BÀI GIẢNG ANTHRAQUINON ĐHYD

ANTHRANOID


ANTHRANOID – Khái niệm chung
Anthranoid thuộc nhóm hydroxyquinon.
Là những sắc tố có màu vàng, vàng cam, đỏ
Có ở động vật, nấm, địa y, thực vật bật cao
O

O

OH

O

OH

OH

Dạng oxy hóa

Dạng khử


ANTHRANOID – Khái niệm chung
Anthraquinon hay anthranoid tồn tại dưới hai dạng:
Dạng glycoside được gọi là anthraglycosid hay anthracenosid
Dạng aglycon là dẫn chất 9,10-anthracendion

7
6

8

5

O

O

O

1



2





3





4

Dạng oxy hóa

9, 10 - anthracendion

OH

Dạng khử



OH

OH






ANTHRANOID – Phân loại
1. Nhóm phẩm nhuộm
- Có 2 nhóm OH kế cận ở vị trí α và β

- Thường có màu đỏ cam đến tía
- Thường dùng để làm phẩm nhuộm

Alizarin

Acid ruberythric

Purpurin

ANTHRANOID – Phân loại
2. Nhóm nhuận tẩy
- Có 2 nhóm OH đính ở vị trí 1,8 và ở vị trí 3 thường là
nhóm thế - CH3, -CH2OH, - CHO hoặc -COOH

- Tên thường gọi oxymethylanthraquinon (OMA)
- Thường được dùng với tác dụng nhuận tẩy

Chrysophanol
Aloe emodin
Rhein

R = CH3
R= CH2OH
R = COOH


ANTHRANOID
Anthraquinon

O

O
+H2
-H2

O
Athraquinon

H

H
Anthron

OH

H

OH

H

H

+H2
-H2

Anthranol

Dihydroanthranol

Dạng khử có tác dụng xổ mạnh nhưng gây đau bụng nên một số
dược liệu phải để 1 năm mới dùng (dạng khử → dạng oxi hóa)


ANTHRANOID – Tính chất
- Màu sắc: Màu vàng, vàng cam, đến đỏ
- Anthraquinon dễ thăng hoa

- Dạng glycosid dễ tan trong nước, dạng tự do (aglycon) tan trong
dung môi hữu cơ kém phân cực (ether, chloroform, benzen…)
- Dẫn chất có α-OH tan trong NaOH, dẫn chất có β-OH tan trong
tính acid yếu hơn

NaOH và Na2CO3

OH

HO

O

HO

O

Tính acid mạnh hơn

OH
OH


ANTHRANOID – Tính chất
Tạo phức với Mg acetat
+ 1,2-dihydroxy cho màu tím

+ 1,4-dihydroxy cho màu đỏ tía
+ 1,6 và 1,8-dihydroxy cho màu đỏ cam

Dẫn chất thuộc nhóm nhuận tẩy: phenolat màu đỏ/ dd kiềm
Dưới UV (365 nm) huznh quang tím hay đỏ nâu


ANTHRANOID – Định tính
Phản ứng Borntrager
Mẫu thử

NaOH hay KOH

Màu đỏ (1,8 di-OH)

loãng

xanh tím (1,2 di-OH)

Cách thực hiện: - Trong ống nghiệm
- Trên bản mỏng
- Trên mô thực vật


ANTHRANOID – Định tính
Phản ứng Borntrager
Dược liệu
+ H2SO4 25 %, t0
+ FeCl3/ H2O2 ( chuyển dạng oxy hóa)
+ Ether, Benzen, DCM…..

Dịch chiết

Ether/Benzen/DCM
+ NaOH 10%

Lớp kiềm có màu đỏ → có anthraquinon


ANTHRANOID – Định tính
Định tính bằng SKLM
Hệ dung môi: Phân tích anthraquinon dạng glycosid
EtOAc – MeOH – H2O (100: 17: 13)
EtOAc – n-propanol- H2O (4: 4: 3)
CHCl3 – MeOH (4:1)

Thuốc thử phát hiện: hơi amoniac
KOH/cồn
Chiết xuất
Chiết glycosid: dùng cồn EtOH hay MeOH, hoặc hỗn hợp cồn- nước

Chiết alycon: Thủy phân bằng acid sau đó chiết bằng ether hoặc CHCl3


Sắc kí đồ định tính dịch chiết các loài Aloe


ANTHRANOID – Tác dụng và công dụng
1. Nhóm 1,2-dihydroanthraquinon
Chủ yếu sử dụng làm chất nhuộm màu
Một số chất thông dụng:
alizarin,

purpurin,

acid ruberythric

acid carminic,

acid kermesic,

acid laccaic A, B, C, D.


ANTHRANOID – Tác dụng và công dụng
2. Nhóm 1,8-dihydroanthraquinon
Dạng anthraglycosid (chủ yếu là β – glycosid)
- không chuyển hóa tại ruột non.
- tại ruột già: thủy phân thành aglycon
- rồi tiếp tục khử hóa → anthron, anthranol (có hoạt tính)
- làm tăng nhu động ruột , tác dụng nhuận tẩy
Dạng aglycon
- bị hấp thu tại ruột non nên không có tác dụng nhuận tẩy


ANTHRANOID – Tác dụng và công dụng
2. Nhóm 1,8-dihydroanthraquinon
-  nhu động cơ trơn (ruột, bàng quang, tử cung…)

- tác dụng chậm (uống: sau 6-10 giờ) nhuận tẩy
-

đẩy sỏi thận, thông mật

-

bài tiết qua phân, nước tiểu…

-

tránh sử dụng lâu dài

-

không dùng cho phụ nữ có thai, cho con bú

-

dùng ngoài có tác dụng trị nấm ngoài da (hắc lào, lang ben):
chrysophanol


MUỒNG TRÂU

Senna alata (Cassia alata)
Phân họ Vang – Caesalpinoidae- họ Đậu
Bộ phận dùng: Lá


MUỒNG TRÂU
Thành phần hóa học

- Trong lá, quả, rễ đều có anthraquinon

- Anthraquinon trong lá: chrysophanol, aloe amodin, rhein, emodin
- Antraquinon trong quả nhiều hơn lá → tác dụng nhuận tẩy mạnh

hơn
Tác dụng công dụng
- Nhân dân ta dùng lá để chữa hắc lào bằng cách giã nát rồi xát vào

nơi bị nấm


HÀ THỦ Ô ĐỎ

Fallopia multiflora (Thunb.) - Polygonum multiforum (Thunb.)
Họ Rau răm - Polygonaceae

Bộ phận dùng: rễ củ


HÀ THỦ Ô ĐỎ
Thành phần hóa học:
- Tanin
- Dẫn chất anthranoid
- Stilben glycoside: rhaponticosid


HÀ THỦ Ô ĐỎ
Công dụng
Y học cổ truyền: Thuốc bổ gan thận, bổ máu dùng cho
- người râu tóc bạc sớm
- đau lưng mỏi gối, di tinh, đại tiện ra máu

- thần kinh suy nhược, sốt rét lâu ngày


HÀ THỦ Ô ĐỎ
Chế biến
Cửu chưng cửu sái với nước đậu đen

Hà thủ ô đã thái + nước đậu đen +rượu, đun cách thủy khi cạn
hết nước, phơi khô (100kg HTO + 10 kg đâu đen + 25 l rượu)
Cách chế nước đậu đen: 10 k đậu đen + 15 l nước, đun 4 tiếng;
thêm tiếp 10 lít nước, đun 3 tiếng. Gộp 2 dịch chiết của 2 lần
Chú ý
Hà thủ ô trắng (Streptocaulon juventas Merr.) – họ Thiên lý
Asclepiadaceae


HÀ THỦ Ô TRẮNG


LÔ HỘI

Hai loài lô hội được sử dụng nhiều Aloe ferox và Aloe vera
Họ Lô hội - Asphodelaceae
Bộ phận dùng: lá, dịch chảy từ lá được cô đặc


LÔ HỘI

Nhựa Lô hội tốt phải tan hoàn toàn
• trong dung dịch amoniac loãng

• trong cồn 60%


LÔ HỘI
Thành phần hóa học

- Trong nhựa thành phần chính là các dẫn chất anthraquinon
+ aloe emodin
+ barbaloin

+ các dẫn chất anthraquinon khác
- Trong phần lá tươi có nhiều polysaccharid
HO

O

OH

CH2OR
HOCH2

O

OH

Aloin A và Aloin B R=H
Aloinosid B R = rha

HO

OH