Pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN THỊ MINH CHÂU

PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN CẤP XÃ
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số: 62.38.01.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Nguyễn Minh Phương

Hà Nội, 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu được sử dụng trong Luận án là trung thực, các tài liệu tham
khảo, trích dẫn có xuất xứ rõ ràng.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của tôi.
Hà Nội, tháng 9 năm 2017
Tác giả

Trần Thị Minh Châu


CHỮ VIẾT TẮT

ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN
CCHC
CP

: Cải cách hành chính
Chính phủ

CQĐP

: Chính quyền địa phương

CHXHCNVN

: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

HĐND

: Hội đồng nhân dân

Luật TCCQĐP

: Luật Tổ chức chính quyền địa phương

MTTQVN

: Mặt Trận tổ quốc Việt Nam

NĐ

: Nghị định

NQ

: Nghị quyết

Nxb

: Nhà xuất bản

SL

: Sắc lệnh

TTg

: Thủ tướng

UBND

: Ủy ban nhân dân

UBHC

: Ủy ban hành chính

UBKCHC

: Ủy ban kháng chiến hành chính

UBTVQH

: Ủy ban thường vụ Quốc Hội

UBMTTQVN

: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

1

Chương 1:TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG
VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN

9

1.1.

Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án

9

1.2.

Nhận xét tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án

27

1.3.

Giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu

31

Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT TỔ CHỨC
CHÍNH QUYỀN CẤP XÃ

34

2.1.

Chính quyền địa phương, chính quyền cấp xã, tổ chức chính quyền cấp xã
và pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã

34

2.2.

Nội dung giới hạn, phương pháp, mức độ điều chỉnh của pháp luật về tổ
chức chính quyền cấp xã

52

2.3.

Các yếu tố tác động đến pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã

64

2.4.

Kinh nghiệm tổ chức chính quyền tự quản địa phương của một số nước
trên thế giới

68

Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC CHÍNH
QUYỀN CẤP XÃ Ở VIỆT NAM

78

3.1.

Quá trình hình thành và phát triển pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã
trước năm 2004

78

3.2.

Pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã từ năm 2004 đến nay

88

3.3.

Đánh giá chung về xu hướng vận động của pháp luật về tổ chức chính
quyền cấp xã

94

3.4.

Thực trạng tổ chức thực hiện pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã

100

3.5.

Những vấn đề đặt ra đối với pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã

108

Chương 4: NHU CẦU, QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN
PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN CẤP XÃ Ở VIỆT NAM

113

4.1.

Nhu cầu hoàn thiện pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam

113

4.2.

Quan điểm hoàn thiện pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt
Nam

120

4.3.

Giải pháp hoàn thiện pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam

127

KẾT LUẬN

145

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

147

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

148


DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

Trang

Thống kê cơ cấu thường trực HĐND cấp xã nhiệm kỳ 2011 -

102

bảng
2.1

2016
2.2

Thống kê cơ cấu ban của HĐND cấp xã tại 03 tỉnh thí điểm

103

nhiệm kỳ 2011 - 2016
2.3

Thống kê về các kỳ họp của HĐND cấp xã nhiệm kỳ 2011 -

104

2016
2.4

Thống kê về các Nghị quyết của HĐND cấp xã nhiệm kỳ 2011

104

- 2016
2.5

Thống kê về các văn bản chỉ đạo điểu hành của UBND cấp xã
nhiệm kỳ 2011 - 2016

116


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xu thế phát triển của nhiều quốc gia trên thế giới, tiến tới một nền hành
chính hiện đại, tiên tiến đều khẳng định vai trò quan trọng của chính quyền địa
phương (CQĐP) trong bộ máy nhà nước. Ở Việt Nam, trải qua các thời kỳ phát
triển của lịch sử, chính quyền cấp xã vẫn là cấp chính quyền thấp nhất trong bộ máy
nhà nước nhưng vai trò quan trọng trong việc vận dụng, thực hiện các quy định
pháp luật của Nhà nước đến đời sống nhân dân. Chính quyền cấp xã là cầu nối quan
trọng giữa các chính sách, chủ trương của Đảng, Nhà nước và chính quyền cấp trên
với người dân là đối tượng trực tiếp hưởng thụ, thực hiện quyền, nghĩa vụ đối với
Nhà nước. Vấn đề nghiên cứu của Luận án: “Pháp luật về tổ chức chính quyền cấp
xã ở Việt Nam hiện nay” xuất phát từ các lý do sau:
Một là, quan điểm của Đảng về cải cách tổ chức, hoạt động của Chính phủ
và CQĐP được thể hiện nhất quán trong các Văn kiện của Đảng qua các kỳ Đại hội
đều khẳng định tầm quan trọng của CQĐP, nhất là chính quyền cấp xã trong tổ chức
bộ máy nhà nước và xu hướng cải cách, đổi mới tổ chức hoạt động của cấp CQĐP
bảo đảm phù hợp hoàn cảnh, điều kiện, sự phát triển của đất nước.
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X (2006); Văn kiện Hội nghị Trung ương 5
(Khóa IX) đề ra nhiệm vụ: “Điều chỉnh cơ cấu CQĐP cho phù hợp với những thay

đổi chức năng, nhiệm vụ. Phân biệt rõ những khác biệt giữa chính quyền nông thôn
và chính quyền đô thị để tổ chức bộ máy phù hợp” [35, tr.254]
Nghị quyết số 17-NQ-TW ngày 01/8/2007 về đẩy mạnh cải cách hành chính,
nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lí của bộ máy nhà nước, yêu cầu: “Khẩn trương
xây dựng và đưa vào thực hiện quy hoạch tổng thể đơn vị hành chính các cấp, trên
cơ sở ổn định cơ bản các đơn vị hành chính ở cả 3 cấp tỉnh, huyện, xã. Kiện toàn
thống nhất hệ thống cơ quan chuyên môn của các cấp chính quyền…. CQĐP được
xây dựng, tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc nhà nước đơn nhất, quyền lực của
nhà nước là thống nhất ” [1,tr.4]
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI (2011) xác định nhiệm vụ: “Tiếp tục đổi
mới tổ chức, hoạt động của CQĐP. Nâng cao chất lượng hoạt động của Hội đồng
1


nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) các cấp, đảm bảo quyền tự chủ, tự
chịu trách nhiệm trong việc quyết định và tổ chức thực hiện những chính sách trong
phạm vi được phân cấp” [36,tr.251]
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XII (2016) yêu cầu: “Phân định rõ quyền hạn
và trách nhiệm trong quản lý kinh tế, xã hội giữa Trung ương và địa phương, bảo
đảm sự tập trung thống nhất quản lý của Trung ương và phát huy tính chủ động, tự
chịu trách nhiệm của các cấp CQĐP ….Hoàn thiện tổ chức và hoạt động của
CQĐP, đảm bảo phục vụ tốt người dân, doanh nghiệp. Xác định rõ thẩm quyền,
trách nhiệm quản lý nhà nước về kinh tế, xã hội đối với chính quyền các cấp…Hoàn
thiện chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy phù hợp đối với chính quyền đô thị,
hải đảo” [37].
Hai là, điều chỉnh của pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã phù hợp với
các quy định tại Hiến pháp năm 2013
Qua các bản Hiến pháp và quy định cụ thể, pháp luật về tổ chức CQĐP được
hình thành ngay sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Dưới sự lãnh đạo của Đảng,
bộ máy CQĐP nhiều lần được sắp xếp lại cho phù hợp và theo đó, pháp luật về

chính quyền cấp xã cũng đã có sự thay đổi nhằm phát huy vai trò của chính quyền
cấp xã trong việc xây dựng đất nước, phát triển kinh tế, văn hóa xã hội.
Hiến pháp năm 2013 đã có nhiều quy định mới về tổ chức bộ máy Nhà nước,
trong đó có tổ chức CQĐP. Theo đó, mô hình tổ chức CQĐP được quy định tổ chức
phù hợp với đặc điểm của đô thị và nông thôn, điều này tạo ra hướng mở trong việc
tổ chức quyền lực ở địa phương, trong đó có chính quyền cấp xã. Để triển khai thực
hiện các quy định của Hiến pháp năm 2013 trên các lĩnh vực, trong đó có CQĐP,
các quy định của pháp luật về vấn đề này cần được quyết định trên cơ sở hiến định
phù hợp với thực tiễn. Việc nghiên cứu hoàn thiện các quy định pháp luật trong đó
có pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã là việc làm cần thiết và quan trọng.
Ba là, xuất phát từ xu thế cải cách bộ máy nhà nước của nhiều quốc gia trên
thế giới và yêu cầu cải cách hành chính (CCHC) nhà nước ở Việt Nam.
Vấn đề cải cách tổ chức bộ máy nhà nước không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà
còn phổ biến đối với các nước có nền hành chính phát triển trên thế giới như Mỹ,
2


Anh, Pháp, Nga… Đây là việc làm thường xuyên, cần thiết và nhận được sự ủng hộ
nhiệt tình của đông đảo người dân. Đối với các quốc gia trên thế giới, cải cách tổ
chức bộ máy nhà nước thường theo hướng đẩy mạnh trao quyền cho CQĐP tự quản,
tự giải quyết các công việc, nhiệm vụ của địa phương và chính quyền trung ương
đóng vai trò là cơ quan giám sát, kiểm tra; các hoạt động của CQĐP phải tuân thủ
quy định của pháp luật, không phụ thuộc vào sự chỉ đạo, can thiệp của chính quyền
cấp trên.
Xu hướng này có ưu điểm là phát huy được tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm,
phát huy các thế mạnh của CQĐP nhằm đáp ứng tốt yêu cầu của người dân tại địa
phương. Chính quyền trung ương không thực hiện các nhiệm vụ mà CQĐP các cấp
có thể thực hiện hiệu quả hơn. Theo cách thức tổ chức này, người dân có quyền
quyết định về cơ cấu tổ chức, nhân sự của cấp chính quyền trực tiếp quản lý họ và
bãi bỏ khi cấp chính quyền đó hoạt động không hiệu quả, không đem lại lợi ích thiết

thực cho họ. Đây là mô hình tự quản địa phương được áp dụng đối với nhiều quốc
gia và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân, đồng thời giảm tải các nhiệm vụ
vốn không thuộc thẩm quyền của chính quyền trung ương. Việt Nam trong tiến
trình cải cách cũng không nằm ngoài quy luật ấy và việc sửa đổi, bổ sung các quy
định pháp luật về tổ chức CQĐP, nhất là pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở
Việt Nam hiện nay phù hợp với mục tiêu phát triển, hội nhập là điều cần thiết.
Bốn là, xuất phát từ tầm quan trọng của chính quyền cấp xã, là cơ quan đại
diện cho ý chí, nguyện vọng, quyền làm chủ của người dân và là cơ quan trực tiếp
tổ chức thực hiện các chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước tại địa phương.
Chính quyền cấp xã theo quy định của Hiến pháp năm 2013 là cấp chính
quyền cơ sở trong hệ thống hành chính 4 cấp, là cấp quản lý nhà nước thấp nhất,
gần người dân nhất, trực tiếp thực thi các chính sách của Nhà nước, trực tiếp lắng
nghe, giải quyết các tâm tư, nguyện vọng, có ảnh hưởng quan trọng đến đời sống
vật chất và tinh thần của người dân, nên việc việc nghiên cứu hoàn thiện chế định
pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã là cần thiết.

3


Trên cơ sở các quy định của Hiến pháp năm 2013, các quy định pháp luật về
tổ chức bộ máy Nhà nước, trong đó có CQĐP đã có sự điều chỉnh kịp thời. Luật Tổ
chức chính quyền địa phương (Luật TCCQĐP) năm 2015 đã có những quy định
mới về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của CQĐP theo hướng đẩy mạnh
phân quyền, phân cấp, tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của CQĐP. Tuy
nhiên, trong hệ thống cơ quan nhà nước nói chung và hệ thống pháp luật hiện hành
hiện nay, chưa thấy rõ nét các quy định thể hiện được tầm quan trọng của cấp chính
quyền này. Trong tương lai với sự phát triển của đất nước và hội nhập quốc tế,
chính quyền cấp xã có vai ngày càng quan trọng trong việc quản lý và phát triển
kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân, nên việc điều
chỉnh các quy phạm pháp luật cho phù hợp với tình hình mới là điều cần nghiên

cứu, thực hiện.
Năm là, vấn đề pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã, mặc dù được quan
tâm và ở mỗi thời kỳ lịch sử của đất nước đều có điều chỉnh về tổ chức, hoạt động,
song hiện tại đang bộc lộ khá nhiều vấn đề vướng mắc trong các quy phạm pháp
luật lẫn thực tiễn tổ chức thực hiện. Mức độ phân cấp, phân quyền và các nhiệm vụ
cụ thể được phân cấp, phân quyền cho chính quyền cấp xã chưa rõ ràng, hợp lý. Các
luật chuyên ngành có quy định thêm khá nhiều nhiệm vụ cho chính quyền cấp xã
nhưng chưa có sự thống nhất, đồng bộ với điều kiện đảm bảo thực hiện. Điều này
hạn chế vai trò, sức mạnh của chính quyền cấp xã trong tiến trình cải cách và cản
trở sự phát triển của địa phương trên các mặt kinh tế - văn hóa – xã hội.
Do vậy, vấn đề: “Pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện
nay” được nghiên cứu với mục đích là đánh giá thực trạng các quy định pháp luật
và thực hiện pháp luật về chính quyền cấp xã, từ quy định của Hiến pháp năm 1946,
các văn bản pháp luật về CQĐP sau khi đất nước độc lập cho đến nay và đưa ra các
kiến nghị, đề xuất cụ thể có thể áp dụng được trên thực tiễn để hoàn thiện pháp luật
về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam.

4


2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích làm sáng rõ những vấn đề lý luận của pháp luật về tổ
chức chính quyền cấp xã; đánh giá thực trạng quy định pháp luật và tổ chức thực
hiện pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở nước ta từ năm 1945 đến nay, chỉ ra
các hạn chế, nguyên nhân, luận án đề xuất các quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp
luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Xuất phát từ mục đích nghiên cứu, luận án có các nhiệm vụ sau:
Một là, tìm hiểu tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, luận

án đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình và xác định những vấn đề cần
tiếp tục nghiên cứu.
Hai là, làm rõ những vấn đề lý luận pháp luật về tổ chức chính quyền xã ở
Việt Nam, đồng thời tham khảo kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về tổ
chức CQĐP và rút ra những bài học có thể áp dụng cho Việt Nam.
Ba là, khảo sát, đánh giá các quy định pháp luật về tổ chức chính quyền cấp
xã và thực tiễn tổ chức thực hiện pháp luật về chính quyền cấp xã ở nước ta hiện
nay; Chỉ ra những ưu điểm, hạn chế, và những vấn đề đặt ra về tổ chức chính quyền
cấp xã ở Việt Nam hiện nay.
Bốn là, đề xuất các quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về chính quyền
cấp xã ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu các quy định pháp luật và thực tiễn tổ chức thực hiện
pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã. Theo Luật TCCQĐP năm 2015, tổ chức
chính quyền cấp xã gồm: HĐND cấp xã và UBND cấp xã, được tổ chức ở nông
thôn, đô thị, hải đảo và có thể được tổ chức ở đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt
do Quốc hội quyết định. Theo đó, đối tượng nghiên cứu cụ thể của luận án là:

5


+ Quy định pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về tổ chức HĐND cấp
xã (bao gồm HĐND ở xã, phường, thị trấn) được tổ chức ở nông thôn, đô thị, hải
đảo và đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt (nếu có);
+ Quy định pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về tổ chức UBND cấp
xã (bao gồm UBND ở xã, phường, thị trấn) được tổ chức ở nông thôn, đô thị, hải
đảo, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt (nếu có).
+ Quy định pháp luật về mối quan hệ giữa HĐND cấp xã và UBND cấp xã.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi về thời gian: Pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở nước ta từ
năm 1945 đến nay có phạm vi rất rộng. Do vậy luận án tập trung vào đánh giá điều
chỉnh của pháp luật và thực trạng thực hiện pháp luật từ năm 2004 đến nay, tức là
Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003 và Luật TCCQĐP năm 2015.
Phạm vi về không gian: Nghiên cứu pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã
gồm tổ chức chính quyền xã (ở nông thôn, miền núi, hải đảo) và tổ chức chính
quyền thị trấn, phường (ở đô thị) theo Luật TCCQĐP năm 2015.
Phạm vi về nội dung: Tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam là vấn đề khá
rộng, trong phạm vi nghiên cứu phù hợp với chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật
Hành chính, luận án tập trung nghiên cứu chủ yếu làm sáng rõ những vấn đề lý luận
pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã, thực trạng điều chỉnh (quy định) pháp luật
và tổ chức thực hiện pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã (pháp luật về tổ chức
HĐND và UBND ở xã, phường, thị trấn).
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Phương pháp luận
Để giải quyết những nhiệm vụ đặt ra, luận án sử dụng phương pháp luận của
chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử nghiên cứu các vấn đề
liên quan đến nội dung của đề tài. Luận án sử dụng các quan điểm của học thuyết
Mác – Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, quan điểm chỉ
đạo của Đảng về xây dựng, phát triển CQĐP ở nước ta.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu chủ yếu được sử dụng trong luận án là:
6


+ Phương pháp phân tích, sử dụng xuyên suốt trong các chương của luận án
để luận giải, đánh giá, bình luận các quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng pháp luật
về CQĐP.
+ Phương pháp tổng hợp, được sử dụng tại chương 1, 2, 3 của Luận án.
Phương pháp này được sử dụng ở chương 1 để khái quát tình hình nghiên cứu về

CQĐP, chính quyền cấp xã trong nước và ngoài nước, rút ra những vấn đề có thể kế
thừa và vấn đề trong luận án cần tiếp tục nghiên cứu. Tại chương 2, phương pháp
này đã giúp khái quát các quan điểm, quan niệm về pháp luật, về CQĐP, tổ chức
CQĐP từ đó hình thành khung lý thuyết cho vấn đề nghiên cứu được đặt ra trong
phạm vi nghiên cứu của luận án. Tại chương 3, luận án sử dụng phương pháp tổng
hợp để tập hợp các quy định của pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã, từ đó
thấy được sự phát triển, kế thừa của pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã trong
lịch sử cho đến hiện tại.
+ Phương pháp so sánh được sử dụng trong chương 3 khi phân tích, so sánh
các quy định của pháp luật về chính quyền cấp xã trong các giai đoạn khác nhau
cũng như sự khác biệt giữa pháp luật các nước về CQĐP. Từ đó có cơ sở đánh giá
chính xác về thực trạng pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Một là, luận án phân tích làm rõ các vấn đề lý luận của pháp luật về tổ chức
chính quyền cấp xã; Nội dung và yếu tố tác động đến pháp luật về tổ chức chính
quyền cấp xã; Vị trí, vai trò và pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã; Giới hạn,
phương pháp, mức độ điều chỉnh của pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã.
Hai là, luận án phân tích quá trình phát triển của pháp luật về tổ chức chính
quyền cấp xã từ năm 1945 đến nay và thực trạng thực hiện pháp luật về tổ chức

chính quyền cấp xã. Từ đó, chỉ ra những giá trị cần kế thừa trong pháp luật về tổ
chức chính quyền cấp xã và những vấn đề đặt ra về pháp luật chính quyền cấp xã
hiện nay.
Ba là, luận án đề xuất một số quan điểm, giải pháp chung và giải pháp cụ thể
về điều chỉnh của pháp luật theo hướng phân định rõ chính quyền ở nông thôn và đô

7


thị. Theo đó, CQĐP ở nông thôn tổ chức theo hướng tự quản, CQĐP ở đô thị tổ

chức theo hướng phân cấp, phân quyền triệt để.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận của luận án
Luận án góp phần làm phong phú thêm các luận cứ khoa học về cải cách tổ
chức và hoạt động của CQĐP, trong đó có tổ chức chính quyền cấp xã ở nước ta
trong thời kỳ xây dựng đất nước, đáp ứng yêu cầu CCHC và hội nhập quốc tế.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án
Kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo
cho các cơ quan có thẩm quyền ban hành, sửa đổi bổ sung các quy phạm pháp luật
điều chỉnh về tổ chức của chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay. Luận án là tư
liệu tham khảo trong các hoạt động nghiên cứu khoa học về CQĐP nói chung và
chính quyền cấp xã nói riêng.
Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc đào tạo cao
học, nghiên cứu sinh chuyên ngành luật ở các trường đại học, học viện.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án kết cấu
làm 4 chương sau:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần nghiên
cứu của luận án.
Chương 2. Những vấn đề lý luận về pháp luật tổ chức chính quyền cấp xã.
Chương 3. Thực trạng pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam.
Chương 4. Nhu cầu, quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về tổ chức
chính quyền cấp xã ở Việt Nam.

8


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án
1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
CQĐP trong đó có chính quyền cấp xã là vấn đề được các nhà khoa học, nhà
quản lý quan tâm và đã có khá nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến nội dung
này dưới nhiều hình thức khác nhau như các sách chuyên khảo, tham khảo và đề tài
nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, luận án, luận văn, các bài báo khoa học
được công bố trên tạp chí chuyên ngành, kỷ yếu hội thảo khoa học…
Để phục vụ cho nhiệm vụ nghiên cứu của luận án, nghiên cứu sinh có chọn
lọc, tổng quan một số công trình được xem là sát thực, liên quan trực tiếp tới các nội
dung thuộc phạm vi nghiên cứu và có thể nhìn nhận các công trình nghiên cứu đó ở
các nhóm vấn đề như sau:
Thứ nhất, nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận về chính
quyền địa phương, tổ chức chính quyền địa phương ở Việt Nam.
- Nhóm các công trình nghiên cứu có liên quan đến pháp luật: CQĐP, chính
quyền cấp xã; lịch sử hình thành CQĐP, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu:
Khái niệm “Pháp luật” được đề cập đến trong các giáo trình như: Đại học
Luật Hà Nội (2012), Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và Pháp luật; Khoa
Luật, Đại học Kinh tế Quốc dân (2012), Giáo trình Pháp luật đại cương; Lê Minh
Toàn (2009), Pháp luật đại cương; Nguyễn Cửu Việt (2011),Giáo trình Nhà nước
và pháp luật đại cương. Nguyễn Minh Đoan (2014), Lý luận nhà nước và pháp
luật; Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị - hành chính quốc gia Hồ Chí
Minh (2013), Lý luận chung về Nhà nước và Pháp luật. Các giáo trình tại cơ sở đào
tạo này định nghĩa pháp luật dưới góc độ thực chứng và bổ sung thêm bản chất giai
cấp của pháp luật theo quan niệm của Mác – Lê Nin. Một cách chung nhất cho rằng
pháp luật là một hệ thống các quy tắc xử sự, do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận,
được Nhà nước đảm bảo thực hiện, phản ánh lợi ích của các giai cấp thống trị, nhằm
điều chỉnh các quan hệ xã hội theo một định hướng nhất định nhằm duy trì trật tự xã
9

hội và phục vụ cho giai cấp thống trị. Hoặc có thể mở rộng hơn khái niệm pháp luật
xã hội chủ nghĩa phù hợp với Việt Nam: “là hệ thống quy phạm pháp luật thể chế
hóa đường lối, chủ trương của Đảng, thể hiện ý chí của nhân dân, được nhà nước
ban hành và đảm bảo thực hiện trên cơ sở giáo dục, thuyết phục, nhằm điều chỉnh
các quan hệ xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa” [52, tr.169]
Các khái niệm về “Chính quyền địa phương”, “Cấp chính quyền địa
phương”; “Chính quyền cấp xã”; “Tổ chức chính quyền cấp xã”được các công trình
nghiên cứu, sách chuyên khảo, quy phạm hóa trong các văn bản Luật, các bài viết
nghiên cứu trao đổi đề cập tới, có thể kể đến như:
Nguyễn Ký và Nguyễn Hữu Đức, Đinh Xuân Hà đồng chủ biên (2006), Đổi
mới nội dung hoạt động các cấp CQĐP trong kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế,
quốc tế nêu lên khái niệm về CQĐP “là cơ quan dân cử và cơ quan hành chính nhà
nước ở địa phương, được thành lập bởi pháp luật của quốc gia” [60, tr.7]
Từ điển Bách khoa Việt Nam; Từ điển Tiếng Việt…Cách hiểu chung nhất về
CQĐP là cơ quan dân cử và là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, được
thành lập bởi pháp luật của quốc gia, nhằm thực hiện chức năng quản lý nhà nước
theo sự phân cấp của chính quyền nhà nước trung ương, ra quyết định và tổ chức
thực hiện các công việc của địa phương trong khuôn khổ của pháp luật chung. Hoặc
cấp xã được hiểu là: Xã, phường thị trấn là các tổ chức hành chính nhỏ nhất trong
hệ thống CQĐP (gọi chung là cấp xã).
Trương Đắc Linh, Bàn về khái niệm chính quyền địa phương, Tạp chí khoa
học pháp lý số 02/2001 đã nêu lên các cách hiểu khác nhau về CQĐP, song có thể
tiếp cận khái niệm này theo nghĩa rộng hoặc nghĩa hẹp. Theo tác giả, CQĐP ngoài
cơ cấu tổ chức có HĐND và UBND, CQĐP còn có thêm các cơ quan chuyên môn
thuộc UBND.
- Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề lý luận khác như: vị
trí vai trò của CQĐP, tổ chức CQĐP, hoạt động của CQĐP; đặc điểm của CQĐP;
chính quyền cấp xã; vị trí của chính quyền cấp xã trong CQĐP …được nghiên cứu
khá nhiều trong các công trình:
+ Công trình nghiên cứu là sách tham khảo gồm:

10


Sách tham khảo: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về CQĐP ở Việt Nam
(2002), do Lê Minh Thông và Nguyễn Như Phát đồng chủ biên; Sách tham khảo:
Cải cách tổ chức và hoạt động của CQĐP đáp ứng các yêu cầu của nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân (2008), do Lê Minh Thông chủ biên
đã cung cấp cho người đọc các khái niệm về CQĐP; tổ chức, hoạt động của CQĐP;
các đặc điểm của CQĐP.
Sách tham khảo: Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trong
tiến trình cải cách hành chính (2002), do Ban Tổ chức – Cán bộ Chính phủ biên
soạn đã phân tích vị trí, vai trò của chính quyền xã trong sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đồng thời chỉ ra những hạn chế, bất cập
trong tổ chức, hoạt động của bộ máy chính quyền xã và yêu cầu đổi mới toàn diện
trong tiến trình CCHC nhà nước.
Sách tham khảo: Chính quyền cấp xã và việc tổ chức, điều hành hoạt động
ủy ban nhân dân cấp xã (2011), của Dương Bạch Long đã giúp cho đội ngũ cán bộ,
công chức cấp xã, nhất là người đứng đầu chính quyền cấp xã nắm được những vấn
đề cơ bản về tổ chức, điều hành hoạt động của chính quyền cơ sở để vận dụng trong
quá trình thực thi nhiệm vụ của mình.
Sách tham khảo: Cẩm nang công tác chi bộ ở xã, phường, thị trấn (2011), do
Ban Tổ chức Trung ương, Vụ Cơ sở đảng biên soạn đã cung cấp cho đội ngũ cán
bộ, đảng viên, tổ chức đảng ở cơ sở, nhất là cấp xã, phường, thị trấn tài liệu nghiên
cứu, phục vụ cho công tác đảng, công tác chi bộ như: vai trò, vị trí của chi bộ; công
tác chi bộ; một số tình huống thường xảy ra và cách xử lý; một số văn bản, biểu
mẫu đang có hiệu lực thi hành hiện nay.
Sách tham khảo: Cẩm nang công tác tổ chức - cán bộ xã, phường, thị trấn
(2011), của Ban Tổ chức Trung ương, Vụ Cơ sở đảng đã hướng dẫn cách thức tiến
hành bầu cử, nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân cấp xã…; nhiệm vụ,
quyền hạn, tổ chức hoạt động, số lượng, cơ cấu thành viên của từng loại xã, quy chế

làm việc của người đứng đầu HĐND và UBND xã; về quy chế tổ chức, hoạt động
của thôn và tổ dân phố trên các mặt tổ chức hòa giải, thực hiện dân chủ trực tiếp.

11


Sách tham khảo: Xác định tiêu chuẩn và phương pháp đánh giá chính quyền
xã trong sạch vững mạnh (2012) do Nguyễn Hữu Đức và Phan Văn Hùng đồng chủ
biên, Nxb Chính trị quốc gia. Trên cơ sở xác định chức năng, nhiệm vụ quyền hạn
của chính quyền địa phương, các tác giả đã xác định tiêu chuẩn và phương pháp
đánh giá chính quyền trong sạch, vững mạnh theo chuẩn mực khoa học, phù hợp
với thực tế cũng như với xu thế quốc tế hiện nay. Xây dựng tiêu chuẩn và phương
pháp đánh giá chính quyền xã trong sạch vững mạnh về thực chất là đánh giá năng
lực, chất lượng quản lý, điều hành, thực thi nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền
xã.
Sách tham khảo: Uy tín của chủ tịch ủy ban nhân dân xã trong hoạt động
quản lý hành chính nhà nước (Qua nghiên cứu thực tiễn ở Tây Nguyên)(2013), của
Phan Thanh Giản. Trên cơ sở khảo sát thực tiễn các tỉnh Tây Nguyên, tác giả đã làm
rõ những vấn đề lý luận về uy tín của người lãnh đạo và của chủ tịch UBND xã;
đánh giá thực trạng mức độ uy tín của chủ tịch UBND xã trong hoạt động quản lý
hành chính nhà nước ở Tây Nguyên hiện nay; chỉ rõ những yếu tố ảnh hưởng và vai
trò của nó trong việc xây dựng, củng cố uy tín của chủ tịch UBND xã. Đồng thời,
đề xuất một số giải pháp nhằm xây dựng, củng cố uy tín của chủ tịch UBND xã
trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước ở Tây Nguyên.
+ Công trình nghiên cứu là các bài viết, công trình nghiên cứu được đăng tải
tại các tạp chí chuyên ngành, hội thảo khoa học gồm:
Một số công trình nghiên cứu được đăng tải tại các Tạp chí Lý luận, Tạp chí
Dân chủ và Pháp luật như: Một số vấn đề về tổ chức và hoạt động của chính quyền
địa phương (2012), của Vũ Thư; Bàn về cải cách chính quyền nhà nước ở địa
phương (2012), của Nguyễn Đăng Dung;Vấn đề đặt ra từ các quy định về CQĐP

trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 (2013), của Nguyễn Minh Phương đã
nghiên cứu cụ thể về tổ chức CQĐP, đề xuất các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về
CQĐP phù hợp với xu thế cải cách hiện nay của đất nước.
Các công trình nghiên cứu này có giá trị tham khảo lớn trong luận án để giải
quyết những vấn đề lý luận về tổ chức chính quyền cấp xã. Trong quá trình viết luận
án, tác giả có thể tham khảo, kế thừa các khái niệm về pháp luật, CQĐP và kế thừa
12


những kết luận, đề xuất về các vấn đề còn tồn tại, vấn đề đặt ra hiện nay trong tổ
chức bộ máy của CQĐP để làm căn cứ phân tích sâu hơn các vấn đề đặt ra về pháp
luật cho chính quyền cấp xã ở nước ta hiện nay.
Thứ hai, nhóm các công trình nghiên cứu có liên quan đến thực trạng tổ
chức, hoạt động của chính quyền địa phương, chính quyền cấp xã ở Việt Nam
Đã có khá nhiều công trình, đề tài nghiên cứu ở các quy mô khác nhau liên
quan tới khía cạnh này. Có thể chỉ ra một số công trình tiêu biểu như:
- Các công trình nghiên cứu là Luận án Tiến sĩ đã bảo vệ thành công:
Luận án tiến sĩ luật học: Chính quyền địa phương với việc đảm bảo thi hành
Hiến pháp và pháp luật ở địa phương (2002), của Trương Đắc Linh đã đưa ra khái
niệm về CQĐP, đặc biệt là đã phân tích thực trạng về việc đảm bảo thi hành Hiến
pháp và pháp luật ở địa phương và đề ra một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò
của CQĐP trong việc đảm bảo thi hành Hiến pháp, pháp luật.
Luận án tiến sĩ luật học: Đổi mới tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta hiện
nay (2012), của Phạm Văn Đạt đã phân tích và có đánh giá về quá trình phát triển,
đổi mới chính quyền đô thị ở nước ta. Trên cơ sở đó, luận án đưa ra các giải pháp
đổi mới tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta trong tương lai.
Luận án tiễn sĩ luật học: Đổi mới tổ chức và hoạt động của HĐND trong điều
kiện xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ ở Việt Nam (2014), của Đinh Ngọc Thắng
đã phân tích khá rõ về quá trình hình thành, phát triển của HĐND ở Việt Nam, phân
tích về những ưu điểm, nhược điểm trong tổ chức HĐND ở Việt Nam và đưa ra các

giải pháp nhằm đổi mới tổ chức, hoạt động của HĐND trong điều kiện hiện nay.
Luận án Tiến sĩ Luật học: Phân cấp quản lý và địa vị pháp lý của chính
quyền địa phương trong quá trình cải cách bộ máy nhà nước ở Việt Nam (2012),
Nguyễn Thị Diệu Oanh đã nêu lên quan điểm về phân cấp quản lý và địa vị pháp lý
trong bối cảnh cải cách bộ máy nhà nước ở Việt Nam, phân tích thực trạng phân cấp
quản lý, địa vị pháp lý của CQĐP đồng thời đưa ra các giải pháp về tiếp tục đổi
mới, phân cấp quản lý và địa vị pháp lý của CQĐP ở Việt Nam hiện nay.
- Các công trình nghiên cứu là đề tài cấp nhà nước, đề tài cấp Bộ, dự án:

13


Đề tài khoa học cấp Nhà nước, KX.04-08:Cải cách tổ chức và hoạt động của
chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu của nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của dân, do dân, vì dân (2004), do Lê Minh Thông làm chủ nhiệm đã phân
tích thực trạng tổ chức và hoạt động của các cấp CQĐP ở Việt Nam trong giai đoạn
từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến nay, các giai đoạn đổi mới hệ thống
CQĐP ở nước ta từ sau Cách mạng Tháng Tám và đề xuất một số giải pháp về định
hướng cải cách tổ chức và hoạt động của CQĐP.
Chương trình khoa học công nghệ cấp Nhà nước, KX.04:Xây dựng nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân,vì dân (2001 – 2005), do Lê Minh
Thông chủ nhiệm đã phân tích thực trạng về tổ chức bộ máy nhà nước và đề xuất
các giải pháp cụ thể nhằm xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân,
do dân, vì dân.
Các đề tài cấp bộ: Nghiên cứu tổ chức ấp Nam Bộ trong điều kiện cải cách
hành chính (1997) của Diệp Văn Sơn; Nghiên cứu luận cứ khoa học xây dựng chế
độ tự quản ở địa bàn dân cư (1998), của Hà Quang Ngọc; Nghiên cứu cơ sở khoa
học xây dựng hương ước mới (1998), của Phan Hữu Tích. Các đề tài này đã bước
đầu làm rõ một số vấn đề lý luận về tự quản, những kinh nghiệm về tổ chức tự quản
trong lịch sử và trên thế giới; đánh giá thực trạng tự quản, các yếu tố tác động đến

việc hình thành các tổ chức tự quản; nội dung, hình thức tự quản đã được thực hiện;
đề xuất các quan điểm nguyên tắc, phương hướng trong việc tổ chức tự quản; trách
nhiệm của Nhà nước và các tổ chức xã hội.
Các đề tài cấp bộ: Hoàn thiện bộ máy chính quyền cấp xã và vấn đề phát huy
dân chủ ở cơ sở (2002) của Vũ Đức Đán, Học viện Hành chính; Những vấn đề đặt
ra qua ba năm triển khai Quy chế thực hiện dân chủ ở xã (2002), của Lê Kim Hải,
Học viện Hành chính; Nghiên cứu hoàn thiện cơ chế dân chủ cơ sở trong điều kiện
mới (2006), của Ngô Thị Tám, Bộ Nội vụ, đã làm rõ vai trò tham gia của người dân
và mối quan hệ của chính quyền đối với người dân trong việc thực hiện quy chế dân
chủ; từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy chế dân chủ ở cơ
sở.

14


Đề tài cấp bộ: Nghiên cứu vấn đề già làng và chính sách đối với già làng
trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên (2004), của Huỳnh Thanh Bình;
Nghiên cứu tổ chức và phương thức hoạt động của thôn, buôn vùng đồng bào dân
tộc thiểu số ở Tây Nguyên và miền núi các tỉnh miền Trung (2006) do Nguyễn Huy
Kiệm làm chủ nhiệm đã phân tích những đặc trưng cơ bản của người dân tộc thiểu
số ở các vùng miền và thực trạng hoạt động của các thôn, buôn vùng đồng bào dân
tộc thiểu số một số tỉnh miền Trung, Tây nguyên.
Đề tài cấp bộ: Hoàn thiện bộ máy chính quyền cấp xã và vấn đề phát huy dân
chủ cơ sở (2002) do Vũ Đức Đán làm chủ nhiệm đã làm rõ các vấn đề lý luận về
chính quyền cấp xã, khảo sát và đánh giá thực trạng về tổ chức, hoạt động của chính
quyền cấp xã, đề ra các giải pháp nhằm hoàn thiện bộ máy chính quyền cấp xã hiện
nay gồm HĐND và UBND.
Đề tài cấp bộ: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm xây dựng mô hình
cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa phương theo tinh thần Nghị quyết Trung
ương V, Khóa X (2009), do Lê Thị Vân Hạnh làm chủ nhiệm, đã giải quyết các vấn

đề như: cơ sở lý luận và thực tiễn về việc xây dựng mô hình tổ chức bộ máy CQĐP
theo Nghị quyết Trung ương V, Khóa X; Nêu lên các kết luận có giá trị nhằm xây
dựng mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy CQĐP theo tinh thần Nghị quyết.
Đề tài cấp bộ: Xây dựng và kiện toàn tổ chức chính quyền cơ sở xã trong
điều kiện cải cách hành chính (2011), Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ chủ
trì, có đề cập đến những vấn đề bất cập trong tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã, nêu lên các giải pháp nhằm xây dựng, kiện toàn tổ chức này trong điều kiện mới
và có đặt vấn đề về hoàn thiện pháp luật về chính quyền cơ sở xã, tuy nhiên đề tài
mới chỉ định hướng mà chưa định khung được các nội dung cụ thể của quy định
pháp luật về vấn đề này.
Đề tài cấp bộ: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới tổ chức và hoạt
động của HĐND địa phương (2012), do Thái Vĩnh Thắng làm chủ nhiệm đã làm rõ
vị trí, chức năng, nhiệm vụ của HĐND trong CQĐP, phân biệt nhiệm vụ của
HĐND ở khu vực nông thôn và đô thị; phân định thẩm quyền giữa trung ương, địa
phương; phân tích các điều kiện đảm bảo HĐND ở địa phương hoạt động độc lập,
15


hiệu lực, hiệu quả; Trên cơ sở phân tích thực trạng hoạt động của HĐND ở địa
phương, đề tài nêu lên các phương hướng, giải pháp đổi mới tổ chức, hoạt động của
HĐND ở địa phương ở nước ta hiện nay.
Đề tài cấp bộ: Chính quyền cấp cơ sở ở các tỉnh Tây Nguyên – Thực trạng và
giải pháp (2/2007-1/2008), do Vũ Anh Tuấn làm chủ nhiệm, Học viện Chính trị khu
vực III là đơn vị chủ trì đã nêu khái quát, phân tích thực trạng về tổ chức, hoạt động
của chính quyền cơ sở ở các tỉnh Tây Nguyên, từ đó phát hiện những yêu cầu đổi
mới chính quyền cấp cơ sở các tỉnh Tây Nguyên và đề xuất các giải pháp nhằm
nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cơ sở ở thời điểm nghiên cứu.
Đề tài cấp bộ: Tiếp tục xây dựng chính quyền cấp xã ở đồng bằng sông Hồng
ở nước ta hiện nay (6/2003 – 6/2004), do Quách Sĩ Hùng làm chủ nhiệm, đã phân
tích thực trạng tổ chức, hoạt động của chính quyền cấp xã ở Đồng bằng sông Hồng

từ sau khi có Hiến pháp năm 1992, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm kiện toàn
chính quyền xã và đổi mới cơ chế hoạt động của HĐND và UBND.
Dự án điều tra: Thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chức năng,
nhiệm vụ các cơ quan hành chính nhà nước đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính
nhà nước ở nước ta hiện nay (2012), do Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội
vụ thực hiện đã có điều tra, thống kê cụ thể các nhiệm vụ thực hiện trên thực tế của
các cơ quan hành chính nhà nước các cấp, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm
hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan hành chính nhà nước các cấp trong
giai đoạn hiện nay.
- Các công trình nghiên cứu là sách chuyên khảo:
Sách tham khảo: Chính quyền cấp xã và quản lý nhà nước ở cấp xã (2000),
do Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Ban Tổ chức – Cán bộ Chính phủ biên soạn đã
hệ thống hóa các quy định của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy
của HĐND và UBND cấp xã; đánh giá thực trạng và đề xuất các quan điểm, giải
pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã.
Sách tham khảo: Hệ thống chính trị cơ sở - Thực trạng và một số giải pháp
đổi mới (2004), do Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ biên soạn trên cơ
sở kết quả điều tra thực trạng tổ chức và hoạt động của các tổ chức hợp thành hệ
16


thống chính trị ở cấp xã; đánh giá thực trạng số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ,
công chức cơ sở trong phạm vi cả nước. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp nâng
cao chất lượng hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở.
Sách tham khảo: Hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn nước ta hiện nay
(2004), của Hoàng Chí Bảo đã nghiên cứu hệ thống chính trị theo một lát cắt ngang
ở cấp thấp nhất, nơi gần dân và tổ chức thực thi mọi quyết định chính trị từ cấp
trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện. Tổ chức và hoạt động ở đây cũng bị chi phối nhiều
bởi tập quán văn hóa, truyền thống, tục lệ, thói quen và nếp nghĩ của cư dân làng xã.
Nghiên cứu này cũng vận dụng cấu trúc luận để phân tích từng tiểu hệ thống trong

bộ máy Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội ở nông thôn và đưa ra các
giải pháp can thiệp có ý nghĩa.
Sách tham khảo: Đổi mới nội dung hoạt động các cấp chính quyền địa
phương trong kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế (2006) của Nguyễn Ký
và Nguyễn Hữu Đức, Đinh Xuân Hà (đồng chủ biên) đã khái quát quá trình hình
thành CQĐP và những điều chỉnh lớn về địa giới hành chính ở nước ta và phân tích
những đòi hỏi của nền kinh tế thị trường trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế
đối với hoạt động của CQĐP các cấp; từ đó đề ra phương hướng đổi mới tổ chức và
hoạt động của các cấp CQĐP, trong đó có cấp xã nhằm đáp ứng yêu cầu của tình
hình mới.
Sách tham khảo: Tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam theo các Hiến pháp
1946, 1959, 1980, 1992 và 1992 sửa đổi, bổ sung 2001 (2006), của Nguyễn Đăng
Dung do Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội xuất bản đã phân tích rõ về các quy định
của tổ chức bộ máy nhà nước ta qua các thời kỳ và đưa ra những hạn chế, bất cập
trong các quy định về tổ chức bộ máy đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ
chức bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay.
Sách tham khảo : Tiếp tục hoàn thiện chế độ, chính sách đối với cán bộ, công
chức cơ sở (2009), do Nguyễn Thế Vịnh và Đinh Ngọc Quang đồng chủ biên, Nxb
Chính trị Quốc gia xuất bản, đã nghiên cứu những bất cập trong chế độ, chính sách
đối với cán bộ cơ sở, từ đó đưa ra những giải pháp hữu hiệu tiếp tục hoàn thiện chế
độ chính sách đối với cán bộ, công chức cấp xã, phường, thị trấn.
17


Sách tham khảo: Các kỹ năng cần thiết dành cho cán bộ chính quyền cấp cơ
sở (2011), của Nguyễn Thị Hà và Lê Văn Hòa đồng chủ biên đã trình bày các kỹ
năng cơ bản đối với đội ngũ cán bộ chính quyền cấp cơ sở như: kỹ năng xác định
vấn đề và ra quyết định quản lý; kỹ năng giám sát của HĐND cấp xã; kỹ năng chất
vấn và trả lời chất vấn; kỹ năng tham vấn cộng đồng; kỹ năng nghe và phản hồi; kỹ
năng lập và thực hiện kế hoạch tác nghiệp; kỹ năng quản lý văn bản; kỹ năng thu

thập và xử lý thông tin quản lý.
Các công trình nghiên cứu này đa phần đã dành thời lượng để nghiên cứu,
đánh giá về mô hình tổ chức bộ máy nhà nước trên thế giới và ở Việt Nam trong các
giai đoạn lịch sử phát triển của đất nước, đánh giá về thực trạng tổ chức, hoạt động
của bộ máy nhà nước ta qua các bản Hiến pháp, hoặc nghiên cứu tổ chức, bộ máy
nhà nước ta trong xu hướng nhà nước pháp quyền XHCN.Trong quá trình thực hiện
luận án, tác giả có thể kế thừa những thống kê về chức năng, nhiệm vụ của CQĐP,
đặc biệt là chính quyền cấp xã qua các thời kỳ từ đó có thể đánh giá thực trạng tổ
chức pháp luật của chính quyền cấp xã từ năm 1945 đến nay, đánh giá các ưu điểm,
nhược điểm trong quá trình thực hiện pháp luật và đề xuất các vấn đề đặt ra đối với
pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam.
Thứ ba, nhóm các công trình nghiên cứu về pháp luật chính quyền địa
phương, chính quyền cấp xã và đề xuất các giải pháp về tổ chức, hoạt động của
chính quyền địa phương, chính quyền cấp xã ở Việt Nam
- Các công trình nghiên cứu là luận án tiến sĩ:
Luận án Phó tiến sĩ Luật học : Đổi mới tổ chức và hoạt động của Ủy ban
nhân dân xã (1996), Trần Nho Thìn. Từ những năm 1996, được quan tâm nghiên
cứu và đề xuất các giải pháp có liên quan đến vấn đề tổ chức và hoạt động của
UBND xã. Luận án này nghiên cứu về vị trí vai trò của UBND xã, về mối quan hệ
giữa UBND xã và các cơ quan khác cùng cấp, cơ quan nhà nước cấp trên, đặt ra các
yêu cầu đổi mới về tổ chức và hoạt động của UBND xã.
Luận án tiến sĩ Luật học: Hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay (2007), của Đàm Bích Hiên đã nghiên cứu
về những vấn đề lý luận, thực tiễn của pháp luật trong tổ chức, hoạt động của chính
18


quyền cấp xã; làm rõ về thực trạng pháp luật về tổ chức, hoạt động của chính quyền
cấp xã ở Việt Nam đồng thời đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn hiện pháp
luật về tổ chức, hoạt động của chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay. Giữa đề tài

Luận án: “Pháp luật về tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay” do chúng
tôi đang nghiên cứu và luận án Tiến sĩ Luật học của Đàm Bích Hiên, ít nhiều có
giao thoa nhau về vấn đề “tổ chức của chính quyền cấp xã”. Tuy nhiên, phạm vi
nghiên cứu đề tài luận án của Đàm Bích Hiên là cả vấn đề tổ chức và hoạt động của
chính quyền cấp xã. Chính quyền cấp xã theo Luật tổ chức HĐND và UBND
(2003) là một cấp chính quyền đầy đủ, có cả HĐND và UBND được tổ chức ở các
đơn vị hành chính: “xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã)” (Điểm c Khoản 1
Điều 4) và thời điểm nghiên cứu và các kiến nghị của Luận án được thể hiện năm
2007, khi thời điểm Luật Tổ chức chính quyền địa phương chưa có manh nha đưa
vào chương trình xây dựng Luật và thời điểm thực hiện công trình nghiên cứu này
đang là thời điểm áp dụng Luật tổ chức HĐND và UBND (2003). Các kiến nghị của
Luận án này nhằm mục đích khắc phục những “lỗ hổng” của Luật tổ chức HĐND
và UBND (2003) và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật này.
Luận án tiến sĩ Luật học: Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan hành
chính nhà nước phường trong điều kiện cải cách hành chính ở nước ta (2012), Phan
Văn Hùng, nghiên cứu về những vấn đề có liên quan tới tổ chức và hoạt động của
UBND phường dưới góc độ pháp luật. Luận án đưa ra những đặc điểm cơ bản của
UBND phường, đặc trưng trong hoạt động của UBND phường; phân tích những
hoạt động trên thực tế của UBND phường và những tồn tại hiện nay trong tổ chức,
hoạt động của UBND phường từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đổi mới tổ chức,
hoạt động của UBND phường trong điều kiện CCHC ở nước ta hiện nay.
Luận án tiến sĩ Luật học: Pháp luật về tổ chức Hội đồng nhân dân ở Việt
Nam hiện nay (2016), Trần Văn Tân nghiên cứu làm rõ các vấn đề lý luận và lịch sử
của pháp luật về HĐND, đánh giá thực trạng quy định của pháp luật, thực trạng
thực hiện pháp luật về tổ chức HĐND ở Việt Nam hiện nay, từ đó đưa ra các nhóm
giải pháp chung, nhóm giải pháp cụ thể đối với pháp luật về tổ chức HĐND ở nước
ta. Luận án đề xuất các giải pháp về thể chế hóa các quy định của Hiến pháp về tổ
19

chức HĐND vào các văn bản quy phạm pháp luật, đề xuất sửa đổi, bổ sung một số
văn bản pháp luật có liên quan đến tổ chức HĐND đang bất cập hiện nay. Các giải
pháp của luận án đưa ra nhằm áp dụng cho HĐND các cấp tỉnh, huyện, xã. Một số
giải pháp của luận án được tác giả tham khảo, cân nhắc và kế thừa phù hợp đối với
tổ chức chính quyền cấp xã ở Việt Nam hiện nay.
- Công trình nghiên cứu là đề tài cấp Bộ:
Đề tài cấp Bộ: “Hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm quản lý nhà nước của
chính quyền cơ sở” (1/2012 – 6/2013), do Trần Kim Cúc chủ nhiệm, Viện Văn hóa
và Phát triển chủ trì. Đề tài đã làm rõ cơ sở lý luận của pháp luật về trách nhiệm
quản lý nhà nước của chính quyền cơ sở, từ đó có đánh giá thực trạng hệ thống pháp
luật về trách nhiệm quản lý nhà nước của chính quyền cơ sở và đưa ra những đề
xuất, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm quản lý nhà nước của
chính quyền cơ sở.
- Các công trình nghiên cứu là sách chuyên khảo, các bài viết, công trình
nghiên cứu đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành, hội thảo:
Sách tham khảo: Thực hiện Quy chế dân chủ và xây dựng chính quyền cấp
xã ở nước ta hiện nay (2003), do Nguyễn Văn Sáu và Hồ Văn Thông đồng chủ biên
đã phân tích tác động của việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở đối với việc củng
cố, hoàn thiện chính quyền và luận chứng vai trò của việc cũng cố chính quyền cơ
sở với việc phát huy dân chủ của nhân dân. Trên cơ sở đó, các tác giả đề xuất các
giải pháp giải quyết mối quan hệ giữa vai trò của chính quyền cơ sở và quyền làm
chủ của nhân dân.
Sách tham khảo: Đổi mới hoàn thiện bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện
nay (2007), của Bùi Xuân Đức do Nxb Tư pháp, Hà Nội xuất bản, công bố các công
trình của tác giả về tổ chức bộ máy nhà nước, đồng thời có các bài viết về đổi mới
CQĐP.
Sách tham khảo: Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam (2007), của Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Tư pháp, khái quát
về thực trạng tổ chức, hoạt động của CQĐP ở Việt Nam hiện nay, đề xuất mô hình
tổ chức, hoạt động của CQĐP trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

20