DSpace at VNU: Nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh phổ thông qua dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn thuộc chủ đề Tổ hợp và xác suất

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHÙNG ĐỨC CƯỜNG

NÂNG CAO NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
QUA DẠY HỌC CÁC BÀI TOÁN CÓ NỘI DUNG
THỰC TIỄN THUỘC CHỦ ĐỀ TỔ HỢP VÀ XÁC SUẤT

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM TOÁN

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHÙNG ĐỨC CƯỜNG

NÂNG CAO NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
QUA DẠY HỌC CÁC BÀI TOÁN CÓ NỘI DUNG
THỰC TIỄN THUỘC CHỦ ĐỀ TỔ HỢP VÀ XÁC SUẤT

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM TOÁN
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN TOÁN)
Mã số: 60 14 01 11

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Hữu Châu

HÀ NỘI – 201


MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn .................................................... Error! Bookmark not defined.
Danh mục các chữ viết tắt .............................. Error! Bookmark not defined.
Mục lục .......................................................................................................... 1
Danh mục các bảng ........................................ Error! Bookmark not defined.
Danh mục các hình,, biểu đồ .......................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU .........................................................................................................
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .. Error! Bookmark not
defined.
1.1. Vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề........ Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Vấn đề là gì?......................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Quá trình giải quyết vấn đề trong dạy học Toán . Error! Bookmark not
defined.
1.1.3. Năng lực giải quyết vấn đề ................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Dạy học giải quyết vấn đề..................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Bài toán có nội dung thực tiễn ................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Bài toán, bài toán có nội dung thực tiễn Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Đặc điểm của bài toán có nội dung thực tiễn ...... Error! Bookmark not
defined.
1.2.3. Quy trình giải bài toán thực .................. Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Thiết kế và dạy học bài toán có nội dung thực tiễn ... Error! Bookmark
not defined.
1.2.5. Mối liên hệ giữa dạy học bài toán thực và sự nâng cao năng lực giải
quyết vấn đề ................................................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Thực trạng dạy học giải quyết vấn đề, day học các bài toán có nội dung

thực tiễn và dạy học chủ đề Tổ hợp và xác suất ở trường THPT Giao Thủy
tỉnh Nam Định................................................ Error! Bookmark not defined.
1


1.3.1. Thực trạng dạy học giải quyết vấn đề ... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Thực trạng dạy học các bài toán thực.... Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Thực trạng dạy học chủ đề Tổ hợp và xác suất ... Error! Bookmark not
defined.
1.4. Kết luận chương 1 ................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG
CAO NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG QUA DẠY HỌC CÁC BÀI TOÁN CÓ NỘI DUNG
THỰC TIỄN THUỘC CHỦ ĐỀ TỔ HỢP VÀ XÁC SUẤT................ Error!
Bookmark not defined.
2.1. Các căn cứ để xây dựng biện pháp........... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Căn cứ vào cơ sở lí luận ....................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Căn cứ vào mục tiêu của chương trình .. Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Căn cứ vào điều kiện thực tiễn.............. Error! Bookmark not defined.
2.1.4. Căn cứ vào tính khả thi ......................... Error! Bookmark not defined.
2.2 Một số biện pháp nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung
học phổ thông qua dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn thuộc chủ đề Tổ
hợp và xác suất ............................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Biện pháp 1: Thiết kế bài giảng chứa đựng các bài toán có nội dung
thực tiễn nhằm tạo động cơ hứng thú cho học sinh khám phá bài toán .. Error!
Bookmark not defined.
2.2.2. Biện pháp 2: Tăng cường dạy học từ các bài toán thực có lời giải sai
lầm hoặc chưa đầy đủ ..................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Biện pháp 3: Tổ chức cho học sinh đánh giá kết quả, đánh giá quá trình
giải toán thực và mở rộng khai thác ý nghĩa bài toán thực .. Error! Bookmark

not defined.
2.3. Kết luận chương 2 ................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Error! Bookmark not defined.

2


3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ........ Error! Bookmark not
defined.
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ......................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Đối tượng, nội dung và kế hoạch thực nghiệm sư phạm ................. Error!
Bookmark not defined.
3.2.1. Đối tượng thực nghiệm ......................... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm....... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Giáo án thực nghiệm............................. Error! Bookmark not defined.
3.2.4. Đề kiểm tra, đánh giá học sinh.............. Error! Bookmark not defined.
3.3. Tổ chức triển khai thực nghiệm sư phạm . Error! Bookmark not defined.
3.4. Đánh giá thực nghiệm sư phạm ............... Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Kết quả bài kiểm tra, đánh giá học sinh Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Phân tích số liệu và kết luận sư phạm ... Error! Bookmark not defined.
3.5 Kết luận chương 3 .................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............... Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC...................................................... Error! Bookmark not defined.

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Trong bất cứ một xã hội nào thì giáo dục cũng luôn đóng vai trò quan
trọng. Mục tiêu giáo dục bao giờ cũng gắn liền với mục tiêu phát triển xã hội.
Công cuộc đổi mới và phát triển đất nước theo hướng công nghiệp hóa – hiện
đại hóa đòi hỏi nền giáo dục đào tạo ra những con người có đủ năng lực, trình
độ, phẩm chất đạo đức và khả năng sáng tạo, làm chủ được vấn đề và giải
quyết được vấn đề trước mắt cũng như lâu dài không những của bản thân mà
còn của cộng đồng.
Luật Giáo dục nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành
năm 2005 đã chỉ rõ: “Hoạt động giáo dục phải được thực hiện theo nguyên lý
học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền
với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục
xã hội” (Chương 1, điều 3, khoản 2).
“Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,
tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả
năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”(Chương 1, điều 5,
khoản 2).
Trong những năm gần đây, bên cạnh những thành tựu, kết quả đã đạt
được thì ngành giáo dục còn đó những hạn chế, yếu kém. Nội dung, chương
trình, phương pháp giáo dục còn lạc hậu, chậm đổi mới, chậm hiện đại hóa,
thiếu tính thực tiễn, chưa gắn chặt với đời sống xã hội và lao động nghề
nghiệp; chưa phát huy tính sáng tạo, năng lực thực hành của học sinh. Dưới
áp lực của phương thức thi cử, tình trạng nhồi nhét kiến thức vẫn còn xảy ra.
Thầy trò làm việc theo lề lối giáo điều, sách vở, coi nhẹ thực hành dẫn đến
học sinh chưa phát huy được các năng lực của mình…
Đứng trước những bất cập này, công cuộc đổi mới giáo dục ắt phải diễn
ra. Đề án: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu
cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định
4

hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” theo Nghị quyết TW8 khóa
XI đã chỉ rõ: “Xác định mục tiêu giáo dục con người vừa đáp ứng yêu cầu xã
hội vừa phát triển cao nhất tiềm năng của mỗi cá nhân. Phát triển năng lực
và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mỹ thay vì chỉ chú trọng trang
bị kiến thức; kết hợp hài hòa dạy người, dạy chữ và dạy nghề”.
Như vậy việc dạy học gắn lý luận với thực tiễn là xu hướng tất yếu.
Thực tiễn không những là cơ sơ để khẳng định nhận thức chân lý, mà còn
là động lực và mục đích của nhận thức vì nhận thức xuất phát từ thực tiễn
rồi cuối cùng trả về thực tiễn. Điều này hoàn toàn phù hợp với quan điểm
của triết học Mác - Lênin. Việc hình thành và phát triển các năng lực cho
học sinh phải gắn các hoạt động trí tuệ với khả năng giải quyết các tình
huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Do vậy không thể tách rời giữa dạy
lý thuyết và hướng dẫn thực hành.
Đặc thù của Toán học là nghiên cứu về lượng, cấu trúc, hình thể, các
mối quan hệ cũng như sự thay đổi của các sự vật hiện tượng. Sự phát triển của
Toán học gắn liền với các hiện tượng tự nhiên bên cạnh nhu cầu nhận thức
của con người để cải tạo thế giới. Có thể nói Toán học xuất phát và gắn chặt
với thực tiễn, do vậy cần có sự đánh giá đúng vai trò của các bài toán có nội
dung thực tiễn trong dạy học Toán trung học phổ thông.
Hơn nữa, chương Tổ hợp và xác suất thuộc môn Đại số và Giải tích 11
nâng cao là mảng kiến thức có một vai trò quan trọng trong chương trình
Toán trung học phổ thông. Nội dung của chương hầu hết xuất phát từ nhu cầu
nhận thức trong thực tiễn. Kiến thức của chương giải quyết được khá nhiều
vấn đề trong đời sống hàng ngày. Đó là điều kiện thuận lợi nhằm nâng cao
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.
Xuất phát từ thực tế trên và điều kiện nghiên cứu của bản thân, tác giả
chọn đề tài: “Nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học
phổ thông qua dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn thuộc chủ đề Tổ
hợp và xác suất” làm luận văn thạc sỹ.
5

2. Mục đích nghiên cứu
Phân tích mối liên hệ giữa dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn
trong chương Tổ hợp và xác suất và năng lực giải quyết vấn đề của học sinh,
từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho
học sinh trung học phổ thông.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài. Trong phần này, đề tài sẽ hệ
thống hóa cơ sở lý luận về dạy học giải quyết vấn đề, về bài toán có nội dung
thực tiễn và mối liên hệ giữa chúng.
- Đánh giá thực trạng về dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn và
phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
trung học phổ thông.
- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho
học sinh trung học phổ thông.
- Xây dựng một số giáo án thực nghiệm, tiến hành thực nghiệm nhằm
đánh giá tính khả thi của các biện pháp trên.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Là học sinh lớp 11, bậc trung học phổ thông.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Là năng lực giải quyết vấn đề và các biện pháp nhằm nâng cao năng
lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông.
5. Vấn đề nghiên cứu
Dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn trong chương Tổ hợp và xác
suất như thế nào để có thể nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh
trung học phổ thông?
6. Giả thuyết khoa học
Vận dụng các biện pháp dạy học các bài toán có nội dung thực tiễn

trong chương Tổ hợp và xác suất sẽ nâng cao được năng lực giải quyết vấn đề
cho học sinh trung học phổ thông.
6