Ứng phó biến đổi khí hậu dựa vào cộng đồng trong phát triển nông nghiệp bền vững vùng Đồng Bằng Sông Hồng (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

V TH KIM DUNG

Tên

tài:

NG PHÓ V I BI N

I KHÍ H U D A VÀO C NG

NG TRONG PHÁT

TRI N NÔNG NGHI P B N V NG VÙNG ÔNG B NG SÔNG H NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

a chính môi tr

Khoa

: Tài nguyên và môi tr

Khóa h c

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015

ng
ng


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

V TH KIM DUNG
Tên

tài:

NG PHÓ V I BI N

I KHÍ H U D A VÀO C NG

NG TRONG PHÁT

TRI N NÔNG NGHI P B N V NG VÙNG ÔNG B NG SÔNG H NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

Khoa

: Tài nguyên và môi tr

L p

: K43 – DCMT – NO1

Khóa h c

: 2011 – 2015

Gi ng viên h

a chính môi tr

ng d n: ThS.

ng
ng

ng Th H ng Ph

Thái Nguyên, n m 2015

ng


i
DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1: Khái quát ch
B ng 2.2: Tác

ng trình Thích ng d a vào c ng

ng c a B KH

B ng 3.1: Các ch tiêu và ph

ng...................... 11

n các khu v c trên Th gi i ......................... 12

ng pháp phân tích ............. Error! Bookmark not

defined.
B ng 4.1: Thay

i c a nhi t

trung bình cho c n
B ng 4.2: Thay

B ng 4.3: Các hi n t

vùng

ng B ng B c B và

c ....................................................................................... 23

ic al

trung bình cho c n

50 n m qua

ng m a 50 n m qua

vùng

ng B ng B c B và

c ....................................................................................... 24
ng th i ti t c c oan x y ra

B ng 4.4: M c t ng nhi t

vùng BSH .................... 24

trung bình n m (0C) so v i th i k 1980-1999 vùng

BSH .................................................................................................................. 30
B ng 4.5: M c t ng nhi t trung bình n m (0C) so v i th i k 1980-1999 vùng
BSH…………………………………………………………………………..31
B ng 4.6: N

c bi n dâng khu v c b bi n t Móng Cái

n èo.................... 32

Ngang (cm) .......................................................................................................... 32
B ng 4.7: Di n tích
theo m c n

ng b ng sông H ng và Qu ng Ninh có nguy c b ng p

c bi n dâng .................................................................................... 32

B ng 4.8: B ng ranh gi i xâm nh p m n l n nh t theo các k ch b n n

c bi n

dâng khác nhau .................................................................................................... 33
B ng 4.9: Tác
ng

ng c a B KH vùng BSH theo ánh giá c a ........................ 35

i dân ............................................................................................................. 35

B ng 4.10: Nh ng bi n pháp

c ng

i dân s d ng

ng phó v i l l t

trong phát tri n nông nghi p ............................................................................... 42


ii
DANH M C CÁC HÌNH

Hình 2.1: L ng ghép nh ng tri th c b n
ng v i B KH d a vào c ng
Hình 2.2: S

m it

ng....................................................................... 7

ng tác c a B KH và các h p ph n c a h sinh thái-

nhân v n(A); và Khung các v n
Hình 3.1: S

a v i ki n th c khoa h c trong thích

l a ch n ph

c a B KH (B) ............................................ 10

ng pháp i u tra l y m u………………………16

Hình 4.1:

......................................... 19
............................ 29

n m 2000, 2010 (%) ............................................................................................ 29
Hình4.3: Mô hình theo SRI v xuân 2013 t i xã Giao Hà, ................................. 45
Giao Th y, Nam

nh ......................................................................................... 45

Hình 4.4: Tr ng r ng ng p m n ch ng B KH

H i Phòng ............................. 49

Hình 4.5: Cách ti p c n trong thích ng v i B KH d a vào c ng

ng .......... 51


iii

B NN&PTNN :

B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn

B TNMT

:

B Tài Nguyên Môi Tr

B KH

:

Bi n

CBA

ng

i Khí H u

Community Based Adaptation
Ti p c n d a vào c ng

CVCA

ng

Climate Vulnerability and Capacity Analysis
ánh giá tình tr ng d b t n th

ng và n ng l c thích

ng v i B KH
BSH

:

FAO

ng B ng Sông H ng
Food and Agriculture Organization of the United
Nations
T ch c Nông L

GEF

:

Global Environment Facility
Qu Môi tr

GDP

:

ng Liên hi p qu c

ng tòan c u

Gross Domestic Product
T ng s n ph m qu c n i

HST

:

H Sinh Thái

IPCC

:

International on Climate Change
y ban liên Chính ph v bi n

IEA

:

i khí h u

International Energy Agency
T ch c N ng l

ng Th gi i

KT – XH

:

Kinh T - Xã H i

MCD

:

Marinelife Conservation and Community Development
Trung tâm B o t n sinh v t bi n và phát tri n c ng
ng

PTNNBV

:

Phát Tri n Nông Nghi p B n V ng

SGP

:

Small Grant Projects
Ch

ng trình tài tr nh


iv
SWOT

:

Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats
i m m nh, i m y u, c h i, thách th c

SRI

System Rice Intensification
H th ng thâm canh Lúa c i ti n

UBND
UNDP

y Ban Nhân Dân
:

United Nations Development Programme
Liên Hi p Qu c

UNFCCC

:

United Nations Framework Convention on Climate
Change
Công

c khung c a Liên H p Qu c v bi n

h u
VAC

V

VACVINA

H i Làm v

VQG

V

WB

:

n – Ao – Chu ng
n Vi t Nam VAC VINA

n Qu c Gia

World Bank
Ngân hàng Th gi i

i khí


v
M CL C

................................................................................................. 1
1.1.S c n thi t ph i nghiên c u ........................................................................... 1
1.2.M c ích, yêu c u c a

tài ............................................................................ 2

1.2.1.M c ích ....................................................................................................... 2
1.2.2.Yêu c u ......................................................................................................... 3
1.3.Ý ngh a c a

tài ............................................................................................ 3

1.3.1.Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c............................................ 3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n................................................................................ 3
PH N 2. T NG QUAN TÀI LI U ..................................................................... 4
2.1.C s lý lu n v

ng phó v i B KH d a vào c ng

ng trong phát tri n

nông nghi p b n v ng vùng BSH ....................................................................... 4
2.1.1.Các

nh ngh a............................................................................................... 4

2.1.2.Vai trò c a c ng

ng trong ng phó v i B KH ........................................ 6

2.2.Kinh nghi m th c ti n v thích ng v i B KH d a vào c ng

ng ............. 7

2.2.1.Kinh nghi m th c ti n trên th gi i ............................................................. 7
2.2.2.Kinh nghi m th c ti n
PH N 3.
3.1.
3.1.1.

it

IT

Vi t Nam ............................................................. 13

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U.... 15

ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u ............................................... 15

it

ng nghiên c u.................................................................................. 15

3.1.2.Ph m vi nghiên c u ..................................................................................... 15
3.2. a i m th c t p và th i gian th c t p ......................................................... 15
3.3.N i dung nghiên c u ...................................................................................... 15
3.4.Ph

ng pháp nghiên c u ................................................................................ 16

3.4.1. Ph

ng pháp i u tra thu th p s li u ....... Error! Bookmark not defined.

3.4.2. Ph

ng pháp phân tích ............................... Error! Bookmark not defined.

3.4.3. Ph

ng pháp x lý s li u......................... Error! Bookmark not defined.

vi
PH N 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ................................... 18
4.1. i u ki n t nhiên, kinh t xã h i khu v c
4.1.1.V trí

ng b ng sông H ng................ 18

a lý và ph m vi lãnh th ................................................................. 18

4.1.2. i u ki n t nhiên ...................................................................................... 19
–

.......................................................................... 25

4.2.Th c tr ng ng phó v i B KH d a vào c ng
nghi p
4.2.1.
4.2.2.Tác

ng trong phát tri n nông

vùng BSH .......................................................................................... 30
K ch b n bi n
ng và tác

i khí h u, n

c bi n dâng vùng BSH .................. 30

ng ti m tàng c a B KH .............................................. 34

trong nông nghi p................................................................................................ 41
4.3.1.Ki n th c truy n th ng v các hi n t
4.3.2.Nh n th c c a ng
4.3.3.Các bi n pháp

ng khí h u .................................... 41

i dân v B KH và các nguy c t thiên tai............... 41
c c ng

4.3.4.Tham gia các ho t
4.4.M t s mô hình c ng

ng

a ph

ng s d ng ................................. 42

ng t p th ................................................................... 43
ng ng phó v i B KH trong phát tri n

nông nghi p ......................................................................................................... 44
4.4.1.Mô hình “H th ng thâm canh lúa c i ti n - SRI” ...................................... 44
4.4.2.Mô hình “V

n – ao – chu ng” .................................................................. 46

4.4.3.Mô hình “Tr ng r ng ng p m n và phòng ng a th m h a d a vào c ng

ng”

............................................................................................................ 48

4.5.Gi i pháp

y m nh s tham gia c a c ng

ng trong phát tri n nông nghi p

b n v ng ng phó v i B KH .............................................................................. 50
4.5.1.Phát huy và nhân r ng nh ng mô hình hi n h u ........................................ 50
4.5.2.Gi i pháp v công c ti p c n c ng
4.5.3.T ng c

ng .................................................. 50

ng qu n lý tài nguyên thiên nhiên có s tham gia c a c ng

ng

nh m thích ng v i B KH trong phát tri n nông nghi p b n v ng .................. 52
4.5.4.Các ho t

ng thích ng v i B KH trong nông nghi p ........................... 52

4.5.5.Xây d ng mô hình gi m nh r i ro thiên tai c p h gia ình .................... 53
4.5.6.Nâng cao n ng l c c ng

ng trong thích ng B KH .............................. 54

vii
4.5.7.Các gi i pháp v m t chính sách ................................................................ 55
4.5.8.V m t qu n lý và tài chính: ...................................................................... 55
PH N 5.

VÀ KI N NGH .............................................................. 56

5.1.K t lu n

..................................................................................................... 56

5.2.Ki n ngh

..................................................................................................... 56

TÀI LI U THAM KH O


1

PH N 1

1.1.

S c n thi t ph i nghiên c u
Bi n

n

i khí h u (B KH), mà tr

c h t là s nóng lên toàn c u và

c bi n dâng, là m t trong nh ng thách th c nghiêm tr ng nh t

ng
h

i trong Th k 21. Vi t Nam

c coi là m t trong các qu c gia ch u nh

ng n ng n nh t c a B KH, trong ó

ng b ng sông C u Long và

b ng sông H ng là nh ng khu v c có tính t n th

ng

nghiêm tr ng
Vùng

n

c ta di n ra

n nhi u l nh v c, trên nhi u vùng,

i v i s n xu t nông nghi p vùng

c bi t

ng b ng ven sông, ven bi n.

ng b ng sông H ng ( BSH) là m t trong hai vùng tr ng i m

nông nghi p c a c n

c, bao g m 10 t nh, thành ph tr c thu c Trung

Hà N i, H i Phòng, H i D
Nam

ng

ng

c bi t cao do B KH

và thiên tai. Trong nh ng n m g n ây, tình hình B KH
ngày càng gay g t, nh h

i v i loài

ng:

ng, B c Ninh, V nh Phúc, H ng Yên, Thái Bình,

nh, Hà Nam và Ninh Bình. Vùng là c a ngõ

phía bi n ông v i th

gi i và là m t trong nh ng c u n i tr c ti p gi a hai khu v c phát tri n n ng
ng là khu v c ông Nam Á và ông B c Á. V i B KH và kèm theo nó là
s dâng cao m c n

c bi n, ch c

. Có th th y, c ng
o, có kh n ng huy
c p bách. Các c ng
tác

ng t i ch

ng nhanh chóng

ng dân c là l c l

ng ông

ng phó v i nh ng tr

ng h p

ng có s am hi u rõ v khu v c, có kh n ng ánh giá

2

. Tuy nhiên, nh n th c c ng nh n ng l c ng phó v i
thiên tai và B KH c a ng
nh ng ho t

i dân v n ch a cao. Nhi u ng

i coi thiên tai là

ng c a t nhiên và không th ki m soát, không ý th c

trò c a b n thân. H n ai h t, các c ng

ng dân c ph i

c vai

c trang b k

n ng, n ng l c ng phó v i nh ng thách th c mang tính toàn c u này. Các
ho t

ng phát tri n d a vào c ng

m t

nh h

ng (Community-based)

c xác

nh là

ng và gi i pháp c b n, quan tr ng trong th c hi n phát tri n

b n v ng.
T nh ng lý do trên,

” ã
ng

a ph

khác nh m

c l a ch n

nghiên c u nh m tìm hi u nh ng bi n pháp c ng

ng s d ng

ng phó v i B KH và các hình th c thiên tai

xu t các gi i pháp thích ng v i B KH d a vào c ng

trong phát tri n nông nghi p theo h
1.2.

M c ích, yêu c u c a

ng

ng b n v ng.

tài

1.2.1. M c ích
M c ích chung:

i
khí h u d a vào c ng

ng trong phát tri n nông nghi p theo h

ng b n v ng

t i khu v c nghiên c u.
M c ích c th :
- Nghiên c u c s lý thuy t, kinh nghi m qu c t , Vi t Nam và rút ra
các bài h c kinh nghi m trong ng phó v i bi n
-

.

i khí h u d a vào c ng

ng.

3

-

.
1.2.2. Yêu c u
- S li u thu th p ph i khách quan, trung th c, chính xác.
- L
.
.
1.3.

Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- V n d ng và phát huy ki n th c ã h c t p và nghiên c u.
- Nâng cao ki n th c, k n ng và rút ra kinh nghi m th c t ph c v
cho công tác nghiên c u sau này.
- Là báo cáo t t nghi p cho sinh viên.
- Là c s , tài li u cho các nghiên c u khoa h c v sau.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- Thông qua

PTBV nói chung.
bi n

tài này mong r ng có th giúp nh n th y rõ

t

ó rút ra các bài h c kinh nghi m trong ng phó v i

i khí h u d a vào c ng
-

tài là c s

ng.

giúp các nhà qu n lý có các gi i pháp t i u nh t

có nh ng óng góp t ng k t cách th c, mô hình ng phó v i B KH d a vào
c ng

n ngh các gi i pháp.


4

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1.

C s lý lu n v

ng phó v i B KH d a vào c ng

ng trong phát

tri n nông nghi p b n v ng vùng BSH
2.1.1. Các

nh ngh a

Bi n

i khí h u (Climate Change)

Theo IPCC (2007), B KH là s bi n
h u, có th

c nh n bi t qua s bi n

thu c tính c a nó,

i v tr ng thái c a h th ng khí

i v trung bình và bi n

ng c a các

c duy trì trong m t th i gian dài, i n hình là hàng th p

k ho c dài h n. B KH có th do các quá trình t nhiên bên trong h th ng
khí h u ho c do tác
nhà kính làm thay

C ng

ng th

ng xuyên c a con ng

i,

c bi t t ng hi u ng

i thành ph n c u t o c a khí quy n.

ng:

Trong b i c nh c a thích ng v i B KH, c ng
nhóm ng

i s ng trong cùng m t khu v c

ng

c hi u là

a lý, cùng ch u tác

ng c a

B KH do v trí c trú c a h , và có th có chung kinh nghi m thích ng v i
B KH. Tuy nhiên, h có th có nh ng nh n th c và cách nhìn

i v i r i ro

do B KH gây ra khác nhau.
Ngòai ra c ng

ng còn

c hi u nh m t nhóm ng

i có t ch c, có

m i quan tâm chung, cùng chia s m c tiêu chung, có m i quan h ch t ch
t

ng tác l n nhau.
Tính d b t n th
Tính d b t n th

ng (Vulnerability)
ng là m c

mà B KH có th gây t n h i hay b t

l i cho h th ng; khi ó tính d b t n th

ng không ch ph thu c vào

nh y c a h th ng mà còn ph thu c vào kh n ng thích ng c a c ng
v i i u ki n khí h u m i [IPCC, 1996].

ng


5

ng phó v i bi n

i khí h u (Response)

ng phó v i bi n

i khí h u là các ho t

ng c a con ng

i nh m

thích ng và gi m nh B KH. Nh v y ng phó v i B KH g m hai h p
ph n chính là thích ng v i B KH và gi m nh B KH.
Thích ng (adaptation) v i B KH là s
ho c KT - XH

i v i hoàn c nh ho c môi tr

gi m kh n ng b t n th

ng do dao

i u ch nh h th ng t nhiên
ng thay

i, nh m m c ích

ng và B KH hi n h u ho c ti m tàng

và t n d ng các c h i do nó mang l i.
Gi m nh (mitigation) B KH là các ho t
ho c c

ng

ng nh m gi m m c

phát th i khí nhà kính.

Thích ng d a vào c ng

ng:

Thích ng v i B KH d a vào c ng

ng là m t quá trình do c ng

ng xây d ng và làm ch , d a vào các u tiên, nhu c u, ki n th c và kh
n ng c a c ng
c ng

ng. M c ích c a quá trình này là nâng cao kh n ng c a

ng trong vi c l p k ho ch và th c hi n các bi n pháp ng phó v i tác

ng c a B KH.
Phát tri n b n v ng
Phát tri n b n v ng có nhi u khái ni m, t ng h p nh ng quan i m
khác nhau có th hi u r ng “phát tri n b n v ng là s phát tri n trong ó k t
h p ch t ch , h p lý và hài hòa gi a 3 m t c a s phát tri n là kinh t , xã h i
và môi tr

ng nh m th a mãn

c nhu c u c a xã h i hi n t i nh ng không

t n h i t i s th a mãn các nhu c u c a th h t

ng lai”.

Nông nghi p
Nông nghi p n u hi u theo ngh a h p ch có tr ng tr t và ch n nuôi.
Nông nghi p hi u theo ngh a r ng còn bao g m c lâm nghi p và th y s n.
Phát tri n b n v ng nông nghi p
Phát tri n b n v ng nông nghi p là vi c qu n lý có hi u qu các ngu n
l c

th a mãn nhu c u ngày càng t ng c a con ng

i mà v n duy trì hay


6

làm t ng thêm ch t l

ng c a môi tr

ng và b o t n tài nguyên thiên nhiên

(FAO).
2.1.2. Vai trò c a c ng
a. C ng

ng trong ng phó v i B KH

ng óng vai trò trung tâm trong quá trình thích ng.

Tr ng tâm chú ý trong thích ng d a vào c ng
ph
x

ng. Ph

ng pháp thích ng d a vào c ng

ng và duy trì s phát tri n c a chính ng

thay

i tùy thu c vào nh ng ng

b. C ng
C ng

ng là c ng

ng

a

ng th a nh n kh n ng kh i

i dân

a ph

i s ng trong c ng

ng

ng. Trách nhi m
a ph

ng.

ng là ngu n l c ch y u trong thích ng v i B KH.
ng là ng

i hành

ng chính c ng là ng

ih

ng l i tr

c

tiên c a quá trình thích ng.
Th t v y, c ng

ng là ch nhân nh ng c ng là n n nhân nh n lãnh h u

qu B KH, do ó, t vi c xác

nh vai trò c a c ng

ng trong ng phó v i

bi n

i khí h u cho th y c n ph i có s tham gia t t c a c ng

c ng

ng nh là m t

i tác cùng v i chính quy n, t o nên s c m nh t i ch .

Theo nhi u chuyên gia, c ng
c b n c a B KH. Ng

ng dân c là chìa khóa gi i quy t nh ng v n

i dân không h bi t

n khái ni m “bi n

h u” nh ng v n tri th c b n

a c a h k p th i có s

thích ng m t cách h p lý tr

c m i s thay

nhiên, có hành vi thân thi n môi tr
vai trò c a c ng

ng, xem

i khí

i u ch nh, b sung

i, bi n

ng c a i u ki n t

ng và khí h u. Vì v y, c n phát huy t t

ng, h c h i t tri th c, kinh nghi m tuyên truy n giáo d c

nâng cao ý th c b o v môi tr

ng, xây d ng l i s ng xanh cho c c ng

ng

nh m làm ch m l i t n su t c a B KH.
Ti p c n d a vào c ng
c ng
ch

ng, d a vào c ng
ng, tích c c c a ng

ng (CBA) d a trên nguyên t c "Th c hi n t

ng và làm l i cho c ng

ng nh m nâng cao tính

i dân vào các gi i pháp ng phó v i thiên tai và

B KH. CBA còn t o ra s linh ho t, nh y bén trong thích ng v i B KH,
t n d ng l c l

ng ông

o c ng nh huy

ng nh ng ph

ng ti n s n có


7

trong c ng
c

ng. Ngoài ra, CBA còn giúp cho c ng

ng

ng n ng l c thích ng s n có, xây d ng m t môi tr

h i, gi m thi u kh n ng d b t n th
vì c ch ho t

ng và

ki n v n hóa c a

a ph

vào s phát tri n c a c ng

nh h

ng t ng

ng s ng có tính àn

ng và r i ro do thiên tai... C ng chính

ng c a ph

ng nên s thúc

ng pháp này phù h p v i i u

y kh n ng thích nghi và góp ph n

ng r t l n.

Hình 2.1: L ng ghép nh ng tri th c b n

a v i ki n th c khoa h c trong

thích ng v i B KH d a vào c ng
2.2.

a ph

ng

Kinh nghi m th c ti n v thích ng v i B KH d a vào c ng

ng

2.2.1. Kinh nghi m th c ti n trên th gi i

Theo Công

c khung c a Liên H p Qu c v bi n

i khí h u (United

Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC), “Bi n
khí h u là s thay
ho t

ng con ng

i c a khí h u do tác
id n

n thay

i

ng tr c ti p ho c gián ti p c a

i thành ph n khí quy n toàn c u,

c

quan sát trên m t chu k th i gian dài”.
Báo cáo n m 2013 c a U ban liên Chính ph v bi n
(International on Climate Change - IPCC) nh n

nh: bi n

i khí h u

i khí h u di n ra


8

nhanh h n so v i d báo. Báo cáo c ng ch ng minh r ng, nhi t

c bi n t ng lên h n 0,480C so v i th i k 1961-1990; m c

t và m t n
n

b m t trái

c bi n toàn c u c ng dâng cao k l c,

t m c 3,2mm/n m, cao g p ôi so

v i 1,6mm/n m c a th k 20.
Song song v i nh ng di n bi n “nhanh h n” ó là do nh ng tác nhân
c a bi n

i khí h u c ng m nh h n. C ng theo IPCC, l

nhà kính trên ph m vi toàn c u (h n 50 t t n CO2 t

ng

ng phát th i khí
ng) ã v

tm c

d báo cho n m 2030, l n h n 15% so v i d báo cho n m 2020, b xa m c
k ch b n d báo x u nh t t ng

a ra. Trong khi ó, T ch c n ng l

gi i (International Energy Agency - IEA)
khí nhà kính t

ng th

a ra các con s k l c: phát th i

t nhiên li u hoá th ch ã

t m c k l c (31,6 t t n) trong

n m 2011, t ng 3,2% so v i n m 2010.
Rõ ràng, bi n
v i nhân lo i, s tác

i khí h u là m t trong nh ng thách th c l n nh t
ng nghiêm tr ng

n s n xu t,

trên ph m vi toàn th gi i. Theo ó là các h l y
m t nh : n ng l

ng, l

t , th

i s ng, s c kh e con ng

ng m i,

i u áng báo
b i c nh loài ng

i s ng và môi tr

i
ng

n an ninh toàn c u trên các

ng th c, xã h i, vi c làm, ngo i giao, v n hóa, kinh

ng là nh ng tác

i ãn l cr tl n

i...
ng nghiêm tr ng ó di n ra trong

ng phó v i nó ngay t khi nó hi n

h u - g n 20 n m qua. B t

u t n m 1992, nguyên th qu c gia

nt h n

150 n

c khung c a Liên hi p qu c v bi n

i khí h u,

c ã ký m t Công

g i t t là UNFCCC. T

ó, ã g n 20 n m qua, h ng n m, hàng tr m qu c gia

l i tham gia H i ngh c a UNFCCC
n l c ng phó v i bi n

bàn th o, th ng nh t các cam k t v

i khí h u toàn c u.

Tuy nhiên, m t th c t

áng bu n là d

ng nh n l c c a Liên hi p

qu c c ng nh t t c các qu c gia trên th gi i ph n nào ó b
nh ng b t
UNFCCC.

nh tr vì

ng v quy n l i và ngh a v khi tham gia ký k t các v n ki n


9

u tiên là s b t phê chu n Ngh
có t ng l

nh này b

ó. M c dù

ình tr - kéo dài không hi u l c trong su t 8 n m sau

c ký k t – có hi u l c t n m 2008, nh ng cho

n th i i m

nh th Kyoto h t hi u l c – n m 2012, nó v n ch a

ti p t c có m t s b t

ng c n b n – s nhìn nhau c a các n

i n hình nh M , Trung qu c và n

c nh ng b

2012, Ngh

khi ch a

c phát th i l n,

c

c ti p t c

c ghi nh n,

c ti n kh quan. H i ngh g n ây t i Doha (Qatar) n m

nh th Kyoto

gia h n thêm

c th c thi vì

.

Trong khó kh n ó, n l c c a các n

t

c

ng phát th i khí nhà kính l n th 2 th gi i, sau Trung qu c) ã

khi n Ngh

Ngh

nh th Kyoto 1997 c a M (n

c t t c các n

c trên th gi i

ng thu n –

n n m 2020. M c dù H i ngh này ch a có tính kh thi cao –

a rat

c m c cam k t c th c a t ng qu c gia, song nó c ng ã

cho th y v n l c ng phó v i bi n

i khí h u toàn càu c a loài ng

a. Thích ng v i B KH d a vào c ng
Theo tuyên b

c a

ng

y ban Liên chính ph

v Bi n

i khí h u

(Intergovermental Panel on Climate Change – IPCC) n m 2007, “S
c a h khí h u là i u không còn ph i hoài nghi”. B KH, tác
phó v i nó là m t quá trình ph c t p và

i.

m lên

ng và ng

c chia thành 7 pha (phase) k ti p

nhau bao g m: i) Pha 1: Ho t

ng kinh t xã h i và phát th i khí nhà kính;

Pha 2: Chu k cácbon và n ng

cácbon trong khí quy n; Pha 3: m lên toàn

c u; Pha 4: Tác

ng t i các HST và xã h i; Pha 5: Thích ng; Pha 6: Gi m

nh ; và Pha 7: H th ng xã h i. C s khoa h c

hi u bi t t

ng t n các pha

này, nh t là pha 4, 5, 6 và 7 còn r t h n ch [IPCC, 2007; Sumi và nnk.,
2011].


10

Ngu n: IPCC, 2007.
Hình 2.2: S

m it

ng tác c a B KH và các h p ph n c a h sinh

thái-nhân v n(A); và Khung các v n

c a B KH (B)

Có nhi u cách ti p c n thích ng v i B KH nh : Thích ng d a trên
h sinh thái, c ng

c ng

ng th

ng và quy n l i….Tuy nhiên, các nhà nghiên c u v

ng s d ng cách ti p c n d a trên c ng

kh n ng thích ng c a c ng
ng v i B KH d a trên c ng

ng v i bi n

nghiên c u

i khí h u. Cách ti p c n thích

ng là m t ph

ng pháp lu n

ch c và phân tích thông tin v kh n ng b t n th
c a c ng

ng

thu th p, t

ng và n ng l c thích ng

ng, h gia ình và cá nhân. Nó cung c p nh ng h

ng d n và

công c cho nghiên c u, phân tích và h c h i có s tham gia. Nó c ng tính
n vai trò c a các c quan và chính sách qu c gia và
hi n ho t

a ph

ng trong th c

ng thích ng. (CARE International, 2010).

Ngoài ra, Hannah Reid và c ng s (2009) c ng s d ng ph
ti p c n d a vào c ng
thích ng v i B KH. Ph
i khí h u d a vào c ng
h

ng c a bi n

th c c ng

ng

ng

nghiên c u tính d b t n th

ng pháp

ng và n ng l c

ng pháp này t p trung vào vi c thích ng v i bi n
ng giúp c ng

ng phân tích nguyên nhân và nh

i khí h u trong vi c tích h p các ki n th c khoa h c và ki n
l p k ho ch thích ng.


11

Trên th gi i, vi c xây d ng mô hình c ng
c ánh giá có hi u qu cao. Mô hình có th k
vào c ng

ng thích ng v i B KH
n là: D án

ng (Community Based Adaptation Project – CBA)

ng phó d a
c th c hi n

b i UNDP và GEF t i 10 qu c gia, bao g m Bangladesh, Bolivia, Guatemala,
Jamaica, Kazacstan, Morocco, Namibia, Niger, Samoa và Vi t Nam.
B ng 2.1: Khái quát ch

ng trình Thích ng d a vào c ng

ng

c a UNDP - GEF
Ch

ng trình thích ng d a vào c ng

ng ( CBA ) là m t ch

5 n m c a Liên Hi p Qu c ( UNDP )
GEF ) trong Ch

ng trình phát tri n

c tài tr b i Qu Môi tr

ng Toàn c u (

ng trình Tài tr nh ( SGP ).

Tri n khai

:

M c tiêu c a CBA

:

T 2008 - 2012
t ng c
ng

ng kh n ng ph c h i c a c ng

gi i quy t tác

ng c a bi n

i khí

h u.
Kinh phí

:

c cung c p b i Chính ph Nh t B n, Chính
ph Th y S , và AusAID.

Qu c gia tham gia

:

10 qu c gia, g m Bangladesh, Bolivia,
Guatemala, Jamaica, Kazacstan, Morocco,
Namibia, Niger, Samoa và Vi t Nam.

T ng s d án th c hi n

:

90 d án

Các tình nguy n viên Liên h p qu c h p tác v i UNDP và GEF/SGP
c

ng huy

ng c ng

t ng

ng, công nh n óng góp c a các tình nguy n viên và

m

b o s tham gia toàn di n xung quanh d án, c ng nh t o i u ki n thu n l i cho
xây d ng n ng l c c a các t ch c phi chính ph

b. Tác

ng c a B KH

i tác và t ch c c ng

ng.

n nông nghi p.

Do s nóng lên c a khí h u toàn c u nên các l p b ng tuy t s b tan
nhanh trong nh ng th p niên t i. Trong th k XX, m c n

c bi n t i châu Á


12

dâng lên trung bình 2,4 mm/n m, riêng th p niên v a qua là 3,1 mm/n m, d
báo s ti p t c dâng cao h n trong th k XXI kho ng 2,8mm - 4,3 mm/n m.
M cn

c bi n dâng lên có th nh n chìm nhi u vùng r ng l n, n i

c a hàng tri u ng

i s ng

các khu v c th p

và Trung Qu c,… làm khan hi m ngu n n
do bi n

Vi t Nam, Bangladesh,
c ng t

m ts n

i khí h u ã làm thu h p các dòng sông b ng

B ng 3.2: Tác

ng c a B KH

n

c châu Á

dãy Hymalayas.

n các khu v c trên Th gi i

Khu v c

S thay

i

Châu Phi

Phân b l i m a -> di n tích tr ng ngô gi m 33%

Châu Á

S nl

ng t ng 20%

ông Á và ông Nam Á, gi m 30%

t i Trung và Nam Á
Châu

iD

ng

Châu Âu

S n xu t gi m nhi u
S nl

ng gi m

mi n ông và mi n Nam

Nam Âu, Trung Âu và ông Âu; t ng

B c Âu
Nam M

Vùng nhi t
Vùng ôn

B cM

S nl

i: s n l

i: s n l

ng t ng nh l

ng nói chung
ng

u t ng

ng m a t ng

C c u cây tr ng gi m d n theo h
B c c c và nam

u gi m

ng gi m d n tính a d ng

T ng c h i phát tri n nông nghi p và lâm nghi p

c c

Ngu n: IPCC, 2007
Trong nghiên c u c a Helal Ahammad, 2007 ã

c p t i “các v n

và thách th c c a nông nghi p Australia trong vi c thích nghi v i thay
th i ti t,

c bi t là xem xét các nh h

ng c a thay

i

i khí h u có th x y ra

i v i ngành s n xu t nông nghi p c a Australia. K t qu nghiên c u cho
th y r ng nh ng khu v c (ph thu c l n vào ngành nông nghi p) có th ph i
ch u nh ng m t mát áng k do nh h

ng c a vi c thay

i khí h u. Nghiên

c u này c ng phát hi n vai trò ti m n ng c a thích nghi trong vi c làm gi m
nh ng chi phí do nh ng nh h

ng này.


13

2.2.2. Kinh nghi m th c ti n

Vi t Nam

Nghiên c u v B KH

Vi t Nam ã

c ti n hành t nh ng th p

niên 90 c a th k XX. N m 1992, các nhà khoa h c ã th c hi n và công b
báo cáo “B KH và tác

ng c a chúng

Ngày 02/12/2008, Th

t

158/2008/Q –TTg phê duy t Ch
B KH (NTP-RCC). K t

Vi t Nam”.

ng Chính ph

ã ký Quy t

ng trình m c tiêu qu c gia v

ó, nhi u ho t

nh s

ng phó v i

ng nghiên c u, ng d ng ã

tri n khai. M t s c quan, ban, ngành chuyên ph trách v v n
c ng ã
và tác

c thành l p nh m nâng cao nh n th c cho c ng
ng c a nó. Nhi u d án do n

nh m ánh giá tác

ng c a B KH và n ng c

n ng ch ng ch u c a c ng
V

c ngoài tài tr

ánh giá t n th

ng tr

Tràm, tài nguyên

ng v B KH

ã

c tri n khai

ng c a B KH.

ng v môi tr

i duyên h i Nam Trung B ,

ng, vùng ven

i ven bi n Phan Thi t - H

a ch t t nh Bà R a-V ng Tàu. C ng theo h

c u này, Thái Thành L

m và nnk (2008) ã ánh giá m c

Giang). Nguy n Kim L i (2012) ã nghiên c u
ng do tr

t n th

tl

t

ng nghiên

t n th

th ng t nhiên kinh t - xã h i vùng bi n Hà Tiên - v nh Cây D

th

ng kh

ng: Mai Tr ng Nhu n và c ng s (2002, 2005,

2009) ã nghiên c u ánh giá tính d b t n th
bi n Vi t Nam,

B KH

ng n ng l c, t ng c

c nh ng tác

ng h

ng (Kiên

ánh giá tính d b t n

Vi t Nam. Võ H ng Tú và nnk (2012) ã ánh giá

ng sinh k nông h b

pháp ng phó. Thiên v h
nghiên c u ánh giá t n th

nh h

ng l t i t nh An Giang và các gi i

ng r i ro kinh t Tô Ng c Thúy và nnk (2010) ã
ng do n

c bi n dâng

n t ng ngành kinh t

c a t nh Th a Thiên Hu ... Và áng chú ý trong th i gian này ph i k
nh ng nghiên c u c a Tr

c

ng Quang H c theo h

n

ng ti p c n xuyên ngành

trong ng phó v i B KH và phát tri n b n v ng – m t v n

mang tính liên

ngành trong b i c nh h i nh p và toàn c u hóa hi n nay [Tr

ng Quang H c,

2010, 2012].

14

V thích ng v i bi n

i khí h u d a vào c ng

ng: T

International nghiên c u s

thích

trong

ng c a B KH t i an ninh l

ó

c p t i tác

nh p c a ng
ng

i dân, n

i nghèo và ng

c u

ng v i B KH d a vào c ng

ng

ng th c và thu

c sinh ho t, s c kh e và di dân. Nghiên c u cho th y

i dân vùng ven bi n b

nh h

Thanh Hóa cho th y r ng các hi n t

hán, ng p l t, thay

ch c CARE

i mùa ã tác

ng nhi u nh t. Nghiên

ng th i ti t c c oan: h n

ng t i s n xu t nông nghi p làm cho

thi u ói, gia c m, khai thác th y s n b

nh h

ng (Morten Fauerby

Thomsen, 2010, CARE International).
Trung tâm nghiên c u và phát tri n nông thôn (CSRD), tác gi
Lâm Th Thu S u và nnk (2010) nghiên c u thích
vào c ng

ng t i khu v c sông H

Tìm hi u nh ng bi n pháp thích
t ch c ã th c hi n; Xác
qu n lý ngu n n

ng bi n

ng, t nh Th a Thiên Hu t p trung vào:
ng mà ng

i dân

nh các bi n pháp thích

c; L a ch n nh ng gi i pháp thích

h tr tr c ti p và làm

u vào cho các k ho ch

Qua k t qu t ng h p nêu trên cho th y,

nh ng nghiên c u v v n

i khí h u d a

a ph

ng và nhi u

ng chính liên quan
ng hi u qu
a ph

c

n
th

ng.

Vi t Nam b

c

u ã có

B KH. Tuy nhiên, chúng ta ch a có nh ng

nghiên c u chuyên sâu ánh giá toàn di n tác

ng c a B KH

n t t c các

l nh v c t nhiên và KT - XH c a Vi t Nam. Trong ó, nghiên c u ng phó
v i B KH d a vào c ng

ng trong phát tri n nông nghi p b n v ng c a

Vi t Nam nói chung và nh ng khu v c,
th c hi n

y

. Vì v y, h

c ti p t c tri n khai.

a ph

ng c th c ng ch a

c

ng nghiên c u này trong th i gian t i c n ph i


15

PH N 3
IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

3.1.

it

ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u

3.1.1.

it

ng nghiên c u

-

,

nông nghi p.
3.1.2. Ph m vi nghiên c u
M t s t nh trên

a bàn khu v c

th i gian và kinh phí nên
t nh Nam
3.2.

ng b ng sông H ng. Do h n ch v

tài t p trung tìm hi u

m ts

a ph

ng thu c

nh, H i Phòng.

a i m th c t p và th i gian th c t p
-

a i m th c hi n: Phòng Tài nguyên Môi tr

ng thành ph Thái

Nguyên.
- Th i gian th c hi n: 5/1/2015 – 30/4/2015.
3.3.
3.3.1.

N i dung nghiên c u
i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i khu v c

3.3.2. Th c tr ng ng phó v i B KH d a vào c ng
nông nghi p

ng b ng sông H ng
ng trong phát tri n

vùng BSH

3.3.3.

3.3.4. M t s mô hình c ng

ng ng phó v i B KH trong phát tri n nông

nghi p
3.3.5. Gi i pháp

y m nh s tham gia c a c ng

nghi p b n v ng ng phó v i B KH

ng trong phát tri n nông


16

3.4.

ng pháp nghiên c u

Ph

3.4.1. Ph

ng pháp i u

Nghiên c u
ó u tiên

nh l

c

ng k t h p v i

a

nh tính ( i u tra xã h i h c), trong

nh tính vì lý do h n ch ngu n l c (th i gian, tài chính) th c

hi n.
i u tra xã h i h c nh m thu th p các thông tin
l

ng

nh tính c ng nh

nh

qua ó có th hi u rõ h n nh ng t n th t và thi t h i do B KH gây

ra và c ng

ng ng

i dân ã ph i h ng ch u, c ng nh hi u

ng ng phó c a dân

a ph

c các hành

ng v i hoàn c nh. i u tra xã h i h c

c

th c hi n thông qua 2 hình th c: (i) Ph ng v n sâu; và (ii) i u tra b ng b ng
h i.
i u tra xã h i h c

Ph ng v n sâu

B ng h i

Hình 3.1: S
3.4.2. Ph

l a ch n ph

ng pháp i u tra l y m u

ng pháp phân tích, ánh giá, t ng h p

Các ph

ng pháp này

c áp d ng trong nghiên c u vai trò c ng

c ch , chính sách, mô hình t ch c, trong ó ph

ng,

ng pháp SWOT

(Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) s giúp t ng h p các k t qu
phân tích, ánh giá.
3.4.3. Ph

ng pháp chuyên gia

Các cu c g p g tham v n, t v n v i các nhà nghiên c u và qu n lý
Trung

ng và

a ph

ng s giúp nghiên c u phân tích, ánh giá các v n

c ng nh g i ý

nh h

ng gi i quy t v n

3.4.4. Ph

ng pháp k th a

.