Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh trung học cơ sở

0

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

CHU THỊ NGÂN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
GIÁO DỤC VĂN HÓA PHI VẬT THỂ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

CHU THỊ NGÂN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
GIÁO DỤC VĂN HÓA PHI VẬT THỂ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9 14 01 14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS ĐẶNG QUỐC BẢO

2. GS.TS PHẠM HỒNG QUANG

THÁI NGUYÊN - 2018


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan danh dự đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công
bố trong bất cứ công trình nào khác.
Tác giả luận án
Chu Thị Ngân


ii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN...........................................................................................................i
MỤC LỤC..................................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT...........................................................................iii
DANH MỤC CÁC BẢNG...........................................................................................iv
DANH MỤC CÁC HÌNH..............................................................................................v
MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 1
1.

Lý do chọn đề tài, lĩnh vực nghiên cứu.................................................................1

2.

Mục đích nghiên cứu.............................................................................................3

3.

Khách thể và đối tượng nghiên cứu.......................................................................3

4.

Giả thuyết khoa học...............................................................................................3

5.

Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................4

6.

Giới hạn nghiên cứu..............................................................................................4

7.

Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu...................................................4

8.

Các luận điểm bảo vệ............................................................................................6

9.

Đóng góp mới của luận án.....................................................................................7

10. Kết cấu luận án......................................................................................................7

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC VĂN
HÓA PHI VẬT THỂ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ........................8
1.1.

Tổng quan nghiên cứu vấn đề...........................................................................8

1.1.1.

Nghiên cứu về bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể........................................8

1.1.2.

Nghiên cứu về giáo dục văn hóa phi vật thể....................................................10

1.1.3.

Nghiên cứu về quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể.......................................15

1.2.

Khái niệm cơ bản của luận án.........................................................................19

1.2.1.

Văn hoá phi vật thể.........................................................................................19

1.2.2.

Giáo dục văn hóa phi vật thể...........................................................................22

1.2.3.

Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể..............................................24

1.3.

Một số vấn đề về giáo dục văn hoá phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở
........................................................................................................................ 26


iii
1.3.1.

Tầm quan trọng của giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh Trung học
cơ sở................................................................................................................ 26

1.3.2.

Mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục văn hoá phi thể cho học sinh Trung học cơ sở
........................................................................................................................ 31

1.3.3.

Nội dung, nguyên tắc giáo dục văn hoá phi vật thể cho học sinh Trung
học cơ sở.........................................................................................................32

1.3.4.

Hình thức và phương pháp giáo dục văn hoá phi thể cho học sinh Trung
học cơ sở.........................................................................................................37

1.4.

Nội dung cơ bản của quản lý hoạt động giáo dục văn hoá phi vật thể cho
học sinh Trung học cơ sở................................................................................42

1.4.1.

Lập kế hoạch chỉ đạo hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học
sinh Trung học cơ sở.......................................................................................43

1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
Trung học cơ sở...............................................................................................44
1.4.3.

Chỉ đạo công tác giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở..........46

1.4.4.

Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
Trung học cơ sở...............................................................................................47

1.5.

Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật
thể cho học sinh Trung học cơ sở....................................................................50

Kết luận chương 1........................................................................................................54
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC VĂN HÓA
PHI VẬT THỂ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ............................55

2.1.

Khái quát về công tác giáo dục văn hóa phi vật thể trong trường học ở
Việt Nam hiện nay.........................................................................................55

2.1.1.

Chủ trương của Đảng và ngành giáo dục về công tác giáo dục văn hóa
phi vật thể cho học sinh, sinh viên..................................................................55

2.1.2.

Chủ trương của Đảng bộ, cơ quan giáo dục tỉnh Bắc Ninh đối với việc
bảo tồn giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong công cuộc đổi mới giáo
dục hiện nay....................................................................................................57

2.1.3.

Bức tranh chung về di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam.............................59


iv
2.1.4.

Tình hình giáo dục văn hóa phi vật thể trong trường học ở Việt Nam..................62

2.2.

Tổ chức khảo sát thực trạng............................................................................65

2.2.1.

Mục tiêu khảo sát............................................................................................65

2.2.2.

Đối tượng khảo sát..........................................................................................65

2.2.3.

Phạm vi khảo sát.............................................................................................66

2.2.4.

Nội dung khảo sát...........................................................................................66

2.2.5.

Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả...........................................................67

2.3.

Thực trạng giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh trường Trung học
cơ sở ở nước ta hiện nay.................................................................................67

2.3.1.

Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về giáo dục văn hoá phi vật thể
cho học sinh trong trường Trung học cơ sở.....................................................67

2.3.2.

Thực trạng giáo dục văn hoá phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở..........71

2.4.

Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
Trung học cơ sở...............................................................................................85

2.4.1.

Lập kế hoạch chỉ đạo hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học
sinh Trung học cơ sở.......................................................................................85

2.4.2.

Tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
Trung học cơ sở...............................................................................................87

2.4.3.

Chỉ đạo công tác giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở
........................................................................................................................ 91

2.4.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
trường Trung học cơ sở...................................................................................94
2.5.

Đánh giá chung thực trạng quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật
thể cho học sinh tại các trường Trung học cơ sở.............................................96

2.5.1.

Những kết quả đạt được và nguyên nhân........................................................97

2.5.2.

Những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân..........................................................99

Kết luận chương 2......................................................................................................101
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC VĂN HÓA PHI
VẬT THỂ CHO HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ...................102


v
3.1.

Nguyên tắc lựa chọn biện pháp.....................................................................102

3.1.2.

Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa..................................................................102

3.1.3.

Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn................................................................102

3.1.4.

Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống................................................................102

3.2.

Một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học
sinh Trung học cơ sở.....................................................................................103

3.2.1.

Tổ chức nâng cao nhận thức của giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục về sự
cần thiết phải giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở
...................................................................................................................... 103

3.2.2.

Tăng cường giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở
thông qua trải nghiệm di sản.........................................................................106

3.2.3.

Chỉ đạo đa dạng hóa các hình thức tổ chức giáo dục văn hóa phi vật thể
cho học sinh Trung học cơ sở........................................................................109

3.2.4.

Tổ chức bồi dưỡng, nâng cao năng lực giáo dục văn hóa phi vật thể cho
giáo viên Trung học cơ sở.............................................................................115

3.2.5.

Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể

cho học sinh Trung học cơ sở........................................................................120

3.2.6.

Quản lý phối hợp các nguồn lực để giáo dục văn hóa phi vật thể cho học
sinh Trung học cơ sở.....................................................................................123

3.2.7.

Mối quan hệ giữa các biện pháp....................................................................127

3.3.

Khảo nghiệm và thực nghiệm một số biện pháp quản lý giáo dục văn hóa
phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở đã đề xuất.....................................128

3.3.1.

Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất
...................................................................................................................... 128

3.3.2.

Thực nghiệm một số biện pháp quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cho
học sinh Trung học cơ sở đã đề xuất.............................................................133

Kết luận chương 3......................................................................................................149
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................150
1. Kết luận.................................................................................................................. 150
2. Khuyến nghị...........................................................................................................152

vi
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
LUẬN ÁN.....................................................................................................154
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................155
PHỤ LỤC


iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Nxb

:

Nhà xuất bản

THCS

:

Trung học cơ sở

THPT

:

Trung học phổ thông

iv
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:

Phân loại đối tượng khảo sát...................................................................66

Bảng 2.2:

Các trường tham gia khảo sát.................................................................66

Bảng 2.3:

Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về khái niệm
giá trị văn hóa phi vật thể, giáo dục văn hóa phi vật thể.........................68

Bảng 2.4:

Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về sự cần thiết
phải giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh.......................................69

Bảng 2.5:

Nhận thức của cán bộ, giáo viên về ý nghĩa, vai trò của giáo dục
văn hóa phi vật thể cho học sinh.............................................................70

Bảng 2.6:

Sự lựa chọn của giáo viên, học sinh về các giá trị văn hóa phi vật
thể cần giáo dục trong nhà trường...........................................................74

Bảng 2.7:

Nhận thức của giáo viên Âm nhạc về nội dung giảng dạy Dân ca
Quan họ..................................................................................................75

Bảng 2.8:

Các con đường giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh được áp
dụng trong các trường THCS..................................................................78

Bảng 2.9:

Các con đường giảng dạy Dân ca Quan họ ở các trường THCS.............79

Bảng 2.10:

Đánh giá của giáo viên các trường THCS về việc áp dụng các hình
thức giáo dục văn hóa phi vật thể...........................................................80

Bảng 2.11:

Đánh giá của học sinh về mức độ thực hiện các hoạt động giáo dục
văn hóa phi vật thể..................................................................................81

Bảng 2.12:

Đánh giá của giáo viên về mức độ áp dụng các phương pháp giáo
dục văn hóa phi vật thể...........................................................................82

Bảng 2.13:

Thực trạng tiếp nhận di sản âm nhạc truyền thống ở học sinh các
trường THCS trên địa bàn khảo sát.........................................................85

Bảng 2.14:

Nhận thức của cán bộ quản lý về sự liên hệ giữa kế hoạch giáo dục
di sản văn hóa phi vật thể với các kế hoạch khác trong trường...............86

Bảng 2.15:

Mức độ thực hiện các biện pháp tổ chức giáo dục giá trị văn hóa
phi vật thể cho học sinh..........................................................................87

Bảng 2.16:

Đánh giá của cán bộ quản lý về mức độ thực hiện của các biện
pháp chỉ đạo giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh.........................92


v
Bảng 2.17:

Đánh giá của cán bộ quản lý về mức độ thực hiện của các biện
pháp kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục giá trị văn hóa phi vật thể
cho học sinh............................................................................................95

Bảng 2.18:

Ý kiến đánh giá về các khâu trong công tác quản lý giáo dục văn

hóa phi vật thể cho học sinh THCS.........................................................96

Bảng 3.1:

Đối tượng tham gia khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của
các biện pháp đề xuất............................................................................129

Bảng 3.2:

Kết quả kiểm chứng sự cần thiết của các biện pháp đã đề xuất...........130

Bảng 3.3:

Kết quả kiểm chứng về tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất
..............................................................................................................131

Bảng 3.4:

Mức độ nhận thức của học sinh trước thực nghiệm..............................137

Bảng 3.5:

Mức độ nhận thức của học sinh các lớp sau thực nghiệm lần 1............139

Bảng 3.6:

Mức độ nhận thức của các lớp sau thực nghiệm lần 2..........................140

Bảng 3.7:

Mức độ nhận thức của học sinh sau 2 lần thực nghiệm........................140

Bảng 3.8:

So sánh mức độ chênh lệch về nhận thức của học sinh các lớp giữa
trước và sau thực nghiệm......................................................................141

Bảng 3.9:

Ý kiến đánh giá mức độ hứng thú của học sinh với giờ dạy.................143

Bảng 3.10:

Mức độ nhận thức của học sinh trước thực nghiệm..............................146

Bảng 3.11:

Mức độ nhận thức của học sinh sau thực nghiệm.................................147


v
DANH MỤC CÁC HÌNH
Biểu đồ 2.1:

Ý kiến đánh giá về 4 khâu trong công tác quản lý giáo dục giá
trị văn hóa phi vật thể...........................................................................97

Biểu đồ 3.1:

Trình độ nhận thức của học sinh trước khi thực nghiệm....................138

Biểu đồ 3.2:

Mức độ nhận thức của học sinh sau 2 lần thực nghiệm......................141

Biểu đồ 3.3:

Nhận thức của lớp đối chứng trước và sau thực nghiệm.....................142

Biểu đồ 3.4:

Nhận thức của học sinh lớp thực nghiệm trước và sau thực nghiệm
...........................................................................................................142


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài, lĩnh vực nghiên cứu
Di sản văn hóa phi vật thể là các sản phẩm tinh thần có giá trị lịch sử, văn
hóa, khoa học được lưu giữ bằng trí nhớ, chữ viết và được lưu truyền bằng miệng,
truyền nghề, trình diễn… Trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, việc bảo vệ các di
sản văn hóa phi vật thể là việc làm cần thiết để gìn giữ, khẳng định bản sắc riêng
trong quá trình hội nhập quốc tế: “Xu thế khu vực hóa, toàn cầu hóa đã mang lại
nhiều cơ hội và thử thách đối với phát triển văn hóa dân tộc trong việc lựa chọn
chính sách phù hợp với thực tiễn. Di sản văn hóa truyền thống đồng hành cùng với
sự phát triển chung của xã hội, trở thành một yếu tố quan trọng đối với quá trình
phát triển và hội nhập” [88; 415]. Hơn nữa, giữ gìn văn hóa phi vật thể là bảo vệ
con người. Nhận thức đúng vấn đề đó, tại Đại hội X của Đảng, Đảng ta đã chỉ rõ
nhiệm vụ cấp bách trong xây dựng văn hóa hiện nay là: “Xây dựng và hoàn thiện
giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc

trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng
các giá trị văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên, đặc biệt là lý tưởng sống,
lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hoá con người Việt Nam” [14;
106]. Chiến lược văn hóa, trong điều kiện mới, cần phải quán triệt sâu sắc quan
điểm, tư tưởng trên đây của Đảng: “Chiến lược văn hóa, trong điều kiện đó, phải tập
trung giải quyết hai nội dung cơ bản và cấp thiết có quan hệ biện chứng với nhau,
không tách rời nhau: thứ nhất, giữ gìn, kế thừa, phát triển bản sắc văn hóa dân
tộc; thứ hai, phát huy văn hóa dân tộc, nguồn sức mạnh nội sinh của đất nước trong
quá trình hội nhập. Xây dựng và phát triển, giữ gìn và phát huy gắn bó chặt chẽ với
nhau trong chiến lược văn hóa” [40].
Tuy nhiên, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể không phải là công
việc dễ dàng bởi: “Điều quan trọng hơn cả đối với việc phát huy những di sản văn
hóa phi vật thể là làm cho di sản ấy sống giữa cuộ đời, như chính bản chất của nó.
Làm sao để khơi dậy ý thức cộng đồng, niềm tự hào của cộng đồng về di sản văn
hóa phi vật thể, để di sản ấy sống trong cộng đồng như bản chất của nó. Liên quan
đến vấn đề này là việc phổ biến, trao truyền di sản phi vật thể tới cộng đồng” [6;
72]. Xuất phát từ định hướng như vậy, trường học được xem là môi trường đặc biệt
thích hợp để hoạt động lưu truyền văn hóa giữa các thế hệ diễn ra một cách sâu


2
rộng. Công tác giáo dục di sản là một trong những biện pháp để bảo tồn và phát huy
giá trị văn hóa phi vật thể. Phát biểu khai mạc Hội thảo về Dạy học với di sản phi
vật thể vì một tương lai bền vững tại Hà Nội, đồng chí Nguyễn Vinh Hiển nhấn
mạnh: nhà trường Phổ thông vừa có trách nhiệm giáo dục, nâng cao nhận thức cho
học sinh, vừa có trách nhiệm sử dụng di sản văn hóa để dạy học. Việc làm này sẽ
mang lại những kết quả tích cực, vừa có giá trị ở phương pháp giáo dục kiến thức
Phổ thông theo quy định của chương trình, vừa nâng cao nhận thức và trách nhiệm
của học sinh đối với di sản văn hóa (…). Quan điểm chỉ đạo là lấy học sinh và hoạt
động học tập là trung tâm, tận dụng khai thác nguồn học liệu tại chỗ là những di sản

văn hóa gần gũi, xung quanh môi trường sống, dễ hiểu với học sinh và sử dụng
những kinh nghiệm, tri thức của người dân địa phương [29].
Trong hệ thống giáo dục quốc dân, cùng với bậc Tiểu học, bậc học THCS
thực sự có nhiều điều kiện phù hợp để tiến hành công tác giáo dục văn hóa phi vật
thể cho học sinh. Các em chưa bị áp lực bởi định hướng nghề nghiệp, thi cử như
học sinh THPT và giáo dục nghề nghiệp nên chương trình giáo dục khá “mở”.
Ngoài những môn học văn hóa, học sinh còn được học các môn Âm nhạc, Mĩ thuật,
có nhiều thời gian để tham gia các hoạt động ngoài giờ lên lớp khá đa dạng. Đây là
điều kiện thuận lợi để tiến hành giáo dục văn hóa phi vật thể thông qua các môn học
chính khóa và hoạt động tập thể. Mặt khác, hoạt động học tập ở tuổi học sinh THCS
mang những sắc thái mới, có sự phân hóa sâu sắc hơn, điển hình hơn bởi sự phát
triển của cảm giác, tri giác, trí nhớ, sự chú ý và tư duy ở các em đều rất mạnh mẽ.
Lứa tuổi này còn thể hiện sự hứng thú đặc biệt với những điều mới mẻ và tiếp nhận
những tri thức mới rất nhanh nhờ khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng một
cách độc lập, chặt chẽ, có căn cứ và mang tính nhất quán. Vì vậy, giáo dục văn hóa
phi vật thể cho lứa tuổi này dễ tạo sự thu hút, lôi kéo các em vào các hoạt động, đặc
biệt là các hoạt động mang tính trải nghiệm bên ngoài giờ học.
Tuy vậy, công tác giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh THCS hiện còn
phải đối mặt với nhiều thách thức, khó khăn như: nội dung chương trình giảng dạy
chưa nhiều cơ hội để lồng ghép giáo dục văn hóa phi vật thể; giáo viên chưa được trang
bị kiến thức, kỹ năng giáo dục văn hóa phi vật thể; Ban Giám hiệu chưa quản lý sát
sao, nghiêm túc; Cơ sở vật chất, phương tiện dạy học còn thiếu; Học sinh chưa hứng
thú tiếp cận với các di sản phi vật thể… Điều đó dẫn đến việc đưa di sản văn hóa phi
vật thể đến với thế hệ trẻ chưa thực sự đạt như mong đợi. Trong nhà trường, việc giáo


3
dục văn hóa phi vật thể chỉ mới dừng ở mức như một hoạt động ngoại khóa, mang tính
chất giới thiệu, chứ chưa được đánh giá đúng vai trò.
Hiện nay, giảng dạy về di sản đã là yêu cầu với các trường Phổ thông. Các dự

án đưa di sản vào trường học có được tác động tích cực, nhưng còn không ít thách
thức đối với các nhà quản lý giáo dục, văn hóa. Về lâu dài, cần có thêm nhiều hướng
dẫn, chỉ đạo về mặt chuyên môn lẫn sự phối hợp giữa hai cơ quan quản lý về văn hóa
và giáo dục để di sản văn hóa phi vật thể bước vào trường học một cách bài bản và
đạt hiệu quả cao hơn. Trong khi đó, quá trình quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể lại
còn nhiều tồn tại, hạn chế ở khâu lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo, chỉ đạo thực hiện,
kiểm tra đánh giá… Cùng với đó là những hạn chế về kinh phí, nguồn lực tổ chức, sự
phối kết hợp giữa các lực lượng xã hội trong công tác giáo dục. Điều này lại càng
khiến cho việc giáo dục văn hóa phi vật thể chưa đạt được mục tiêu đề ra.
Trong bối cảnh ấy, chúng tôi lựa chọn đề tài: "Quản lý hoạt động giáo dục
văn hóa phi vật thể cho học sinh Trung học cơ sở" để nghiên cứu với mong muốn
góp phần tháo gỡ những tồn tại, thách thức hiện nay, góp phần nâng cao chất lượng
giáo dục văn hóa phi vật thể trong nhà trường.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các biện pháp
quản lý hoạt động giáo dục văn hoá phi vật thể trong trường trung học cơ sở nhằm
nâng cao hiệu quả công tác giáo dục văn hoá phi vật thể cho học sinh, góp phần bảo
tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể dân tộc và phát triển, hoàn thiện nhân cách
học sinh.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh phổ thông.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quá trình quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh THCS.
4. Giả thuyết khoa học
Nhà trường có vai trò và tiềm năng quan trọng trong việc giáo dục văn hóa
phi vật thể cho học sinh. Tuy nhiên, hiện nay hoạt động này trong các trường
THCS còn tồn tại nhiều bất cập. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt
động giáo dục văn hoá phi vật thể cho học sinh THCS một cách khoa học, phù hợp
với đặc điểm của học sinh và điều kiện thực tiễn của từng địa phương thì sẽ nâng

4
cao hiệu quả giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh THCS, góp phần bảo tồn,
lưu truyền và phát triển văn hóa phi vật thể trong cộng đồng hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục văn hoá phi vật
thể cho học sinh THCS.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục văn hoá phi vật
thể cho học sinh THCS.
- Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục văn hoá phi vật thể cho
học sinh trường THCS.
- Khảo nghiệm và thực nghiệm sư phạm để đánh giá sự phù hợp, tính khả thi
và hiệu quả của các biện pháp.
6. Giới hạn nghiên cứu
6.1. Địa bàn nghiên cứu
Bắc Ninh, Bắc Giang là hai trong số các tỉnh có di sản văn hóa phi vật thể đã
được tổ chức UNESCO công nhận. Đây cũng là các tỉnh đã triển khai công tác giáo
dục văn hóa phi vật thể trong nhà trường. Để thực hiện đề tài, chúng tôi lựa chọn
khảo sát 15 trường THCS thuộc tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang để triển khai khảo sát,
đánh giá thực trạng.
6.2. Thời gian nghiên cứu
Các số liệu thu thập, sử dụng nghiên cứu chủ yếu từ năm 2009 đến nay. Một số
số liệu điều tra khảo sát để phân tích thực trạng quản lý giá trị văn hóa phi vật thể thông
qua hoạt động giáo dục trong các trường THCS tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang được lấy
trong giai đoạn 2010 đến 2016.
7. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Quan điểm tiếp cận
7.1.1. Quan điểm tiếp cận hệ thống - cấu trúc
Quan điểm này đòi hỏi khi nghiên cứu thực trạng, đề xuất biện pháp quản lý

giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh THCS phải xem xét đối tượng (công tác
quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể, các trường THCS, học sinh THCS...) một cách
toàn diện, nhiều mặt, trong nhiều mối quan hệ, trong trạng thái vận động và phát
triển, trong những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể để tìm ra bản chất và quy luật vận
động của đối tượng.


5
7.1.2. Quan điểm tiếp cận thực tiễn
Quan điểm này đòi hỏi trong quá trình nghiên cứu phải bám sát thực tiễn của
hoạt động giáo dục của các trường THCS, khả năng đáp ứng của các trường với
công tác giáo dục và quản lý; phải nắm bắt được mối quan hệ giữa các giá trị văn
hóa phi vật thể tại địa phương và tác động của nó đối với việc giáo dục. Đồng thời,
phải phát hiện được những mâu thuẫn, những khó khăn của quá trình giáo dục văn
hóa phi vật thể trong các trường THCS trên thực tiễn để đề xuất các biện pháp quản
lý phù hợp, đạt hiệu quả.
7.1.3. Quan điểm tiếp cận lịch sử - logic
Khi nghiên cứu hoạt động quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể, phải tìm hiểu,
phát hiện sự nảy sinh, phát triển của hoạt động này trong thời gian và không gian cụ thể
là giai đoạn 2010 đến nay, trong môi trường THCS, gắn với những điều kiện, hoàn
cảnh cụ thể để phát hiện ra quy luật tất yếu của quá trình dạy học - giáo dục.
7.1.4. Quan điểm tiếp cận hoạt động - nhân cách
Trong quá trình nghiên cứu, phải quan sát và căn cứ vào đặc điểm hoạt động,
nhân cách của các đối tượng nghiên cứu như người cán bộ quản lý, giáo viên, học
sinh trường THCS để khám phá ra bản chất, quy luật vận động, phát triển của sự
vật, hiện tượng, đề ra giải pháp giáo dục và quản lý phù hợp với đặc điểm hoạt
động, nhân cách của đối tượng.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Nhóm phương này nhằm thu thập các thông tin lý luận để xây dựng cơ sở lý

luận của đề tài. Thuộc nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận có các phương pháp
nghiên cứu cụ thể sau đây:
- Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu: nghiên cứu các văn bản, tài liệu
và phân tích tài liệu thành các bộ phận: nhóm tài liệu về di sản văn hóa phi vật thể;
nhóm tài liệu về giáo dục di sản; nhóm tài liệu quản lý giáo dục; liên kết, sắp xếp
các tài liệu, thông tin lý thuyết đã thu thập được để tạo ra hệ thống lý thuyết đầy đủ,
có tầm khái quát hơn.
- Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập: phân tích và xâu chuỗi
các nhận định độc lập về cùng vấn đề nghiên cứu.


6
7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn về tình hình giáo
dục văn hóa phi vật thể, tình hình quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
THCS để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài. Thuộc nhóm phương pháp nghiên cứu
thực tiễn có các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây:
- Phương pháp điều tra: dùng phiếu điều tra để thu nhận ý kiến đánh giá của
các đối tượng về thực trạng giáo dục văn hóa phi vật thể (ý nghĩa, nội dung, hình
thức, phương pháp, các con đường giáo dục, kết quả giáo dục…) và quản lý giáo dục
văn hóa phi vật thể (sự cần thiết, ý nghĩa của công tác quản lý, nội dung, hình thức,
phương pháp quản lý, các khâu của quản lý…).
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục: xem xét kinh nghiệm giáo dục
văn hóa phi vật thể và quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể ở các trường THCS để rút
ra mặt tích cực, hiệu quả và mặt tồn tại, hạn chế, cần rút kinh nghiệm.
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động: nghiên cứu các sản
phẩm hoạt động giáo dục của nhà trường (hoạt động dạy, hoạt động học, hoạt động
giáo dục ngoài giờ…), hoạt động quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể như: giáo án,
các loại kế hoạch, sổ ghi chép, bài làm của học sinh, hoạt động ngoại khóa của học
sinh… để làm căn cứ đánh giá thực trạng.

- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: xin ý kiến chuyên gia về các giải pháp
quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cùng những ý kiến đánh giá về công trình
nghiên cứu để có định hướng bổ sung, hoàn thiện.
- Phương pháp thực nghiệm khoa học: áp dụng thử nghiệm các biện pháp đề
xuất trên thực tế để kiểm tra về tính khả thi, độ tin cậy của các giải pháp đã đề xuất
và củng cố thêm giả thuyết khoa học đã nêu.
- Phương pháp thống kê toán học: chủ yếu để thống kê, xử lý các số liệu điều
tra được về số lượng ra % và điểm trung bình (chương 2 và chương 3), làm căn cứ
đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp.
8. Các luận điểm bảo vệ
- Giá trị văn hoá phi vật thể có ý nghĩa lớn đối với phát triển nền văn hoá
Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc. Nếu những giá trị này được đưa vào trường Phổ
thông thì không những góp phần xây dựng văn hóa nhà trường, nâng cao chất lượng
giáo dục toàn diện mà còn có tác động tích cực đến việc bảo tồn, phát huy những
giá trị văn hóa phi vật thể quý báu của dân tộc.


7
- Giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh ở các trường THCS tỉnh Bắc
Ninh và Bắc Giang đã được quan tâm thực hiện, nhưng hiệu quả chưa cao, do thiều
một hệ thống những biện pháp thích hợp, đồng bộ.
- Để nâng cao chất lượng công tác quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cho
học sinh THCS, các trường cần tập trung vào chỉ đạo đa dạng hóa các phương pháp,
hình thức giáo dục văn hóa phi vật thể, nâng cao năng lực của đội ngũ giáo viên, đảm
bảo sự liên kết về giáo dục văn hóa phi vật thể với các hoạt động giáo dục khác trong
nhà trường. Trong đó, đặc biệt chú ý đến việc chỉ đạo tích hợp văn hóa phi vật thể
trong các môn học và giáo dục văn hóa phi vật thể thông qua trải nghiệm thực tế.
9. Đóng góp mới của luận án
- Về lý luận:
Luận án đã bổ sung vào lý luận về giáo dục văn hóa phi vật thể, quản lý hoạt

động giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh trung học cơ sở (THCS): Nội dung,
nguyên tắc, hình thức, phương pháp giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh
THCS và quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh trong các trường THCS
hiện nay. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cho học
sinh THCS.
- Về thực tiễn:
+ Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể cho học
sinh trong các trường THCS tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang. Chỉ ra những ưu điểm,
tồn tại, hạn chế, các biện pháp ảnh hưởng đến quản lý giáo dục văn hóa phi vật thể
cho học sinh THCS.
+ Đề xuất được 6 biện pháp quản lý nâng cao chất lượng giáo dục văn hóa
phi vật thể cho học sinh THCS.
10. Kết cấu luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Kiến nghị, Tài liệu tham khảo, nội dung
chính của luận án gồm 3 chương:
Chương 1:

Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể
cho học sinh Trung học cơ sở.

Chương 2:

Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho
học sinh Trung học cơ sở.

Chương 3:

Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục văn hóa phi vật thể cho
học sinh Trung học cơ sở.

8
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC
VĂN HÓA PHI VẬT THỂ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu về bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể
Di sản văn hóa phi vật thể nói riêng, di sản văn hóa nói chung tạo nên bản
sắc văn hóa của từng quốc gia, dân tộc, là yếu tố cấu thành văn minh nhân loại. Vì
vậy, việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể trở thành mối quan tâm đặc
biệt của nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là khi di sản ấy đứng trước nguy cơ bị
mai một, thất truyền.
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 - 1945), nhận thấy nguy cơ các di sản
văn hóa có thể bị hủy diệt, năm 1954 Công ước bảo vệ di sản văn hóa trong sự kiện
xung đột vũ trang (The convention for protection cultural heritage in event armed
conflict) ra đời đã thể hiện sự quan tâm của thế giới đối với vấn đề này. Lời nói đầu
của Công ước này đã khẳng định: “bảo vệ di sản văn hóa là điều rất quan trọng đối
với tất cả mọi người trên thế giới và quan trọng là di sản đó phải nhận được sự bảo
vệ tầm quốc tế” [92]. Đến năm 1971, tổ chức UNESCO có những bước chuẩn bị
đầu tiên cho việc xây dựng văn bản pháp lí về bảo vệ văn hóa dân gian thông qua
văn kiện mang tên Khả năng thiết lập các văn kiện quốc tế để bảo vệ văn hóa dân
gian (Posibility establishing international instrument to protect folklore). Sau Công
ước năm 1971, nhiều nước thành viên của tổ chức UNESCO đã kêu gọi xây dựng
hệ thống bảo tồn di sản văn hóa truyền thống và văn hóa dân gian. Vào năm 1989,
Đại hội đồng của UNESCO cuối cùng đã thông qua Nghị quyết về việc bảo tồn các
di sản văn hóa truyền thống và văn hóa dân gian. Đại hội đưa ra đề xuất rằng các
nước thành viên cần phải thực hiện các chương trình tập huấn về công tác bảo tồn
các di sản văn hóa phi vật thể và lập danh sách các di sản văn hóa này [91].
Năm 1992, một chương trình về di sản văn hóa phi vật thể đã được thiết lập.
Đến năm 1998, tổ chức UNESCO lại tiếp tục thông qua chương trình bảo vệ các

kiệt tác văn hóa phi vật thể và văn hóa truyền miệng của nhân loại. Điều này đã
giúp cho khái niệm “di sản thế giới” được hoàn thiện hơn khi mà trước đó chỉ được
hiểu là di sản thiên nhiên và các di sản văn hóa vật thể. Đến năm 2003, sau rất nhiều
phiên họp thảo luận của UNESCO, Công ước về di sản văn hóa phi vật thể đã được
thông qua.


9
Từ đó đến nay, UNESCO và các quốc gia đã có hàng loạt các hành động tích
cực, khẩn trương để bảo vệ các di sản văn hóa phi vật thể. Đặc biệt, vào năm 2013,
UNESCO đã chú trọng đến một con đường mới trong việc bảo tồn, phát huy di sản
văn hóa phi vật thể là thông qua giáo dục di sản. Chương trình này đã được thí điểm
tại 4 quốc gia: Pakistan, Palau, Uzbekistan và Việt Nam và thu được tín hiệu khả
quan ban đầu.
Ở Việt Nam nhiều nhà nghiên cứu đã đề xuất nhiều biện pháp khả thi để bảo
tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể.
Tác giả Đàm Hoàng Thụ (1996) trong công trình Nghiên cứu vấn đề bảo tồn
di sản văn hóa nghệ thuật trong giai đoạn hiện nay, Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt
Nam đã đưa ra một số giải pháp bảo tồn, phát huy những di sản văn hóa nghệ thuật
này, trong đó có việc đẩy mạnh giáo dục các loại hình nghệ thuật truyền thống cho
thế hệ trẻ [79].
Tác giả Nguyễn Khoa Điềm (2001) trong công trình Xây dựng và phát triển
nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội đã nhận định phương hướng xây dựng nền văn hóa trong thời đại hiện nay
chính là kết hợp các yếu tố văn hóa truyền thống với tinh thần thời đại, nói cách
khác “đó là mối quan tâm thường xuyên đến nhân tố con người, không ngừng cổ vũ,
hướng dẫn con người hướng tới các giá trị chân, thiện, mỹ, phấn đấu cho hạnh phúc
chính đáng của chính mình và góp ngày càng nhiều cho xã hội” [17].
Công trình Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể ở Thăng Long Hà Nội của tác giả Võ Quang Trọng (chủ biên), Nxb Hà Nội, năm 2000; Công trình
Bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống của người Thái vùng núi Bắc Bộ hiện

nay do tác giả Cao Văn Thanh (chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia năm 2004 đều
nghiên cứu những giá trị văn hóa truyền thống trong một địa phương cụ thể và đề
xuất một số biện pháp nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống
đó. Cụ thể, công trình của tác giả Võ Quang Trọng nghiên cứu một số vấn đề trọng
tâm như: cơ sở lý luận và thực tiễn của bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi
vật thể; các loại hình di sản văn hóa phi vật thể ở Thăng Long - Hà Nội; giá trị di
sản văn hóa phi vật thể ở Thăng Long - Hà Nội; các giải pháp bảo tồn và phát huy
giá trị di sản văn hóa phi vật thể ở Thăng Long - Hà Nội… [82].
Đặc biệt, vào năm 2014, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam đã tổ
chức Hội thảo Khoa học quốc tế 10 năm thực hiện Công ước Bảo vệ Di sản văn hóa


10
phi vật thể của UNESCO - Bài học kinh nghiệm và định hướng tương lai. Hội thảo
đã thu hút 60 tham luận đến từ các quốc gia khác nhau. Tuy nhiên, chỉ có duy nhất
một bài tham luận của tác giả Lê Thị Minh Lý “Đưa di sản văn hóa phi vật thể vào
chương trình giáo dục trong nhà trường” là có đề cập đến công tác giáo dục văn
hóa phi vật thể cho học sinh trong nhà trường. Tác giả đã khẳng định sự cần thiết và
chỉ ra tồn tại, hạn chế cơ bản trong công tác giáo dục di sản ở nước ta hiện nay:
“Giáo dục di sản là một trong những biện pháp quan trọng để bảo vệ di sản văn hóa
phi vật thể. Việc khai thác các giá trị di sản văn hóa và di sản thiên nhiên, di sản vật
thể và phi vật thể để dạy học, để tự học nâng cao tri thức, học tập suốt đời không xa
lạ với các nước phát triển trên thế giới. Tuy nhiên, vấn đề tiếp nhận di sản, nhận
diện di sản như một nguồn dữ liệu văn hóa, khoa học để dạy và học chưa được các
cơ quan, tổ chức xã hội cũng như người dân ở Việt Nam quan tâm và đầu tư đúng
mức cả về định hướng chiến lược và phương pháp thực hiện” [45; 384].
Ngoài ra, các bài báo: “Nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn di sản văn hóa
- Một nhiệm vụ trọng tâm của trường Đại học Văn hóa Hà Nội” của tác giả Trần
Đức Ngôn (2005); “Đổi mới hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị kho tàng di sản
văn hóa” của tác giả Trương Quốc Bình (2008), “Phát huy giá trị di sản văn hóa

trong quá trình hội nhập và phát triển” của tác giả Đặng Văn Bài (2009)… đều đã
đề cập đến việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa trong quá trình hội nhập quốc tế
hiện nay.
Như vậy, nhìn chung các công trình nghiên cứu về bảo tồn, phát huy giá trị
văn hóa phi vật thể cho học sinh đều đã khẳng định vai trò, ý nghĩa của văn hóa phi
vật thể đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, nhân cách con người trong bối
cảnh hiện nay. Các tác giả dù tiếp cận di sản văn hóa từ phương diện khái quát hay
đi sâu tìm hiểu di sản văn hóa cụ thể ở từng địa phương đều khẳng định tầm quan
trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa trong bối cảnh những di sản này đứng trước
nguy cơ bị mai một do sự xâm lấn của văn hóa nước ngoài. Những giải pháp mà các
tác giả đề xuất có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, đều có tính khả thi cao.
1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục văn hóa phi vật thể
Một trong những biện pháp để bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được thế
giới và chúng ta thống nhất chính là bảo vệ di sản thông qua con đường giáo dục.
Biện pháp này đã được bàn đến trong nhiều cuộc hội thảo, công trình nghiên cứu
của nhiều nhà nghiên cứu.


11
Hội nghị Learning with intangible cultural heritage in education (Học
tập với di sản văn hóa phi vật thể trong giáo dục) do UNESCO chủ trì trong chuỗi
các sự kiện bên cạnh phiên họp thứ 11 của Ủy ban liên Chính phủ về Bảo vệ di sản
văn hóa phi vật thể. Mục tiêu của sự kiện bên lề là chia sẻ kinh nghiệm gần đây từ
UNESCO và các quốc gia thành viên về việc sử dụng di sản văn hóa phi vật thể
trong giáo dục, khuyến khích thảo luận và tạo ra sự quan tâm và ý tưởng cho công
việc này trong tương lai. Hội nghị đã điểm đến những thành công của công tác sử
dụng di sản văn hóa phi vật thể trong giáo dục Đại học ở Mỹ La-tinh, vùng Ca-ri-bê
và châu Phi: “Tại châu Phi, một số quốc gia đã tiến hành các bước để tích hợp văn
hóa phi vật thể trong giáo dục. Ở cấp khu vực, Liên hiệp châu Phi đã thông qua
Hiến chương Phục hưng châu Phi. Trong đó, các quốc gia cam kết phổ cập văn hóa

và giáo dục cho tất cả độ tuổi của dân số và bảo vệ, phát triển di sản văn hóa vật thể
và phi vật thể” [94].
Dự án Học tập với Di sản phi vật thể cho một tương lai bền vững do
UNESCO triển khai năm 2013. Trong khuôn khổ Công ước 2003 về Bảo vệ di sản
văn hoá phi vật thể, dự án này nâng cao nhận thức và năng lực của giáo viên để kết
hợp di sản văn hóa phi vật thể địa phương vào giảng dạy và học tập để củng cố
tính trung tâm của văn hoá như một phần cơ bản của giáo dục vì sự phát triển bền
vững: “Các dự án thí điểm tại bốn quốc gia được lựa chọn, Pakistan, Palau,
Uzbekistan và Việt Nam. Dự án đã tiến hành xây dựng các tài liệu hướng dẫn chung
và tài liệu thiết kế riêng dành cho giáo viên tại từng địa phương có di sản văn hóa.
Các nhóm dự án đã tích cực làm việc với các giáo viên, giáo viên, sinh viên, cộng
đồng, người cao tuổi tại địa phương, các nhà thực hành văn hoá và các nhà hoạch
định chính sách để kết hợp các yếu tố di sản văn hoá phi vật thể vào chương trình
giáo dục” [95].
Bài viết Creative Drama Study about Intangible Cultural Heritage: Turkish
Wedding Traditions (Sáng tạo trong học tập về di sản văn hóa phi vật thể: truyền
thống cưới Thổ Nhĩ Kỳ) trên Tạp chí Nghiên cứu khoa học của Đại học Nigde, Thổ
Nhĩ Kỳ đã nghiên cứu nhận thức của thanh, thiếu niên khi được giáo dục một trong
những giá trị văn hóa phi vật thể của Thổ Nhĩ Kỳ là truyền thống đám cưới của dân
tộc trong trường học. Từ những kết quả thu nhận được, bài viết khẳng định: “Giáo
dục có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể, là một phần
quan trọng của bản sắc văn hoá, và chuyển nó cho các thế hệ kế tiếp. Trong Hiệp


12
định Bảo vệ Di sản văn hoá phi vật thể được UNESCO chấp thuận, cần phải sắp xếp
các chương trình giáo dục, tăng cường tính trách nhiệm của xã hội, đặc biệt là thanh
thiếu niên" [93].
Ở Nhật Bản, công tác giáo dục văn hóa phi vật thể trong trường học được
thúc đẩy thông qua các hoạt động giáo dục trong và ngoài trường học. Với chủ

trương phát triển đất nước trong sự kết hợp của truyền thống Nhật Bản và kỹ thuật
phương Tây, nội dung giáo dục văn hóa phi vật thể dựa trên luân lý Nho gia gắn với
những giá trị bản sắc văn hóa hình thành trong tiến trình phát triển lịch sử đã được
xây dựng thành chương trình lồng ghép vào các môn học và những hoạt động giáo
dục phong phú khác.
Ở Trung Quốc, việc giáo dục di sản văn hóa phi vật thể cho học sinh được
tiến hành trên cơ sở phát huy những ảnh hưởng tích cực của phương pháp giáo dục
truyền thống và tiếp thu các phương pháp giáo dục phương Tây như phương pháp
trò chơi, phương pháp thảo luận, phương pháp diễn đàn… Ngoài ra, việc giáo dục
còn được thực hiện bằng các hoạt động giáo dục ngoài giờ học và các môn học có
ưu thế trong nhà trường như môn Ngữ văn, Lịch sử, Vật lý… Ngay cả môn khoa
học tự nhiên như Vật lý trong nhà trường cũng được yêu cầu gắn với việc giáo dục
về 4 phát minh lớn của Trung Quốc cổ - trung đại là thuốc nổ, la bàn, giấy, kỹ thuật
in ấn. Môn Toán phải nhắc nhở cho các em tự hào về phép tính cửu chương do tổ
tiên tìm ra… Có thể thấy, việc giáo dục di sản văn hóa cho học sinh ở Trung Quốc
luôn gắn bó chặt chẽ với việc phát huy tinh thần tự hào dân tộc [87].
Ở Việt Nam, năm 1995, tác giả Trần Viết Hoàn nghiên cứu đề tài Luận án
Phó Tiến sỹ Khoa học Triết học Di sản văn hóa chủ tịch Hồ Chí Minh và vấn đề
giáo dục thẩm mỹ cho quần chúng (thông qua việc phát huy các di sản tại Khu Di
tích Bác Hồ ở Phủ Chủ tịch), Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Công trình
đã khái quát những đặc trưng của các di tích lưu niệm nói chung, của khu di tích
Phủ Chủ tịch trong thiết chế văn hóa và đời sống đương đại. Từ việc khẳng định giá
trị thẩm mỹ trong đạo đức Hồ Chí Minh toát lên ở khu di tích lịch sử này, tác giả
đưa ra giải pháp để tăng cường giáo dục thẩm mỹ cho quần chúng nhân dân thông
qua những di sản văn hóa mà người để lại [31].
Cuối năm 2005, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam tổ chức Hội thảo Xây dựng
phương pháp đưa di sản văn hóa phi vật thể của Hà Nội vào bài giảng một số môn
khoa học tự nhiên cấp THCS tại Hà Nội. Dự án đã thí điểm thành công việc đưa di

13
sản văn hóa rối nước, gốm, đèn kéo quân, trầu cau vào môn Vật lý và Hóa học lớp
8, 9 ở hai trường THCS tại Hà Nội.
Đến năm 2010, tác giả Trần Thị Minh Huế đã hoàn thành nghiên cứu Luận
án Tiến sỹ Giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho sinh viên Sư phạm miền núi Đông
Bắc Việt Nam thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Trong luận án này,
tác giả đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về bản sắc văn hóa dân tộc Việt
Nam và bản sắc văn hóa dân tộc Tày - Nùng vùng Đông Bắc Việt Nam; góp phần
khẳng định giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc là nhiệm vụ cấp bách của quá trình
đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm hiện nay. Luận án cũng đã xây dựng được
nhiệm vụ nội dung giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho sinh viên trường Sư phạm
nói chung, nội dung giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho sinh viên Sư phạm vùng
Đông Bắc nói riêng. Trên cơ sở lý luận và khảo sát thực tiễn, tác giả đã xây dựng
được 6 biện pháp giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho sinh viên sư phạm thông
qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp [34]. Đây là tài liệu cung cấp cho chúng
tôi những cơ sở lý luận và thực tiễn có ý nghĩa trong quá trình nghiên cứu đề tài.
Đầu năm 2013, liên Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa Thể thao và Du
lịch đã có văn bản hướng dẫn về việc sử dụng di sản văn hóa vào dạy học, được
thực hiện thí điểm tại 7 địa phương: Hà Nội, Hồ Chí Minh, Bắc Giang, Phú Thọ,
Quảng Ninh, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam với 3 môn Sử, Địa, Âm nhạc. Cụ thể,
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã áp dụng thí điểm ở mỗi Sở Giáo dục và Đào tạo chọn 2
trường THCS, 2 trường THPT đưa vào giảng dạy lồng ghép ở các môn học thống
nhất trong học kỳ 2. Cùng với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành tài liệu Tập
huấn Dạy học di sản tháng 01/2013 để giúp các trường định hướng tốt hơn trong
quá trình giáo dục di sản cho học sinh.
Năm 2013, Bộ Giáo dục và Đào tạo và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã
ban hành Hướng dẫn Sử dụng Di sản văn hóa trong dạy học ở trường Phổ thông,
Trung tâm Giáo dục thường xuyên. Bản hướng dẫn đã quy định mục tiêu, phương
thức tổ chức dạy học các nội dung di sản văn hóa trong trường Phổ thông, Trung
tâm Giáo dục thường xuyên và trách nhiệm của các đơn vị trong việc giáo dục và

phối hợp giáo dục văn hóa phi vật thể cho học sinh. Bản hướng dẫn đã chỉ rõ: sử
dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường Phổ thông, Trung tâm Giáo dục thường
xuyên nhằm hình thành và nâng cao ý thức tôn trọng, giữ gìn, phát huy những giá
trị của di sản văn hóa; rèn luyện tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong đổi mới