Tiểu luận Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nhà nước là yếu tố quan trọng nhất của kiến trúc thượng tầng. Nhà nước
là trung tâm, là trụ cột của hệ thống chính trị; nó có tác động sâu sắc và mạnh
mẽ tới tất cảc các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Nhà nước pháp quyền, xây dựng Nhà nước pháp quyền đã có tiền lệ gắn
liền với lịch sử hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản. Nhà nước pháp
quyền với tư cách là một kiểu nhà nước đã thể hiện được tính tiến bộ của mình
so với các kiểu nhà nước độc tài, chuyên chế…
Ở nước ta, từ sau Cách mạng Tháng Tám (năm 1945), trong suốt quá trình
lãnh đạo cách mạng giải hóng dân tộc cũng như cách mạng xã hội chủ nghĩa,
Đảng ta luôn quan tâm, lãnh đạo việc củng cố từng bước hoàn thiện bộ máy nhà
nước và tăng cường pháp chế xã hội chủ nhĩa. Đặc biệt, từ khi bước vào thời kỳ
đổi mới, trong các văn kiện của Đảng cộng sản Việt Nam và Hiến pháp càng
khẳng định rõ nhiệm vụ xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam. Hiến pháp năm 1992 có sửa đổi đã khẳng định: “ Nhà nước
cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
của dân, do dân, vì dân; tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân mà
nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ
trí thức. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa
các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư
pháp”.
Việc xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam hiện nay đang là vấn đề có tính tất yếu, khách quan. Nó đã trở thành đối
tượng nghiên cứu của nhiều lĩnh vực( kinh tế, chính trị, pháp lý…). Tuy nhiên,
dưới góc độ Triết học, việc lý giải tính tất yếu và những đặc trưng của Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Viêt Nam cần phải được tiếp tục nghiên cứu nhằm
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 1/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

bổ sung những luận cứ khoa học cho công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa. Chính vì thế tôi đã lựa chọn đề tài “Đẩy mạnh xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo định hướng nghị quyết Đại
hội XI của Đảng” làm làm đề tài tiểu luận của mình.
2. Tình hình nghiên cứu.
Ở Việt Nam, từ Đại hội lần thứ VI của Đảng cộng sản Việt Nam đến nay,
thực hiện đường lối đổi mới, với việc thừa nhận phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa, vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên nhiều lĩnh
vực. Có thể liệt kê ra một loạt các công trình liên quan đến vấn đề này như: “Đổi
mới, tăng cường hệ thống chính trị ở nước ta trong giai đoạn mới” của Nguyễn
Đức Bình, Trần Ngọc Hiên; “Cải cách bộ máy hành chính cấp trung ương trong
công cuộc đổi mới ở hiện nay ở nước ta” của Lê Sỹ Dược; “Lý luận chung về
nhà nước và pháp luật” của Trần Ngọc Đường; “Xây dựng nhà nước và pháp
luật, một số vấn suy nghĩ về xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta” của
Nguyễn Duy Quý; “Tìm hiểu về Nhà nước và pháp quyền” của giáo sư Đào Trí
Úc… Qua các công trình trên đã trình bày những khía cạnh khác nhau của Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đồng thời đề ra những phương
hướng cho việc tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam. Tiểu luận này là sự bổ sung thêm một số vấn đề liên quan đến
tính tất yếu và những đặc trưng của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam.
3. Mục đích nghiên cứu.
Trong tiểu luận này, chúng tôi sẽ chỉ tập trung nghiên cứu một số vấn đề
về xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta trong thời kỳ Công nghiệp hoáhiện đại hoá hiện nay.

4. Phạm vi nghiên cứu.
+ Tính tất yếu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện
nay.
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 2/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

+ Những đặc trưng, nội dung chủ yếu của nhà nước pháp quyền ở nước ta.
+ Các giải pháp xây dựng Nhà nước Pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam theo định hướng nghị quyết Đại hội XI của Đảng.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu.
+ Cơ sở lý luận: Việc giải quyết những vấn đề được đề cập trong báo cáo
này về mặt lý luận chúng tôi dựa trên cơ sở quan niệm của Triết học Mác- Lênin
về nhà nước và kế thừa những thành tựu của các nhà nghiên cứu.
+ Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp luận biện chứng của chủ nghĩa
Mác-Lênin.
6. Kết cấu của tiểu luận:
Gồm có 2 chương
Chương 1: Tính tất yếu và đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam
Chương 2: Giai pháp xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam theo định hướng nghị quyết Đại hội XI của Đảng

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 3/24

Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

NỘI DUNG CHÍNH
Chương 1
TÍNH TẤT YẾU VÀ BẢN CHẤT CỦA NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ
HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
1. Lý luận chung về Nhà nước pháp quyền và Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa
1.1. Khái niệm nhà nước pháp quyền.
Nhà nước pháp quyền không phải là vấn đề hoàn toàn mới lạ, mà là một
phạm trù có nguồn gốc lịch sử tư tưởng từ xa xưa. Sự ra đời và phát triển của tư
tưởng: “Nhà nước pháp quyền” gắn liền với sự ra đời và phát triển của dân chủ,
của tư tưởng loại trừ sự chuyên quyền, độc đoán, vô chính phủ, vô pháp luật.
Nhà nước pháp quyền đòi hỏi phải có sự thống nhất giữa tính tối cao của pháp
luật với hình thức pháp lý của tổ chức, thực hiện quyền lực Nhà nước. Đó là hai
yếu tố không thể thiếu được khi nói đến Nhà nước pháp quyền nói chung.
Nhà nước và pháp luật là hai hiện tượng xã hội có mối quan hệ mật thiết với
nhau. Nhà nước tồn tại không thể thiếu pháp luật, ngược lại thiếu Nhà nước,
pháp luật trở nên vô nghĩa. Bởi vì, pháp luật do Nhà nước ban hành và đảm bảo
thực hiện. Nhà nước cần đến pháp luật vì thông qua pháp luật, dựa vào pháp
luật, nhà nước mới quản lý được đời sống xã hội. Dựa trên pháp luật và các công
cụ khác, Nhà nước thiết lập một trật tự xã hội. Tuy vậy, lịch sử cho thấy không
phải khi nào có Nhà nước, có pháp luật là có ngay Nhà nước pháp quyền. Nhà
nước pháp quyền không phải là kiểu nhà nước xét theo học thuyết Mác-Lênin về
hình thái kinh tế xã hội. Nhà nước pháp quyền ra đời ở một giai đoạn phát triển
nhất định của xã hội.
Nhà nước pháp quyền từ quan điểm, tư tưởng đã dần trở thành thực tế lịch
sử.
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 4/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

Trong khoa học pháp lý bàn về khái niệm Nhà nước pháp quyền vẫn còn
nhiều quan điểm và cách tiếp cận khác nhau. Có ý kiến cho rằng Nhà nước pháp
quyền là một hình thức nhà nước. Ý kiến khác lại cho rằng Nhà nước pháp
quyền là một phương thức quản lý xã hội và thực hiện quyền lực nhà nước.
Nhiều ý kiến cho rằng có nhà nước pháp quyền tư sản và nhà nước pháp quyền
XHCN, nhưng nhà nước pháp quyền XHCN ở trình độ phát triển cao hơn nhà
nước pháp quyền tư sản.
Tuy vậy, Nhà nước pháp quyền được hiểu tập trung theo hai khía cạnh
chủ yếu sau:
Ở nghĩa chung nhất, Nhà nước pháp quyền là Nhà nước trong đó pháp
luật (đạo luật) thống trị trong xã hội. Nhà nước phải điều chỉnh được các quan
hệ xã hội bằng pháp luật, một quốc gia nào đó chủ yếu điều chỉnh bằng văn bản
dưới luật thì quốc gia đó chưa đủ về chất của Nhà nước pháp quyền.
Mặt khác, Nhà nước pháp quyền còn được hiểu là một hình thức tổ chức Nhà
nước và hoạt động chính trị quyền lực công khai (công quyền), thể hiện mối
quan hệ bình đẳng giữa các cá nhân và Nhà nước dựa trên cở sở của pháp luật.
Tại hội thảo về Nhà nước pháp quyền của các nước cùng sử dụng tiếng Pháp, tổ
chức tại Bê-nanh tháng 9 năm 1991, từ các giác độ khác nhau, luật gia của trên
40 nước đã đưa ra các quan điểm như sau:
Nhà nước pháp quyền là Nhà nước mà ở đó quyền và nghĩa vụ của tất cả
và của mỗi người được pháp luật ghi nhận và bảo hộ; Nhà nước pháp quyền
được định nghĩa chung là một chế độ mà ở đó Nhà nước và các cá nhân phải
tuân thủ pháp luật, tức là một thứ bậc các quy phạm pháp luật được bảo đảm
thực hiện bằng toà án độc lập; Nhà nước pháp quyền có nghĩa vụ tôn trọng giá

trị cao nhất của con người; Nhà nước phải tuân thủ pháp luật và bảo đảm cho
công dân được chống lại chính sự tuỳ tiện của Nhà nước, Nhà nước đề ra pháp
luật đồng thời phải tuân thủ pháp luật, tự đặt cho mình và các thiết chế của mình
trong khuôn khổ pháp luật. Phải có các cơ chế khác nhau để kiểm tra tính hợp
pháp và hợp hiến của pháp luật cũng như các hành vi của bộ máy hành
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 5/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

chính...đặc điểm của Nhà nước pháp quyền là Nhà nước phải tạo ra cho công
dân sự bảo đảm rằng người ta không bị đòi hỏi cái ngoài hoặc trên những điều
được quy định trong Hiến pháp và pháp luật. Nhà nước pháp quyền là một chế
độ mà ở đó Hiến pháp thống trị, nhưng phải là một Hiến pháp được xây dựng
trên sự tự do và quyền công dân được bảo đảm thực hiện.
Trong cuốn tìm hiểu một số khái niệm trong Văn kiện Đại hội IX của
Đảng có định nghĩa: Nhà nước pháp quyền mà chúng ta quan niệm không phải
là một kiểu nhà nước, trong lịch sử chỉ có bốn kiểu nhà nước: chủ nô, phong
kiến, tư sản, xã hội chủ nghĩa. Nhà nước pháp quyền nói một cách khái quát là
hệ thống các tư tưởng, quan điểm đề cao pháp luật, pháp chế trong tổ chức, hoạt
động của bộ máy nhà nước và trong đời sống xã hội. Nhà nước pháp quyền là
nhà nước quản lý xã hội theo pháp luật. Đương nhiên, bao giờ pháp luật cũng
mang tính giai cấp, phục vụ cho lợi ích của giai cấp cầm quyền.
Tại bài viết về “Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân
và vì dân” của Chủ tịch nước Trần Đức Lương đăng trên Tạp chí Cộng sản số 1/
2002 có đoạn viết: Nhà nước pháp quyền, nói một cách khác là hệ thống các tư
tưởng, quan điểm đề cao pháp luật, pháp chế trong tổ chức, hoạt động của bộ
máy nhà nước và trong đời sống xã hội. Nhà nước pháp quyền là nhà nước quản

lý xã hội theo pháp luật và đề cao quyền con người, quyền công dân.
Theo GS -TSKH Đào Trí Úc thì: Khi nói đến nhà nước pháp quyền là nói đến
một phương thức tổ chức quyền lực nhà nước. Ở đó pháp luật là cơ sở cho việc
tổ chức tốt nhất quyền lực nhà nước. (Hội thảo: "Những vấn đề lý luận cơ bản
về Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân ở Việt Nam" tổ chức
tại Hà Nội ngày 30, 31/ 8/ 2002).
Như vậy, lý luận về nhà nước pháp quyền là hệ thống các quan điểm, tư
tưởng rất phức tạp, phong phú và có nhiều cách tiếp cận khác nhau: Tiếp cận
nhà nước pháp quyền dưới giác độ tư tưởng, lý luận, bàn về các quan điểm, quan
niệm về nhà nước pháp quyền. Lý luận về Nhà nước pháp quyền và Nhà nước

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 6/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

pháp quyền XHCN đang còn là vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong chương
trình khoa học và công nghệ cấp Nhà nước KX - 04.
Khái niệm Nhà nước pháp quyền có nhiều cách tiếp cận khác nhau, nhưng
chung quy lại Nhà nước pháp quyền là khái niệm bao hàm những nội dung rất
phong phú, chứa đựng những đặc trưng, những mặt cơ bản, ghi nhận một trạng
thái phát triển, một trình độ phát triển của Nhà nước và tiến bộ xã hội. Tựu
chung các ý kiến thường lấy các dấu hiệu đặc trưng để xác định nội hàm của
khái niệm nhà nước pháp quyền, như: tính tối cao của Luật, sự phân công quyền
lực, dân chủ và bảo đảm quyền con người, trách nhiệm qua lại giữa nhà nước và
công dân; tính độc lập của nền tư pháp... Theo đó: Nhà nước pháp quyền hiểu
chung nhất là Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở pháp luật, trong
đó mọi chủ thể kể cả nhà nước đều phải tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật - một

hệ thống pháp luật có tính phổ biến cao (đề cao tính tối cao của Hiến pháp và
luật), phù hợp với ý chí, thể hiện đầy đủ những giá trị cao cả nhất của xã hội,
của con người.
1.2. Đặc trưng và các giá trị cơ bản của Nhà nước pháp quyền.
a. Các đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền gồm:
- Nhà nước pháp quyền là nhà nước đảm bảo tính tối cao của pháp luật,
trong đó pháp luật là ý chí chung của nhân dân. Tính tối cao của pháp luật thể
hiện trên hai phương diện:
Thứ nhất: Đảm bảo sự thống trị của pháp luật trong các lĩnh vực của đời
sống xã hội. Là nhà nước có hệ thống pháp luật hoàn thiện, trong đó đề cao vai
trò của Hiến pháp và các đạo luật.
Thứ hai: Tính bắt buộc của pháp luật đối với bản thân nhà nước, các tổ
chức xã hội và mọi công dân. Pháp luật là tiêu chuẩn, là căn cứ cho mọi hoạt
động của nhà nước và xã hội. Nhà nước trong thiết chế của nhà nước pháp
quyền là nhà nước tuân thủ pháp luật, mặc dù nhà nước là người ban hành ra
pháp luật đó.

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 7/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

- Nhà nước pháp quyền là nhà nước thực hiện và bảo vệ được các quyền
tự do, dân chủ của công dân. Nhà nước pháp quyền không chỉ công nhận và
tuyên bố các quyền tự do của công dân mà còn phải bảo đảm thực hiện và bảo
vệ các quyền đó khi chúng bị xâm hại. Tự do của một người là được làm những
gì mà pháp luật không cấm trong khuôn khổ pháp luật, không xâm phạm đến tự
do của người khác, pháp luật chỉ cấm những gì có hại cho xã hội.

- Nhà nước pháp quyền là nhà nước đảm bảo trách nhiệm lẫn nhau giữa
nhà nước và công dân; quyền của công dân là trách nhiệm của nhà nước và
ngược lại quyền của nhà nước là trách nhiệm của công dân. Nhà nước phải chịu
trách nhiệm trước công dân về mọi hoạt động của mình còn công dân phải thực
hiện nghĩa vụ của mình đối với nhà nước và chịu trách nhiệm về những hành vi
vi phạm pháp luật của mình.
- Nhà nước pháp quyền là nhà nước phải có hình thức tổ chức quyền lực
nhà nước thích hợp và có cơ chế hữu hiệu giám sát sự tuân thủ pháp luật, xử lý
vi phạm pháp luật, đảm bảo cho pháp luật được thực hiện, chống chuyên quyền,
lạm quyền.
Xét trong cả chiều dài lịch sử của sự phát triển tư tưởng về nhà nước pháp
quyền cho thấy những đặc trưng của nhà nước pháp quyền thể hiện những tư
tưởng, quan niệm tiến bộ trong quá trình tìm tòi hình thức tổ chức, hoạt động
của quyền lực công cộng trong một “xã hội công dân” thay thế “xã hội thần
dân”.
b. Giá trị cơ bản của Nhà nước pháp quyền cần kế thừa và phát huy.
- Nhà nước pháp quyền đề cao pháp luật và các giá trị của pháp luật.
Khẳng định, đề cao pháp luật là công cụ hữu hiệu để tổ chức quản lý nhà nước,
quản lý xã hội. Pháp luật trong nhà nước pháp quyền phải là ý chí chung của
nhân dân.
- Nhà nước pháp quyền đảm bảo tính tối cao của Hiến pháp và các Luật.
Đảm bảo cơ sở cho một nền pháp chế vững chắc, ổn định.

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 8/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

- Khẳng định tính pháp quyền của các thể chế nhà nước; tính bị ràng buộc
bởi pháp luật về thẩm quyền, quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan nhà
nước; Yêu cầu kiểm soát về quyền lực, đảm bảo sự giám sát đối với quá trình sử
dụng quyền lực nhà nước. Nhà nước pháp quyền đảm bảo tính pháp lý của
quyền lực nhà nước, sự ràng buộc bởi pháp luật về tổ chức và hoạt động của các
cơ quan công quyền. Khẳng định và duy trì sự điều chỉnh của pháp luật đối với
tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước, đội ngũ công chức nhà nước. Coi nhà
nước là tổ chức công quyền chịu sự ràng buộc của pháp luật và quản lý xã hội
thống nhất bằng pháp luật; chống lại sự chuyên quyền, độc đoán và sự tuỳ tiện
của bộ máy nhà nước.
- Nhà nước pháp quyền khẳng định các giá trị của công lý, đề cao vai trò
của Toà án và các cơ quan tư pháp. Nhà nước pháp quyền đảm bảo tính độc lập
của cơ quan tư pháp. Đảm bảo mọi vi phạm pháp luật đều bị phát hiện xử lý
bình đẳng trước pháp luật.
- Thừa nhận công dân là chủ thể của “xã hội công dân”; công dân là đối
tượng phục vụ của nhà nước, nhà nước có trách nhiệm với công dân, đảm bảo tự
do của mỗi công dân trong khuôn khổ không xâm hại đến lợi ích của người khác
và lợi ích xã hội. Nhà nước pháp quyền đảm bảo quyền con người và các quyền
lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân. Khẳng định nhà nước là công cụ
thực hiện quyền làm chủ của nhân dân.
2. Tính tất yếu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Trong quá trình lãnh đạo nhân dân thực hiện đường lối đổi mới mọi mặt
đời sống xã hội, Đảng ta đặc biệt quan tâm vấn đề xây dựng Nhà nước.
Chủ nghĩa Mác – Lênin khẳng định, Nhà nước luôn luôn là vấn đề cơ bản
của mọi cuộc cách mạng. Nhà nước XHCN là một nhà nước kiểu mới, khác hẳn
về chất so với các kiểu nhà nước đã có trong lịch sử.
Lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định : "Nước ta là một
nước dân chủ, bao nhiêu lợi ích là vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều là của dân,
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 9/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ương đều do dân cử". Cương lĩnh Đảng
Cộng sản Việt Nam năm 1991 và Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam năm 1992 đều khẳng định : "Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân
dân". Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX
nhấn mạnh nhiệm vụ đẩy mạnh cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước,
phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế, trong đó nhiệm vụ cốt lõi là xây dựng
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Ý tưởng xây dựng một Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân đã
được thể hiện trong nhiều văn kiện của Đảng ta từ hồi còn hoạt động bí mật; sau
Cách mạng Tháng Tám thành công, ý tưởng này đã được khẳng định ngay trong
Hiến pháp năm 1946 và tiếp theo được thể hiện ngày càng rõ nét hơn phù hợp
với từng giai đoạn cách mạng trong các bản Hiến pháp 1959, 1980.
Trong suốt tiến trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, vấn đề chính quyền và
việc xây dựng, hoàn thiện một nhà nước kiểu mới, nhà nước dân chủ ở Việt Nam
luôn luôn là mối quan tâm hàng đầu, một nhiệm vụ trọng tâm của Đảng.
Từ khi tiến hành công cuộc đổi mới, xây dựng nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN, Đảng ta đã đặc biệt coi trọng việc cải cách bộ máy nhà nước, xây
dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật phù hợp với điều kiện mới.
Chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN là sự khẳng định và
thừa nhận NNPQ là một tất yếu lịch sử; nó không chỉ là sản phẩm riêng của
CNTB, mà là tinh hoa, sản phẩm trí tuệ của xã hội loài người, của nền văn minh
nhân loại.
Quá trình đổi mới tư duy và hình thành quan điểm, tư tưởng về Nhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân gắn liền

với quá trình hoạch định và thực hiện đường lối đổi mới đất nước, xuất phát từ
những tiền đề kinh tế - xã hội và những ảnh hưởng, tác động của xu thế hội nhập
kinh tế quốc tế.
Sau hơn hai năm đổi mới, việc hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN
Việt Nam bên cạnh những thành tựu nền tảng bước đầu như: đã từng bước phát
triển hệ thống quan điểm, nguyên tắc xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCNVN; phát huy dân chủ; cải cách bộ máy nhà nước; đổi mới phương thức
lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, thì còn tồn tại nhiều yếu kém, hạn chế:
tình trạng tham những, quan liêu, bộ máy cồng kềnh, chưa thật sự trong sạch,
vững mạnh; quản lý nhà nước chưa ngang tầm đòi hỏi của thời kỳ đổi
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 10/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

mới...Chính vì vậy, trong giai đoạn hiện nay đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn
thiện Nhà nước pháp quyền XHCN VN là một nhiệm vụ cấp bách và tất yếu
nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc đẩy mạnh CNH - HĐH trong thời gian tới,
đồng thời để khắc phục những yếu kém, tồn tại nêu trên.
3. Những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền XHCN Việt
Nam.
Dựa trên các Văn kiện của Đảng cộng sản Việt nam và Hiến pháp nước
cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt nam, có thể khái quát những đặc trưng cơ bản
thuộc nội hàm khái niệm nhà nước pháp quyền XHCN Việt nam như sau:
- Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là nhà nước phải có hệ thống
pháp luật đồng bộ, hoàn chỉnh, chất lượng cao thể hiện được ý chí, lợi ích và
nguyện vọng của nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, phù hợp với hiện thực
khách quan, thúc đẩy tiến bộ xã hội, trong đó Hiến pháp và các đạo luật phải giữ

vị trí tối cao. Các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội, cán bộ, công chức nhà
nước và mọi thành viên trong xã hội phải tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành
pháp luật.
- Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là nhà nước bảo đảm tất cả
quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Nhân dân thực hiện quyền lực của mình
thông qua hình thức dân chủ đại diện (qua cơ quan nhà nước do mình bầu ra) và
hình thức dân chủ trực tiếp.
- Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thực hiện được quản lý xã hội
bằng pháp luật, tăng cường được pháp chế trong xã hội, xử lý nghiêm minh mọi
vi phạm pháp luật, bảo đảm thực hiện và bảo vệ được các quyền tự do và lợi ích
chính đáng, hợp pháp của công dân, chịu trách nhiệm trước công dân về mọi
hoạt động của mình.
- Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là nhà nước tổ chức theo
nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giưã
các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền: lập pháp, hành pháp, tư
pháp, nhằm hạn chế sự lộng quyền, lạm quyền, xâm hại tới lợi ích hợp pháp của
công dân từ phía Nhà nước.
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 11/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

- Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là Nhà nước do Đảng cộng sản
Việt nam lãnh đạo. Đây là đặc điểm đặc trưng, cơ bản, rất quan trọng mang tính
lý luận và đã được kiểm chứng bằng thực tế lịch sử của cách mạng Việt Nam.
Với những đặc trưng nêu trên, nhà nước pháp quyền của chế độ ta thể
hiện những tư tưởng quan điểm tích cực, tiến bộ, phản ánh ước mơ và khát vọng
của nhân dân đối với công lý, tự do, bình đẳng trong một xã hội còn giai cấp.

Trong điều kiện đổi mới hiện nay, chúng ta đặt vấn đề đẩy mạnh cải cách
tổ chức và hoạt động của nhà nước theo định hướng xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam, thực chất là tiếp thu những quan điểm tích cực, tiến bộ
và khoa học về nhà nước pháp quyền nhằm xây dựng nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam thực sự là nhà nước của dân, do dân và vì dân, dựa trên khối
đoàn kết dân tộc mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân - nông dân - trí
thức do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Đó là, Nhà nước đảm bảo tất cả
quyền lực thuộc về nhân dân, nhà nước là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền
lực nhân dân, quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp
giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp,
tư pháp.
Đó là, Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, tăng cường pháp chế, xử
lý nghiêm minh, kịp thời mọi vi phạm pháp luật nhằm thực hiện và bảo vệ được
các quyền tự do dân chủ và lợi ích hợp pháp của nhân dân, ngăn ngừa sự tuỳ tiện
từ phía cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức nhà nước, ngăn ngừa hiện tượng
dân chủ cực đoan, vô kỷ luật, kỷ cương, bảo đảm hiệu lực và hiệu quả hoạt động
của nhà nước.
Đó là, Nhà nước mà mọi cơ quan nhà nước, các tổ chức, kể cả tổ chức
Đảng, cán bộ, công chức đều phải hoạt động theo pháp luật, tuân thủ pháp luật,
chịu trách nhiệm trước nhân dân về các hoạt động của mình. Mọi công dân đều
có nghĩa vụ chấp hành Hiến pháp và pháp luật.

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 12/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

Chương 2

GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ NƯỚC PHÁP
QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHỊ
QUYẾT ĐẠI HỘI XI CỦA ĐẢNG
2.1. Khái quát về thực trạng xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam
Đánh giá đúng về thực trạng xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt
Nam là vấn đề không đơn giản. Tuy nhiên những kết quả không thể phủ nhận
được phải kể đến đó là kết quả trong nhận thức đặt nền tảng cho hành động; kết
quả trong phát triển nghiên cứu lý luận về xây dựng nhà nước pháp quyền và
những kết quả đạt được bước đầu trong thực tiễn của quá trình xây dựng nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
2.1.1. Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam - bước đổi mới
quan trọng trong nhận thức và hành động của Đảng và Nhà nước ta.
Trong tình hình mới của cách mạng Việt nam, Đảng và nhà nước ta đã sáng suốt
khẳng định nhiệm vụ cốt lõi của cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước,
phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế là xây dựng nhà nước pháp quyền
XHCN của dân, do dân, vì dân. Nói cách khác việc xây dựng nhà nước pháp
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 13/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

quyền XHCN Việt nam là một tất yếu khách quan. Nhận thức này được coi là
một thắng lợi của quá trình đổi mới trong tiến trình xây dựng nhà nước XHCN ở
nước ta.
Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX khẳng định: Xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam là cách thức cơ bản để phát huy quyền làm
chủ của nhân dân, bảo đảm mọi quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; nhà

nước pháp quyền XHCN Việt nam là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền lực
nhân dân. Hiến pháp 1992 khẳng định: Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam là nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân
dân.
Trong thực tế, qua hơn mười lăm năm đổi mới, thực tiễn đã chứng minh
quá trình cải cách tổ chức, hoạt động của nhà nước theo định hướng xây dựng
Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là hoàn toàn đúng đắn. Đây phải được
coi là thành công quan trọng đầu tiên của thực trạng xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN ở nước ta.
2.1.2. Quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam gắn
liền với quá trình phát triển lý luận về nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do
dân và vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản.
Ngay từ khi ra đời Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và nay là Nhà
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã là Nhà nước mang bản chất của
nhà nước kiểu mới được xây dựng trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lê nin và tư
tưởng Hồ Chí Minh. Đó là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Tính pháp quyền trong tổ chức, hoạt động của nhà nước đã thể hiện trong nhiều
văn kiện Đảng và thể hiện ngày càng rõ nét hơn phù hợp với từng giai đoạn cách
mạng trong các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980. Bản chất này của nhà nước
tiếp tục được khẳng định trong các Cương lĩnh, các văn kiện của Đảng trong
thời kỳ đổi mới, được thể chế hoá rõ trong Hiến pháp 1992 và Nghị quyết sửa
đổi bổ sung Hiến pháp 1992.

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 14/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

Xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam đòi hỏi phải dựa trên hệ thống
lý luận phù hợp với chính điều kiện hoàn cảnh của Việt Nam.
Tư tưởng về xây dựng Nhà nước pháp quyền trong các văn kiện của Đảng
cộng sản Việt Nam, trong các bản Hiến pháp thể hiện quá trình nhận thức ngày
càng đúng đắn, đầy đủ, cụ thể và toàn diện hơn của Đảng, Nhà nước ta về tư
tưởng nhà nước pháp quyền trong lịch sử nhân loại cũng như vấn đề xây dựng
Nà nước pháp quyền XHCN Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản ở
nước ta hiện nay. Những nhận thức cơ bản này là một đảm bảo quan trọng cho
quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đạt được kết quả
thắng lợi.
Ngay từ lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh trên cơ sở kế thừa và vận
dụng sáng tạo học thuyết Mác - Lênin vào điều kiện hoàn cảnh nước ta. Tư
tưởng của Người về Nhà nước pháp quyền là một bộ phận quan trọng trong kho
tàng lý luận của Đảng ta. Trước hết pháp quyền được người sử dụng là khẩu
hiệu để đấu tranh chống áp bức và chế độ phong kiến, thực dân, đế quốc. Trong
bài viết "Yêu sách của dân An nam", Người từng đưa ra yêu cầu: "Phải thay chế
độ ra sắc lệnh bằng chế độ ra các đạo luật". Người nhấn mạnh: "Trăm điều phải
có thần linh pháp quyền". Xuất phát từ tư tưởng trên, khi xây dựng Nhà nước
dân chủ nhân dân, Người đã khẳng định: Nhà nước ta là một nhà nước dân chủ,
bao nhiêu lợi ích là vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều là của dân, chính quyền từ
xã đến Chính phủ trung ương đều do dân cử. Tư tưởng về xây dựng nhà nước
kiểu mới của dân, do dân và vì dân ngày càng được thể hiện rõ nét trong các văn
kiện của Đảng cộng sản Việt nam, trong các bản Hiến pháp qua các thời kỳ. Tuy
nhiên, xét về thời điểm sử dụng thuật ngữ, lần đầu tiên Văn kiện của Đảng sử
dụng thuật ngữ “Nhà nước pháp quyền” là Văn kiện Hội nghị đại biểu toàn quốc
giữa nhiệm kỳ khoá VII. Tại phần thứ 2 về “Những nhiệm vụ chủ yếu trong thời
gian tới” của Văn kiện hội nghị này đã nêu nhiệm vụ thứ 7 là “Xây dựng Nhà
nước pháp quyền Việt nam của dân, do dân và vì dân” . Đó là nhà nước của dân,
do dân và vì dân, quản lý mội mặt của đời sống xã hội bằng pháp luật, đưa đất
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 15/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhà nước pháp quyền XHCN
được xây dựng trên cở sở tăng cường, mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân, lấy
liên minh giữa giai cấp công nhân với nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng
do Đảng lãnh đạo.
Văn kiện Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương khoá VII (1/
1995) đã nêu ra 5 quan điểm cơ bản cần nắm vững trong quá trình xây dựng
kiện toàn nhà nước; một trong 5 quan điểm là xây dựng Nhà nước pháp quyền
Việt Nam là nhà nước XHCN của dân, do dân, vì dân, lấy liên minh giai cấp
công nhân với gia cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng do Đảng cộng
sản lãnh đạo. Gắn xây dựng nhà nước pháp quyền với tăng cường pháp chế
XHCN; quản lý xã hội bằng pháp luật đồng thời coi trọng giáo dục đạo đức
XHCN.
Văn kiện đại hội lần thứ VIII tiếp tục nhắc lại 5 quan điểm và các nhiệm
vụ xây dựng, kiện toàn bộ máy nhà nước. Tại Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 ban
chấp hành TƯ khoá VIII về “phát huy quyền làm chủ của nhân dân tiếp tục xây
dựng Nhà nước Cộng hoà XHCN Việt Nam trong sạch, vững mạnh” khi đánh
giá đã nêu nhận xét đầu tiên là: đã từng bước phát triển hệ thống quan điểm,
nguyên tắc cơ bản về xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì
dân. Mặt khác khi phân tích nguyên nhân yếu kém trong xây dựng nhà nước,
Nghị quyết chỉ rõ: việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong điều kiện
chuyển đổi nền kinh tế là nhiệm vụ mới mẻ, hiểu biết của chúng ta còn ít, có
nhiều việc phải vừa làm vừa tìm tòi rút kinh nghiệm.
Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX khẳng định: Nhà nước ta là
công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là nhà nước pháp

quyền của dân, do dân, vì dân. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập
pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Mọi cơ quan
nhà nước, các tổ chức, cán bộ, công chức, mọi công dân đều có nghĩa vụ chấp
hành Hiến pháp và pháp luật. Mặt khác Văn kiện cũng xác định: Xây dựng Nhà
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 16/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

nước pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản là nhiệm vụ số
một, nhiệm vụ bao trùm, chi phối các nhiệm vụ khác trong nội dung phần thứ IX
về “đẩy mạnh cải cách tổ chức, hoạt động của Nhà nước...”.
Như vậy, Văn kiện Đại hội IX của Đảng tiếp tục khẳng định rõ xây dựng
Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là vấn đề tất yếu trong thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, đồng thời đúc kết tư tưởng về nhà nước pháp
quyền trong quá trình nhận thức, vận dụng và bổ sung vào thực tiễn xây dựng
nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.
2.2. Một số kết quả đạt được trong xây dựng Nhà nước pháp quyền ở
Việt Nam trong thực tiễn.
2.2.1. Về xây dựng, củng cố, cải cách, hoàn thiện tổ chức và hoạt động
của Nhà nước.
a. Đánh giá chung.
Thời gian qua trên cơ sở phân tích sâu sắc thực trạng của bộ máy nhà
nước ta và yêu cầu của tình hình mới Đảng và Nhà nước đã đưa ra những kết
luận quan trọng, vạch ra những quan điểm chỉ đạo và những giải pháp nhằm xây
dựng kiện toàn bộ máy nhà nước Cộng hoà XHCN Việt Nam, đáp ứng yêu cầu
xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Qua đó kết quả đạt nổi bật

được thể hiện như:
Tiếp tục phát huy cao độ bản chất dân chủ của nhà nước, tạo điều kiện cho
nhân dân lao động thực hiện ngày càng tốt hơn quyền làm chủ của mình thông
qua các hình thức dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp, tham gia tích cực vào
xây dựng và bảo vệ nhà nước, kiểm tra giám sát hoạt động của nhà nước, cán
bộ, công chức nhà nước.
Kiện toàn một bước bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn, trong sạch,
vững mạnh hoạt động có hiệu lực và hiệu quả; nâng cao trách nhiệm của cán bộ,
công chức nhà nước trước nhân dân. Các thể chế hành chính nhà nước và tổ
chức hành chính nhà nước đều được tăng cường, nền hành chính nhà nước đang

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 17/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

đổi mới theo xu hướng dân chủ, trong sạch, vững mạnh, từng bước hiện đại hoá.
Đảm bảo và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước.
b. Các kết quả lớn cụ thể.
Các kết quả lớn cụ thể đạt được của quá trình xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam trong thời gian qua gồm:
Đổi mới và nâng cao một bước chất lượng hoạt động của Quốc hội (các
kỳ họp Quốc hội, chất lượng và hoạt động của đại biểu Quốc hội, vị thế của
Quốc hội trong bộ máy nhà nước và trong đòi sống xã hội). Quốc hội đang thực
sự là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, có khả năng thực hiện tốt nhất quyền
lập pháp, quyền quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước và quyền
giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của bộ máy nhà nước.
Củng cố, kiến toàn hội đồng nhân dân các cấp làm đúng chức năng, nhiệm

vụ theo luật định.
Cải cách một bước nền hành chính nhà nước, trước hết đã tập trung cải
cách thủ tục hành chính, từng bước cải cách thể chế hành chính trên các lĩnh vực
phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
trong điều kiện hội nhập quốc tế; xây dựng một hệ thống hành chính thông suốt,
rõ về chức năng, nhiệm vụ, tinh giản gọn nhẹ (đổi mới chức năng, nhiệm vụ của
Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ, uỷ ban nhân dân các cấp).
Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có đủ phẩm chất và năng lực hoàn
thành nhiệm vụ được giao. Việc quản lý, sử dụng, được đổi mới một bước theo
các quy định của pháp luật về cán bộ công chức. Coi trọng gắn kết hợp chế độ
trách nhiệm, khen thưỏng và kỷ luật. Cải cách một bước chế độ tiền lương để
nâng cao đời sống. Quan tâm đầu tư cho cán bộ cấp cơ sở.
Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan tư pháp đảm bảo dân chủ,
khách quan, minh bạch, chống và giảm bớt oan, sai. Củng cố đồng bộ hệ thống
cơ quan toà án, viện kiểm sát,điều tra, thi hành án, bổ trợ tư pháp.

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 18/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

Tiến hành kiên quyết thường xuyên công tác đấu tranh chống tham nhũng,
quan liêu, xử lý nghiêm những người vi phạm đồng thời tăng cường công tác
tuyên truyền, giáo dục pháp luật, củng cố kỷ luật trong nội bộ cơ quan nhà nước.
2.2.2. Về xây dựng, đổi mới hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức
thực hiện pháp luật.
Trong thời gian qua, công tác xây dựng pháp luật được quan tâm hơn, cơ
chế xây dựng pháp luật được đổi mới, do đó hệ thống pháp luật đã có những đổi

mới quan trọng phù hợp với sự thay đổi cơ chế kinh tế, với tình hình và nhiệm
vụ mới của thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế.
Hiến pháp được sửa đổi thích ứng với đòi hỏi của tình hình. Các văn bản
luật được quan tâm ban hành để điều chỉnh cho hầu hết các lĩnh vực của đời
sống xã hội. Hệ thống pháp luật phát triển khá cân đối, điều chỉnh cho các lĩnh
vực: tổ chức, hoạt động của nhà nước (Luật Hiến pháp, Luật tổ chức Quốc hội,
Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Toà án, Viện kiểm sát...); trong thực hiện
nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc; trong lĩnh vực kinh doanh (Luật Doanh nghiệp, Luật
đầu tư, Luật kinh doanh bảo hiểm...); trong bảo vệ quyền của công dân và các
chủ thể...
Hoạt động tuyên truyền giáo dục pháp luật được tăng cường. Nhà nước đã
dần thực sự dựa vào pháp luật để quản lý nhà nước và quản lý xã hội.
2.2.3. Những tồn tại cần khắc phục trong quá trình xây dựng Nhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam.
Tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước vẫn còn bộc lộ nhiều khuyết
điểm, yếu kém: tổ chức còn cồng kềnh, nhiều tầng, nhiều nấc, chồng chéo về
chức năng, nhiệm vụ, thảm quyền; tiêu chuẩn cán bộ, công chức nhà nước chưa
được xác định rõ; hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước chưa
cao.
Hoạt động lập pháp đang đứng trước yêu cầu to lớn về hoàn thiện hệ
thống pháp luật cũng như yêu cầu mới mẻ, phức tạp của việc điều chỉnh pháp
luật nên đã bộc lộ một số bất cập trong thiết kế hoàn thiện tổng thể hệ thống
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 19/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

pháp luật và trong xác định thứ tự ưu tiên cần thiết của từng văn bản pháp luật

cũng như nâng cao tính khả thi và tính hiệu lực của văn bản pháp luật.
Hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước còn bộc lộ không ít những nhược
điểm, nhiều mặt còn chưa theo kịp và đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới.
Tổ chức hành chính chưa thông suốt, còn hạn chế trong việc xử lý mối quan hệ
ngang, thậm chí còn hiện tượng cục bộ, bản vị. Chế độ phân cấp trách nhiệm
còn thiếu rành mạch. Thẩm quyền cá nhân chưa được quy định rõ. Phong cách
làm việc trước dân của cán bộ, công chức còn là vấn đề bức xúc.
Về lĩnh vực tư pháp, tổ chức và hoạt động còn nhiều bất cập, sai sót.
Hệ thống pháp luật còn cần tiếp tục đổi mới mạnh và sâu sắc hơn nữa. Nhiệm vụ
cấp bách hàng đầu trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền đang đặt ra là
quyết tâm đổi mới hệ thống pháp luật, hoàn thiện hệ thống pháp luật và thực thi
pháp luật nghiêm minh.
2.3. Giai pháp xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam theo định hướng nghị quyết Đại hội XI của Đảng
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước luôn được xác định là vấn đề quan
trọng trong tiến trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam của Đảng ta. Đặc biệt từ khi
tiến hành sự nghiệp đổi mới (năm 1986), Đảng đã có nhiều nghị quyết đặt vấn
đề về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
IX của Đảng (năm 2001) chính thức xác định rõ quan điểm xây dựng Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng. Quan điểm này tiếp tục
được khẳng định tại Báo cáo chính trị của hai kỳ đại hội đại biểu toàn quốc của
Đảng tiếp theo (Đại hội X năm 2006, Đại hội XI năm 2011).
Kiểm điểm 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội X, nhìn lại 10 năm thực
hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 – 2010, trong phần về xây dựng
Nhà nước, Báo cáo chính trị tại Đại hội XI khẳng định "Việc xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa được đẩy mạnh, hiệu lực và hiệu quả
quản lý được nâng lên."[1] Theo đó, cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước tiếp tục
được kiện toàn, điều chỉnh sắp xếp lại cho phù hợp hơn, trong đó có cả việc
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 20/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

mạnh dạn từng bước thực hiện thí điểm thận trọng cách thức tổ chức bộ máy nhà
nước ở một số địa phương theo hướng phù hợp, tinh gọn hơn. Đồng thời Báo
cáo chính trị tại Đại hội XI cũng thừa nhận những hạn chế, tồn tại trong xây
dựng Nhà nước: "Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chưa
theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế và quản lý đất nước."[2] Theo đó cả ba vấn
đề thể chế pháp lý, tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ, công chức còn những
điểm yếu kém, làm hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước chưa cao,
nhất là tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí vẫn còn nghiêm trọng.
Trên cơ sở kiểm điểm những thành tựu và những hạn chế, tồn tại kể trên,
Báo cáo chính trị tại Đại hội XI đưa ra bốn điểm về đẩy mạnh xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Một là, nâng cao nhận thức về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa.
Nguyên tắc và quan điểm xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam đã được đề cập trong nhiều nghị quyết của Đảng, nhất là Báo
cáo chính trị tại Đại Hội IX, Đại hội X của Đảng. Mặc dù vậy chưa hẳn nội dung
của các nguyên tắc, quan điểm đó đã được hiểu và nhận thức một cách đầy đủ
trong cán bộ, đảng viên và nhân dân, đồng thời có những điểm về các nguyên
tắc, quan điểm đó khi triển khai thực hiện cũng cần được tiếp tục nhận thức cho
rõ thêm. Vì vậy cần thiết phải nâng cao nhận thức các nguyên tắc và quan điểm
về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Trong Báo cáo chính trị tại Đại hội XI yêu cầu nhận thức về Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa cần thấy rõ đó phải thực sự là Nhà nước của nhân
dân, do nhân dân, vì nhân dân; là Nhà nước do Đảng lãnh đạo; đó là Nhà nước
có năng lực quản lý, điều hành tốt bằng pháp luật và tôn trọng pháp luật, thực

hiện được đầy đủ các chức năng kinh tế cũng như xã hội và giải quyết đúng đắn
mối quan hệ giữa Nhà nước với nhân dân, với các tổ chức; qua đó bảo đảm tính
hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động của Nhà nước, bảo đảm phục vụ lợi ích nhân

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 21/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

dân, bảo vệ được lợi ích quốc gia, dân tộc cũng như thực hiện tốt các cam kết
quốc tế.
Nhận thức về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với điều kiện nước
ta hiện tại cần phải sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992 cho phù hợp với tình hình
mới.
Hai là, tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước.
Qua nhiều kỳ đại hội Đảng và nhiều hội nghị trung ương, định hướng xây
dựng Nhà nước pháp quyền ngày càng rõ về lý luận và thực tiễn. Từ đó tổ chức
và hoạt động của cả bộ máy nhà nước nói chung, từng hệ thống cơ quan nhà
nước nói riêng đã từng bước được kiện toàn, đổi mới phù hợp hơn, hoạt động
hướng tới hiệu lực, hiệu quả cao hơn, nhưng vẫn còn nhiều bất cập, yếu kém. Vì
vậy, tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước ta là điều hết sức
cần thiết.
Báo cáo chính trị tại Đại hội XI của Đảng xác định rõ hướng đổi mới
trong tổ chức và hoạt động của tất cả các hệ thống cơ quan trong bộ máy nhà
nước:
Đối với Quốc hội, hoàn thiện cơ chế bầu cử để bảo đảm Quốc hội thực sự
là cơ quan đại biểu của nhân dân, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân,
hướng tới hoạt động có hiệu quả, nhất là nâng cao chất lượng công tác xây dựng

pháp luật và thực hiện tốt chức năng giám sát của Quốc hội, bảo đảm đúng quy
định Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân cả nước, cơ quan
quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan duy nhất thực hiện quyền lập pháp và
thực hiện chức năng giám sát tối cao của Nhà nước.
Đối với chế định Chủ tịch nước cần xác định rõ hơn quyền hạn và trách
nhiệm thể hiện vai trò nguyên thủ quốc gia cũng như mối quan hệ của Chủ tịch
nước với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Đối với Chính phủ hướng đến xây dựng nền hành chính thống nhất, thông
suốt, trong sạch, vững mạnh, được tổ chưc tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu
quả. Đặc biệt là sắp xếp các cơ quan hành chính nhà nước theo hướng quản lý đa
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 22/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

ngành, đa lĩnh vực, đồng thời đẩy mạnh công cuộc cải cách hành chính nhà
nước, nhất là cải cách thủ tục hành chính hwongs đến một nền hành chính gọn
nhj, tiện lợi, phù hợp với cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đối với các cơ quan tư pháp bảo đảm sự trong sạch, tính vững mạnh, hướng đến
bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người ngày càng được đầy đủ.
Đẩy mạnh cải cách tư pháp, lấy hoạt động xét xử của toà án làm trọng tâm, coi
trọng đổi mới và kiện toàn các tổ chức bổ trợ tư pháp; gắn nâng cao trình độ
chuyên môn với đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ cán bộ tư pháp và bổ trợ tư
pháp.
Đối với chính quyền địa phương một mặt phân cấp nhiều hơn quyền tự chủ, tự
chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương, đồng thời nghiên cứu phân biệt
sự khác nhau về tổ chức, thẩm quyền của chính quyền các khu vực đô thị, nông
thôn, hải đảo.

Ba là, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực
đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.
Dù đội ngũ cán bộ, công chức thời gian qua có nhiều đổi mới, nhất là chất
lượng chuyên môn nghiệp vụ ngày càng được nâng cao, nhưng vẫn chưa đáp
ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới; vì vậy chú trọng xây dựng đội
ngũ này về phẩm chất, năng lực là điều hết sức quan trọng, trong đó chú trọng cả
về bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức lẫn năng lực chỉ đạo, điều hành, quản
lý; gắn chính sách đãi ngộ với chế độ kỷ luật một cách rõ ràng; nghiên cứu, thực
hiện nhất thể hoá một số chức vụ lãnh đạo trong cơ quan Đảng và Nhà nước.
Bốn là, tích cực thực hành tiết kiệm, phòng ngừa và kiên quyết chống
tham nhũng, lãng phí.
Báo cáo chính trị tại Đại hội XI khẳng định "Phòng và chống tham
nhũng, lãng phí, thực hành tiết kiệm là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu
dài."[3] (3) Đây là nhiệm vụ của toàn hệ thống chính trị, mà trước hết là người
đứng đầu các cơ quan, đơn vị, tổ chức. Trong đó cần phải tuyên truyền và nâng
cao trên thực tế vai trò của các cơ quan đại diện, của các tổ chức đoàn thể quần
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 23/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

chúng nhân dân và của hệ thống các phương tiện thông tin đại chúng trong công
cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX,X,XI.
2. Văn kiện Hội nghị lần thứ tám, Ban chấp hành Trung ương khoá VII.
3. Văn kiện Hội nghị lần thứ ba, Ban chấp hành Trung ương khoá VIII.

4. Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy, Ban chấp hành Trung ương khoá VIII.
HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 24/24


Chuyên đề Lý luận về Nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng NNPQ XHCN ở VN

5. Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992.
6. Giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật. Trường Đại học Luật Hà
Nội.
7. Giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật. Khoa Luật Đại học quốc gia
Hà Nội.
8. Chương trình cải cách hành chính của Chính phủ giai đoạn 2001 2010.
9. Tạp chí Cộng sản. Số 1 - 2002.

MỤC LỤC

HVTH: Lê Đức Thọ - K25.TRI.ĐN

Trang 25/24