Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ
----------------------

TRỊNH THỊ TÂM

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ
PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM
TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX
(LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Lịch sử

Người hướng dẫn khoa học

ThS. NGUYỄN THỊ QUÝ

HÀ NỘI, 2017


LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo ThS.Nguyễn Thị
Quý, người đã chỉ bảo, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi
để em hoàn thành khóa luận này.
Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các thầy cô giáo khoa Lịch sử,
trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, những người đã truyền cho em những bài học,
những kĩ năng, kiến thức, cũng như những kinh nghiệm quý báu và tạo mọi điều
kiện cho em hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Xin gửi cảm ơn đến Thư viện trường
Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm
Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, các thầy cô giáo và toàn thể
các em học sinh trường THPT Đông Anh, trường THPT Thanh Chương I, trường

THPT Nguyễn Cảnh Chân đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong
thời gian em làm khóa luận.
Cuối cùng em xin trân trọng cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn quan tâm, động
viên và giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành khóa luận.
Hà Nội, ngày tháng năm 2017
Sinh viên thực hiện

Trịnh Thị Tâm


LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan đề tài “Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt
Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn)” là công trình
nghiên cứu của riêng tôi. Các nguồn tư liệu được dùng trong khóa luận tốt nghiệp là
chính xác, những trích dẫn là trung thực. Vì vậy tôi xin chịu trách nhiệm cuối cùng
về kết quả của khóa luận!
Hà Nội, ngày tháng năm 2017
Sinh viên thực hiện

Trịnh Thị Tâm


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài .......................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu ...................................................................................... 3
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................... 8
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................... 8
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 9

6. Đóng góp của khóa luận ............................................................................... 9
7. Bố cục của khóa luận ................................................................................. 10
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY
HỌCTHEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN
GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) .................................. 11
1.1. Những vấn đề lí luận liên quan đến dạy học chủ đề .................................. 11
1.1.1.Một số khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu .............................. 11
1.1.2. Các bước tổ chức dạy học theo chủ đề .............................................. 14
1.1.3. Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề ........................................... 17
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài nghiên cứu (Những vấn đề liên quan đến
thực hiện dạy học theo chủ đề) ....................................................................... 21
1.2.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục THPT ............................. 21
1.2.2. Đặc điểm học sinh THPT.................................................................. 23
1.2.3. Một số định hướng vận dụng PPDH theo chủ đề trong môn LS ở
trường THPT............................................................................................. 24
1.2.4. Đặc trưng của kiến thức lịch sử, dạy học Lịch sử............................... 26
1.2.5. Thực trạng DHLS theo chủ đề ở trường THPT .................................. 29
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................ 34


Chương 2. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT
NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH
CHUẨN) ................................................................................................................... 36
2.1. Chương trình, sách giáo khoa môn lịch sử cấp THPT ............................... 36
2.1.1. Ưu điểm ........................................................................................... 36
2.1.2. Hạn chế: .......................................................................................... 37
2.1.3. Phân tích chương trình sách giáo khoa phần lịch sử Việt Nam từ
thế kỉ X đến giữa thế XIX ........................................................................... 38
2.2 Thiết kế chủ đề ........................................................................................ 43
2.2.1. Yêu cầu thiết kế chủ đề ..................................................................... 43

2.2.2. Đề xuất các chủ đề ........................................................................... 46
2.3. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 78
2.3.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................... 78
2.3.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ............................................. 78
2.3.3. Tiến trình thực nghiệm ..................................................................... 79
2.3.4. Kết quả thực nghiệm ........................................................................ 80
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................ 87
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 90
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

CT

: Chương Trình

KLTN

: Khóa luận tốt nghiệp

PPDH

: Phương pháp dạy học

SGK

: Sách giáo khoa

THCS

: Trung học cơ sở

THPT

: Trung học phổ thông

GDPT

: Giáo dục phổ thông


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Bảng so sánh những kĩ năng học sinh được rèn luyện sau giờ học
lớp thực nghiệm (10A3) và lớp đối chứng (10A4) (Tỷ lệ %) ................. 84
Bảng 2.2: Bảng thống kê điểm kiểm tra của học sinh lớp đối chứng (10A4) và
lớp thực nghiệm (10A3) .......................................................................... 85
Hình 2.1: Biểu đồ thể hiện mức độ yêu thích của học sinh đối với giờ họcở lớp
thực nghiệm (10A3) và lớp đối chứng (10A4) (Tỷ lệ %)....................... 82
Hình 2.2: Biểu đồ so sánh kết quả bài kiểm tra của hai lớp lớp thực nghiệm
(10A3) và lớp đối chứng (10A4) (Tỷ lệ %) ............................................. 86

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Bước sang thế kỉ XXI quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu
rộng, thực chất cạnh tranh giữa các quốc gia hiện nay là cạnh tranh về chất lượng
nguồn nhân lực. Chính vì vậy, đổi mới giáo dục đang là một xu thế tất yếu mang tính
toàn cầu. Nước nào không đổi mới, hoặc cải cách giáo dục không thành công, nước
đó sẽ mất khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế và sẽ bị tụt hậu xa hơn. Nhiều
quốc gia đã và đang tiến hành cải cách để hướng tới một nền giáo dục hiện đại. Giáo
dục Việt Nam cũng cần có sự đổi mới mạnh mẽ để nước ta có thể tự tin hội nhập.
Một yêu cầu cấp thiết đối với sự nghiệp giáo dục là phải đổi mới mục tiêu, nội dung,
phương pháp dạy học. Từ phương pháp dạy học truyền thống mang tính thụ động đã
và đang được thay thế bằng phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển mọi năng
lực sáng tạo của HS. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công
việc chuyển từ phương pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học,
cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; dạy
học cần hướng vào việc tổ chức cho học sinh học tập trong hoạt động và bằng hoạt
động tự giác, tích cực và sáng tạo, được thực hiện độc lập trong hoạt động và bằng
hoạt động. Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/6/2014 Ban hành Chương trình hành
động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013
Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều
kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, riêng đối với
bậc trung học phổ thông mục tiêu đào tạo là: “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất,
hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định
hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng
giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ
năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự
học, khuyến khích học tập suốt đời”.

1


Chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 sẽ được đổi mới theo tiếp cận
năng lực trên cơ sở dạy học tích hợp đơn môn, liên môn, xuyên môn trong lĩnh vực
khoa học tự nhiên, khoa học xã hội – nhân văn, khoa học – công nghệ. Sự kết hợp
đó dựa trên nguyên lí “Tích hợp là phương thức hình thành nhân cách phát triển
toàn diện” và phát triển năng lực là nguyên tắc xuyên xuốt chương trình giáo dục
phổ thông sau năm 2015. Năng lực chỉ có thể hình thành và phát triển ở học sinh
thông qua tổ chức dạy học bằng các hoạt động. Hoạt động xét về phương diện logic
khoa học là một tổ hợp các thành phần kiến thức, kĩ năng của nhiều khoa học. Các
kiến thức khoa học từ các môn học khác nhau phải được lựa chọn theo nguyên tắc
hướng vào làm sáng tỏ một vấn đề nào đó có giá trị như một tiêu đề cốt lõi. Việc lựa
chọn thành phần nội dung và phương pháp tổ chức học sinh lĩnh hội, vận dụng nội
dung đó được định hướng bởi các chủ đề có phạm vi khái quát ở các cấp độ khác
nhau. Giá trị tích hợp hay phạm vi tích hợp tăng dần từ các chủ đề trong một phân
môn, trong một môn học (khoa học chuyên ngành), trong một lĩnh vực (khoa học tự
nhiên, khoa học xã hội – nhân văn…).
Dạy học theo chủ đề là một trong những xu thế dạy học hiện đại. Hiện nay,
nhiều nước trên thế giới đã thực hiện dạy học theo chủ đề đối với các môn học
trong nhà trường phổ thông và đã đem lại hiệu quả nhất định, thí dụ như Australia,
Anh, Hoa Kì, Canada, Pháp, Đức, Nhật Bản, Ấn độ, Singapo, CHLB Đức... Với
bối cảnh hội nhập quốc tế.
Việc xây dựng chủ đề và tổ chức dạy học theo chủ đề sẽ giúp người học
nắm chắc kiến thức và rèn kĩ năng tổng hợp, xử lý thông tin, đặc biệt là kĩ năng
hệ thống hóa, kĩ năng phát hiện vấn đề, kĩ năng phân tích tổng hợp. Với cách khai
thác chủ đề là đơn vị nội dung cơ bản để tổ chức dạy học vừa tránh được dạy
những kiến thức, sự kiện, hiện tượng một cách rời rạc vừa là phương thức phát
triển năng lực người học.

Lịch sử là một trong những môn học có vai trong quan trọng trong nhà trường
phổ thông, đặc biệt là trong giáo dục và hình thành phẩm chất, nhân cách cho người
học. Dạy học LS ở trường phổ thông không chỉ trang bị cho HS những kiếnthức cơ

2


bản về LS thế giới và dân tộc, mà qua đó còn hình thành cho các em những tư
tưởng tình cảm đúng đắn: giáo dục lòng yêu nước, trung thànhvới dân tộc, với cách
mạng… phát huy những truyền thống tốt đẹp của cha ông ta để lại, noi gương người
xưa để hành động trong ngày hôm nay, hăng say học tập tìm tòi học hỏi để chung
tay xây dựng đất nước. Hiện nay, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng
cao chất lượng dạy học, đã và đang được thực hiện mạnh mẽ trong các nhà trường
phổ thông nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Do vậy, chất lượng giáo dục môn học còn
thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của xã hội.
Với mong muốn nâng cao chất lượng, hiệu quả bài học trong dạy học lịch sử
nói chung và dạy học phần lịch sử Việt nam trong chương trình lớp 10, tôi chọn đề
tài nghiên cứu “TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT
NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH
CHUẨN)”.
2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Tài liệu nước ngoài
M.T. Ogơrôtnhicôp trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục Matxcơva, Tổ
tư liệu trường ĐHSP Hà Nội I, 1986), nhấn mạnh quan điểm đòi hỏi việc tổ chức
bài học phù hợp với hứng thú của trẻ em nhưng cần: “giải thích những tài liệu
nghiên cứu bằng những môn học khác nhau xung quanh môn học đó” [11;43]
N.U. Savin trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục Hà Nội, 1983) nêu rõ:
Nền học vấn phổ thông phản ánh đầy đủ và chính xác nhất tri thức khoa học và thực
tiễn của nhân loại và nó thực sự là toàn diện. “Ở đó đã kết hợp một cách hữu cơ các
4 tri thức về tự nhiên, xã hội và tư duy con người đã đạt được sự hài hòa giữa học

vấn về nhân văn và về tự nhiên…” [14;99].
Tài liệu giáo dục lịch sử tác giả N.G.Đai - ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học
lịch sử như thế nào” đã nêu ý nghĩa của việc sử dụng các nguồn tư liệu: phải sử
dụng không ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn
vẻ…Ông viết:“Toàn bộ công tác dạy học sẽ vô cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu môn
học trên cơ sở tất cả các nguồn tư liệu hiện nay” [13;13]. Đai- ri còn nhấn mạnh:

3


“Thầy giáo bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa học lịch sử và của các
khoa học giáo dục...phải biết tất cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống
chính trị xã hội và văn hóa” [13;13].
Khi trình bày về sự phát triển của khoa học LS, N.A. E- Rô- Phê- Ép đã đề cập
đến nhiều vấn đề về LS xã hội, về văn hóa, tư tưởng, triết học, về nhiều lĩnh vực
chuyên môn của khoa học lân cận, “họ hàng” với khoa học lịch sử. Trong cuốn
“Lịch sử là gì” ông khẳng định: “Không có một bộ môn khoa học nào có thể phát
triển một cách đơn độc” [12;147]. Tác giả nêu rõ mối quan hệ giữa LS với các khoa
học nghiên cứu xã hội khác nhau, như xã hội học, dân tộc học, tâm lí xã hội…rất
chặt chẽ.“Sở dĩ các ngành khoa học này xích gần nhau vì chúng cùng nghiên cứu
một đối tượng như nhau”[12;147].
2.2. Tài liệu trong nước
2.2.1. Sách chuyên khảo PPDHLS
Trong nhiều cuốn sách, các nhà nghiên cứu đã đề cập đến dạy học tích hợp,
liên môn, dạy học theo chủ đề và vai trò, ý nghĩa to lớn của những PPDH đó trong
quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay.
Thứ nhất đó là cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử”(2002)
trong cuốn này TS. Nguyễn Anh Dũng trong bài viết “Tích hợp kiến thức các bộ
môn khoa học xã hội trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” đã đề cập đến một
số vấn đề về tích hợp, chủ yếu là các kiến thức bộ môn khoa học xã hội như Địa lý,

Văn học, GDCD trong dạy học lịch sử. Mặc dù mới chỉ đề cập một cách khái quát
về xu hướng tích hợp liên môn trong dạy học Lịch sử mà chưa đề cập đến tích hợp
lịch sử theo chủ đề cụ thể nhưng bài viết đã nhấn mạnh được xu hướng tích hợp
ngày càng phổ biến ở trong nước cũng như trên thế giới và hiệu quả to lớn đạt được
khi dạy học tích hợp.
Trong Tập bài giảng “Chương trình, phương pháp dạy học Lịch sử” (2011)
của khoa Sư phạm, trường Đại học Giáo dục đã nêu lên khái niệm chung về dạy học
tích hợp, ưu điểm của dạy học tích hợp cũng như và nhấn mạnh việc vận dụng tích
hợp trong môn Lịch sử, từ đó đặt ra nhiệm vụ của giáo viên và học sinh. Theo đó,

4


các bài học trong môn Lịch sử có thể được tích hợp lại thành các chủ đề, chuyên đề
vì giữa các chương, các bài, các phần có mối quan hệ chặt chẽ giúp cho học sinh
hình thành kiến thức một cách có hệ thống. Cũng như có thể tích hợp liên môn giữa
môn học Lịch sử với các môn học khác làm cho kiến thức các môn học bổ sung cho
nhau, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn các sự kiện đã học.
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử tập I” do Phan Ngọc Liên
chủ biên (2010) có đề cập đến dạy học tích hợp cũng đã nhấn mạnh đến dạy học
tích hợp liên môn. Việc dạy học tích hợp liên môn đòi hỏi giáo viên Lịch sử không
chỉ có kiến thức vững chắc về bộ môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương
trình các môn học được giảng dạy ở trường phổ thông, trước hết là Văn học, Địa lí,
GDCD. Học sinh có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập theo hướng tích
hợp vì ở đây các em huy động những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự
kiện. Các em được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức cao hơn và biết
vận dụng thông minh trong học tập. Tuy không đề cập nhiều theo hướng tích hợp
chủ đề nhưng tài liệu đã tập trung phân tích rõ ý nghĩa của dạy học tích hợp trong
xu thế phát triển chung của giáo dục hiện nay đặc biệt là nhấn mạnh sự tích hợp liên
môn giữa các môn học. Phương pháp dạy học Lịch sử theo chủ đề tạo cho giáo viên

có thể linh hoạt trong quá trình giảng dạy, học sinh học được nhiều và chủ động tìm
tòi, chiếm lĩnh kiến thức. Hơn nữa khi học theo chủ đề sẽ giúp học sinh ôn tập có hệ
thống và dễ dàng ghi nhớ kiến thức.
Trong cuốn “Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông – Một số vấn đề
lý luận và thực tiễn” (2012), TS. Hoàng Thanh Tú đã nêu lên việc căn cứ vào trình
độ học sinh, loại bài ôn tập trong chương trình, mục tiêu bài học cần đạt để lựa
chọn, cấu trúc nội dung ôn tập phù hợp với hình thức tổ chức và phương pháp tiến
hành. Nội dung ôn tập có thể được cấu trúc theo các chủ đề khái quát, so sánh các
sự kiện trong mối quan hệ đồng đại, lịch đại, hay cũng có thể cấu trúc theo chủ đề
tương ứng với các nội dung chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, kháng chiến. Dạy và
học Lịch sử theo các chủ đề, chuyên đề không chỉ tạo tư duy logic cho học sinh,
tăng khả năng hiểu bài mà còn giúp quá trình ôn tập hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó

5


học sinh được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức độ cao và biết vận
dụng sáng tạo trong học tập.
2.2.2. Tạp chí, báo cáo nghiên cứu về dạy học theo chủ đề
PGS.TS. Nghiêm Đình Vỳ trong báo cáo tham luận “Một số suy nghĩ ban đầu
về định hướng xây dựng chương trình và SGK môn Lịch sử ở trường phổ thông sau
2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt
Nam đã chỉ rõ: “Hiện nay môn Lịch sử ở THPT đang được học theo chương trình
đồng tâm với THCS, nhưng mức độ chưa được tốt. Chúng tôi đề nghị không nên
học lặp lại mà nên áp dụng dạy theo chủ đề cả về lịch sử thế giới và lịch sử Việt
Nam. Nói như vậy không có nghĩa là môn Lịch sử là môn tự chọn, mà như trên tôi
đã đề nghị phải là môn cơ bản, bắt buộc. Nhưng vẫn nên theo xu thế là trong nội bộ
môn Lịch sử có những chủ đề bắt buộc và có cả chủ đề tự chọn”. Nhìn nhận từ thực
trạng dạy và học môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay thì yêu cầu đổi mới là
vấn đề cấp thiết. Việc tổ chức dạy học lịch sử theo chủ đề là một trong những

hướng đi phù hợp và đúng đắn với thực tế giáo dục, đáp ứng được yêu cầu đổi mới
trong giáo dục của nước ta hiện nay. Đây cũng là xu thế phát triển chung mà nhiều
nước trên thế giới đã và đang thực hiện với nhiều những thành tựu to lớn, như Hà
Lan, Australia…
Trong bài viết“Nhìn nhận lại chương trình, SGK Lịch sử hiện hành và một số
vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng chương trình, SGK sau năm 2015”của Ts.
Nguyễn Xuân Trường tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường
phổ thông Việt Nam đã đề xuất ở cấp THPT, nội dung kiến thức lịch sử không lặp
lại tiến trình như THCS, mà được thiết kế thành các chủ đề. Tuy nhiên, phải đảm
bảo tính toàn diện giữa các chủ đề về chiến tranh với chủ đề về kinh tế, văn hóa.
Như vậy, có thể thấy dạy học theo chủ đề là một trong những định hướng được
nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý giáo dục đưa ra tại hội thảo và đây là một trong
những hướng đi đúng đắn, phù hợp với thực trạng dạy và học Lịch sử ở nước ta
hiện nay góp phần xây dựng chương trình SGK mới sau năm 2015.

6


Ngoài ra, vấn đề trên cũng được một số luận án tiến sĩ, luận văn cao học đề
cập tới như: Phạm Văn Thiêm “Sử dụng kiến thức Văn học, Địa lí, Chính trị trong
giờ học lịch sử ở trường PTTH theo nguyên tắc liên môn” tác giả đã kết luận: “Dạy
học theo nguyên tắc liên môn là một trong những biện pháp nâng cao hiệu quả giờ
học trên lớp, từng bước nâng cao chất lượng học tập của học sinh, đáp ứng được
những yêu cầu cách mạng nước ta trong giai đoạn mới” [16;63]. Hay tác giả Trần
Viết Thụ trong “Giảng dạy những nội dung văn hóa trong khóa trình lịch sử dân
tộc ở trường PTTH”, Luận án Tiến sĩ (1997). Trong công trình nghiên cứu của Bùi
Thị Hương Mơ với đề tài : “Xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề Lịch sử Việt
Nam từ 1919 đến 1954 chươngtrình THPT chuyên” (Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại
học Sư phạm, 10/2013). Trong công trình này tác giả cũng đã nghiên cứu sâu về dạy
học theo chủ đề môn Lịch sử và tác giả cũng đã đưa ra được một số chủ đề cơ bản

dạy học phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919-1954 trong các trường THPT
chuyên. Trong khóa luận “Phương pháp dạy học các chủ đề trong phần lịch sử
ViệtNam lớp 11, chương trình chuẩn” (Khóa luận tốt nghiệp năm 2012, Trường ĐH
Giáo dục, ĐHQGHN), tác giả Trương Thị Hòa cũng đã khẳng định vai trò, ý nghĩa
của phương pháp dạy học theo chủ đề đặc biệt là vận dụng trong dạy học lịch sử ở
các trường THPT theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Đồng
thời tác giả cũng đã đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề trong dạy học
lịch sử ở lớp 11, chương trình chuẩn.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu ở trên đã trình bày những nội dung cơ
bản về dạy học tích hợp, dạy học theo chủ đề và nhấn mạnh vận dụng dạy học tích
hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử, nhiệm vụ của giáo viên và học sinh cũng như
những ưu điểm của dạy học theo chủ đề. Khẳng định dạy học theo chủ đề là một xu
hướng chung của nhiều nước trên thế giới và là xu thế tất yếu trong quá trình đổi
mới ở nước ta. Tuy nhiên, các tài liệu trên chưa đi sâu vào việc xây dựng các chủ đề
tích hợp trong phần Lịch sử Việt Nam lớp 10, vận dụng các phương pháp dạy học
phù hợp các chủ đề Lịch sử.Trên cơ sở đó, bài khóa luận sẽ đi sâu vào trình bày cơ
sở lí luận, thực tiễn của dạy học Lịch sử theo chủ đề, đề xuất một số chủ đề và

7


phương pháp dạy học các chủ đề đó trong chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10
THPT phần lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX, chương
trình chuẩn
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu lí luận, thực tiễn dạy học theo chủ đề ở trường THPT để khẳng định
vai trò, ý nghĩa của việc dạy học theo chủ đề trong dạy học bộ môn Lịch sử nói chung
và trong dạy học phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX nói riêng.
Đề xuất xây dựng nội dung các chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến

giữa thế kỉ XIX và đề xuất PPDH theo chủ đề đã đề xuất theo định hướng phát triển
năng lực HS.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên khóa luận cần thực hiện những
nhiệm vụ cơ bản sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học theo chủ đề, xác định cơ sở lí luận của
việc tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy hoc Lịch sử ở trường THPT.
- Nghiên cứu chương trình SGK Lịch sử lớp 10, phần lịch sử Việt Nam để đề
xuất các chủ đề.
- Tìm hiểu thực trạng dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường
THPT.
- Đề xuất hệ thống các chủ đề và xây dựng một chủ đề cụ thể phần lịch sử Việt
Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX.
- Thực nghiệm bài dạy cụ thể ở trường THPT và đánh giá hiệu quả của việc tổ
chức dạy học theo chủ đề trong DHLS.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu:
- Quy trình DHLS theo chủ đề ở trường THPT.
- Hoạt động dạy học theo chủ đề trong môn lịch sử ở trường THPT phần lịch
sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX.

8


Phạm vi nghiên cứu:
- Nghiên cứu quy trình thiết kế xây dựng chủ đề trong môn lịch sử lớp 10 THPT.
- Về nội dung: Dạy học tích hợp các chủ đề trong môn Lịch sử và vận dụng
trong chương trình môn Lịch sử lớp 10 THPT (Chương trình chuẩn) phần lịch sử
Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX.
- Về địa bàn khảo sát: Các trường THPT Đông Anh, THPT Thanh Chương I,

THPT Nguyễn Cảnh Chân.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu các tài liệu về lí luận dạy
học Lịch sử nói chung và lý luận dạy học nói riêng, SGK Lịch sử 10 cơ bản, các tài
liệu về các Vương triều trong lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX…để
tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài.
- Phương pháp điều tra thực tiễn.
- Sử dụng phiếu điều tra để đánh giá chất lượng dạy và học của hình thức dạy
học theo chủ đề.
- Xin ý kiến đánh giá của GV phổ thông về kết quả dạy và học của hình thức
dạy học theo chủ đề thông qua giáo án.
- Phương pháp thống kê toán học: Sau khi tiến hành điều tra khảo sát tại các
trường THPT và tiến hành thực nghiệm tại trường THPT, sẽ tiến hành xử lí số liệu
để làm nổi bật thực trạng dạy học tích hợp, dạy học theo chủ đề tại các trường
THPT, cũng như những hiệu quả đạt được của việc vận dụng PPDH này trong dạy
học Lịch sử.
- Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm điều tra và thực nghiệm
sư phạm ở trường THPT.
6. Đóng góp của khóa luận
- Ý nghĩa lí luận:
 Khẳng định vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo chủ đề đặc biệt
là vận dụng trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát huy tính tích
cực, chủ động của học sinh.

9


 Đề xuất quy trình xây dựng và tổ chức thực hiện các chủ đề trong dạy học
Lịch sử ở trường THPT.
- Ý nghĩa thực tiễn: Xây dựng được một số chủ đề cụ thể thuộc nội dung lịch

sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX, Lịch sử lớp 10 chương trình chuẩn.
7. Bố cục của khóa luận
Bố cục: ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần
nội dung gồm 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học theo chủ đề phần
lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn).
Chương 2: Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến
giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn).

10


Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC
THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA
THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)
1.1. Những vấn đề lí luận liên quan đến dạy học chủ đề
1.1.1.Một số khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu
Khái niệm chủ đề
Có nhiều quan niệm khác nhau về chủ đề:
- Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: Chủ đề là vấn đề chủ yếu được đặt ra
trong tác phẩm, toát lên từ nội dung và theo một hướng tư tưởng nhất định. Chủ đề
gắn bó với đề tài, nói lên cách tiếp cận, khai thác và khám phá vấn đề trong phạm vi
cuộc sống của đề tài đó.
- Theo từ điển tiếng Việt, chủ đề là nội dung chủ yếu, nổi bật được đề cập đến.
- Theo từ điển tiếng Anh: Chủ đề là mục tiêu chính của một nội dung chẳng
hạn như một cuốn sách, bài nói chuyện, hay triển lãm nghệ thuật, hay một cuộc thảo
luận.
- Theo tìm hiểu từ các tư liệu nghiên cứu có nhiều quan niệm khác nhau về
khái niệm "chủ đề" như:

 Chủ đề là vấn đề chính, vấn đề chủ yếu mang tính khái quát về một hiện
tượng nào đó trong đời sống tự nhiên và xã hội, đó là điểm nhấn gây ấn tượng nhất.
 Chủ đề là sự thể hiện sự thống nhất hữu cơ giữa hiện thực khách quan và tư
tưởng chủ quan của con người.
 Chủ đề luôn được xây dựng từ một đề tài nhất định, tuy chủ đề gắn bó với
đề tài nhưng nhiều khi nó vượt qua những giới hạn của những đề tài cụ thể mà nêu
lên những vấn đề khái quát, rộng lớn hơn xuất phát từ những gợi ý của những hiện
tượng tự nhiên và xã hội thông qua cách nhìn cụ thể.
Như vậy, mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về chủ đề nhưng các quan
điểm trên đều có điểm chung là "sự thống nhất hữu cơ giữa hiện thực khách quan

11


và tư tưởng chủ quan của con người" hay "sự thống nhất giữa những hiện tượng tự
nhiên và xã hội thông qua cách nhìn cụ thể". Theo đó, ta có thể đưa ra cách hiểu
chung nhất, ngắn gọn nhất về chủ đề như sau:
- Chủ đề là vấn đề chủ yếu, trung tâm, là phương diện chính yếu của hiện thực
khách quan trong các mối liên hệ nhiều chiều của nó với các hiện tượng tự nhiên, xã
hội.
- Trong lĩnh vực giáo dục, chủ đề là một đơn vị nội dung kiến thức tương đối
trọn vẹn mà khi học xong chủ đề người học có thể vận dụng kiến thức đã học được
để giải quyết một vấn đề thực tiễn hoặc giải quyết một vấn đề trong bối cảnh mới và
giá trị của chủ đề phụ thuộc vào mức độ phạm vi mà chủ đề phản ánh.
- Yêu cầu về nội dung của chủ đề là phải chứa đựng những nội dung tri thức
mang tính phổ biến, điển hình đồng thời phải có khả năng mở ra và kết hợpvới
những lĩnh vực hay các chủ đề khác. Mỗi chủ đề sau khi học xong phải đảm bảo có
thể giải quyết và xử lí được độc lập một lĩnh vực của đời sống đặt ra, nhưng đồng
thời lại phải có khả năng kết nối với những chủ đề tiếp theo để phát triển lên một
bước mới, một cấp cao hơn.

Trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông, chủ đề lịch sử được hiểu là những
vấn đề nổi bật, quan trọng rút ra từ các giai đoạn (thời kì) lịch sử hay từ hệ thống
các sự kiện, hiện tượng lịch sử có quan hệ mật thiết với nhau.
Khi thiết kế các chủ đề lịch sử, giáo viên cần phải nắm rõ đặc trưng cơ bản của
bộ môn Lịch sử, của kiến thức lịch sử, cần xem xét nét đặc trưng của các sự kiện,
hiện tượng trong hệ thống kiến thức để vừa thấy được nét đặc trưng của mỗi sự
kiện, hiện tượng lịch sử, vừa thấy được cái chung, thống nhất với các sự kiện, hiện
tượng lịch sử khác, qua đó thể hiện được tính liên tục, tính phát triển và tính kế
thừa, phát triển của lịch sử.
Dạy học theo chủ đề
Dạy học theo chủ đề (Themes based learning), là quá trình tổ chức cho học
sinh tiếp cận, khai thác, khám phá vấn đề học tập để lĩnh hội và vận dụng kiến thức
vào giải quyết tình huống nhận thức hay thực tiễn.

12


Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện
đại, ở đó GV không dạy học chỉ bằng tổ chức học sinh tiếp thu kiến thức rời rạc mà
chủ yếu là hướng dẫn HS tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức, kĩ năng ở
phạm vi rộng vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn, hoặc ý nghĩa khái
quát nguyên lí khoa học.
Dạy học theo chủ đề là mô hình mới cho hoạt động lớp học thay thế cho lớp học
truyền thống đặc trưng bởi những bài học với chủ đề rời rạc, đơn lẻ. Dạy học theo
chủ đề chú trọng những nội dung học tập có tính tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh
vực, hướng vào nội dung tích hợp gắn với thực tiễn và các tư tưởng có tính khái quát.
Theo mô hình này, HS có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải quyết
những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức của các môn
học khác nhau, thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức. Việc học thực sự có giá
trị với người học vì nó gắn với thực tế và rèn luyện kĩ năng hoạt động và kĩ năng

sống. HS được tạo cơ hội thể hiện kiến thức lĩnh hội được và đánh giá việc học tập
và giao tiếp của bản thân. Thông qua cách tiếp cận dạy học theo chủ đề, GV là
người hướng dẫn, đồng hành và làm cho quá trình học tập trở nên dễ dàng hơn. Học
sinh tích cực, chủ động và hứng thú hơn trong quá trình lĩnh hội tri thức và thực
hành giải quyết vấn đề.
Dạy học theo chủ đề không chỉ giúp học sinh vận dụng kiến thức vào giải
quyết vấn đề, mà hơn thế nữa, dạy học theo chủ đề hướng tới phát triển tư duy bậc
cao thể hiện ở việc yêu cầu HS trả lời những câu hỏi có mức độ khái quát nhất định,
mà để trả lời được những câu hỏi đó kiến thức phải được tổ chức sao cho thuận lợi
cho quá trình học tập. Việc cấu trúc hóa nội dung học theo chủ đề có thể dẫn đến sự
xóa bỏ ranh giới giữa các môn học được biên soạn như hiện nay.
Dạy học theo chủ đề tăng cường tích hợp kiến thức liên môn, đa môn hay
xuyên môn làm cho kiến thức (các khái niệm) có mối liên hệ mạng lưới nhiều chiều,
đan bện vào nhau là sự tích hợp ở mức độ cao những kiến thức được học với các
ứng dụng kĩ thuật và đời sống thực tiễn làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp
dẫn hơn.

13


Dạy học theo chủ đề ở cấp Phổ thông trung học là sự tăng cường sự tích hợp
kiến thức (các khái niệm) có mối liên hệ mạng lưới nhiều chiều, là sự tích hợp vào
nội dung học những ứng dụng kĩ thuật và đời sống thông dụng làm cho nội dung học
có ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn, đó là “thổi hơi thở” của cuộc sống ngày hôm nay vào
những kiến thức cổ điển, nâng cao chất lượng “cuộc sống thật” trong các bài học.
Dạy học theo chủ đề ở cấp THPT là sự cố gắng tăng cường tích hợp kiến thức,
làm cho kiến thức có mối liên hệ mạng lưới nhiều chiều; là sự tích hợp vào nội dung
những ứng dụng kĩ thuật và đời sống thông dụng làm cho nội dung học có ý nghĩa
hơn, hấp dẫn hơn.
Theo một số quan điểm, dạy học theo chủ đề thuộc nội dung dạy học chứ

không phải là một phương pháp dạy học nhưng chính nó lại tác động trở lại làm
thay đổi rất nhiều đến việc lựa chọn phương pháp nào là phù hợp, hoặc cải biến các
phương pháp sao cho phù hợp với nó. Do vậy, khi tổ chức dạy học Lịch sử theo chủ
đề cần lựa chọn các phương pháp dạy học phù hợp với nội dung và hình thức tổ
chức bài học nhằm tạo động lực, hứng thú cho người học.
1.1.2. Các bước tổ chức dạy học theo chủ đề
* Thiết kế chủ đề lịch sử
Bước 1: Xác định vấn đề cần giải quyết trong dạy học chủ đề sẽ xây dựng.
Bước 2: Lựa chọn nội dung từ các bài học trong sách giáo khoa hiện hành của
một môn học hoặc các môn học có liên quan để xây dựng nội dung bài học.
Bước 3: Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình hiện
hành; dự kiến các hoạt động học sẽ tổ chức cho học sinhđể xác định các năng lực và
phẩm chất chủ yếu có thể góp phần hình thành/phát triển trong bài học.
Bước 4: Xác định và mô tả mức độ yêu cầu (nhận biết, thông hiểu, vận dụng,
vận dụng cao) của mỗi loại câu hỏi/bài tập có thể sử dụng để kiểm tra, đánh giá
năng lực và phẩm chất của học sinh trong dạy học.
Bước 5: Biên soạn các câu hỏi/bài tập cụ thể theo các mức độ yêu cầu đã mô
tả ở bước 4 để sử dụng trong quá trình tổ chức các hoạt động dạy học và kiểm tra,
đánh giá, luyện tập theo chủ đề bài học.

14


Bước 6: Thiết kế tiến trình dạy học bài học thành các hoạt động học theo tiến
trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cựcđể tổ chức cho học sinh thực hiện ở
trên lớp và ở nhà.
* Thiết kế hoạt động học tập theo chủ đề
Bước 1: Xác định vấn đề cần giải quyết trong bài học.Vấn đề cần giải quyết có
thể là một trong các loại sau:
- Vấn đề tìm kiếm, xây dựng kiến thức mới.

- Vấn đề kiểm nghiệm, ứng dụng kiến thức.
- Vấn đề tìm kiếm, xây dựng, kiểm nghiệm và ứng dụng kiến thức mới.
Căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa của môn học và những ứng
dụng kĩ thuật, hiện tượng, quá trình trong thực tiễn, tổ/nhóm chuyên môn xác định
các nội dung kiến thức liên quan với nhau được thể hiện ở một số bài/tiết hiện hành,
từ đó xây dựng thành một vấn đề chung để tạo thành một chuyên đề dạy học đơn
môn. Trường hợp có những nội dung kiến thức liên quan đến nhiều môn học, lãnh
đạo nhà trường giao cho các tổ chuyên môn liên quan cùng nhau lựa chọn nội dung
để thống nhất xây dựng các chủ đề tích hợp, liên môn.
Tùy nội dung kiến thức; điều kiện thực tế của địa phương, nhà trường; năng
lực của giáo viên và học sinh, có thể xác định một trong các mức độ sau:
Mức 1: Giáo viên đặt vấn đề, nêu cách giải quyết vấn đề. Học sinh thực hiện
cách giải quyết vấn đề theo hướng dẫn của giáo viên. Giáo viên đánh giá kết quả
làm việc của học sinh.
Mức 2: Giáo viên nêu vấn đề, gợi ý để học sinh tìm ra cách giải quyết vấn đề.
Học sinh thực hiện cách giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của giáo viên khi cần.
Giáo viên và học sinh cùng đánh giá.
Mức 3: Giáo viên cung cấp thông tin tạo tình huống có vấn đề. Học sinh phát
hiện và xác định vấn đề nảy sinh, tự đề xuất các giả thuyết, giải pháp và lựa chọn
giải pháp. Học sinh thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề. Giáo viên và học sinh
cùng đánh giá.

15


Mức 4: Học sinh tự lực phát hiện vấn đề nảy sinh trong hoàn cảnh của mình
hoặc cộng đồng, lựa chọn vấn đề cần giải quyết. Học sinh giải quyết vấn đề, tự đánh
giá chất lượng, hiệu quả, có ý kiến bổ sung của giáo viên khi kết thúc.
b) Bước 2: Xây dựng nội dung chủ đề bài học
Căn cứ vào tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực được sử

dụng để tổ chức hoạt động học cho học sinh, từ tình huống xuất phát đã xây dựng,
dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể tiếp theo tương ứng với các hoạt động học của
học sinh, từ đó xác định các nội dung cần thiết để cấu thành chủ đề bài học. Lựa
chọn các nội dung của chủ đề từ các bài/tiết trong sách giáo khoa của một môn học
hoặc/và các môn học có liên quan để xây dựng chuyên đề dạy học. Thông thường,
các bài học thuộc cùng một chủ đề trong sách giáo khoa hiện hành được đặt gần
nhau, trong cùng một chương, gồm: các bài học lí thuyết mới; bài học luyện tập; bài
học thực hành; bài ôn tập, củng cố.
c) Bước 3: Xác định mục tiêu bài học
Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình hiện hành và các
hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức cho học sinh theo phương pháp dạy học tích cực,
từ đó xác định các năng lực và phẩm chất có thể hình thành cho học sinh trong
chuyên đề sẽ xây dựng.
d) Bước 4: Xác định và mô tả mức độ yêu cầu (nhận biết, thông hiểu, vận
dụng, vận dụng cao) của mỗi loại câu hỏi/bài tập có thể sử dụng để kiểm tra, đánh
giá năng lực và phẩm chất của học sinh trong dạy học.
đ) Bước 5: Biên soạn các câu hỏi/bài tập cụ thể theo các mức độ yêu cầu đã
mô tả để sử dụng trong quá trình tổ chức các hoạt động dạy học và kiểm tra, đánh
giá, luyện tập theo chủ đề đã xây dựng.
e) Bước 6: Thiết kế tiến trình dạy học
Thiết kế tiến trình dạy học chủ đề thành các hoạt động học được tổ chức cho
học sinh có thể thực hiện ở trên lớp và ở nhà, mỗi tiết học trên lớp có thể chỉ thực
hiện một số hoạt động trong tiến trình sư phạm của phương pháp và kĩ thuật dạy
học được sử dụng. Trong chuỗi hoạt động học, đặc biệt quan tâm xây dựng tình
huống xuất phát.

16


Trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học mỗi chuyên đề theo phương pháp

dạy học tích cực, học sinh cần phải được đặt vào các tình huống xuất phát gần gũi
với đời sống, dễ cảm nhận và các em sẽ tham gia giải quyết các tình huống đó.
Trong quá trình tìm hiểu, học sinh phải lập luận, bảo vệ ý kiến của mình, đưa ra tập
thể thảo luận những ý nghĩ và những kết luận cá nhân, từ đó có những hiểu biết mà
nếu chỉ có những hoạt động, thao tác riêng lẻ không đủ tạo nên. Những hoạt động
do giáo viên đề xuất cho học sinh được tổ chức theo tiến trình sư phạm nhằm nâng
cao dần mức độ học tập. Các hoạt động này làm cho các chương trình học tập được
nâng cao lên và dành cho học sinh một phần tự chủ khá lớn. Mục tiêu chính của quá
trình dạy học là giúp học sinh chiếm lĩnh dần dần các khái niệm khoa học và kĩ
thuật, học sinh được thực hành, kèm theo là sự củng cố ngôn ngữ viết và nói.
Những yêu cầu mang tính nguyên tắc nói trên của phương pháp dạy học tích cực là
sự định hướng quan trọng cho việc lựa chọn các chuyên đề dạy học. Như vậy, việc
xây dựng các tình huống xuất phát cần phải đảm bảo một số yêu cầu sau đây:
- Tình huống xuất phát phải gần gũi với đời sống mà học sinh dễ cảm nhận và
đã có ít nhiều những quan niệm ban đầu về chúng.
- Việc xây dựng tình huống xuất phát cần phải chú ý tạo điều kiện cho học
sinh có thể huy động được kiến thức ban đầu để giải quyết, qua đó hình thành mâu
thuẫn nhận thức, giúp học sinh phát hiện được vấn đề, đề xuất được các giải pháp
nhằm giải quyết vấn đề.
- Tiếptheo tình huống xuất phát là các hoạt động học như: đề xuất giải pháp
giải quyết vấn đề; thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề; báo cáo, thảo luận; kết
luận, nhận định, hợp thức hóa kiến thức...
1.1.3. Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề
- Dạy học chủ đề và nhiều mô hình dạy học tích cực khác không được coi học
sinh chưa biết gì trước nội dung bài mới mà trái lại, luôn phải nghĩ rằng học tự tin
và có thể biết nhiều hơn những gì mà giáo viên mong đợi, vì thế dạy học cần cố
gắng tận dụng tối đa kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng có sẵn của học sinh và khuyến
khích khả năng biết nhiều hơn thế của học sinh về một vấn đề mới để giảm tối đa

17

thời gian và sự thụ động của học sinh trong tiếp nhận kiến thức mới, để tăng hiểu
biết lên nhiều lần so với nội dung cần dạy.
- Dạy học theo chủ đề đặt quan tâm chủ yếu đến việc sử dụng kiến thức, hiểu
biết và thực hiện các nhiệm vụ học tập nhắm tới tự lĩnh hội hệ thống kiến thức có sự
tích hợp cao, tinh giản và tính công cụ cao, đồng thời hướng tới nhiều mục tiêu giáo
dục tích cực khác. Trong khi dạy học truyền thống coi trọng việc xây dựng kiến
thức nên chỉ nhắm tới mục tiêu được cho rằng quá trình này có thể mang lại.
- Trong dạy học theo chủ đề, kiến thức mới được học sinh lĩnh hội cùng lúc
với việc giải quyết nhiệm vụ học tập, đó là kiến thức tổ chức theo một tổng thể mới
khác với kiến thức trình bày trong tất cả các nguồn tham khảo.
- Vai trò của giáo viên và học sinh thay đổi cơ bản từ giáo viên là trung tâm
trong mô hình truyền thống sang học sinh là trung tâm (nhiều người hiểu vấn đề này
chưa chuẩn xác: cứ cho học sinh hoạt động là quan tâm đến họ, là họ trở thành trung
tâm, nhưng thực chất trong mô hình truyền thống giáo viên vẫn là người quyết định
tất cả, nhất là chiến lược học tập, mục tiêu cuối cùng…).
Giáo dục Lịch sử là môn học có nhiều ưu thế trong việc giáo dục tư tưởng,
tình cảm, phẩm chất, đạo đức và lối sống cho học sinh. Trên cơ sở cung cấp kiến
thức thực sự khoa học, có hê thống hiện đại, cơ bản phổ thông mà giáo dục cho học
sinh tính tích cực, tự giác, chủ động ứng xử lí tình huống. Thông qua các chủ đề lịch
sử, học sinh hình thành những hiểu biết hệ thống về lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc.
Từ đó hình thành thế giới quan khoa học, có thái độ trân trọng những thành tựu của
nhân loại, tự hào về tryền thống dân tộc và có ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân
tộc. Đồng thời giúp học sinh say mê học tập, tìm hiểu kiến thức lịch sử.
Về kiến thức:
Vận dụng các phương pháp dạy học theo chủ đề lịch sử sau khi hoàn thành
nghiên cứu một giai đoạn, một thời kì hay một một khóa trình của chương trình có
tác dụng thiết thực trong việc củng cố, hoàn thiện tri thức của HS. Do đặc trưng của
khoa học lịch sử mang tính cụ thể, tính thống nhất, tính không lặp lại nên những

kiến thức lịch sử chỉ thường được giảng dạy một lần cho HS và không trình bày lại,

18