Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam (tt)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THU HÀ

BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN TRONG
XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành:Chính sách công
Mã số

: 60 34 04 02

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG

HÀ NỘI – 2017


Công trình đƣợc hoàn thành tại:
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

PGS.TS. VĂN TẤT THU

Phản biện 1: GS.TS. Lê Ngọc Hùng

Phản biện 2: PGS.TS. Trần Đình Hảo

Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ

họp tại: Học viện Khoa học xã hội

hồi

giờ

ngày tháng năm 2017.

th t m hi u luận văn tại:
hư viện Học viện Khoa học xã hội


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước
của dân, do dân và v dân. Do đ , chỉ khi nào người dân thực sự
đ ng vai trò quan trọng trong quá trình xây dựng và thực thi chính
sách cũng như hoạt động quản lý của Nhà nước thì việc xây dựng và
hoàn thiện Nhà nước pháp quyền mới thực sự thành công.
Hiện nay, việc xây dựng các chính sách trong các lĩnh vực luôn
cần lấy ý kiến của nhân dân cũng như các cơ quan tư vấn cho chính
phủ. Việc mở rộng hình thức tham gia của nhân dân ở giai đoạn xây
dựng chính sách không chỉ đòi hỏi từ sự hội nhập mà quan trọng hơn
là từ chính yêu cầu của công cuộc đổi mới, phát tri n kinh tế thị
trường, dân chủ h a đời sống xã hội và của bản thân Nhà nước. Mở
rộng sự tham gia mạnh mẽ của người dân vào các quá trình xây
dựng, ra quyết định, các hoạt động thực thi chính sách sẽ góp phần
đưa chính sách vào thực tiễn một cách hiệu quả hơn, đạt được đồng
thuận và công bằng hơn. hêm vào đ , việc khuyến khích người dân
tham gia đ ng g p ý kiến xây dựng chính sách sẽ ngày càng củng cố

cho việc xây dựng một xã hội công bằng và dân chủ, ổn định chính
trị, phát tri n kinh tế - xã hội trong điều kiện hiện nay.
Phát huy dân chủ, mở rộng sự tham gia của người dân vào
công việc quản lý nhà nước nhằm bảo đảm cho Nhà nước giữ vững
bản chất là nhà nước của dân, do dân và vì dân, bảo đảm hiệu lực,
hiệu quả của các chính sách, pháp luật được ban hành đã được Đảng
Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh chú ý ngay sau thắng
lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám. Hiến pháp năm 1946 khẳng
định "...Tất cả quyền bính trong nước là của toàn th nhân dân Việt
Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn
1


giáo" (Điều thứ 1). "Tất cả công dân Việt Nam đều ngang quyền về
mọi phương diện: chính trị, kinh tế, văn h a" (Điều thứ 6), "...đều
được tham gia chính quyền và công cuộc kiến thiết tùy theo tài năng
và đức hạnh của m nh" (Điều thứ 7).
Chính vì vậy, sự tham gia của người dân trong xây dựng chính
sách công cần được nghiên cứu đ thấy rõ được tầm quan trọng cũng
như vị trí trong quy trình xây dựng và thực thi chính sách.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Hiện nay, các công trình nghiên cứu, hội thảo về quyền được
tham gia của người dân trong các hoạt động quản lý Nhà nước diễn
ra rất sôi nổi. Các bài viết về sự tham gia của người dân trong xây
dựng và thực hiện chính sách ngày càng đa dạng hơn.
Một số công trình nghiên cứu tiêu bi u như: “Quyền con
người”, “Quyền con người, tiếp cận đa ngành và liên ngành luật học”
do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên hoặc “Đảm bảo quyền con
người trong hoạt động của Quốc hội Việt Nam” của tác giả ường
Duy Kiên và một số công tr nh được đăng trên

ạp chí Nhân lực

Khoa học xã hội.
Bên cạnh đ , các bài viết có th k ra như “ ăng cường sự
tham gia của nhân dân trong hoạt động quản lý nhà nước” của tác giả
Hà Quang Ngọc - Hà Quang rường, Tạp chí cộng sản điện tử, tháng
8/2007 hay “Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong quy trình xây
dựng pháp luật”, Đinh Ngọc Quý, nclp.org.vn, tháng 1/2015…
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích
Nghiên cứu những vấn đề lý luận về bảo đảm sự tham gia của
công dân trong xây dựng chính sách công đ c cơ sở khoa học phân
tích, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền tham gia của công dân trong
2


thực hiện chính sách công và đề xuất các giải pháp bảo đảm sự tham gia
của công dân vào thực hiện chính sách công ở Việt Nam hiện nay.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
a. Nghiên cứu những vấn đề lý luận về bảo đảm sự tham gia
của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam.
b. Phân tích đánh giá thực trạng bảo đảm sự tham gia của công
dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay, chỉ rõ ưu
đi m, hạn chế bất cập, nguyên nhân của các hạn chế bất cập.
c. Đề xuất phương hướng và các giải pháp bảo đảm quyền
tham gia của công dân trong thực hiện chính sách công ở Việt Nam
hiện nay.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu

Luận văn tập trung nghiên cứu vai trò của người dân trong
tham gia xây dựng chính sách công
Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu, phân tích các quan đi m học thuật, quan
niệm, văn bản pháp luật về sự tham gia của người dân trong xây
dựng chính sách công.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp luận
Phương pháp luận của luận văn dựa trên hệ thống các quan
đi m, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước cũng
như các quan đi m quốc tế về sự tham gia của người dân trong xây
dựng chính sách công.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện dựa trên các phương pháp định lượng
và định tính; phân tích, thống kê, tổng hợp, so sánh …
3


6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Ý nghĩa lý luận
Các kết luận, kết quả nghiên cứu của luận văn c giá trị và có ý
nghĩa thiết thực bổ sung, hoàn thiện những vấn đề lý luận về sự tham
gia của công dân về bảo đảm sự tham gia của công dân vào xây dựng
chính sách công ở Việt Nam, khẳng định sự tham gia của công dân
vào xây dựng chính sách công là một yêu cầu có tính tất yếu khách
quan và phải được bảo đảm bằng thế chế của Nhà nước.
Ý nghĩa thực tiễn
Ý nghĩa thực tiễn của luận văn ở chỗ các kết luận, các giải
pháp kiến nghị, đề xuất rút ra từ việc nghiên cứu đề tài luận văn giúp
giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra trong việc bảo đảm sự tham

gia của công dân vào xây dựng chính sách công ở nước ta hiện nay.
Ngoài ra luận văn c th sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho
nghiên cứu và giảng dạy về chính sách công ở Việt Nam.
7. Cơ cấu của luận văn
Luận văn được chia làm 3 chương:
Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận về bảo đảm sự tham gia của
công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam
Chƣơng 2: Thực trạng bảo đảm sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay
Chƣơng 3: Phương pháp và giải pháp bảo đảm sự tham gia
của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay.

4


Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA
CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG
Ở VIỆT NAM
1.1. Khái niệm chính sách công
heo Bách khoa toàn thư mở, “Chính sách là tập hợp các chủ
trương và hành động về phương diện nào đó của chính phủ nó bao
gồm các mục tiêu mà chính phủ muốn đạt được và cách làm để thực
hiện các mục tiêu đó. Những mục tiêu này bao gồm sự phát triển
toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế - văn hóa - xã hội - môi
trường”.(Bách khoa toàn thư mở)
Tại Việt Nam, “chính sách công” vẫn còn là khái niệm tương
đối mới mẻ, có th hi u Chính sách công là những đường hướng
hoạt động ứng xử cơ bản của Nhà nước đối với các vấn đề phát sinh
trong đời sống cộng đồng, được thể hiện bằng nhiều hình thức khác

nhau, nhằm thúc đẩy phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội.
(GS.TS. Võ Khánh Vinh, bài giảng Tổng quan về Chính sách công)
Một khái niệm khác về chính sách công được PGS. S. Đỗ
Phú Hải định nghĩa như sau: “Chính sách công là một tập hợp các
quyết định có liên quan nhằm lựa chọn mục tiêu và giải pháp, công
cụ để giải quyết các vấn đề chính sách theo mục tiêu tổng thể đã
được xác định” (Đỗ Phú Hải, Những vấn đề cơ bản của Chính sách
công, 2012, HVKHXH)
1.1.1. Khái niệm xây dựng chính sách công
rước khi ban hành một chính sách, điều đầu tiên các nhà hoạch
định chính sách cần làm đ là xây dựng khung cơ bản của chính sách
đ , xây dựng quy trình thực hiện chính sách và phác thảo các phương
5


án có th xảy ra khi chính sách được đưa vào thực tiễn. Vậy cần phải
xác định rõ khái niệm xây dựng chính sách là gì? Theo ý kiến của tác
giả, xây dựng chính sách đ ng vai trò quan trọng trong việc hoạch
định chính sách công. Đ là việc đưa ra mục tiêu chính sách cần phải
hoàn thành là g , đưa ra các phương án thực hiện chính sách thông qua
việc phân tích các yếu tố đầu vào và đầu ra, tính toán các lợi ích và chi
phí (dự kiến) và các giá trị cốt lõi khi chính sách được đưa vào thực
hiện. Xây dựng chính sách không th được thực hiện bởi một cá nhân
hay một cơ quan đơn lẻ mà phải được thực hiện đồng bộ bởi các nhà
hoạch định chính sách và sự phối hợp giữa các cơ quan c thẩm quyền
trong lĩnh vực của chính sách được ban hành. Xây dựng chính sách
công là toàn bộ quá trình nghiên cứu xây dựng và ban hành đầy đủ
một chính sách.
1.1.2. Ý nghĩa, tầm quan trọng của xây dựng chính sách công
Xây dựng chính sách công là bước đầu tiên trong quy trình

hoạch định chính sách công. Đây là bước thực hiện tiên quyết và đ ng
vai trò rất quan trọng trong quy trình chính sách. Nếu việc xây dựng
các mục tiêu, mục đích, công cụ và phương án giải quyết có khả năng
cao phù hợp với thực tiễn thì kết quả chính sách sẽ có tỉ lệ thành công
cao và ngược lại. Đ đạt được điều đ , việc các nhà hoạch định chính
sách ngoài kinh nghiệm thực tiễn cần phải làm đ là nắm bắt được
thực trạng của vấn đề cần đưa chính sách vào thực hiện. Một trong
những cách có th nắm bắt chính là thu thập thông tin và lấy ý kiến
của người dân trước khi bắt tay xây dựng chính sách.
1.2. Sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công
1.2.1. Khái niệm về sự tham gia của công dân trong xây dựng
chính sách công

6


Hiện nay, ở Việt Nam, khái niệm về sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công vẫn còn mới mẻ. Tuy nhiên, trên thế
giới đã c rất nhiều tài liệu và sách viết về sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách; hoạch định chính sách công hoặc ra
quyết định chính sách. Tác giả xin đưa ra một số quan đi m của học
giả thế giới về khái niệm sự tham gia của công dân trong xây dựng
chính sách công như sau:
“Citizen participation is a process which provides private
individuals an opportunity to influence public decisions and has long
been a component of the democratic decision-making process. The
roots of citizen participation can be traced to ancient Greece and
Colonial New England” (Cogan & Sharpe, 1986 p. 283)
Tạm dịch: “Sự tham gia của công dân là quá trình các cá
nhân được trao cơ hội để gây ảnh hưởng đến các quyết định công và

từ lâu đã là một thành tố trong quá trình ra quyết định dân chủ.
Nguồn gốc của sự tham gia của công dân có thể bắt nguồn từ Hy
Lạp cổ đại và thuộc địa nước Anh mới” (Cogan& Sharpe, 1986,
p.283)
Vì vậy, theo ý kiến của tác giả, sự tham gia của công dân trong
xây dựng chính sách công c nghĩa là người dân tham gia đưa ý kiến
trực tiếp hoặc gián tiếp ở giai đoạn chuẩn bị ra quyết định chính
sách.
Sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công được
hi u là hoạt động có tính tự giác của mỗi công dân vào quá trình xây
dựng chính sách của nhà nước nhằm bảo đảm cho chính sách được
ban hành phải hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của sự phát tri n
xã hội và mong muốn của người dân. Sự tham gia của công dân

7


trong xây dựng chính sách công cũng chính là sự tham gia của cộng
đồng người dân vào xây dựng chính sách công.
1.2.2. Vai trò, tầm quan trọng của sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công
Xây dựng chính sách công c vai trò đặc biệt quan trọng trong
chu tr nh chính sách. Đây là đi m khởi đầu, là bước nền tảng của các
nhà hoạch định chính sách khi cho ra đời một chính sách có th tác
động đến một lĩnh vực trong đời sống xã hội liên quan đến kinh tế,
văn hoá, tài chính, v.v… Đ có th c chính sách c tác động tích
cực và kết quả tốt, một trong những phương thức thực hiện ngay từ
bước xây dựng chính sách đang được quan tâm và thu hút sự chú ý
chính là sự tham gia của công dân ở giai đoạn xây dựng chính sách.
1.2.3. Nội dung và hình thức tham gia của công dân trong xây

dựng chính sách công
Trong thời gian gần đây, việc tham gia của công dân trong
khâu xây dựng chính sách công đã g p phần đưa chính sách vào thực
tiễn một cách có hiệu quả hơn so với thời gian trước, mức độ hài
lòng cũng như tỉ lệ phản hồi về một chính sách ngày càng gia tăng
thông qua nhiều phương tiện. Người dân có th gửi ý kiến góp ý
cũng như phản hồi đến các cơ quan lập chính sách hoặc các cơ quan,
tổ chức thực thi chính sách thông qua nhiều phương tiện. Từ đ ,
chính sách đưa ra c hiệu quả hay không, cần điều chỉnh những gì
hoặc có th tiếp tục thực hiện chính sách đ với phương hướng như
vậy c được không đều dễ dàng hơn ở một g c độ nào đ .
Công dân có th tham gia đ ng g p ý kiến trong giai đoạn xây
dựng chính sách qua nhiều cách mà cụ th ở đây tác giả chia ra làm
hai cách: trực tiếp và gián tiếp.

8


Cách 1: Công dân gửi trực tiếp ý kiến của m nh đến các cơ
quan có thẩm quyền hoạch định chính sách thông qua thư điện tử
chính thức, mạng xã hội hoặc thư g p ý. Cách gửi trực tiếp ý kiến
của người dân có th thực hiện qua thảo luận, đề xuất, đưa ý kiến khi
tổ chức trưng cầu ý dân. Tham gia trực tiếp vào quá tr nh trưng cầu
dân ý do nhà nước tổ chức.
Cách 2: Thông qua một tổ chức có uy tín đ gửi ý kiến của
m nh đến các cơ quan trung ương. Ở Việt Nam, đây là cách thực hiện
được sử dụng nhiều nhất. Vai trò của các cơ quan, tổ chức đại diện
cho người dân là rất quan trọng và cần thiết. Các tổ chức xã hội như
Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Mặt
trận Tổ quốc, Đoàn

hanh niên, Hội người cao tuổi, v.v… đều là

những tổ chức xã hội có tiếng nói trong bộ máy chính quyền cũng
như nhận được sự tin tưởng của người dân cả nước. Thông qua các tổ
chức xã hội này, người dân ở từng độ tuổi khác nhau có th nêu ra ý
kiến của m nh đến những tổ chức xã hội phù hợp đ gửi đến các cơ
quan xây dựng chính sách khi xây dựng một chính sách nào đ . Mặt
khác, còn c các cơ quan đại diện cho người dân ở các đơn vị xã,
phường, quận - những đơn vị hành chính rất quan trọng khi lấy ý
kiến người dân: Hội đồng nhân dân các cấp. Những cơ quan trên đều
có vai trò nhất định đối với người dân, là những cơ quan đại diện cho
tiếng nói của người dân, gần dân nhất, có trách nhiệm chuy n tải một
cách chính xác và trung thực nhất mọi thông tin mà người dân góp ý
không chỉ về chính sách cần xây dựng mà còn là những lĩnh vực
khác trong đời sống xã hội. Những cơ quan, tổ chức này sẽ tập hợp
các ý kiến của người dân gửi đến cơ quan trung ương, giúp giảm tải
áp lực khi người dân đ ng g p ý kiến mà không cần sự tham gia trực

9


tiếp của cơ quan trung ương. heo cách này, ở một mức độ nào đ , ý
kiến của người dân đưa ra sẽ mang tính toàn diện hơn.
1.3. Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng
chính sách công
1.3.1. Khái niệm về bảo đảm sự tham gia của công dân vào
quá trình xây dựng chính sách công
Sự tham gia của công dân vào quá trình xây dựng chính sách
công là việc các chủ th ban hành chính sách có trách nhiệm xây

dựng về bảo đảm cơ chế hiện thực hoá các nguyên tắc, tiêu chuẩn về
quyền tham gia của công dân trong xây dựng chính sách, nhằm thừa
nhận, tôn trọng, bảo vệ (bảo đảm) thực hiện việc thúc đẩy quyền
tham gia của công dân trong xây dựng chính sách trên thực tế.
Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách
công chính là sự bảo đảm quyền tham gia của công dân trong xây
dựng chính sách. Quyền tham gia của công dân gắn liền với trách
nhiệm bảo đảm của nhà nước. Không c cơ chế bảo đảm quyền tham
gia của người dân thì mọi quyền chỉ dừng lại trên lý thuyết, không
th đi vào cuộc sống. Tuy nhiên quyền tham gia của công dân cũng
chỉ có th được thực hiện tốt nếu bản thân công dân có ý thức về
quyền được tham gia của mình và tích cực thúc đẩy việc thực hiện
quyền đ qua tính tích cực chính trị của mình. Công dân phải hi u và
ý thức được rằng quyền bao giờ cũng gắn liền với trách nhiệm,
quyền công dân gắn liền với ý thức và trách nhiệm của công dân.
1.3.2. Sự cần thiết phải bảo đảm sự tham gia của công dân
vào quá trình xây dựng chính sách công
Sự cần thiết phải bảo đảm sự tham gia của công dân trong quá
tr nh chính sách được luận giải và phản ánh ở vai trò quan trọng và
to lớn của sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công.
10


Thực tế cho thấy sự tham gia của công dân trong xây dựng chính
sách công có vai trò to lớn góp phần đ các chính sách ban hành phù
hợp với mong ước, nguyện vọng của nhân dân, bảo đảm chính sách
phục vụ lợi ích của nhân dân. Sự tham gia tích cực của công dân
cũng g p phần buộc các cơ quan Nhà nước và các công chức tham
mưu xây dựng chính sách phải tăng cường trách nhiệm giải trình,
nâng cao tính công khai, minh bạch trong quá trình hoạch định và

thực thi chính sách, chấp nhận phản hồi từ phía xã hội đối với các
giải pháp chính sách của các cơ quan nhà nước, góp phần đưa chính
sách lại gần nhân dân hơn, phù hợp hơn với các đòi hỏi của xã hội
qua đ nâng cao chất lượng của chính sách. Đồng thời mở rộng, tăng
cường sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách là một giải
pháp quan trọng nhằm phát huy dân chủ Xã hội chủ nghĩa, c đ ng
góp thiết thực vào việc xây dựng nhà nước "của nhân dân, do nhân
dân, vì nhân dân", cụ th hoá phương châm "dân biết, dân bàn, dân
làm, dân ki m tra".
1.3.3. Các phương thức bảo đảm sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công
Sự tham gia của người dân khi xây dựng chính sách công ở
Việt Nam trước hết cần được bảo đảm bởi pháp luật. Bảo đảm sự
tham gia của nhân dân vào công việc quản lý nhà nuớc đã được ghi
trong Hiến pháp và trong những bộ luật như Luật Bầu cử Quốc hội
và Hội đồng nhân dân, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức Chính
phủ, Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân, Luật Ban
hành văn bản quy phạm pháp luật, Luật Khiếu nại, tố cáo, Luật
Phòng, chống tham nhũng, trong đ quy định cụ th các điều kiện,
hình thức, phương thức đ nhân dân tham gia vào hoạt động quản lý
của Nhà nước như việc các đại bi u, các cơ quan nhà nước phải tiếp
11


nhận và giải quyết các đề xuất, kiến nghị, khiếu nại của người dân,
tiếp thu các ý kiến đ ng g p vào các văn bản quy phạm pháp luật
được ban hành, các chương tr nh, kế hoạch phát tri n kinh tế - xã
hội... Các luật về các tổ chức chính trị - xã hội như Luật ông đoàn,
Luật Thanh niên, Luật Mặt trận Tổ quốc cụ th h a quy định của
Hiến pháp về vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội tham gia công

việc quản lý nhà nước.
Một phương thức khác bảo đảm sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công là truyền thông. Đây là phương thức
hiện đại và phổ biến nhất hiện nay. Truyền thông là một trong những
phương thức đắc lực của Đảng và Nhà nước trong việc tuyên truyền,
phổ biến thông tin về các văn bản quy phạm pháp luật và các thông
tin về chương tr nh, dự án chính sách cũng như mục tiêu, vấn đề
chính sách đặt ra và quan trọng hơn cả là chuy n tải cho người dân
biết tầm quan trọng về sự tham gia của chính người dân vào các
chính sách là như thế nào .
1.4. Kinh nghiệm của một số nƣớc về việc bảo đảm sự
tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công
Singapore là một trong những quốc gia đi n hình về thành
công trong thực thi chính sách công. Người c công đưa Singapore
trở thành một trong những cường quốc của châu Á là Thủ tướng Lý
Quang Diệu - người đã dũng cảm đưa ra hàng loạt những cải cách
không chỉ trong hệ thống hành chính nhà nước mà còn là các quyết
định trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ kinh tế, văn hoá,
xã hội đ giúp Singapore chuy n mình từ ở vị trí của một đất nước ở
thế giới thứ ba sang vị trí của một đất nước ở thế giới thứ nhất.
Những bài học thành công của Singapore luôn là hình mẫu cho các
quốc gia khác học hỏi và phát tri n, trong đ c Việt Nam. Các quan
12


đi m của Lý Quang Diệu về hành chính công, về chính sách công, về
định hướng phát tri n đất nước là những quan đi m cấp tiến và rất
nghiêm khắc.
Lyon cũng là một khu vực có những thành công đi n hình về
việc huy động sự tham gia của người dân vào các vấn đề chung. Chủ

trương của chính quyền vùng này là tạo ra “một cơ chế trao đổi ý
kiến giúp đƣa ra quyết định chứ không phải là cùng quyết định.”
Điều này có nghĩa là chính quyền sẽ lắng nghe các ý kiến nhiều chiều
từ nhiều bên liên quan, trong đ c người dân đ đưa ra quyết định.
Chƣơng 2
THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN
TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
2.1. Thực trạng các quy định pháp lý về bảo đảm sự tham
gia của công dân trong xây dựng chính sách công
2.1.1. Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về tăng cường
tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công
“Đảng cầm quyền lãnh đạo xã hội và nhà nước thông qua
đường lối phát triển để định hướng xã hội phát triển theo mục đích
của đảng cầm quyền. Đường lối phát triển xã hội của Đảng là căn
cứ để nhà nước đề ra các mục tiêu phát triển trên tất cả các lĩnh vực
chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội trong ngắn hạn, trung hạn và dài
hạn, và là căn cứ để nhà nước ban hành các chính sách công nhằm
đạt được các mục tiêu phát triển. Để bảo đảm sự lãnh đạo của đảng
đối với quá trình hoạch định chính sách, đảng cầm quyền đưa ra các
quan điểm định hướng cho việc thiết lập mục tiêu và giải pháp chính
13


sách công, đồng thời, Đảng còn trực tiếp chỉ đạo các cơ quan hoạch
định chính sách công trong việc thực hiện các nhiệm vụ trong hoạch
định chính sách công. Như vậy, sự lãnh đạo của đảng là yếu tố quyết
định đến tiến trình, cũng như nội dung của các chính sách công.”
(Hoạch định và thực thi chính sách công, tr.52-53)
ương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên CNXH

khẳng định:
Sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân
dân. Chính nhân dân là người làm nên thắng lợi lịch sử. Toàn bộ hoạt
động của Đảng phải xuất phát từ lợi ích và nguyện vọng chân chính
của nhân dân. Sức mạnh của Đảng là ở sự gắn bó mật thiết với nhân
dân. Quan liêu, mệnh lệnh, xa rời nhân dân sẽ đưa đến những tổn thất
không lường được đối với vận mệnh của đất nước.
Bên cạnh đ , ngày 12/12/2013, Bộ Chính trị ban hành Quyết
định số 217-QĐ/ W về Quy chế giám sát và phản biện xã hội của
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn th chính trị - xã hội. Như
vậy, vai trò tham gia của người dân trong hoạch định chính sách
được th hiện rõ nét, đặc biệt qua một khía cạnh khác - phản biện
xã hội.

hính sách khi được xây dựng cần có ý kiến từ nhiều bên

liên quan trong đ bao gồm ý kiến nhiều chiều của công dân. Ý
kiến phản hồi của công dân trong khâu xây dựng chính sách cũng là
một dạng phản biện xã hội đối với các cơ quan c thẩm quyền ban
hành chính sách.
Phản biện xã hội giúp ki m tra về tính chính xác, đúng đắn của
văn bản dự thảo chính sách; xem dự thảo chính sách c đúng với
đường lối, chủ trương của Đảng, phù hợp với pháp luật của Nhà nước
hay không; tính khoa học và phù hợp thực tiễn của dự thảo chính sách
với đời sống xã hội như thế nào; dự thảo chính sách có mức độ khả thi
14


cao hay thấp khi đưa vào thực tiễn và các tác động, kết quả của chính
sách được dự kiến trong dự thảo ra sao sẽ được một bộ phận người dân

giám sát và tham gia phản biện đ đưa ra những ý kiến phù hợp nhất
với dự thảo chương tr nh chính sách dự kiến.
Đảng cộng sản Việt Nam luôn quan tâm và theo dõi sát sao vai
trò của người dân trong tham gia xây dựng chính sách. hêm vào đ ,
dân chủ hoá cũng như sự tham gia đ ng g p ý kiến của nhân dân
trong xây dựng và hoạch định chính sách công ngày càng đ ng vai
trò quan trọng, đặc biệt khi nước ta đang hướng đến xây dựng Nhà
nước pháp quyền, tôn trọng ý kiến của người dân đ xứng đáng là
Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Việc này được th hiện rõ trong
các văn kiện Đại hội Đảng.
2.1.2. Các quy định pháp lý của Nhà nước về quyền tham gia
của công dân vào xây dựng chính sách công
Pháp luật Việt Nam đang ngày càng được hoàn thiện, bổ sung
đ phù hợp với thực tiễn và sự phát tri n của đất nước. Như đã tr nh
bày ở phần trên, Hiến pháp Việt Nam đã th hiện rõ vị trí và tầm quan
trọng của người dân trong tham gia xây dựng, đ ng g p ý kiến trong
các hoạt động quản lý Nhà nước cũng như xây dựng các chính sách
trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Công dân có quyền tham gia vào xây dựng, đ ng g p ý kiến
trong các hoạt động quản lý của Nhà nước mà xây dựng chính sách
là một trong những hoạt động quản lý đ . Nhà nước đã có các quy
định pháp lý rõ ràng về quyền tham gia của công dân trong tham gia
xây dựng chính sách, chẳng hạn, quyền tham gia của người dân trong
Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phƣờng, thị trấn 2007
Tóm lại, các quy định cụ th về quyền tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công trong Hiến pháp và luật, cụ th :
15


- Quyền trình các dự án luật, đề án, dự án chính sách ra Quốc hội

- Quyền trưng cầu dân ý quy định trong các Hiến pháp 1946,
1959, 1980, 1992 và 2013, trong luật trưng cầu dân ý năm 2015
- Quyền của người dân được tham gia đ ng g p ý kiến khi nhà
nước ban hành văn bản quy phạm pháp luật - th chế chính sách
- Quyền tham gia của người dân được bảo đảm qua các hoạt
động của các tổ chức quần chúng
- Quyền tiếp cận thông tin - Luật tiếp cận thông tin năm 2016.
2.2. Các cơ chế, công cụ bảo đảm sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công
Hiện nay có rất nhiều công cụ bảo đảm sự tham gia của công
dân trong xây dựng chính sách công. Ở khâu xây dựng chính sách, vai
trò của người dân là không th không nhắc đến. Nhằm bảo đảm sự
tham gia của công dân ở giai đoạn này, một số công cụ được sử dụng
đ người dân có th tham gia một cách đầy đủ nhất vào các hoạt động
quản lý Nhà nước cũng như tham gia vào xây dựng chính sách.
2.2.1. Phương tiện truyền thông
Việc chia sẻ thông tin giữa các cấp quản lý và người dân là hết
sức cần thiết. ác cơ quan trung ương, cơ quan dân cử cần phải chia
sẻ thông tin cho người dân được biết, chẳng hạn, phát hành các văn
bản chính thức về các thông tin cần biết c liên quan đến chính sách,
đến lợi ích của người dân đ dân biết. ác phương tiện truyền thông
như báo chí, truyền hình, mạng xã hội,… đ ng vai trò là cầu nối giữa
các nhà quản lý và người dân trong việc chia sẻ thông tin cả về mặt
văn bản và tin tức.
2.2.2 Các công cụ tư vấn
Ngoài các phương tiện truyền thông giúp chuy n tải thông tin
giữa các cơ quan trung ương và nhân dân, người dân còn có th
16

thông qua các cách thức khác đ gửi ý kiến và thực hiện quyền tham
gia vào xây dựng chính sách của mình. Các hội nghị, hội thảo là
những cách thức mà thông qua đ người dân hoàn toàn có th tham
gia đưa ra ý kiến, phản hồi, nhận xét về thực trạng chính sách hoặc
góp ý sửa đổi chính sách hoặc g p ý đ xây dựng chính sách. Đây là
công cụ giúp người dân c cơ hội đối thoại với những nhà hoạch
định chính sách, trao đổi trực tiếp làm thế nào đ một chính sách khi
được ban hành sẽ được đ n nhận một cách tích cực, được thực hiện
có hiệu quả bởi v khi chính sách được ban hành, ngoài sự giám sát
của các cơ quan c thẩm quyền, của các nhà hoạch định chính sách,
th đối tượng thực hiện chính sách chính là người dân. Chính sách
không th được xây dựng dựa trên lý thuyết suông, hay dựa trên
những quan đi m, ý tưởng phiến diện mà cần phải có sự tham gia, có
ý kiến của những chủ th thực hiện nó, hi u rõ vì sao cần phải có
chính sách ở những sự việc, hiện tượng xảy ra trong đời sống của họ.
2.3. Đánh giá chung về bảo đảm sự tham gia của công dân
trong xây dựng chính sách công
2.3.1. Những kết quả đạt được
Trong những năm qua, mức độ tham gia của công dân vào quá
trình xây dựng chính sách của nhà nước c bước tiến bộ quan trọng.
ông dân đã được tạo điều kiện tham gia góp ý vào xây dựng các
chính sách của nhà nước, đặc biệt được tham gia góp ý vào các giải
pháp thực hiện chính sách tại địa phương m nh.
ác ưu đi m, kết quả thực hiện cụ th như:
Thứ nhất, các quy định pháp lý mới được ban hành về quyền
tham gia của công dân vào quản lý nhà nước nói chung, vào xây
dựng chính sách n i riêng đã đi vào cuộc sống góp phần khơi dậy
tính tích cực, chủ động chính trị của công dân.
17

Thứ hai, các kênh tiếp nhận ý kiến phản hồi từ phía người dân
được đa dạng hoá.
Thứ ba, cả hai hình thức tham gia của công dân vào xây dựng
chính sách được tri n khai khá tốt.
Trong thời gian gần đây, việc bảo đảm sự tham gia của công
dân trong xây dựng chính sách công hay các hoạt động quản lý nhà
nước đã được đẩy mạnh và đảm bảo hơn cả về mặt pháp lý cũng như
thực tiễn. Công dân hiện nay có th thực hiện đầy đủ quyền tham gia
của mình vào khâu xây dựng chính sách, đ ng g p ý kiến đ chính
sách được hoạch định thực tế hơn và hiệu quả hơn. ụ th , năm 2013
khi Quốc hội tổ chức trưng cầu ý dân về việc sửa đổi, bổ sung Hiến
pháp, các ý kiến của người dân được gửi về cơ quan c thẩm quyền ở
tầm trung ương đều được tiếp thu một cách đầy đủ. Ý kiến của người
dân là cực kỳ quan trọng, từ các quan đi m khác nhau, thực tế khác
nhau mà các nhà lập chính sách mới có th có cái nhìn tổng quát hơn
về vấn đề cần đưa chính sách vào thực hiện đ cải thiện tình hình hoặc
phát tri n tình hình.
2.3.2. Những hạn chế, bất cập
uy đã đạt được một số kết quả như đã đề cập ở phần trên,
việc bảo đảm sự tham gia của công dân trong hoạch định chính sách
công vẫn còn những hạn chế và bất cập nhất định. Việc người dân
tham gia vào góp ý, xây dựng chính sách vẫn còn là phương thức
mới so với nước ta. Vì thế không tránh khỏi khi áp dụng quyền tham
gia của người dân về xây dựng chính sách còn những kh khăn.
Thứ nhất, mặc dù sự tham gia của công dân đã được huy động
khá đầy đủ, cụ th và chi tiết trong các văn bản pháp luật nhưng
trong thực tế thực hiện quyền tham gia này thường có khoảng cách
rất xa so với quy định của pháp luật.
18

Thứ hai, công tác nắm bắt t nh h nh tư tưởng, tâm tư, nguyện
vọng, ý kiến, kiến nghị của nhân dân đ phản ánh cho Chính phủ, các
Bộ ngành trung ương trong xây dựng chính sách c lúc chưa kịp
thời, chưa thường xuyên, chưa được coi trọng.
Thứ ba, cơ chế bảo đảm sự tiếp cận của công dân đối với các
chính sách của Nhà nước đôi khi vẫn chưa đi vào thực tế còn mang
nặng tính hình thức.
Một số hạn chế, bất cập sau khi đã nghiên cứu và chọn lọc, tác
giả xin đưa ra dưới đây:
a. ác cơ quan c thẩm quyền về hoạch định chính sách hoặc
thẩm định chính sách có th có tâm lý không thoải mái khi tiếp nhận
ý kiến của người dân.
b. Bản thân người dân cảm thấy e ngại, không dám đưa ra hết
quan đi m hoặc suy nghĩ của mình về vấn đề chính sách.
c. ư tưởng thứ bậc (phong kiến) cũng là một rào cản.
d. Những quy định pháp lý chưa đủ mạnh đ các cơ quan đại
bi u phải thực hiện nhiệm vụ của mình khi nhân dân uỷ quyền.
e. Khả năng sử dụng công nghệ thông tin của người dân vẫn
còn thấp, thường tập trung ở các thành phố lớn
2.3.3 Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập
Về nguyên nhân của những hạn chế bất cập có th n i như
sau: Nhận thức về vai trò của công dân trong xây dựng chính sách
công của một bộ phận cán bộ công chức còn hạn chế. Nhận thức của
công dân (người dân) về quyền tham gia của mình vào xây dựng
chính sách chưa cao. ác thông tin của các cơ quan nhà nước cung
cấp cho người dân về các chủ trương, chính sách dự kiến ban hành
chưa đầy đủ. Các hình thức về phương pháp tiếp cận công dân nhiều
khi còn chưa phù hợp dẫn đến người dân không th hoặc không

19


muốn đưa ra ý kiến của mình. Một nguyên nhân chủ yếu nữa là chủ
th chính sách chưa thực sự quan tâm, trân trọng, đề cao ý kiến của
nhân dân (công dân) đặc biệt là cách tiếp thu ý kiến của nhân dân
còn rất hình thức, chưa thực sự coi trọng ý kiến của nhân dân.
Chƣơng 3
PHƢƠNG PHÁP VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA
CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1. Phƣơng hƣớng bảo đảm sự tham gia của công dân
trong hoạch định chính sách công ở Việt Nam hiện nay
Hiện nay sự tham gia của công dân trong hoạch định chính
sách công ở Việt Nam ngày càng được quan tâm và th hiện rõ trong
các văn kiện Đại hội Đảng cũng như các văn bản pháp luật.
Đ đảm bảo sự tham gia của công dân trong hoạch định chính
sách công ở Việt Nam hiện nay cần có những phương hướng thực
hiện cụ th và bám sát với thực tế.
Thứ nhất, đổi mới quy trình hoạch định chính sách công theo
hướng dân chủ, huy động sự tham gia đắc lực của người dân, của
toàn xã hội, và đặc biệt là sự tham gia của các chuyên gia vào xây
dựng chính sách.
Thứ hai, việc xây dựng và hoạch định chính sách công ngày
càng cần phải có sự phối hợp chặt chẽ của các Bộ, Ban, ngành từ
trung ương đến địa phương với người dân.
Thứ ba, đ đảm bảo sự tham gia của công dân trong xây dựng
chính sách công cần học hỏi kinh nghiệm từ các nước đã thành công

20

về thực thi chính sách công, rút ra các bài học từ thực tiễn chính sách
công của các quốc gia đ , đi n h nh như Singapore, Mỹ, Canada,...
Thứ tư, hoàn thiện và phát tri n các văn bản quy phạm pháp
luật về quyền tham gia của người dân trong xây dựng chính sách
công, trong hoạt động quản lý Nhà nước cũng là một hướng đảm bảo
sự tham gia của người dân trong xây dựng chính sách công.
Thứ năm, xây dựng và củng cố các chế tài đảm bảo việc tham
gia của người dân trong xây dựng chính sách, tiếp cận thông tin
chính sách cũng cần phải được chú trọng và xem xét kỹ lưỡng.
3.2. Những giải pháp cụ thể bảo đảm sự tham gia của công
dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay
3.2.1. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức của công dân (người
dân) về vai trò của công dân tham gia góp ý kiến cho các chương trình,
dự án chính sách
Công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức cho người
dân về vai trò của mình trong tham gia góp ý kiến cho các chương
trình, dự án chính sách luôn là một trong những giải pháp hàng đầu
và tiên quyết.
Việc tuyên truyền, phổ biến đúng đắn sẽ giúp người dân có
được cái nhìn tổng quan về vấn đề chính sách, hi u rõ hơn về quyền
và nghĩa vụ khi tham gia xây dựng chính sách đ từ đ thực hiện
đúng và đủ quyền và nghĩa vụ của mình.
3.2.2. Khơi dậy tính tích cực, chủ động và trách nhiệm của
công dân đóng góp vào xây dựng chính sách
Bên cạnh việc tuyên truyền, phổ biến thông tin tới người dân,
một giải pháp khác đ đẩy mạnh và khuyến khích người dân tham
gia vào xây dựng chính sách là khơi dậy tính tích cực, chủ động và
trách nhiệm của công dân đ ng g p ý kiến vào xây dựng chính

21


sách. Việc khơi dậy tính tích cực và chủ động của công dân vào xây
dựng chính sách có th được thực hiện bằng cách tuyên truyền, vận
động nhân dân về các lợi ích của chế độ chính sách của Nhà nước
đ từ đ nhân dân hi u được và hăng hái tham gia đ ng g p, xây
dựng chính sách, đề xuất các phương hướng giải quyết vấn đề
chính sách, cùng chung tay với các cơ quan c thẩm quyền của Nhà
nước thực hiện xây dựng chính sách đ chính sách khi đưa vào thực
tiễn th người dân là những người thực thi chính sách nhưng cũng
là đối tượng thụ hưởng các kết quả chính sách nếu chính sách có
hiệu quả và chất lượng.
3.2.3. Cung cấp đầy đủ thông tin cho công dân (người dân) về
vấn đề, mục tiêu, giải pháp chính sách
Thông tin luôn luôn là nguồn quan trọng nhất trong mọi vấn
đề. Chính vì vậy, về khía cạnh chính sách và sự tham gia của người
dân trong xây dựng chính sách công, thông tin về vấn đề, mục tiêu
và giải pháp chính sách cần phải được các cơ quan c thẩm quyền
cũng như các tổ chức xã hội chuy n tải một cách đầy đủ và minh
bạch nhất.
3.2.4. Cụ thể hóa quyền trưng cầu dân ý, quyền tiếp cận thông
tin về xây dựng chính sách
Luật rưng cầu ý dân được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội
chủ nghĩa Việt Nam thông qua và ban hành ngày 25/11/2015, có hiệu
lực từ ngày 1/7/2016 mang ý nghĩa to lớn trong việc nâng cao vai trò
của người dân trong các hoạt động quản lý Nhà nước cũng như các
vấn đề xã hội cũng như là sự th chế hoá quyền “dân chủ trực tiếp”
của công dân đã được quy định trong Hiến pháp năm 2013.
3.2.6. Đổi mới phương pháp tiếp nhận (tiếp thu) ý kiến tham

gia của người dân vào xây dựng chính sách
22


Ngoài việc đổi mới cách thức lấy ý kiến người dân trong xây
dựng chính sách thì việc đổi mới phương pháp tiếp nhận ý kiến tham
gia của người dân vào xây dựng chính sách cũng là một giải pháp
cần thiết.
3.2.7. Đề cao trách nhiệm và cam kết chính trị pháp lý của
nhà nước trong việc bảo đảm quyền tham gia ý kiến của công dân
vào xây dựng chính sách công
Qua các bản Hiến pháp các năm, vai trò và tầm quan trọng của
người dân trong các hoạt động cốt yếu của Đảng và Nhà nước ngày
càng được khẳng định, đề cao và coi trọng. Người dân đ ng vai trò
tiên quyết và là trọng tâm trong mọi quyết định của Đảng và Nhà
nước. Các hoạt động quản lý Nhà nước, các chương tr nh chính sách,
dự án chính sách hay việc ra quyết định chính sách luôn cần phải có
ý kiến của người dân. Đ c được sự tin tưởng của nhân dân, những
nhà quản lý luôn phải nắm rõ tầm quan trọng của nhân dân khi ra
quyết định.
3.2.8. Xây dựng chế tài và bảo đảm điều kiện để các Đại biểu
Quốc hội thực hiện trình dự án chính sách, pháp luật
Nhằm đảm bảo cho sự tham gia của công dân trong xây dựng
chính sách công ở Việt Nam, bên cạnh các văn bản pháp luật quy
định quyền của công dân khi tham gia vào các hoạt động quản lý
Nhà nước thì xây dựng chế tài đảm bảo việc tham gia đ là điều rất
cần thiết. Các chế tài về quyền tham gia của người dân trong các
hoạt động quản lý Nhà nước mà trong đ c phần xây dựng chính
sách cần được xây dựng một cách cơ bản và thực hiện nghiêm túc
đ đảm bảo rằng người dân được thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa

vụ của m nh khi tham gia đ ng g p ý kiến xây dựng chính sách ở
tầm vĩ mô.
23