LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại bảo vệ QUYỀN lợi cổ ĐÔNG TRONG CÔNG TY cổ PHẦN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2009 - 2013

BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỔ ĐÔNG
TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN THEO PHÁP LUẬT
VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Họ và tên: Vũ Thị Hiên

Bộ môn Luật Thương mại

MSSV: 5095608
Lớp: Thương mại 1 – K35

Cần Thơ, 5/2013


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày .... tháng .... năm 2013
Giảng viên hướng dẫn


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
Cần Thơ, ngày .... tháng .... năm 2013
Giảng viên phản biện


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................4
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................ 8

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 8
3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 9
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 9
5. Kết cấu đề tài .............................................................................................................. 9
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN LỢI CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG
TY CỔ PHẦN ..............................................................................................................11
1.1. Khái quát chung về công ty cổ phần ................................................................... 11
1.1.1. Khái niệm công ty cổ phần ............................................................................11
1.1.2. Đặc điểm công ty cổ phần ..............................................................................13
1.1.3. Phân loại công ty cổ phần ..............................................................................15
1.1.3.1. Công ty cổ phần nội bộ (Private company) ...........................................15
1.1.3.2. Công ty cổ phần đại chúng (Public company) .......................................15
1.1.3.3. Công ty cổ phần niêm yết (Listed company) ..........................................16
1.1.4. Vai trò của công ty cổ phần ...........................................................................16
1.1.5. Cơ cấu tổ chức của công ty cổ phần ..............................................................18
1.1.5.1. Đại hội đồng cổ đông .............................................................................18
1.1.5.2. Hội đồng quản trị ...................................................................................18
1.1.5.3. Giám đốc hoặc Tổng giám đốc .............................................................19
1.1.5.4. Ban kiểm soát .........................................................................................19
1.1.6. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty cổ phần ...................................20
1.2. Khái quát chung về cổ phần ................................................................................ 21
1.2.1. Khái niệm cổ phần .........................................................................................21
1.2.2. Đặc điểm của cổ phần ....................................................................................22
1.2.3. Phân loại cổ phần ...........................................................................................23


1.3. Khái quát chung về cổ đông trong công ty cổ phần .......................................... 25
1.3.1. Khái niệm cổ đông .........................................................................................25
1.3.2. Phân loại cổ đông trong công ty cổ phần .......................................................25
1.3.3. Cách thức xác lập tư cách cổ đông ................................................................26

1.3.4. Chấm dứt tư cách cổ đông trong công ty cổ phần .........................................28
1.4. Chế định bảo vệ quyền lợi cổ đông trong công ty cổ phần ............................... 29
1.4.1. Sự cần thiết của việc bảo vệ quyền lợi cổ đông trong công ty cổ phần .........29
1.4.2. Pháp luật điều chỉnh bảo vệ quyền lợi cổ đông trong công ty cổ phần .........31
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ BẢO VỆ QUYỀN
LỢI CỦA CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN ...........................................33
2.1. Quyền của cổ đông công ty cổ phần .................................................................... 33
2.1.1 Các quyền về tài sản của cổ đông ...................................................................33
2.1.1.1. Quyền nhận cổ tức ..................................................................................33
2.1.1.2. Quyền chuyển nhượng cổ phần ..............................................................30
2.1.1.3. Quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần.................................................37
2.1.1.4. Quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán .............................................38
2.1.1.5. Quyền được nhận lại phần tài sản khi công ty giải thể, phá sản ...........40
2.1.2. Các quyền tham gia vào hoạt động quản lý công ty ......................................41
2.1.2.1. Quyền lập nhóm cổ đông ........................................................................41
2.1.2.2. Quyền tham gia dự họp, phát biểu và biểu quyết tại cuộc họp Đại hội
đồng cổ đông .......................................................................................................43
2.1.2.3. Quyền yêu cầu triệu tập Đại hội đồng cổ đông .....................................44
2.1.2.4. Quyền đề cử, ứng cử trở thành thành viên Hội đồng quản trị và thành
viên Ban kiểm soát ...............................................................................................40
2.1.3. Các quyền khác của cổ đông ..........................................................................47
2.1.3.1 Quyền nhận và được cung cấp thông tin .................................................47
2.1.3.2 Quyền về phục hồi quyền lợi hay quyền mang tính chất khắc phục .......48
2.2. Nghĩa vụ của cổ đông công ty cổ phần................................................................ 50


2.2.1 Thanh toán đủ số cổ phần cam kết ..................................................................50
2.2.2. Tuân thủ điều lệ công ty.................................................................................51
2.2.3 Tuân thủ quy chế quản lý nội bộ công ty ........................................................52
2.2.4. Chấp hành quyết định của Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị............53

2.3. Những quy định để đảm bảo thực hiện quyền và nghĩa vụ của công ty cổ
phần............................................................................................................................... 53
2.3.1. Quy định về chủ thể quản lý công ty .............................................................53
2.3.1.1. Điều kiện để trở thành chủ thể quản lý ..................................................54
2.3.1.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể quản lý công ty .............................55
2.3.2. Quy định về chủ thể điều hành công ty .........................................................56
2.3.2.1 Điều kiện để trở thành chủ thể điều hành công ty ..................................57
2.3.2.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể điều hành công ty .........................58
2.3.3. Quy định về chủ thể giám sát, kiểm tra .........................................................58
2.3.3.1. Điều kiện trở thành chủ thể giám sát, kiểm tra ......................................58
2.3.3.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể giám sát, kiểm tra .........................59
2.3.4. Quy định về việc kiểm soát các giao dịch có khả năng tư lợi .......................61
2.3.4.1. Khái niệm về kiểm soát các giao dịch có khả năng tư lợi ......................61
2.3.4.2. Quy định của pháp luật về việc kiểm soát các giao dịch có khả năng tư
lợi .........................................................................................................................61
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ
BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN .....................64
3.1. Một số bất cập, tồn tại của các quy định về việc bảo vệ quyền lợi cổ đông
trong công ty cổ phần ..................................................................................................64
3.1.1. Về quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán ................................................64
3.1.2. Về quyền yêu cầu công ty mua lại vốn góp ...................................................65
3.1.3. Về quyền dự họp Đại hội đồng cổ đông ........................................................65
3.1.4. Về quyền yêu cầu hủy quyết định của Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng thành
viên, Hội đồng quản trị ..................................................................................................67
3.1.5. Về quyền khởi kiện người quản lý công ty ....................................................68


3.1.6 Vấn đề kiểm soát các giao dịch có khả năng tư lợi ........................................71
3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi cổ đông trong công ty cổ
phần............................................................................................................................... 72

KẾT LUẬN ..................................................................................................................75


LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, trên thế giới cũng như ở Việt Nam, Công ty cổ phần (CTCP) đã trở
thành loại hình doanh nghiệp phát triển phổ biến nhất. Hầu hết các CTCP ở Việt Nam
đều có sự tham gia đa dạng của các nhà đầu tư là cá nhân, tổ chức trong và ngoài
nước, đặc biệt là đối với các CTCP đã niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán.
Bên cạnh đó, thị trường chứng khoán cũng đang ngày càng phát triển và thu hút thêm
nhiều nhà đầu tư mới, đặc biệt là những nhà đầu tư với số lượng vốn nhỏ.
Trải qua hơn 20 năm hình thành và phát triển, bắt đầu từ Luật Công ty năm
1990, cho đến Luật Doanh nghiệp năm 1999, rồi đến Luật Doanh nghiệp năm 2005 và
đến Luật Chứng khoán năm 2006, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Chứng
khoán năm 2010, mô hình CTCP ở Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ,
với một trong những nguyên tắc pháp lý quan trọng là hướng đến và duy trì việc bảo
vệ quyền lợi của cổ đông, đặc biệt là cổ đông thiểu số. Tuy nhiên, vấn đề bảo vệ quyền
lợi cổ đông công ty cổ phần hiện nay dưới góc độ lý luận và thực tiễn vẫn còn nhiều
bất cập, gây bức xúc và làm mất lòng tin của các nhà đầu tư gây ảnh hưởng nghiêm
trọng đến sự lành mạnh của môi trường kinh doanh và hiệu quả của việc huy động
nguồn vốn cho sự phát triển của nền kinh tế.
Do đó, việc bảo vệ quyền lợi của cổ đông trong công ty cổ phần là vấn đề rất
cần thiết, nhằm đảm bảo tâm lý yên tâm cho các nhà đầu tư trong hoạt động đầu tư
vốn. Để thực hiện tốt yêu cầu này, trước tiên cần phải tiếp tục đẩy mạnh công tác
nghiên cứu, rà soát các quy định của pháp luật và đối chiếu với các yêu cầu từ thực
tiễn để hoàn thiện hơn nữa hành lang pháp lý trong việc bảo vệ quyền lợi của cổ đông
công ty cổ phần. Xuất phát từ lý do đó người viết chọn đề tài “Bảo vệ quyền lợi cổ
đông trong công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận
văn của mình.
2. Mục đích nghiên cứu

Khi tiến hành nghiên cứu đề tài này, người viết với mục tiêu thông qua quá
trình thực hiện đề tài sẽ tìm hiểu phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về
bảo vệ quyền lợi cổ đông trong công ty cổ phần. Qua đó đánh giá được tầm quan trọng
của cổ đông trong công ty cổ phần và mức độ bảo vệ quyền lợi của cổ đông mà các
doanh nghiệp đang tiến hành. Thông qua đề tài nghiên cứu này, người viết hi vọng có
thể đưa ra một số khuyến nghị và giải pháp mới giúp bảo vệ tốt hơn quyền lợi của các
cổ đông trong công ty cổ phần.


3. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, người viết chỉ đưa ra các vấn đề về các
quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ cổ đông, tìm hiểu phân tích thực trạng áp
dụng pháp luật của các vấn đề này ở Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp góp phần
bảo vệ cổ đông, tạo tâm lý an tâm cho các nhà đầu tư, góp phần lành mạnh hoá môi
trường kinh doanh ở Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu
Nhằm tìm hiểu và hoàn thiện đề tài một cách tốt nhất, người viết đã sử dụng
một vài phương pháp để làm công tác phục vụ cho việc nghiên cứu của mình như sau:
Nghiên cứu lý thuyết thông qua giáo trình, các văn bản pháp luật tài liệu sách
báo về công ty cổ phần, cổ đông.
Phương pháp phân tích, chứng minh, so sánh vận dụng các quy định của pháp
luật doanh nghiệp về quyền và lợi ích cơ bản của cổ đông
Phương pháp tổng hợp, thống kê, so sánh, sử dụng các trang web để tìm kiếm
và sưu tập tài liệu đồng thời vận dụng các tài liệu của các nhà nghiên cứu, các tạp chí
chuyên ngành về vấn đề nghiên cứu và những vấn đề có liên quan nhằm bổ sung kiến
thức về mặt lý luận và thực tiến áp dụng pháp luật để tìm ra những vướng mắc trong
việc áp dụng pháp luật ở lĩnh vực nghiên cứu.
5. Kết cấu đề tài
Ngoài mục lục, phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo thì nội
dung của luận văn được kết cấu gồm ba chương như sau:

Chương 1: Lý luận chung về quyền lợi cổ đông trong công ty cổ phần
Chương 2: Quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi của cổ
đông trong công ty cổ phần.
Chương 3: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi
cổ đông trong công ty cổ phần.
Với những hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn, nội dung luận văn
khó tránh khỏi có những sai sót. Người viết rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ
quý thầy cô giáo cũng như các bạn sinh viên để luận văn được hoàn thiện hơn.
Nhân đây, người viết xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cô giáo
Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã truyền đạt kiến thức cho người viết trong suốt
khoảng thời gian học tập tại trường. Người viết xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô


Đoàn Nguyễn Minh Thuận, giảng viên hướng dẫn, người đã nhiệt tình giúp đỡ người
viết có thể nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này.

Sinh viên thực hiện
Vũ Thị Hiên


CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN LỢI CỔ ĐÔNG
TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN
1.1. Khái quát chung về công ty cổ phần
1.1.1. Khái niệm công ty cổ phần
Trên thế giới, tồn tại rất nhiều loại hình công ty khác nhau, tuy nhiên căn cứ vào
tính chất liên kết, chế độ trách nhiệm của thành viên công ty và ý chí của nhà lập pháp,
dưới góc độ pháp lý người ta chia công ty thành hai loại cơ bản là: Công ty đối nhân và
Công ty đối vốn.1
Công ty đối nhân là những công ty mà việc thành lập dựa trên sự liên kết chặt

chẽ bởi độ tin cậy về nhân thân của các thành viên tham gia, sự hùn vốn là yếu tố thứ
yếu. Công ty đối nhân có đặc điểm quan trọng là không có sự tách bạch về tài sản cá
nhân các thành viên và tài sản của công ty. Các thành viên liên đới chịu trách nhiệm vô
hạn, đối với mọi khoản nợ của công ty hoặc ít nhất phải có một thành viên chịu trách
nhiệm vô hạn về các khoản nợ của công ty. Các thành viên có tư cách thương gia độc
lập và phải chịu thuế thu nhập cá nhân, bản thân công ty không bị đánh thuế. Công ty
đối nhân thường tồn tại dưới hai dạng cơ bản là công ty hợp danh và công ty hợp vốn
đơn giản.
Về mặt lịch sử, công ty đối vốn ra đời sau các công ty đối nhân. Khác với công
ty đối nhân, công ty đối vốn không quan tâm đến nhân thân người góp vốn mà chỉ
quan tâm đến phần vốn góp. Đặc điểm quan trọng của công ty đối vốn là có sự tách
bạch tài sản của công ty và tài sản cá nhân, luật các nước gọi là nguyên tắc phân tách
tài sản. Công ty đối vốn có tư cách pháp nhân, các thành viên công ty chỉ chịu trách
nhiệm về mọi khoản nợ trong phạm vi phần vốn góp mà họ góp vào công ty (trách
nhiệm hữu hạn). Do việc thành lập chỉ quan tâm đến phần vốn góp, do đó, thành viên
công ty thường rất đông, những người không hiểu biết kinh doanh cũng có thể tham
gia vào công ty. Công ty phải đóng thuế cho nhà nước, thành viên phải đóng thuế thu
nhập. Có rất nhiều các quy định pháp lý về tổ chức hoạt động đối với công ty đối vốn,
thành viên công ty dễ dàng thay đổi.
Công ty cổ phần (CTCP) là một trong hai loại hình công ty đối vốn (gồm công
ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn). Đây là một hình thức tổ chức kinh doanh
ra đời, tồn tại và phát triển trong những điều kiện kinh tế xã hội nhất định. Sự hình
thành và phát triển của công ty cổ phần gắn liền với sự hình thành của thị trường vốn

1

Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình Luật thương mại – Tập 1, Nxb Công an nhân dân, Tr. 115.


và thị trường tiền tệ. Công ty cồ phần là một loại hình kinh doanh phổ biến hiện nay,

được xem là phương thức phát triển cao nhất cho đến nay của loài người với mục đích
huy động vốn cho kinh doanh và qua đó làm cho nền kinh tế của mỗi quốc gia phát
triển.
Ở các nước khác nhau, CTCP có thể có những tên gọi khác nhau. Ở Pháp là
công ty vô danh (Anonymous company), ở Anh là công ty trách nhiệm hữu hạn
(Company LTD), ở Mỹ nó được gọi là công ty kinh doanh (Commercial Coporation)
và ở Nhật Bản gọi là công ty chung cổ phần (Kabushiki Kaisha),…
Cùng với quan niệm khác nhau về tên gọi của CTCP, pháp luật của các nước
khác nhau có những quy định khác nhau về điều kiện thành lập cũng như hoạt động
của loại hình công ty. Tuy nhiên dù tiếp cận dưới góc độ nào thì pháp luật của các
quốc gia cũng đều ghi nhận những đặc điểm pháp lý cơ bản tương đối thống nhất về
CTCP như sau:
- CTCP là một tổ chức có tư cách pháp nhân độc lập;
- Người góp vốn vào công ty chịu trách nhiệm hữu hạn;
- Phần vốn góp vào công ty (cổ phần) về cơ bản được tự do chuyển nhượng;
- Công ty được quản lý tập trung;
- CTCP có cấu trúc vốn linh hoạt, mang tính xã hội hoá cao.
Ở Việt Nam, CTCP ra đời muộn hơn so với nhiều nước phát triển trên thế giới.
Năm 1990, pháp luật Việt Nam mới thừa nhận sự tồn tại của loại hình doanh nghiệp
này thông qua các quy định của Luật Công ty năm 1990. Theo đó, luật ghi nhận “Công
ty trách nhiệm hữu hạn và CTCP, gọi chung là công ty, là doanh nghiệp trong đó các
thành viên cùng góp vốn, cùng chia nhau lợi nhuận, cùng chịu lỗ tương ứng với phần
vốn góp và chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của công ty trong phạm vi phần vốn
của mình góp vào công ty”.2 Như vậy, có thể thấy ngay từ khi được pháp luật khai sinh
tại Việt Nam CTCP cũng đã mang những đặc điểm pháp lý cơ bản giống như loại hình
CTCP được thừa nhận trong luật của các nước khác trên thế giới.
Ngày nay, những chế định về CTCP đã từng bước hoàn thiện và phù hợp hơn
với điều kiện của Việt Nam nói riêng và những thông lệ quốc tế nói chung. Theo Luật
doanh nghiệp năm 2005, CTCP được xác định là những doanh nghiệp có những đặc
điểm như sau:3

- Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần;
2
3

Điều 2 Luật Công ty năm 1990
Điều 77 Luật Doanh nghiệp năm 2005.


- Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng cổ đông tối thiểu là ba và không
hạn chế số lượng tối đa;
- Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của
doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp;
- Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác,
trừ trường hợp đối với cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi biểu quyết không được chuyển
nhượng cổ phần đó cho người khác và hạn chế việc tự do chuyển nhượng cổ phần phổ
thông trong thời hạn ba năm kể từ ngày công ty cổ phần được cấp Giấy chứng nhận
đăng ký kinh doanh;
- CTCP có tư cách pháp nhân kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký
kinh doanh và có quyền phát hành chứng khoán các loại để huy động vốn.
Tóm lại công ty cổ phần được hiểu là một loại hình đặc trưng của loại hình
công ty đối vốn. Theo đó, công ty cổ phần là một tổ chức có tư cách pháp nhân, có các
thành viên cùng nhau góp vốn gọi là cổ đông. Công ty cổ phần có số lượng thành viên
rất đông. Công ty chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của công ty bằng tài sản của
công ty, các thành viên công ty chỉ chịu trách nhiệm đối với các khoản nợ của công ty
trong phạm vi phần vốn góp của họ vào công ty. Vốn cơ bản của công ty được chia
thành cổ phần – đây là đặc trưng quan trọng nhất cũng là tính chất quyết định để phân
biệt với công ty trách nhiệm hữu hạn. Trong quá trình hoạt động, công ty cổ phần
được quyền phát hành chứng khoán ra thị trường để huy động vốn trong công chúng
và việc chuyển nhượng phần vốn góp được thực hiện dễ dàng thông qua hành vi bán
cổ phiếu trên thị trường chứng khoán.

1.1.2. Đặc điểm công ty cổ phần
Cơ cấu vốn của CTCP được thực hiện theo phương thức chia nhỏ vốn thành
nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần. Người kinh doanh thực hiện việc kinh doanh
bằng hình thức mua cổ phần. Người có cổ phần gọi là cổ đông, cổ đông là người chủ
sở hữu công ty, được chia cổ tức theo lợi nhuận của công ty. Mỗi cổ đông có thể mua
cổ phần ít hay nhiều tuỳ thuộc vào khả năng. Cổ đông thực hiện quyền quản trị và
kiểm soát công ty thông qua việc tham gia hoạch định chính sách, giám sát hoạt động
của công ty, bầu cử và ứng cử vào các cơ quan quản trị, kiểm soát, điều hành công ty.
Công ty cổ phần được phép huy động vốn thêm bằng các công cụ chứng khoán
như: cổ phiếu, trái phiếu. Cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành hoặc bút
toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần của công ty đó. Cổ phiếu
có thể ghi tên hoặc không ghi tên. Luật công ty một số nước quy định mệnh giá tối
thiểu của một cổ phiếu (giá trị các cổ phần được phản ánh trong cổ phiếu) và nguyên


tắc làm tròn số. Luật Doanh nghiệp của Việt Nam không có quy định này nhưng các
công ty thường phát hành các cổ phiếu có mệnh giá tương đương để dễ dàng so sánh
trên thị trường chứng khoán.4 Cổ phiếu là tờ giấy chứng minh tư cách chủ sở hữu cổ
phần và đồng thời là tư cách thành viên công ty của người có cổ phần. Cổ phiếu có thể
được mua bằng tiền Việt Nam, ngoại tệ tự do chuyển đổi, vàng, giá trị quyền sử dụng
đất, giá trị quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ, bí quyết kĩ thuật, các tài sản khác quy định
tại Điều lệ công ty và phải được thanh toán đủ một lần.
Thời gian tồn tại của một CTCP là vô hạn, công ty có thể tồn tại mãi mãi mà
không phụ thuộc vào sự thay đổi cổ đông.
Tóm lại, từ góc độ pháp lý có thể tóm tắt một số đặc điểm cơ bản của CTCP như
sau:
Về số lượng thành viên: Hầu hết pháp luật các nước đều quy định số lượng
thành viên tối thiểu mà không quy định số lượng thành viên tối đa đối với CTCP. Ở
nước ta, Luật công ty năm 1990 quy định số lượng thành viên tối thiểu trong suốt quá
trình hoạt động của CTCP là 7 và theo Luật Doanh nghiệp năm 1999 và Luật Doanh

nghiệp năm 2005 thì số lượng này là 3 và không quy định số lượng thành viên tối đa.
Đặc điểm này thể hiện đặc trưng cơ bản của CTCP là loại hình công ty đối vốn nên có
sự liên kết của nhiều thành viên tham gia góp vốn vào CTCP.
Về hình thức góp vốn: Vốn điều lệ của công ty được chia thành nhiều phần
bằng nhau gọi là cổ phần. Giá trị của mỗi cổ phần gọi là mệnh giá cổ phiếu, người mua
cổ phiếu gọi là cổ đông, lợi nhuận có được hằng năm từ cổ phần gọi là cổ tức. Việc
góp vốn vào CTCP được thực hiện bằng cách mua cổ phiếu, mỗi cổ đông có thể mua
được một hoặc nhiều cổ phiếu. Đặc điểm này cũng thể hiện được đặc trưng cơ bản của
CTCP là loại hình công ty đối vốn, nghĩa là khi thành lập và trong suốt quá trình hoạt
động, các thành viên công ty hoàn toàn không quan tâm đến nhân thân người góp vốn
mà chỉ quan tâm đến phần vốn góp của họ. Bởi vì, đối với loại hình công ty này, tư
cách thành viên công ty và các quyền của cổ đông trong việc quyết định các vấn đề
liên quan đến cơ cấu tổ chức và hoạt động của công ty được quyết định trước hết bởi
số lượng các cổ phiếu của công ty mà người đó nắm giữ.
Về huy động vốn: Trong quá trình hoạt động, CTCP được quyền phát hành
chứng khoán ra công chúng để huy động vốn theo quy định của pháp luật về phát hành
chứng khoán.5 Luật công ty năm 1990, Luật doanh nghiệp năm 1999 và Luật doanh

Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình Luật thương mại- Tập 1, Nxb. Công an nhân dân, Tr. 160
Chứng khoán là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần
vốn của tổ chức phát hành. Chứng khoán được thể hiện bằng hình thức chứng chỉ, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu
4
5


nghiệp năm 2005 đều quy định rõ “Công ty cổ phần có quyền phát hành chứng khoán
các loại để huy động vốn”.6 Đặc điểm này cho thấy khả năng huy động vốn của công ty
là rất lớn và rộng rãi trong công chúng.
Về vấn đề chuyển nhượng cổ phần: Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ
phần của mình cho người khác, trừ trường hợp đó là cổ phần ưu đãi biểu quyết và cổ

phần của cổ đông sáng lập công ty trong ba năm đầu kể từ ngày công ty được cấp Giấy
chứng nhận đăng ký kinh doanh. Đặc điểm này của CTCP đã cho phép các nhà đầu tư
có khả năng chuyển đổi hình thức và mục tiêu đầu tư một cách linh hoạt. Theo đó, sau
3 năm kể từ ngày công ty được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, các hạn chế
đối với cổ phần của cổ đông sáng lập đều được bãi bỏ; các cổ đông sáng lập có thể tự
do chuyển nhượng cổ phần của mình mà không cần đến được sự chấp thuận của các
thành viên Đại hội đồng cổ đông.
Ngoài ra, cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản
khác của công ty trong phạm vi số vốn góp vào công ty. Đặc điểm này cho thấy, các cổ
đông chỉ chịu trách nhiệm pháp lý hữu hạn đối với phần vốn góp của mình vào công ty
(khác với tính trách nhiệm vô hạn của các thành viên hợp danh trong công ty hợp danh,
chủ doanh nghiệp tư nhân trong doanh nghiệp tư nhân).
1.1.3. Phân loại công ty cổ phần
Dựa vào phương thức huy động vốn, cụ thể là phương thức phát hành cổ phiếu,
công ty cổ phần được chia thành 3 loại đó là: Công ty cổ phần nội bộ; Công ty cổ phần
đại chúng; Công ty cổ phần niêm yết.
1.1.3.1. Công ty cổ phần nội bộ (Private company)
Là CTCP chỉ phát hành cổ phiếu trong số những người sáng lập ra công ty,
nhân viên và người lao động trong công ty và các pháp nhân là những đơn vị trực
thuộc những đơn vị trong cùng tập đoàn của đơn vị sáng lập. Đây là loại cổ phiếu ký
danh không được chuyển nhượng hoặc chỉ được chuyển nhượng theo một số điều kiện
nhất định trong nội bộ công ty. Việc tăng vốn của công ty rất hạn chế. Công ty chỉ
được vay vốn từ các tổ chức tín dụng hoặc tích luỹ từ nội bộ công ty.
1.1.3.2. Công ty cổ phần đại chúng (Public company)
Là CTCP có phát hành cổ phiếu rộng rãi ra công chúng, ngoài những đối tượng
nội bộ như công ty cổ phần nội bộ.

điện tử. Chứng khoán bao gồm các loại: cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ đầu tư, chứng khoán phái sinh. Thực
chất chứng khoán là một loại hàng hóa.
6

Khoản 3 Điều 77 Luật Doanh nghiệp năm 2005


Phần lớn công ty cổ phần mới thành lập đã bắt đầu như những công ty công ty
cổ phần nội bộ. Đến khi công ty phát triển, tiếng tăm đã lan rộng, hội đủ điều kiện, họ
có thể phát hành cổ phiếu rộng rãi ra công chúng, trở thành một công ty cổ phần đại
chúng.
Khi công ty cổ phần lần đầu phát hành cổ phiếu rộng rãi ra công chúng, người
ta gọi công ty đó “trở thành đại chúng” (go public). Đợt phát hành đó được gọi là đợt
phát hành lần đầu cho công chúng (Initial public offering – IPO).
1.1.3.3. Công ty cổ phần niêm yết (Listed company)
Các công ty cổ phần đại chúng tiếp tục con đường phấn đấu để có đủ điều kiện
được niêm yết. Chứng khoán của họ sẽ được giao dịch trên các thị trường chứng khoán
tập trung. Chúng có thể trở thành những công ty cổ phần hàng đầu của đất nước, có uy
tín, tiếng tăm và được hưởng những điều kiện thuận lợi trong hoạt động sản xuất kinh
doanh và huy động vốn.
1.1.4. Vai trò của công ty cổ phần
Công ty cổ phần cùng với các thành phần kinh tế khác đã góp phần nâng cao
cuộc sống của người dân lao động cả về mặt vật chất lẫn tinh thần. Với việc thu hút
vốn nhàn rỗi trong nhân dân đã giúp nước ta tiết kiệm được nguồn vốn và nâng cao
việc sử dụng vốn làm tăng thu nhập cho người lao động.
Công ty cổ phần cũng là một biện pháp rất hữu hiệu trong việc phát triển kinh tế
phát triển tạo điều kiện cho nền kinh tế nước ta hoà nhập với nền kinh tế các nước
trong khu vực và vững bước tiến vào tương lai. Không những thế công ty cổ phần c ̣òn
phần thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, đồng thời làm thay đổi cơ cấu các ngành
kinh tế theo xu hướng giảm dần tỷ trọng của các ngành nông nghiệp tăng cường các
ngành công nghiệp và dịch vụ. Cụ thể là:
Thứ nhất, thông qua thị trường chứng khoán làm cho khả năng tập trung vốn
được nâng cao đáp ứng được sản xuất với quy mô lớn và áp dụng được khoa học kỹ
thuật tiên tiến, những công nghệ đòi hỏi lượng vốn lớn mà từng nhà tư bản - từng nhà

kinh doanh riêng biệt không thể tự mình làm nổi. Tất nhiên không phải chỉ có công ty
cổ phần mới có khả năng huy động và tập trung vốn mà có thể thông qua hệ thống
ngân hàng, tài chính nhưng công ty cổ phần là cơ sở kinh tế chủ yếu cho ngân hàng và
các tổ chức tài chính hình thành nên thị trường vốn của nền kinh tế. Ở nước ta điều
kiện tiên quyết để thực hiện thắng lợi chiến lược phát triển kinh tế là cần huy động
được nguồn vốn lớn. Chỉ bằng hình thức gọi vốn cho công ty cổ phần thông qua thị
trường chứng khoán, chúng ta mới huy động được nguồn vốn nhàn rỗi rất lớn hiện nay
còn đang nằm trong các tầng lớp dân cư.


Công ty cổ phần góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng của đồng vốn thông qua
các biểu hiện sau:
Đối với công ty cổ phần th́ ì phương án sản xuất kinh doanh không phải do nhà
nước hay ngân hàng quyết định mà do chính công ty quyết định. Hơn nữa do hình thức
tự cấp phát tài chính bằng huy động của các nguồn vốn trong dân cư để đề cao trách
nhiệm của xí nghiệp và nâng cao sự quan tâm của xí nghiệp đến hiệu quả sử dụng tiền
vốn. Mặt khác do sức ép của cổ đông trong việc chia cổ tức, và muốn duy trì giá cổ
phiếu cao trên thị trường chứng khoán, khiến các công ty phải phấn đấu nâng cao hiệu
quả sử dụng tiền vốn.
Công ty cổ phần thông qua việc huy động vốn qua thị trường chứng khoán đã
rút ngắn được khoảng cách giữa huy động vốn và sử dụng vốn.
Do lợi nhuận của công ty cổ phần khác nhau trong các lĩnh vực khác nhau thúc
đẩy, nên có thể dẫn dắt tiền vốn nhàn rỗi từ nhiều nguồn khác nhau trong xã hội vào
các lĩnh vực, vào các ngành có năng suất lao động và tỷ suất lợi nhuận cao làm cho
vốn được phân bổ và sử dụng có hiệu quả trong nền kinh tế. Đặc biệt trong điều kiện
Việt Nam hiện nay đang tiến hành việc cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước. Nhà
nước bằng hình thức tham dự cổ phần của mình, có thể can thiệp nhanh chóng nhằm
điều chỉnh cơ cấu kinh tế, thúc đẩy sự điều tiết thị trường có hiệu quả.
Thứ hai, công ty cổ phần có khả năng phối hợp các lực lượng kinh tế khác nhau,
duy trì được mối quan hệ kinh tế giữa các thành viên. Các thành viên này cùng tồn tại

và phát huy những thế mạnh riêng do đó làm giảm đến mức thấp nhất sự ngưng trệ của
các nguồn vốn và sự đổ vỡ, sự gián đoạn của các hoạt động kinh doanh.
Công ty cổ phần là hình thức liên doanh tốt nhất để tranh thủ sự tham gia đầu tư
của nước ngoài.
Đối với nước ta hiện nay đang cần thiết thu hút vốn đầu tư nước ngoài cho sự
nghiệp phát triển kinh tế, h́ ình thức liên doanh góp vốn cổ phần với nước ngoài sẽ giúp
cho các doanh nghiệp Việt Nam có đủ sức mạnh về mọi mặt như: vốn, tiềm lực vật
chất kỹ thuật, năng lực quản lý để đáp ứng yêu cầu này.
Được áp dụng phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới, công ty cổ phần đã chứng tỏ
là phương pháp tổ chức sản xuất kinh doanh để huy động khai thác, sử dụng vốn đạt
hiệu quả cao nhất. Nước ta đang trong quá trình chuyển nền kinh tế kế hoạch hoá tập
trung sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước, việc áp dụng phương
thức quản lý theo công ty cổ phần chắc chắn sẽ nâng cao hơn hiệu quả kinh tế về các
mặt của nền kinh tế quốc dân.


1.1.5. Cơ cấu tổ chức của công ty cổ phần
Công ty cổ phần là loại doanh nghiệp thường có rất nhiều thành viên và đây
cũng chính là ưu thế của công ty cổ phần. Tuy nhiên, có nhiều thành viên cũng có một
số điểm bất lợi, có thể nói là khó khăn, nhất là trong tổ chức, quản lý. Với mục đích
bảo đảm cho công ty cổ phần hoạt động ổn định, phát huy được những ưu thế trong
huy động vốn, bảo hộ lợi ích chính đáng của tất cả cổ đông, Luật Doanh nghiệp năm
2005 quy định cho công ty cổ phần một cơ cấu chặt chẽ. Theo Điều 95 Luật Doanh
nghiệp năm 2005 thì cơ cấu tổ chức quản lý CTCP có Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng
quản trị và Giám đốc hoặc Tổng giám đốc; nếu CTCP có trên 11 cổ đông là cá nhân
hoặc có cổ đông là tổ chức sở hữu trên 50% tổng số cổ phần của công ty thì công ty
phải có Ban kiểm soát. Chủ tịch Hội đồng quản trị hoặc Giám đốc hoặc Tổng giám đốc
là người đại diện theo pháp luật của công ty được quy định tại Điều lệ công ty. Người
đại diện theo pháp luật của công ty phải thường trú tại Việt Nam; Trường hợp vắng
mặt trên ba mươi ngày ở Việt Nam thì phải uỷ quyền bằng văn bản cho người khác

theo quy định tại Điều lệ công ty để thực hiện các quyền và nhiệm vụ của người đại
diện theo pháp luật của công ty.
1.1.5.1. Đại hội đồng cổ đông
Đại hội đồng cổ đông gồm tất cả cổ đông có quyền biểu quyết, là cơ quan quyết
định cao nhất của công ty cổ phần, thực hiện việc hoạch định chính sách hoạt động của
công ty.7 Đại hội đồng cổ đông bầu ra Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát. Là cơ quan
tập thể, Đại hội đồng cổ đông không làm việc thường xuyên mà chỉ tồn tại trong thời
gian họp và ra quyết định trên cơ sở biểu quyết tại cuộc họp hoặc lấy ý kiến của các cổ
đông có quyền biểu quyết bằng văn bản. Cuộc họp Đại hội đồng cổ đông được tiến
hành hàng năm từ một đến hai lần, thường vào cuối mỗi năm tài chính hoặc bất cứ khi
nào Hội đồng quản trị hoặc Ban kiểm soát thấy cần thiết để giải quyết các công việc
thuộc hoạt động kinh doanh của công ty trong khuôn khổ điều lệ. Mọi cổ đông phổ
thông đều có quyền tham dự Đại hội đồng cổ đông.
1.1.5.2. Hội đồng quản trị
Hội đồng quản trị là cơ quan quản lý công ty, có số thành viên tối thiểu là 3 và
không quá 11 thành viên. Số lượng thành viên phải thường trú ở Việt Nam do Điều lệ
công ty quy định. Hội đồng quản trị có toàn quyền nhân danh công ty để quyết định
thực hiện. Các quyền và nghĩa vụ của công ty không thuộc thẩm quyền của Đại hội
đồng cổ đông. Các quyền và nhiệm vụ cụ thể của Hội đồng quản trị được quy định
trong Luật Doanh nghiệp năm 2005 và Điều lệ công ty. Đại hội đồng cổ đông hoặc Hội
7

Khoản 1 Điều 96 Luật Doanh nghiệp năm 2005.


đồng quản trị bầu ra Chủ tịch Hội đồng quản trị theo quy định tại Điều lệ công ty. Nếu
Hội đồng quản trị bầu chủ tịch thì Hội đồng quản trị bầu 1 người (trong số thành viên
Hội đồng quản trị) là chủ tịch. Chủ tịch Hội đồng quản trị có thể kiêm Giám đốc (Tổng
giám đốc) công ty, trừ trường hợp Điều lệ công ty quy định khác. Hội đồng quản trị
chịu trách nhiệm trước Đại hội đồng cổ đông về những sai phạm trong quản lý, vi

phạm điều lệ, vi phạm pháp luật gây thiệt hại cho công ty.
1.1.5.3. Giám đốc hoặc Tổng giám đốc
Giám đốc (Tổng giám đốc) công ty là người được chủ sở hữu công ty giao cho
quyền quản lý điều hành công ty theo chế độ một thủ trưởng, chịu trách nhiệm trước
chủ sở hữu công ty về mọi hoạt động của công ty cũng như kết quả của các hoạt động
đó, đồng thời được hưởng thù lao tương xứng với kết quả mang lại. Giám đốc hoặc
Tổng giám đốc CTCP do Hội đồng quản trị bổ nhiệm, miễn nhiệm. Giám đốc (hoặc
Tổng giám đốc) là người điều hành hoạt động hằng ngày của công ty và chịu trách
nhiệm trước công ty về quyền và nghĩa vụ được giao. Trình Đại hội đồng cổ đông và
Hội đồng quản trị những phương án phát triển công ty và kế hoạch hằng năm của công
ty. Báo cáo đều đặn hàng tháng, hàng quý, hằng năm kết quả hoạt động kinh doanh của
công ty với Chủ tịch Hội đồng quản trị. Ký kết các hợp đồng kinh tế và thuê nhân công
lao động.
Giám đốc hoặc Tổng giám đốc có thể là một thành viên Hội đồng quản trị hoặc
không phải là thành viên Hội đồng quản trị; Có thể là cổ đông hoặc không phải là cổ
đông. Nhiệm kỳ của Giám đốc hoặc Tổng giám đốc không quá năm năm; Song, có thể
được bổ nhiệm lại với số nhiệm kỳ không hạn chế.
1.1.5.4. Ban kiểm soát
Ban kiểm soát của một công ty có nhiệm vụ giống như các cơ quan tư pháp
trong mô hình “Tam quyền phân lập” nhằm giúp các cổ đông kiểm soát hoạt động
quản trị và quản lý điều hành công ty.8 Công ty cổ phần có trên 11 cổ đông phải có Ban
kiểm soát gồm từ 3 đến 5 thành viên. Ban kiểm soát là bộ phận do Đại hội đồng cổ
đông bầu ra và nhân danh Đại hội đồng cổ đông thực hiện chức năng giám sát, kiểm tra
hoạt động quản lý và điều hành công ty của Hội đồng quản trị, thành viên Hội đồng
quản trị, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc nhằm bảo vệ lợi ích của các cổ đông – những
người chủ sở hữu công ty.
Như vậy, cơ cấu tổ chức quản lý công ty cổ phần có sự phân công các chức
năng cụ thể cho từng cơ quan khác nhau, giám sát lẫn nhau trong công việc.
Trong mô hình này, quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp được tách biệt và giao cho 3 cơ quan
độc lập khác nhau thực hiện và qua đó ràng buộc, kiểm tra và giám sát hoạt động lẫn nhau.

8


1.1.6. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty cổ phần
 Trên thế giới:
Công ty cổ phần ra đời sau các loại công ty đối nhân nhưng lại là hình thức đầu
tiên của loại hình công ty đối vốn. Xét ở góc độ hình thành và phát triển, các CTCP đã
xuất hiện trước các công ty TNHH một thời gian khá dài.9 Công ty Đông Ấn (The East
India Company hay East India Trading Company, English East India Company, sau
đó là the Bristish East India Company) được coi là một trong những CTCP thành lập
sớm nhất thế giới; Nó được thành lập theo một Sắc lệnh (Royal Charter) ngày 31-121600 của Nữ hoàng Elizabeth I, với tên gọi The Governor and Company of Merchants
of London Trading into the East Indies theo thỉnh cầu của một số thương nhân.10 Công
ty Đông Ấn được cấp phép độc quyền kinh doanh trong vòng 15 năm ở vùng Đông Ấn,
các quốc gia và hải cảng ở châu Á, châu Phi và được đi lại từ tất cả các hải cảng của
các đảo, thị trấn và địa điểm ở châu Á, châu Phi và Mỹ hay bất kì địa điểm nào như thế
nằm ngoài mũi Hảo Vọng (Cape of Good Hope). Sau mấy thế kỉ tồn tại, kinh doanh
buôn bán xuyên lục địa, Công ty Đông Ấn đã chấm dứt tồn tại ngày 1-1-1874 theo một
đạo luật của Anh. Đến năm 1602, ở Hà Lan xuất hiện các CTCP theo hình thức tương
tự công ty Đông Ấn của Anh, rồi lần lượt CTCP xuất hiện ở Thuỵ Điển, Đan Mạch,
Đức và lan rộng trên toàn thế giới. Tóm lại, trải qua quá trình phát triển lâu dài, CTCP
đã từ phạm vi ở một nước, một khu vục nhất định phát triển thành những công ty đa
quốc gia, hoạt động trên những lĩnh vực khác nhau.
 Ở Việt Nam:
Ở Việt Nam, luật lệ về công ty lần đầu tiên được quy định là trong “Bộ Dân
luật thi hành tại các toà Nam án Bắc Kỳ”, trong đó tiết thứ 5 (Chương IX) nói về hội
buôn được chia thành hai loại là hội người và hội vốn. Trong đó hội vốn được chia
thành hai loại là Hội vô danh (CTCP ngày nay) và Hội hợp cổ (công ty hợp vốn đơn
giản). Nhìn chung quy định của pháp luật thời kì này về CTCP còn rất sơ khai, trong
thời Pháp thuộc, các quy định của Bộ luật Thương mại Pháp năm 1807 có quy định về
về hình thức của CTCP được áp dụng ở cả ba kỳ tại Việt Nam. Năm 1972. Sau này,

chính quyền Việt Nam cộng hoà ban hành Bộ luật Thương mại, trong đó CTCP được
gọi là hội nặc danh với đặc điểm “Gồm có các hội viên mệnh danh cổ đông, chỉ chịu
trách nhiệm trong giới hạn phần hùn của mình dưới hình thức cổ phần”.11 Ở miền
Nhiều tài liệu đã cho rằng công ty thương mại cổ nhất thế giới là The Stora Kopparberg ở Falun - Thuỵ Điển
được thành lập bởi Sắc lệnh của nhà vua Magnus Eriksson năm 1347.
10
TS. Bùi Xuân Hải, Luật doanh nghiệp Bảo vệ cổ đông – Pháp luật và thực tiễn, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 2011, trang 58.
11
Từ Thảo, Lịch sử hình thành và phát triển công ty cổ phần trên thế giới và ở Việt Nam.
/>9


Bắc, sau năm 1954 cho đến khi thống nhất đất nước năm 1975 và trên phạm vi cả nước
từ sau năm 1975 đến những năm 20 của thế kỷ 20, với chính sách kinh tế hoá tập
trung, các hình thức công ty nói chung và CTCP nói riêng hầu như không được pháp
luật thừa nhận. Các hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh trong giai đoạn này chủ yếu
bao gồm các nhà máy, xí nghiệp quốc doanh, hợp tác xã (đối với thành phần kinh tế
tập thể) và công ty hợp danh.
Cho đến khi Luật công ty được ban hành ngày 21/12/1990, hình thức CTCP mới
chính thức được quy định cụ thể. Sau gần 10 năm thực tiễn, Luật công ty đã phát huy
được tích cực vai trò của mình, góp phần quan trọng vào công cuộc phát triển kinh tế
đất nước. Tuy nhiên, thực tiễn các quan hệ kinh doanh ở nước ta thời kì này liên tục
biến đổi, Luật công ty đã bộc lộ nhiều bất cập, nhất là trong vấn đề thủ tục thành lập và
đăng ký kinh doanh. Nhiều quy định của luật này tỏ ra lạc hậu với cách thức tổ chức
một công ty theo cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế. Việc sửa đổi, thay thế luật này
được đặt ra như một sự tất yếu khách quan. Ngày 12/6/1999, Quốc hội đã thông qua
Luật Doanh nghiệp để thay thế cho Luật Công ty và Luật DNTN. Sau hơn 5 năm đi
vào hoạt động, Luật Doanh nghiệp 1999 đã được thay đổi bằng Luật Doanh nghiệp
2005. Trong các văn bản này, công ty cổ phần vẫn tiếp tục được ghi nhận và được quy

định theo hướng tiếp cận dần đến các chuẩn mực quốc tế về quản trị công ty cổ phần.
1.2. Khái quát chung về cổ phần
1.2.1. Khái niệm cổ phần
Cổ phần là phần được chia nhỏ nhất của vốn điều lệ của CTCP.12 Công ty có thể
phát hành nhiều loại cổ phần. Mỗi cổ phần của cùng một loại đều tạo cho người sở hữu
nó các quyền, nghĩa vụ và lợi ích ngang nhau.
Cần phân biệt khái niệm “phần vốn góp” với khái niệm “cổ phần”. Mặc dù
hay khái niệm trên đều được dùng để chỉ về một giá trị ngang nhau về tài sản, dưới
hình thức tiền mặt hay tài sản vô hình hoặc hữu hình mà tổ chức hoặc cá nhân góp vốn
vào công ty để có những quyền lợi và nghĩa vụ như nhau khi công ty được thành lập,
hoạt động hay giải thể.13 Tuy nhiên, chúng lại được dùng cho hai loại hình công ty
khác nhau, “phần vốn góp” để chỉ phần vốn của thành viên Công ty Trách nhiệm hữu
hạn (TNHH) còn “cổ phần” là chỉ phần đại diện cho vốn góp của các cổ đông CTCP
và mỗi loại cổ phần mang lại cho người sở hữu nó những quyền lợi và nghĩa vụ khác
nhau. Chẳng hạn như cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi cổ tức được nhận cổ tức cao hơn
12

Điểm a Khoản 1 Điều 77 Luật Doanh nghiệp năm 2005.

Nguyễn Ngọc Bích, Nguyễn Đình Cung, Công ty vốn, quản lý và tranh chấp theo Luật Doanh nghiệp năm
2005, Nxb. Tri thức, 2009, Tr.151.
13


so với mức cổ tức của cổ phần phổ thông nhưng cổ đông này không được quyền tham
gia biểu quyết, dự họp Đại hội đồng cổ đông.14
Qua những phân tích trên có thể hiểu cổ phần là phần chia nhỏ nhất vốn điều lệ
của công ty, được thể hiện dưới hình thức cổ phiếu. Giá trị mỗi cổ phần (mệnh giá cổ
phần) do công ty quyết định và ghi vào cổ phiếu. Có rất nhiều loại cổ phần và mỗi cổ
phần của cùng một loại tạo cho người sở hữu nó các quyền, nghĩa vụ và lợi ích ngang

nhau.
1.2.2. Đặc điểm của cổ phần
Cổ phần, hay phần vốn góp nói chung (trong CTCP có nhiều loại nên để phân
biệt, người ta thường thêm tính từ phổ thông) có một số đặc điểm sau:
Thứ nhất, cổ phần là các phần nhỏ nhất bằng nhau được chia ra từ vốn điều lệ,
là căn cứ xác lập quyền sở hữu một phần công ty sau khi cổ đông đã góp tài sản.
Thứ hai, loại cổ phần khác nhau tạo cho người góp vốn quyền lợi và nghĩa vụ
khác nhau.
Cổ phần là một cách, một công cụ giúp công ty huy động vốn, và khi mới lập nó
tạo nên vốn điều lệ. Cổ phần là số vốn tối thiểu mà một số cổ đông tham gia đầu tư vào
CTCP. Như ta đã biết, cổ phần phải ngang giá với nhau. Ai mua cổ phần thì được cấp
giấy chứng nhận, và giấy này được gọi là cổ phiếu. Cổ phiếu có một mệnh giá mà luật
của ta gọi là “phần bằng nhau”.15 Thời hạn của nó dài bằng thời hạn hoạt động của
công ty. Nếu cổ phần được đem mua bán hay chuyển nhượng bán thì giá trị của nó lên
hay xuống tùy theo tình hình kinh doanh và triển vọng phát triển của công ty. Khi cổ
phiếu được đem bán cho công chúng thì giá của nó sẽ lên xuống thất thường nhất so
với các loại chứng khoán khác.
Theo Luật Doanh nghiệp năm 2005, cổ phần được chia thành hai loại chính là
cổ phần phổ thông và ưu đãi; Trong loại cổ phần ưu đãi lại được chia nhỏ ra thành cổ
phần ưu đãi biểu quyết, cổ phần ưu đãi cổ tức, cổ phần ưu đãi hoàn lại và các loại cổ
phần khác do Điều lệ công ty quy định. Người nắm cổ phần được gọi là cổ đông, họ
được coi là người sở hữu công ty. Cổ phần cho cổ đông quyền tuỳ hạn theo loại. Luật
Doanh nghiệp hiện hành đã cho người nắm giữ cổ phần phổ thông những quyền và
nghĩa vụ nhất định. Cổ phần phổ thông không thể được đổi thành cổ phần ưu đãi.16

Điều 82 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
Điều 77 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
16
Khoản 6 Điều 78, Điều 79, Điều 80 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
14

15


1.2.3. Phân loại cổ phần
Theo quy định của pháp luật hiện hành, CTCP bắt buộc phải có cổ phần phổ
thông, ngoài ra công ty có thể có thêm các loại cổ phần ưu đãi, mỗi loại cổ phần khác
nhau cho phép người sở hữu chúng được nhận những quyền lợi và phải thực hiện
những nghĩa vụ khác nhau. Cụ thể:
Thứ nhất, Cổ phần phổ thông là cổ phần bắt buộc phải có của CTCP. Cổ phần
phổ thông trao cho cổ đông các quyền và nghĩa vụ cơ bản nhất do luật định.Trong 3
năm đầu, kể từ ngày công ty được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, các cổ
đông sáng lập phải cùng nhau nắm giữ ít nhất 20% số cổ phần phổ thông.
Thứ hai, Cổ phần ưu đãi là loại cổ phần trao cho cổ đông sở hữu thêm một số
quyền và nghĩa vụ khác bên cạnh quyền và nghĩa vụ như cổ đông phổ thông. Đó là
những quyền ưu tiên nhất định (ví dụ ưu tiên về cổ tức) cho người sở hữu.
Công ty có thể lựa chọn và quyết định những loại cổ phần ưu đãi phù hợp với
mục đích và khả năng của mình để phát hành. Những loại cổ phần ưu đãi được quy
định trong Luật Doanh nghiệp năm 2005 bao gồm:
Một là, cổ phần ưu đãi biểu quyết là cổ phần có số phiếu biểu quyết nhiều hơn
so với cổ phần phổ thông. Luật không hạn chế mức tối đa số phiếu biểu quyết của cổ
phần ưu đãi biểu quyết do Điều lệ công ty quy định. Chỉ có tổ chức được Chính phủ ủy
quyền và cổ đông sáng lập được quyền nắm giữ cổ phần ưu đãi biểu quyết. Cổ phần ưu
đãi biểu quyết là cổ phần ghi danh nên không được tự do chuyển nhượng cho những
đối tượng khác. Ưu đãi biểu quyết của cổ đông sáng lập chỉ có hiệu lực trong ba năm,
kể từ ngày công ty được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Trong thời hạn ba
năm này, cổ phần của các cổ đông sáng lập chỉ được tự do chuyển nhượng cho các cổ
đông sáng lập khác. Việc chuyển nhượng cổ phần của cổ đông sáng lập cho người khác
không phải cổ đông sáng lập phải được sự đồng ý của Đại hội cổ đông. Trong trường
hợp này, người nhận chuyển nhượng cổ phần của cổ đông sáng lập đương nhiên trở
thành cổ đông sáng lập công ty. Sau thời hạn ba năm, cổ phần ưu đãi biểu quyết của cổ

đông sáng lập chuyển đổi thành cổ phần phổ thông. Lúc này cổ phần của cổ đông sáng
lập được chuyển nhượng theo quy định như đối với cổ phần phổ thông.17
Chỉ có tổ chức được Chính phủ ủy quyền và cổ đông sáng lập được quyền nắm
giữ cổ phần ưu đãi biểu quyết. Cổ phần ưu đãi biểu quyết do cổ đông sáng lập nắm giữ
chỉ có giá trị trong 3 năm đầu kể từ ngày công ty được cấp GCNĐKKD. Sau đó cổ
phần ưu đãi biểu quyết sẽ chuyển thành cổ phần phổ thông.

17

Điều 84 Luật Doanh nghiệp năm 2005.


Hai là, cổ phần ưu đãi cổ tức là cổ phần được trả cổ tức với mức cao hơn so với
mức cổ tức của cổ phần phổ thông hoặc mức ổn định hằng năm. 18 Cổ tức của cổ đông
ưu đãi cổ tức gồm hai phần: cổ tức cố định và cổ tức thưởng. Cổ tức cố định được Điều
lệ công ty quy định là một tỷ lệ phần trăm của tổng số vốn cổ phần thực góp vào công
ty, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của công ty. Mức cổ tức cố định cụ thể và
phương thức xác định cổ tức thường được ghi trên cổ phiếu của cổ phần ưu đãi cổ tức.
Khi hoạt động công ty có hiệu quả và khi cổ đông phổ thông được chia cổ tức bằng
hoặc nhiều hơn cổ tức cố định của cổ đông ưu đãi cổ tức thì phải có thêm cổ tức
thưởng. Cổ tức thưởng được xác định sao cho tổng số cổ tức cố định và cổ tức thưởng
của cổ phần ưu đãi phải cao hơn mức cổ tức của cổ phần phổ thông được trả trong năm
đó. Đổi lại những ưu đãi đó, cổ đông sở hữu cổ phần ưu đãi cổ tức không có quyền
biểu quyết, không có quyền dự họp Đại hội đồng cổ đông, không có quyền đề cử người
vào Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát.19 Thực tế mức cổ tức cố định hằng năm của
cổ đông ưu đãi cổ tức được xác định bằng tỉ lệ % tổng số vốn cổ phần được góp vào
công ty. Cổ tức thường được xác định ở mức tổng số cổ tức cố định và phải cao hơn
mức cổ tức của cổ phần phổ thông được trả trong năm đó.
Ba là, cổ phần ưu đãi hoàn lại là cổ phần được công ty hoàn lại phần vốn góp
bất cứ khi nào theo yêu cầu của người sở hữu hoặc theo các điều kiện được ghi tại cổ

phiếu của cổ phần ưu đãi hoàn lại. Có hai loại cổ phần ưu đãi hoàn lại: Cổ phần được
hoàn lại vô điều kiện khi có yêu cầu của cổ đông sở hữu cổ phần và cổ phần chỉ được
hoàn lại khi hội đủ những điều kiện được ghi trên cổ phiếu đó. Đây cũng là một ưu đãi
vì thông thường, thị trường là yếu tố quyết định giá trị cổ phần cũng như khả năng lưu
thông của cổ phần. Cũng như đối với cổ phần ưu đãi cổ tức, cổ đông sở hữu cổ phần
ưu đãi hoàn lại cũng không có quyền biểu quyết, không có quyền dự họp Đại hội đồng
cổ đông, không có quyền đề cử người vào Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát.20
Ngoài ra CTCP có thể có thêm các loại cổ phần ưu đãi khác do Điều lệ công ty
quy định. Tuỳ từng điều kiện và hoàn cảnh cụ thể, từng công ty có thể quy định thêm
những loại cổ phần ưu đãi khác. Theo quy định tại Điểm IV.4 Thông tư 18/2007/TTBTC ngày 13/3/2007 của Bộ Tài chính, khi có đủ điều kiện, công ty có thể phát hành
cổ phần theo chương trình lựa chọn của công ty cho người lao động để gắn kết người
lao động với công ty. Tất cả các loại cổ phần ưu đãi này cũng như đối tượng được
hưởng cổ phần đó, quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu cổ phần đó phải được quy định
cụ thể trong Điều lệ công ty.

Khoản 1 Điều 82 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
Khoản 3 Điều 82 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
20
Khoản 3 Điều 83 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
18
19


Có một điểm cần lưu ý là khả năng chuyển đổi giữa các loại cổ phần với nhau,
cổ phần ưu đãi có thể chuyển đổi thành cổ phần phổ thông theo quyết định của Đại hội
đồng cổ đông. Tuy nhiên, cổ phần phổ thông không thể chuyển đổi thành cổ phần ưu
đãi. Mỗi cổ phần của cùng một loại đều tạo cho người sở hữu nó các quyền, nghĩa vụ
và lợi ích ngang nhau, không phụ thuộc vào tư cách của cổ đông, là cá nhân hay tổ
chức. Cổ phần là minh chứng tư cách thành viên của công ty cổ phần.21
1.3. Khái quát chung về cổ đông trong công ty cổ phần

1.3.1. Khái niệm cổ đông
Theo Luật Doanh nghiệp năm 2005, tổ chức, cá nhân sở hữu cổ phần đã phát
hành cuả CTCP được gọi là cổ đông.22 Theo đó thì tất cá các tổ chức, cá nhân không
phân biệt quốc tịch nếu không thuộc trường hợp pháp luật cấm đều có thể trở thành cổ
đông của CTCP. 23 Số lượng cổ đông trong CTCP tối thiểu là ba và không hạn chế số
lượng tối đa, do đó CTCP có thể lên đến hàng ngàn, hàng vạn thậm chí là hàng triệu cổ
đông. Điều này khác với công ty TNHH hai thành viên trở lên khi số lượng thành viên
tối đa của loại hình công ty này chỉ là năm mươi thành viên.24 Cổ đông có quyền tự do
chuyển nhượng cổ phần của mình trừ trường hợp Luật quy định hạn chế đối với cổ
phần ưu đãi biểu quyết và cổ phần của cổ đông sáng lập. Vì vậy, việc gia nhập và thay
đổi cổ đông đối với CTCP là rất linh hoạt, làm cho vốn cổ phần có tính thanh khoản
cao. Với cơ chế này đã tạo cho CTCP huy động vốn một cách dễ dàng.25
Nói một cách khái quát thì: Cổ đông là người đã góp vốn vào CTCP bằng cách
mua cổ phần của công ty. Khi đã góp vốn vào công ty, quyền sở hữu tài sản của cổ
đông được chuyển sang cho công ty. Ngược lại, họ trở thành các đồng sở hữu chủ của
công ty. Cổ đông có quyền lợi đối với công ty tương ứng phần vốn đã góp của mình.
1.3.2. Phân loại cổ đông trong công ty cổ phần
Công ty cổ phần, về bản chất là công ty đối vốn, là nơi số lượng cổ đông có khi
lên đến hàng ngàn, hàng vạn người. Thêm vào đó, CTCP có nhiều loại cổ phần khác
nhau, mỗi loại cổ phần tạo cho người sở hữu nó (cổ đông) các quyền và nghĩa vụ nhất
định, kéo theo sự khác nhau trong cơ chế bảo vệ quyền cổ đông. Việc phân loại cổ

21

TS. Nguyễn Hợp Toàn, Giáo trình luật kinh tế, Trường Đại học kinh tế quốc dân, Khoa luật, Nxb. Đại học kinh

tế quốc dân, Tr.116.
Khoản 11 Điều 4 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
Khoản 2, Khoản 4 Điều 13 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
24

Điểm a Khoản 1 Điều 38 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
25
Tính thanh khoản, một khái niệm trong tài chính, chỉ mức độ mà một tài sản bất kỳ có thể được mua hoặc bán
trên thị trường mà không làm ảnh hưởng đến giá thị trường của tài sản đó và có khả năng đổi thành tiền mặt dễ
dàng, thuận tiện cho việc thanh toán hay chi tiêu.. Ví dụ, chứng khoán, vàng hay các khoản nợ, khoản phải thu…
22
23