XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN KIỂM NGHIỆM DƯỢC LIỆU THUỐC DÒI Pouzolzia zeylanica

THUỐC GIÒI
Lớp (Magnoliopsida)

ZALO

Phân lớp (Dilleniidae)

Liên bộ (Malvane)

Bộ (Urticales)

Họ (Urticaceae)

Chi (Pouzolzia)

Loài (Pouzolzia zeylanica (L.) Benn.)

Tên khác:

Thuốc vòi, bọ mắm, bơ nước tương.

Tên khoa học:

Pouzolzia zeylanica (L.) Benn.

Họ:

Gai (Urticaceae).

Tên nước ngoài:

Kalkuri (Kannada)
Pouzolzie de Ceylan. (Pháp)
Pouzolzia tseylonskaya (Nga)


I. ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT:
Cây bụi nhỏ, có cành mềm mọc trải ra. Thân cây tiết diện tròn, còn non màu xanh về già
ngả tía, ở mấu thân có nhiều rễ khí sinh mọc thành chụm có màu trắng.

Lá đơn, mọc đối hay mọc cách kiểu tam đính, hiện hữu cá phiến lá kèm; phiến lá hình
mũi mác, có 3 gân chính mọc từ cuống , có lông ở cả 2 mặt. Lá dài 5-7cm, rộng 0,8-1,5 cm.


Cụm hoa xim ở nách lá với lá bắc kèm theo.
Quả hình trứng nhọn, màu hồng tím và có lông.


II. BÓC TÁCH BIỂU BÌ:
Quan sát các mảnh biểu bì bóc tách ta thấy: lông che chở đơn bào đầu nhọn, gốc hơi
phình to, bề mặt lông xù xì có nhiều gai, lông tiết chân đơn bào đầu đa bào( gồm 2 tế bào hình
tròn hợp lại), mảnh biểu bì mang lỗ khí hỗn bào, hạt tinh bột.

Lỗ khí hỗn bào

Lông che chở

Lông tiết

Hạt tinh bổt

III. VI PHẪU THÂN :
Vi phẫu hình ngũ giác gồm phần vỏ và trung trụ. Biểu bì là các tế bào hình chữ nhật, có
lông che chở đơn bào, quan sát dưới kính hiển vi lông có các chấm tròn sần sùi. Lớp bần - lục
bì mới hình thành với những tế bào hình dạng méo mó xếp thành dãy xuyên tâm bắt màu
hồng xếp thành 4 lớp tế bào. Lớp mô dày vừa hình thành gồm các vòng tế bào hình chữ nhật
xếp chéo nhau. Mô mềm đạo gồm 4-5 lớp tế bào hình bầu dục hay tròn sắp xếp lộn xộn.
Vùng trung tru gồm các tế bào trụ bì hóa mô cứng, nội bì không rõ. Trong vùng libe
có các tế bào mang nang thạch. Libe 1 gồm các tế bào có dạng dẹp thành hình bầu dục, xếp
lộn xộn. Libe 2 các tế bào hình chữ nhật, xếp xuyên tâm, có tia libe nối liền vào vùng gỗ và
tủy thành tia tủy với 1-2 dãy tế bào. Trong vùng gỗ có các mạch gỗ to hình tròn vách dày tẩm
chất gỗ, xung quanh được bao bọc bởi các tế bào mô mềm gỗ 2 hình bầu dục hay chữ nhật
vách tẩm chất gỗ xếp xuyên tâm. Gỗ 1 gồm các tế bào đa giác gần tròn, mạch gỗ xếp ly tâm
hướng ra thẳng góc với vùng lồi của thân. Vùng gỗ gồm 8-10 lớp tế bào. Tia tủy hẹp gồm 1-2
dãy tế bào. Trong vùng mô mềm tủy chi chit là những tế bào mô mềm chứa dịch tiết bắt màu
hồng.

Mô mềm vỏ
Libe
Gỗ
Mô mềm tủy
Tế bào chứa
chất tiết

Vi phẫu thân x40


Sơ đồ vi phẫu thân x40
Mạch gỗ
Libe 1

Nang thạch

Libe 2
Mô mềm gỗ
Mô mềm tủy

Mô mềm vỏ
Bần – lục bì
Biểu bì
Trụ bì
Libe- gỗ
chất tiết
Vi phẫu thân x40


IV. MÔ TẢ VI PHẪU LÁ:
GÂN GIỮA :
Mặt trên và mặt dưới đều lồi nhưng lồi rõ ở mặt dưới lá. Lớp biểu bì gồm những tế bào
nhỏ, có phủ lớp cutin mỏng, xếp đều đặn, và mang lông che chở đơn bào. Bên dưới là lớp mô
dày gồm 2 – 4 lớp tế bào đa giác gần tròn. Dưới lớp mô dày góc là mô mềm đạo gồm 4 – 5
lớp tế bào, rải rác có một số tế bào chứa chất tiết nội sinh màu hồng. Hệ thống dẫn với gỗ ở
trên libe ở dưới xếp thành hình vòng cung, các mạch gỗ chia thành ba cụm cách nhau qua mô
mềm đặc

Lông che chở
Mô mềm đạo
Biểu bì
Bó libe-gỗ

Tế bào chứa

chất tiết

Vi phẫu lá cây thuốc giòi
PHIẾN LÁ:
Tế bào biểu bì trên lớn, hình chữ nhật, xếp sát nhau, có lông che chở. Hạ bì to, chiếm gần nửa
vùng phiến lá gồm 1 dãy tế bào hình chữ nhật xếp khít nhau. Phía dưới là lớp mô mềm giậu
chứa đầy lục lạp. Mô mềm khuyết bên dưới tạo thành các khuyết đa dạng trong vùng phiến lá.
Tế bào biểu bì dưới mang lỗ khí kiểu hỗn bào và lông che chở đơn bào. Biểu bì dưới kích
thước nhỏ hơn biểu bì trên.


Sơ đồ vi phẫu lá Thuốc giòi
Biểu bì
Hạ bì
Mô mềm giậu
Mô mềm khuyết

Lông che chở
Bó libe-gỗ
Libe
Mô mềm đạo

Mô dày
Biểu bì dưới

vi phẫu lá cây Thuốc giòi


V. BỘT DƯỢC LIỆU:
Cảm quan: bột màu xanh đậm, không có mùi đặc trưng.

Soi bột ta thấy

Lông tiết chân đơn bào đầu đa bào

Mảnh mạch vạch

Mảnh mô dày

Mảnh mạch xoắn

Soi bột

Mảnh bần


VI. XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN DƯỢC LIỆU
THUỐC DÒI
Herba Pouzolziae zeylanicae

Toàn cây trên mặt đấy đã phơi hoặc sấy khô của cây Thuốc dòi (Pouzolzia zeylanica
(L.) Benn.), họ Hoa môi (Urticaceae).
Mô tả
Cây bụi nhỏ, có cành mềm mọc trải ra. Thân cây tiết diện tròn, còn non màu xanh về
già ngả tía, ở mấu thân có nhiều rễ khí sinh mọc thành chụm có màu trắng. Lá đơn,
mọc đối hay mọc cách kiểu tam đính, hiện hữu cá phiến lá kèm; phiến lá hình mũi
mác, có 3 gân chính mọc từ cuống , có lông ở cả 2 mặt. Lá dài 5-7cm, rộng 0,8-1,5
cm. Cụm hoa xim ở nách lá với lá bắc kèm theo. Quả hình trứng nhọn, màu hồng tím
và có lông.
Vi phẫu
Lá: GÂN GIỮA: Mặt trên và mặt dưới đều lồi nhưng lồi rõ ở mặt dưới lá. Lớp biểu bì

gồm những tế bào nhỏ, có phủ lớp cutin mỏng, xếp đều đặn, và mang lông che chở
đơn bào. Bên dưới là lớp mô dày gồm 2 – 4 lớp tế bào đa giác gần tròn. Dưới lớp mô
dày góc là mô mềm đạo gồm 4 – 5 lớp tế bào, rải rác có một số tế bào chứa chất tiết
nội sinh màu hồng. Hệ thống dẫn với gỗ ở trên libe ở dưới xếp thành hình vòng cung,
các mạch gỗ chia thành ba cụm cách nhau qua mô mềm đặc. PHIẾN LÁ: Tế bào biểu
bì trên lớn, hình chữ nhật, xếp sát nhau, có lông che chở. Hạ bì to, chiếm gần nửa vùng
phiến lá gồm 1 dãy tế bào hình chữ nhật xếp khít nhau. Phía dưới là lớp mô mềm giậu
chứa đầy lục lạp. Mô mềm khuyết bên dưới tạo thành các khuyết đa dạng trong vùng
phiến lá. Tế bào biểu bì dưới mang lỗ khí kiểu hỗn bào và lông che chở đơn bào. Biểu
bì dưới kích thước nhỏ hơn biểu bì trên.
Thân: Vi phẫu hình ngũ giác gồm phần vỏ và trung trụ. Biểu bì là các tế bào hình chữ
nhật, có lông che chở đơn bào, quan sát dưới kính hiển vi lông có các chấm tròn sần
sùi. Lớp bần - lục bì mới hình thành với những tế bào hình dạng méo mó xếp thành
dãy xuyên tâm bắt màu hồng xếp thành 4 lớp tế bào. Lớp mô dày vừa hình thành gồm
các vòng tế bào hình chữ nhật xếp chéo nhau. Mô mềm đạo gồm 4-5 lớp tế bào hình
bầu dục hay tròn sắp xếp lộn xộn. Vùng trung tru gồm các tế bào trụ bì hóa mô cứng,
nội bì không rõ. Trong vùng libe có các tế bào mang nang thạch. Libe 1 gồm các tế
bào có dạng dẹp thành hình bầu dục, xếp lộn xộn. Libe 2 các tế bào hình chữ nhật, xếp
xuyên tâm, có tia libe nối liền vào vùng gỗ và tủy thành tia tủy với 1-2 dãy tế bào.
Trong vùng gỗ có các mạch gỗ to hình tròn vách dày tẩm chất gỗ, xung quanh được
bao bọc bởi các tế bào mô mềm gỗ 2 hình bầu dục hay chữ nhật vách tẩm chất gỗ xếp
xuyên tâm. Gỗ 1 gồm các tế bào đa giác gần tròn, mạch gỗ xếp ly tâm hướng ra thẳng


góc với vùng lồi của thân. Vùng gỗ gồm 8-10 lớp tế bào. Tia tủy hẹp gồm 1-2 dãy tế
bào. Trong vùng mô mềm tủy chi chit là những tế bào mô mềm chứa dịch tiết bắt màu
hồng.
Bột
Cảm quan: bột màu xanh đậm, không có mùi đặc trưng. Soi bột ta thấy: Lông tiết chân
đơn bào đầu đa bào, mảnh mạch vạch, mảnh mô dày, mảnh mạch xoắn, mảnh bần.