán học một cách chính xác bằng lời. Thông qua chủ đề chơi,
nhiệm vụ chơi đặt ra yêu cầu trẻ phải tích cực phân tích, tổng hợp, so sánh,
khái quát, phân loại và đòi hỏi trẻ phải biết suy luận. Khi giải quyết các
nhiệm vụ của trò chơi trẻ phải biết quan sát, thí nghiệm, dự đoán… Chính sự
xuất hiện việc “đoán” giúp phát triển ở trẻ trí thông minh, nhanh trí. Đó là
một dạng đặc biệt thể hiện sự sáng tạo trong việc tìm cách giải quyết vấn đề.
Trong quá trình trẻ chơi, một mặt nó cung cấp cho trẻ một số kiến
thức về hình dạng và rèn luyện một số kỹ năng học tập: sự tập trung chú ý,
kiên trì tìm tòi, vận dụng kiến thức vào giải quyết tình huống…Trong nhiều
trò chơi, trẻ còn đƣợc học cách giao tiếp với nhau, biết thống nhất các hành
động chơi của mình cới hành động chơi của bạn. Cũng chính trong TCHT
trẻ học đƣợc cách đánh giá và tự đánh giá các kết quả đã đạt đƣợc.
Đối với việc hình thành biểu tƣợng toán nói chung và biểu tƣợng toán
về hình dạng nói riêng, TCHT có một vị trí quan trọng, thể hiện ở một số
điểm sau:
- TCHT hình thành biểu tượng hình dạng được sử dụng như một biện
pháp dạy học. Việc đƣa biện pháp chơi vào trong các hoạt động chung

không phải xuất phát từ nhiệm vụ củng cố nội dung những kiến thức, mà đôi
khi nó xuất phát từ sự cần thiết phải tăng sự hứng thú của trẻ trong quá trình
nhận thức. TCHT hình thành biểu tƣợng hình dạng tạo điều kiện cho trẻ lĩnh
hội tri thức một cách hứng thú hơn và áp dụng những kiến thức mà trẻ đã có
trong những tình huống khác nhau vì vậy những kiến thức của trẻ đƣợc củng
cố và sâu sắc hơn.

11


- TCHT hình thành biểu tượng hình dạng được sử dụng như một hình
thức dạy học. Ở vai trò này thì toàn bộ tiết học đƣợc lồng vào nội dung chơi
mà trẻ là ngƣời tham gia với vai trò là chủ thể hoạt động. Nếu nhƣ trong quá
trình dạy học mối quan hệ giữa cô và trẻ là “cô dạy – trẻ học” thì trong
TCHT hình thành biểu tƣợng toán học, cô sẽ đóng vai là ngƣời hƣớng dẫn,
ngƣời tham gia cùng chơi với trẻ, dạy trẻ các thao tác chơi và thực hiện đúng
luật chơi. Những ấn tƣợng, cảm xúc, hứng thú trực tiếp đƣợc tạo ra trong trò
chơi giúp cô và trẻ gần gũi nhau, giữa trẻ và trẻ có sự tƣơng tác. Kĩ năng sƣ
phạm của GV thể hiện trong việc thể hiện đƣợc tính chất của trò chơi nhƣng
vẫn thực hiện đƣợc sự chỉ đạo hoạt động trí tuệ của trẻ, sử dụng trò chơi nhƣ
một hình thức dạy học.
- TCHT hình thành biểu tượng hình dạng được sử dụng như một trò
chơi độc lập của trẻ. Ở góc độ này trò chơi hình thành biểu tƣợng hình dạng
đƣợc sử dụng vào thời gian hoạt động góc khi từng trẻ hoặc một nhóm trẻ
độc lập chơi một TCHT nào đó mà trẻ thích. Trong TCHT trẻ không chỉ
phản ánh những gì trẻ lĩnh hội đƣợc trong các hoạt động chung mà cả những
gì trẻ lĩnh hội đƣợc từ cuộc sống.
Tóm lại, TCHT hình thành biểu tƣợng hình dạng đóng vai trò quan
trọng trong giáo dục nhân cách nói chung và và sự phát triển trí tuệ nói riêng
cho trẻ mẫu giáo. Nó cung cấp cho trẻ về kiến thức, hình thành những biểu

tƣợng hình dạng mang tính chính xác cao và theo một hệ thống làm cơ sở
hình thành những khái niệm toán học mà trẻ sẽ học tập ở trƣờng phổ thông.
1.2. Cơ sở thực tiễn: Thực trạng hình thành biểu tƣợng toán cho trẻ 5-6
tuổi thông qua TCHT
Để tìm hiểu về thực trạng hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6
tuổi thông qua TCHT, tôi đã sử dụng nhiều phƣơng pháp nhƣ:
- Phƣơng pháp quan sát.

12


- Phƣơng pháp trò chuyện, trao đổi trực tiếp với giáo viên và trẻ.
- Phƣơng pháp thực hành sƣ phạm.
Địa điểm tiến hành nghiên cứu là Trƣờng Mầm non Cổ Loa - huyện
Đông Anh - Thành phố Hà Nội; Trƣờng mầm non Văn Lý - Huyện Lý Nhân
- Tỉnh Hà Nam. Quá trình nghiên cứu nhằm tìm hiểu:
- Nhận thức của giáo viên về việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho
trẻ 5-6 tuổi thông qua TCHT.
- Những thuận lợi và khó khăn trong việc hình thành biểu tƣợng hình
dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua TCHT.
1.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc hình thành biểu tượng
hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua TCHT
Tất cả các giáo viên đều cho rằng việc tổ chức TCHT trong giảng dạy
hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi là cần thiết.
Khi đƣợc hỏi “Tại sao cô cho rằng việc tổ chức TCHT trong giảng
dạy hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi là cần thiết?” thì thu
đƣợc câu trả lời tổng hợp nhƣ sau: Hoạt động chủ đạo của trẻ là hoạt động
vui chơi, trẻ thông qua các hoạt động vui chơi này mà tiếp thu kiến thức,
nâng cao hiểu biết và kinh nghiệm của mình. Hơn thế nữa, trẻ ở lứa tuổi
này có đặc điểm tâm sinh lý hoàn toàn khác so với trẻ ở các lứa tuổi khác,

các thao tác của tƣ duy còn đang dần dần hoàn thiện, bắt trẻ ngồi vài chục
phút để lắng nghe và quan sát cô giảng giải là điều không thể. Trẻ cần đƣợc
vận động, hoạt động để cơ thể cảm thấy thoải mái, đỡ mệt mỏi. Mặt khác,
việc tiếp xúc các biểu tƣợng toán học là trừu tƣợng và rất cứng nhắc đối với
trẻ. Giờ học toán thƣờng khô khan, trẻ sẽ nhanh chóng mệt mỏi, chán nản
không chú ý làm hiệu quả của giờ học không cao. Ngoài ra, vốn ngôn ngữ
của trẻ còn chƣa phong phú, chƣa thể hiểu hết đƣợc những ngôn ngữ toán
học về hình dạng mà giáo viên giảng giải. Chính vì vậy, việc hình thành

13


biểu tƣợng hình dạng cho trẻ thông qua trò chơi là rất cần thiết và quan
trọng, nó sẽ trẻ nắm đƣợc các kiến thức toán học mà giáo viên muốn cung
cấp cho trẻ, giờ học toán cũng trở nên nhẹ nhàng và vô cùng hấp dẫn đối
với trẻ.
Theo các giáo viên, bản thân các trò chơi đã gây hứng thú hoạt động
cho trẻ rồi nên việc kết hợp “Học mà chơi, chơi mà học” là vô cùng hợp lý.
Từ đó nhận thấy các giáo viên trong trƣờng đếu đã có nhận thức đúng đắn
về tầm quan trọng của việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6
tuổi thông qua TCHT.
1.2.2. Những thuận lợi và khó khăn trong việc hình thành biểu tượng hình
dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua TCHT
* Thuận lợi:
Đa phần các giáo viên đều cho rằng khi tổ chức TCHT trong dạy trẻ
hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi có những thuận lợi sau:
- Một giờ học hình thành biểu tƣợng hình dạng có tổ chức trò chơi sẽ
thu hút, lôi cuốn trẻ vào hoạt động hơn hẳn so với giờ học không tổ chức bất
kì một TCHT nào. Trẻ có hứng thú tham gia vào giờ học, tăng hiệu quả học
tập.

- Trẻ đƣợc tham gia vào nhiều hoạt động và đƣợc trải nghiệm nhiều
hơn.
- Việc thực hiện các TCHT đƣợc gợi ý trong chƣơng trình và tài liệu
hƣớng dẫn trong chƣơng trình là tƣơng đối dễ dàng do những trò chơi này
rất quen thuộc với trẻ. Hơn nữa, những yêu cầu về kiến thức và kĩ năng vận
dụng trong khi chơi là ít và dễ so với nhận thức của trẻ.
- Nếu chỉ tổ chức các trò chơi học tập hình thành biểu tƣợng hình dạng
đƣợc gợi ý trong chƣơng trình, đa phần các giáo viên không cần đầu tƣ, suy
nghĩ. Hơn nữa, số trò chơi học tập này lại rất ít và đƣợc sử dụng lặp đi lặp lại

14


nhiều lần với các nội dung khác nhau nên các giáo viên đều nắm chắc cách
tổ chức các trò chơi học tập dạng này vả trẻ cũng đã quen thuộc đối với cách
chơi.
- Mặt khác, các trò chơi có trong chƣơng trình đều không đòi hỏi sử
dụng nhiều đồ dùng đồ chơi, đặc biệt là các đồ chơi mới lạ, mà chủ yếu sử
dụng đồ dùng có sẵn trong lớp, nên tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình
giáo viên tổ chức trò chơi cho trẻ.
* Khó khăn:
Bên cạnh những thuận lợi khi tổ chức trò chơi học tập thì giáo viên
vẫn gặp phải một số khó khăn nhƣ sau:
- Trò chơi học tập hình thành biểu tƣợng hình dạng đƣợc gợi ý trong
chƣơng trình còn ít, đơn điệu, kém hấp dẫn đối với trẻ.
- Đồ dùng đồ chơi thiếu, không đa dạng về chủng loại, diện tích chơi lại
chật trong khi số lƣợng trẻ trong một lớp tƣơng đối đông, cũng phần nào làm
giảm hứng thú của trẻ, gây khó khăn trong quá trình tổ chức hƣớng dẫn
TCHT của của giáo viên.
- Việc hƣớng dẫn các TCHT hình thành biểu tƣợng hình dạng có sẵn

trong chƣơng trình thƣờng sơ sài, dập khuôn và chỉ chú ý đến việc củng cố
kiến thức, kĩ năng đã học mà ít chú ý tới việc phát huy tính tích cực nhận
thức cho trẻ trong quá trình chơi.
- Tổ chức TCHT nhằm hình thành biểu tƣợng hình dạng là rất khó, đòi
hỏi phải có sự nỗ lực ở cả phía giáo viên và trẻ. Một số giáo viên cho rằng
bản thân trò chơi học tập đã làm cho trẻ hứng thú, tích cực rồi nên họ thƣờng
thiếu linh hoạt, nhanh nhẹn và năng động khi tổ chức cho trẻ chơi trò chơi
học tập nói chung và trò chơi học tập hình thành biểu tƣợng hình dạng nói
riêng.

15


* Kiến nghị của các giáo viên phụ trách khối lớp 5-6 tuổi về việc khắc phục
khó khăn trong quá trình hình thành biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi
thông qua TCHT.
Các giáo viên đƣa ra ý kiến về việc khắc phục những khó khăn trong
quá trình hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi
học tập bằng những cách sau:
- Nâng cao nhận thức của giáo viên trong việc phát huy tính tích cực
nhận thức cho trẻ qua trò chơi học tập nói chung và trò chơi học tập nhằm
hình thành biểu tƣợng hình dạng nói riêng.
- Bồi dƣỡng cho giáo viên các biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức trò
chơi học tập nhằm hình thành biểu tƣợng hình dạng thông qua tổ chức bồi
dƣỡng chuyên đề, tham quan học tập và tổ chức báo cáo kinh nghiệm, sáng
kiến kinh nghiệm.
- Nghiên cứu, bổ sung thêm các trò chơi học tập mới phản ánh nội dung
học tập làm phong phú thêm ngân hàng trò chơi học tập hình thành biểu
tƣợng hình dạng nhằm tạo nên sự hấp dẫn với trẻ.
- Đầu tƣ thêm cơ sở vật chất nhƣ: xây dựng sân chơi, mua sắm, làm

thêm đồ chơi nhằm làm đa dạng, phong phú đồ dùng đồ chơi để hấp dẫn trẻ
và giúp giáo viên mầm non có thể dễ dàng tổ chức cho trẻ 5-6 tuổi hình
thành biểu tƣợng hình dạng thông qua trò chơi học tập.

16


Kết luận chƣơng 1
Trong chƣơng 1, chúng tôi đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của
việc hình hành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học
tập. Trong đó đã làm rõ các khái niệm cơ bản nhƣ trò chơi, trò chơi học tập
và điều tra thực trạng hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông
qua TCHT và rút ra đƣợc những thuận lợi và khó khăn trong việc hình thành
biểu tƣợng hình dạng. Việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi
thông qua TCHT nhìn chung đã có sự đánh giá và quan tâm từ phía GV. Tuy
nhiên khó khăn trong quá trình tổ chức hình thành biểu tƣợng hình dạng cho
trẻ là vẫn còn tồn tại:
-

TCHT hình thành biểu tƣợng hình dạng còn đơn điệu, ít hấp dẫn.

-

Đồ dùng đồ chơi không đa dạng, diện tích lớp học sân chơi chật chội.

-

Khó khăn trong quá trình tổ chức hiệu quả, gây đƣợc hứng thú mà vẫn

giúp trẻ tiếp thu đƣợc kiến thức.

Để phát huy thế mạnh của TCHT thì cần xây dựng hệ thống các biện
pháp để nâng cao hiệu quả hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi
thông qua TCHT. Nội dung chƣơng 1 chính là cơ sở để chúng tôi đề xuất
các biện pháp ở chƣơng 2.

17


Chƣơng 2:
XÂY DỰNG BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
HÌNH THÀNH BIỂU TƢỢNG HÌNH DẠNG CHO TRẺ 5-6 TUỔI
THÔNG QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP
2.1. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi xây dựng biện pháp nâng cao hiệu
quả hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi
học tập
Mục đích của đề tài này là làm thế nào để nâng cao hiệu quả hình
thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi học tập. Để
xây dựng đƣợc hệ thống các biện pháp tác động nâng cao hiệu quả hình
thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi, chúng tôi dựa trên cơ sở các
nguyên tắc sau:
2.1.1. Phù hợp với mục tiêu giáo dục mầm non và mục đích hình thành
biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi
Trong Nghị quyết 55 của Bộ Giáo dục quy định mục tiêu, kế hoạch
đào tạo của nhà trẻ - mẫu giáo, thì mục tiêu giáo dục mầm non đƣợc xác
định nhƣ sau:
“… Hình thành ở trẻ những cơ sở đầu tiên của nhân cách con ngƣời
mới XHCN Việt Nam:
- Khỏe mạnh, nhanh nhẹn, cơ thể phát triển hài hòa, cân đối.
- Giàu lòng thƣơng, biết quan tâm, nhƣờng nhịn, giúp đỡ những ngƣời
gần gũi (bố, mẹ, bạn bè, cô giáo,…), thật thà, lễ phép, mạnh dạn, hồn nhiên.

- Yêu thích cái đẹp, biết giữ gìn cái đẹp và mong muốn tạo ra cái đẹp ở
xung quanh.

18


- Thông minh, ham hiểu biết, thích thú khám phá tìm tòi, có một số kĩ
năng sơ đẳng (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp, suy luận…) cần thiết
để vào trƣờng phổ thông, thích đi học.”
Có thể nói giáo dục trẻ mầm non là làm cho trẻ thông minh, ham hiểu
biết, thích khám phá, tìm tòi, có một số kỹ năng sơ đẳng, cần thiết để vào
trƣờng phổ thông.
Nội dung hình thành biểu tƣợng toán học là một trong những nội dung
của chƣơng trình chăm sóc – giáo dục trẻ mầm non, phối hợp với các nội
dung giáo dục khác góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục nói trên.
Trong quá trình giáo dục trẻ em, việc hình thành biểu tƣợng toán sơ
đẳng nói chung và hình thành biểu tƣợng hình dạng nói riêng có vai trò hết
sức quan trọng. Ngay từ khi sinh ra trẻ em đã đƣợc tiếp xúc với ngƣời lớn và
với môi trƣờng xung quanh, tất cả những nhân tố đã đã ảnh hƣởng tới sự
phát triển của trẻ. Việc hình thành biểu tƣợng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi
thông qua trò chơi học tập trên những hoạt động chung có mục đích học tập
góp phần thực hiện nhiệm vụ tạo tiền đề phát triển nhân cách toàn diện và
chuẩn bị cho trẻ bƣớc vào trƣờng phổ thông. Bởi khi tham gia vào các trò
chơi học tập trẻ sẽ tích cực nhận thức, nắm những dấu hiệu toán học đặc
trƣng của sự vật, hiện tƣợng xung quanh trẻ, nắm đƣợc sự khác biệt về các
hình hình học. Qua đó hình thành ở trẻ sự nỗ lực, lòng kiên trì vƣợt khó, biết
thực hiện các thao tác tƣ duy, biết vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã có
vào các điều kiện, hoàn cảnh khác nhau để hoàn thành nhiệm vụ nhận thức.
Tất cả những điều đó góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục mầm non trong
thời đại ngày nay.

19