Phan3 Chuong5

PHÁƯN THỈÏ III:
GIẠO DỦC QUNG TRË THÅÌI K 1972 - 2000
CHỈÅNG V:
GII PHỌNG QUNG TRË - HAI HÃÛ THÄÚNG GIẠO DỦC
Tiãúng sụng lãûnh gii phọng Qung Trë âỉåüc phạt âi vo
lục 11 giåì 30 phụt ngy 30/3/1972. Âáy l thåìi khàõc lëch sỉí vé
âải ca cüc khạng chiãún chäúng Mé cỉïu nỉåïc trãn q
hỉång Qung Trë.
Sau 1 thạng chiãún âáúu ngoan cỉåìng, dng cm, cạc sỉ
âon ch lỉûc cng våïi qn v dán Qung Trë â láûp nãn
nhỉỵng chiãún cäng vang däüi, viãút tiãúp nhỉỵng trang sỉí ho
hng trong lëch sỉí chäúng qn xám lỉåüc ca dán täüc.
Ngy 01/5/1972 Qung Trë hon ton gii phọng âạnh
dáúu mäúc son v vang trong lëch sỉí chäúng ngoải xám ca tènh
nh (
1
). Ngy 05/6/1972 y ban nhán dán cạch mảng Qung Trë
âỉåüc thnh láûp. Chênh quưn Cạch mảng âỉåüc thiãút láûp
ngay trãn mnh âáút m ngy häm qua thüc quưn kiãøm sọat
ca Mé - Ngủy l thàõng låüi to låïn vãư nhiãưu màût ca qn v
dán ta. Âáy l thàõng låüi cọ nghéa chiãún lỉåüc to låïn büc k
th phại k kãút Hiãûp âënh Pari tảo thãú v lỉûc cho chiãún
dëch Häư Chê Minh ton thàõng, gii phọng miãưn Nam thäúng
nháút âáút nỉåïc.
Tỉì thạng 6 âãún thạng 9 nàm 1972 qn v dán Qung Trë
cn phi tiãúp tủc mäüt cüc chiãún âáúu vä cng oanh liãût
chäúng chiãún dëch tại chiãúm Qung Trë. K th â däüi xúng
thë x nh bẹ Qung Trë mäüt lỉåüng bom âản m cäng sỉïc
cäng phạ ca nọ tỉång âỉång våïi 7 qu bom ngun tỉí nẹm
xúng Hẹrosima (Nháût Bn) trong Âải chiãún thãú giåïi láưn II -
1945. Mäüt cháúm nh trãn bn âäư Täø Qúc ta sạng ạnh ho

quang ca bi ca ch nghéa anh hng
________________________________________________________
_
1
(
1
) Lởch sổớ aớng bọỹ Quaớng Trở. NXB chờnh trở quọỳc gia tỏỷp II. Trang 356
caùch maỷng laỡm cho quỏn vaỡ dỏn caớ nổồùc thóm phỏỳn khờch
trong cuọỹc khaùng chióỳn chọỳng Mộ cổùu nổồùc, laỡm nổùc loỡng
beỡ baỷn nm chỏu vóử chỏn lyù thồỡi õaỷi "Khọng coù gỗ quờ hồn
õọỹc lỏỷp tổỷ do"(
1
) goùp tióỳng noùi quan troỹng trong cuọỹc õỏỳu
tranh ngoaỷi giao, thuùc õỏứy thóỳ trỏỷn tióỳn cọng giaỡnh õỏỳt, giổợ
dỏn trong thóỳ trỏỷn "hỗnh da baùo" sau Hióỷp õởnh Pari õổồỹc kyù
kóỳt.
Ngaỡy 15 thaùng 6 nm 1972, taỷi truỷ sồớ tốnh uớy Quaớng Trở
(õoùng ồớ Trung Sồn, Do Linh) (
2
) õaợ coù cuọỹc hoỹp quan troỹng õóử
ra caùc nhióỷm vuỷ chuớ yóỳu sau khi giaới phoùng Quaớng Trở tỏỷp
trung sổùc ngổồỡi vaỡ cuớa caới vỏỷt chỏỳt cho chióỳn dởch chọỳng
taùi chióỳm thở xaợ Quaớng Trở cuớa keớ thuỡ, õọửng thồỡi phaới tọứ
chổùc õoùn dỏn sồ taùn trồớ vóử, ọứn õởnh õồỡi sọỳng nhỏn dỏn, thaùo
gồợ bom mỗn, tng gia saớn xuỏỳt, khai hoang phuỷc hoùa mồớ rọỹng
dióỷn tờch vuỷ heỡ thu tỏỷp trung sổùc chọỳng õoùi, chọỳng bóỷnh
tỏỷt.
Vóử Giaùo duỷc, tốnh uớy chuớ trổồng coù phổồng aùn tọỳi ổu
cho vióỷc thaỡnh lỏỷp Ty Giaùo duỷc Quaớng Trở. Phổồng chỏm laỡ
ruùt giaùo vión chi vióỷn trổồùc õỏy õổồỹc bọỳ trờ caùc cọng vióỷc

khaùc trồớ laỷi Ngaỡnh, õọửng thồỡi õỷt vỏỳn õóử vồùi Bọỹ, vồùi Khu
uớy Vộnh Linh xin chi vióỷn caùn bọỹ quaớn lyù, giaùo vión gioới, giaùo
vión laỡ õaớng vión coù nng lổỷc chuyón mọn, nghióỷp vuỷ gioới.
Họỹi nghở tốnh uớy cuợng khúng õởnh rũng: Giaùo duỷc laỡ
mọỹt bọỹ phỏỷn cuớa sổỷ nghióỷp caùch maỷng, laỡ cọng cuỷ quan
troỹng cuớa chóỳ õọỹ õóứ õaỡo taỷo, giaùo duỷc khọng chố rióng cho
thóỳ hóỷ treớ maỡ laỡ toaỡn xaợ họỹi, giaùo duỷc cọng dỏn õỏỳu tranh
chọỳng keớ thuỡ vaỡ vổồn tồùi laỡm chuớ tổồng lai khi õi vaỡo hoỡa bỗnh
xỏy dổỷng. Thóứtheo yóu cỏửu cuớa tốnh uớy Quaớng Trở, Khu uớy
Vộnh Linh õaợ lổỷa choỹn mọỹt õọỹi nguợ caùn bọỹ, giaùo vión gioới do
thỏửy Nguyóựn Kham, phoù Trổồớng Ty vaỡo chi
2
--------------------------------------------------------------------------------------------
(
1
) Qn khu Bäún. Lëch sỉí khạng chiãún chäúng Mé cỉïu nỉåïc. Sạch â dáùn
(
2
) Lëch sỉí Âng bäü Qung Trë. Táûp II. Trang 241
viãûn cho giạo dủc. (háưu hãút l con em Qung Trë â âỉåüc
y ban nhán dán cạch mảng tènh tiãúp thán máût tải trủ såí y
ban nhán dán cạch mảng tènh âọng åí Chåü Cáưu, Do Linh) (
1
).
Tiãúng sụng åí chiãún trỉåìng thë x Qung Trë váùn cn dỉỵ
däüi nhỉng åí trủ såí Cạch mảng mäüt khäng khê ha bçnh,
pháún khåíi, thàõm tçnh Bàõc - Nam, tçnh q hỉång, tçnh cm ca
nhỉỵng chiãún sé cạch mảng tri qua nhỉỵng nàm thạng gian lao
cạch biãût nay gàûp lải. Cạc âäưng chê lnh âảo tènh Häư S
Thn, Lã San trçnh by vàõn tàõt tçnh hçnh v u cáưu âi kho

sạt tçnh hçnh, nàõm lải lỉûc lỉåüng cạn bäü giạo viãn âang
ging dảy hồûc âang âm nhiãûm cạc cäng viãûc khạc åÍ vng
gii phọng v c vng giạp ranh tranh cháúp. Lục chỉa gii
phọng pháưn låïn giạo viãn xúng huûn, xúng x thỉåìng
âỉåüc bäú trê lm cäng tạc Âon, lm Tun hún, Vàn họa.
Thỉûc tãú sau ny do u cáưu cäng tạc mäüt säú âäưng chê
chuøn sang cạc Ban ca Âng, chênh quưn v âon thãø;
mäüt säú âäưng chê trỉåíng thnh âm âỉång nhỉỵng cäng viãûc
quan trng ca tènh nhỉ cạc âäưng chê Dỉång Tụ Anh, Phan
Thanh Sån, Hi H, Ngä Ạnh Häưng, Âon Xn Long, Ngä Xn
An...
Säú cn lải vỉìa tham gia chiãún âáúu chäúng âëch, lm
binh váûn, tun truưn giạc ngäü cho nhán dán, täø chỉïc cạc
låïp hc cho thanh niãn, dán qn du kêch v cạn bäü hoảt âäüng
bê máût. Trỉåïc gii phọng bë cä láûp vng miãưn nãn sỉû liãn
lảc våïi nhau ráút êt. Viãûc ngỉåìi no ngỉåìi âọ biãút. Ngưn
giạo viãn
chi viãûn vo Qung Trë l nhỉỵng chiãúïn sé kiãn trung mäüt
lng theo Âng, theo cạch mảng. Cạc âäưng chê Trỉång Thiãn,
Tráưn Lỉång Truưn, Nguùn Vàn Âäng, Häư Ngc Khai (Hiãûu
trỉåíng trỉåìng Nguùn Vàn Träùi)... â anh dng hy sinh âãø lải
3
cho thóỳ hóỷ sau tỏỳm gổồng quón mỗnh vỗ sổỷ nghióỷp giaùo
duỷc, vỗ Quaớng Trở quó hổồng. Sau khi nừm laỷi lổỷc lổồỹng õọỹi
nguợ, tỗm hióứu nguyóỷn voỹng cuớa nhỏn dỏn vuỡng mồùi õổồỹc giaới
phoùng, thọỳng kó sồ bọỹ õọỳi tổồỹng vaỡ
---------------------------------------------------------------------------------------------
(1) Lởch sổớ aớng bọỹ Quaớng Trở tỏỷp II. Saùch õaợ dỏựn
lổùa tuọứi, õoaỡn caùn bọỹ õaợ tham mổu cho Uy ban nhỏn dỏn caùch
maỷng tốnh caùc vỏỳn õóử lồùn cỏửn õổoỹc laỡm ngay, õoù laỡ: Trong

lổỷc lổồỹng nhỏn dỏn sồ taùn trồớ vóử coù khaù õọng hoỹc sinh K8
maỡ aớng vaỡ Baùc Họử õaợ coù chuớ trổồng õaỡo taỷo taỷi mióửn
Bừc xaợ họỹi chuớ nghộa trong nhổợng nm chióỳn tranh õaợ tọỳt
nghióỷp cỏỳp II, cỏỳp III, vaỡ lổỷc lổồỹng thanh nión xung phong coù
trỗnh õọỹ cỏửn õổồỹc õaỡo taỷo cỏỳp tọỳc ngaỡnh sổ phaỷm theo
nhióửu hóỷ khaùc nhau õóứ õaùp ổùng yóu cỏửu mồớ lồùp. Vỏỳn õóử
thổù hai laỡ vỏựn duy trỗ hai hóỷ thọỳng chổồng trỗnh: hóỷ 10 nm
theo chổồng trỗnh mióửn Bừc vaỡ hóỷ 12 nm theo chổồng trỗnh
giaùo duỷc cuớa Chờnh phuớ caùch maỷng lỏm thồỡi mióửn Nam cho
phuỡ hồỹp vồùi thồỡi õióứm chuyóứn giao lởch sổớ. Bổồùc quaù õọỹ
cho nm hoỹc 1973-1974 taỷi vuỡng giaới phoùng vỏựn thổỷc hióỷn
chổồng trỗnh 12 nm, tón goỹi vỏựn laỡ trổồỡng Trung hoỹc õóỷ
nhỏỳt cỏỳp (cỏỳp II) vaỡ Trung hoỹc õóỷ nhở cỏỳp (cỏỳp III). Vỏỳn
õóử thổù ba laỡ phaới chuớ õọỹng laỡm vióỷc vồùi Bọỹ, vồùi Sồớ Gờaùo
duỷc Haỡ Nọỹi, caùc Sồớ Giaùo duỷc Thanh Hoùa, Thaùi Bỗnh, Nam
Haỡ... xin chuyón vión vaỡ giaùo vión mỏửm non õóứ phaùt trióứn
ngaỡnh hoỹc Mỏửm non. ọửng thồỡi phaới õỏứy maỷnh cọng taùc xoùa
naỷn muợ chổợ vaỡ bọứ tuùc vn hoùa cho nhỏn dỏn, õỷc bióỷt laỡ
lổỷc lổồỹng thanh nión, caùn bọỹ. Trong hoaỡn caớnh tro taỡn õọự naùt
sau chióỳn tranh cỏửn phaới õọỹng vión nhỏn dỏn, caùc lổỷc lổồỹng
vuợ trang, caùc õoaỡn thóứ giuùp sổùc dổỷng trổồỡng, õoùng baỡn
ghóỳ, baớng õen, taỷo õuớ chọự hoỹc cho con em. ọỳi vồùi giaùo vión
chóỳ õọỹ cuợ, nay theo Caùch maỷng cỏửn phaới õổồỹc hoỹc chờnh
trở, bọửi dổồợng nghióỷp vuỷ. Vỏỳn õóử cuọỳi cuỡng laỡ phaới nhanh
4
chọng thnh láûp Ty Giạo dủc Qung Trë - cå quan qun l chè
âảo cho viãûc phạt triãøn giạo dủc.
Nhỉỵng tham mỉu sạt thỉûc âọ âỉåüc lnh âảo tènh
âäưng v â trỉûc tiãúp giụp Giạo dủc nhiãưu váún âãư củ
thãø nhỉ quan hãû våïi Bäü, våïi cạc tènh bản, trỉûc tiãúp chè

âảo cạc huûn xáy dỉûng trỉåìng hc v cå såí váût cháút liãn
quan.
Thạng 8 nàm 1972, hai låïp sỉ phảm cáúp täúc âỉåüc tiãún
hnh khai ging. Ban âáưu trỉåìng âàût åí thän Vénh Ninh (Bàõc
cáưu Âäng H) trỉåìng låïp dỉûa vo dán. Sau âọ do tçnh hçnh
chiãún sỉû åí thë x Qung Trë biãún âäüng nãn trỉåìng chuøn
ra Do Lãù, Do Linh. Trong chuún vo thàm Qung Trë nàm 1972
Thỉï trỉåíng Lã Chỉåíng cọ lm mäüt bi thå di, trong âọ
gi ngäi nh sỉ phảm cáúp täúc Qung Trë l "Nh hc trong
lỉía ". Sỉ phảm cáúp täúc 10 + 03, 10 + 06 gii phạp tçnh thãú
sạng tảo ca nhỉỵng ngy âáưu gii phọng âỉåüc Bäü Trỉåíng
Nguùn Vàn Hun khen ngåüi khi Bäü trỉåíng vo thàm giạo
dủc Qung Trë, thàm giạo dủc Vénh Linh 1973.
Sau khi lm viãûc våïi tènh y Qung Trë, våïi Ty Giạo dủc
Qung Trë, Bäü trỉåíng ghẹ thàm Ty Giạo dủc Vénh Linh, y ban
nhán dán v Khu y Vénh Linh. Bäü trỉåíng vãư thàm Håüp tạc x
Quút Tiãún, x Vénh Trung âån vë tiãún tiãún xút sàõc ca
ngnh Máưm non. Nhçn máúy cáy tiãu cn sọt lải trãn mnh âáút
chäưng cháút häú bom, Bäü trỉåíng hi cáy gç, Tháưy giạo -
Trỉåíng Ty Nguùn Vàn Tu gii thêch cho Bäü trỉåíng biãút.
Ngàõm ngêa häưi láu, Bäü trỉåíng nọi "Mçnh àn hảt tiãu tỉì
nhỉỵng ngy säúng bãn Pari nay måïi tháúy cáy tiãu. Cáy tiãu
Qung Trë, cáy tiãu Viãût Nam q v hiãúm. Trỉåìng hc cáưn
träưng nhiãưu tiãu, Håüp tạc x cáưn träưng nhiãưu tiãu cho âáút
nỉåïc giu" Bàõt tay Ch nhiãûm Håüp tạc x Quút Tiãún Bäü
trỉåíng nọi "bẹ hảt tiãu".
Âáưu thạng 9/1973, Th tỉåïng Phảm Vàn Âäưng v Ch
tëch Phiâencatro (Cu Ba) vo thàm Chênh ph cạch mảng miãưn
5