TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
NIÊN KHOÁ: 2006 -2010
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
ĐỀ TÀI:
THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT
LÝ LUẬN VÀ THỰCTIỄN
Giáo viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN THỊ MỸ LINH
LÊ THỊ MỸ CHI
MSSV : 5062383
Lớp : Luật Tư pháp 3
Khóa : 32
Cần Thơ, Năm 2010
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỪA KẾ................................................................. 3
1.1 Sơ lược quá trình phát triển pháp luật thừa kế Việt Nam: ........................... 3
1.1.1 Sơ lược về pháp luật thừa kế của chế độ phong kiến Việt Nam:................. 3
1.1.2 Giai đoạn từ 1945 đến năm 1959: .............................................................. 3
1.1.3 Giai đoạn từ năm 1959 đến năm 1980: ...................................................... 4
1.1.4 Giai đoạn từ năm 1980 đến nay: ................................................................ 4
1.2 Một số khái niệm về thừa kế: .......................................................................... 5
1.2.1 Khái niệm về thừa kế:................................................................................ 5
1.2.2 Khái niệm về quyền thừa kế: ..................................................................... 8
1.2.3 Khái niệm người để lại di sản thừa kế:....................................................... 9
1.2.4 Khái niệm người thừa kế: .......................................................................... 9
1.2.4.1 Người thừa kế theo di chúc: ............................................................ 9
1.2.4.2 Người thừa kế theo pháp luật: ........................................................... 9
1.2.4.3 Điều kiện của người thừa kế:...........................................................10
1.3 Phân loại thừa kế:...........................................................................................11
1.3.1 Thừa kế theo di chúc: ...............................................................................11
1.3.1.1 Khái niệm thừa kế theo di chúc: .......................................................11
1.3.1.2 Đặc điểm của thừa kế theo di chúc: ..................................................11
1.3.2 Thừa kế theo pháp luật: ............................................................................12
1.3.2.1 Khái niệm thừa kế theo pháp luật: ....................................................12
1.3.2.2 Đặc điểm của thừa kế theo pháp luật: ...............................................15
1.4 Thời điểm, địa điểm mở thừa kế: ..................................................................16
1.4.1 Thời điểm mở thừa kế: .............................................................................16
1.4.2 Địa điểm mở thừa kế: ...............................................................................18
1.5 Ý nghĩa của việc pháp luật quy định về thừa kế theo pháp luật: ................18
CHƯƠNG 2
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT .......................21
2.1 Những nguyên tắc pháp luật thừa kế của Việt Nam .....................................21
2.1.1 Nguyên tắc tôn trọng ý chí của người có quyền thừa kế............................21
2.1.2 Nguyên tắc bảo đảm quyền bình đẳng của công dân về thừa kế ...............23
2.1.3 Nguyên tắc cá nhân người thừa kế phải còn sống vào thời điểm mở thừa
kế ...........................................................................................................................24
2.1.4 Nguyên tắc người thừa kế có các quyền và nghĩa vụ về tài sản do người
chết để lại ...............................................................................................................24
2.2 Quy định pháp luật về người thừa kế theo pháp luật và hình thức đặc
thù của thừa kế theo pháp luật ............................................................................26
2.2.1 Cơ sở quy định và phạm vi những người thừa kế theo pháp luật...............27
2.2.2 Quan hệ giữa những người cùng hàng thừa kế ..........................................28
2.2.3 Các hình thức đặc thù của thừa kế theo pháp luật .....................................30
2.2.3.1 Thừa kế thế vị ..................................................................................30
a) Các trường hợp được thừa kế thế vị .........................................................31
b) Các trường hợp không được thừa kế thế vị ..............................................33
2.2.3.2 Quan hệ thừa kế giữa con nuôi và cha nuôi; mẹ nuôi và cha đẻ, mẹ
đẻ ...........................................................................................................................34
2.2.3.3 Quan hệ thừa kế giữa con riêng và bố dượng, mẹ kế ........................34
2.2.3.4 Việc thừa kế trong trường hợp vợ chồng đã chia tài sản chung,
đang xin ly hôn, đã kết hôn với người khác ...........................................................35
2.3 Quy định của việc phân chia di sản ...............................................................36
2.3.1 Quy định của việc phân chia di sản...........................................................39
2.3.2 Hạn chế của việc phân chia di sản ............................................................40
2.3.3 Phân chia di sản trong trường hợp có người thừa kế mới hoặc có người
bị bác bỏ quyền thừa kế .........................................................................................43
2.4 Quyền và nghĩa vụ của người thừa kế ..........................................................45
2.4.1 Quyền của người thừa kế..........................................................................45
2.4.2 Nghĩa vụ của người thừa kế......................................................................46
CHƯƠNG 3
THỰC TIỄN VÀ ĐỀ XUẤT VỀ THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT...................48
3.1 Thực tiễn giải quyết những tranh chấp về thừa kế theo pháp luật .............48
3.1.1 Về những quy định chung.........................................................................48
3.1.2 Về xác định người thừa kế theo pháp luật.................................................50
3.1.3 Về thanh toán và phân chia di sản.............................................................50
3.2 Những vướng mắc và đề xuất trong việc thi hành áp dụng các quy định
thừa kế theo pháp luật trong BLDS.....................................................................52
3.2.1 Về con riêng và cha kế, mẹ kế ..................................................................52
3.2.2 Về thừa kế thế vị .....................................................................................54
3.2.3 Về người thừa kế từ chối nhận di sản........................................................57
3.2.4 Vấn đề thực hiện nghĩa vụ tài sản để lại của người chết, quyền của chủ
nợ liên quan đến di sản và chủ nợ của người thừa kế ..............................................60
KẾT LUẬN...........................................................................................................62
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
LỜI MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Chế định thừa kế là một chế định quan trọng trong hệ thống các quy phạm
pháp luật dân sự Việt Nam. Ở nước ta, từ năm 1945 đến nay pháp luật thừa kế được
xây dựng và hoàn thiện phù hợp với các quan hệ xã hội chủ nghĩa, theo đó quyền và
lợi ích về tài sản của công dân được chú ý bảo vệ phù hợp với tình hình phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước. Lịch sử đã cho thấy rằng, vấn đề thừa kế có sự biến
đổi theo hướng ngày càng mở rộng và có sự phụ thuộc vào thành quả phát triển kinh
tế - xã hội qua các thời kì. Hệ thống pháp luật thừa kế được ban hành qua các thời kì
đều thể hiện nguyên tắc “Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu hợp pháp và quyền thừa kế
của công dân”. Cụ thể được quy định tại Điều 58 của Hiến pháp nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992, được sửa đổi, bổ sung năm 2001 quy định:
“Công dân có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu
sản xuất, vốn và tài sản khác trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế
khác; đối với đất được Nhà nước giao sử dụng thì quy định tại Điều 17 và Điều 18.
Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu hợp pháp và quyền thừa kế của công dân”.
Pháp luật thừa kế đã có từ xa xưa và gắn liền với lịch sử phát triển của xã hội
loài người. Tuy có những đặc thù riêng nhưng dân tộc nào, đất nước nào và từng
con người cụ thể đều chịu sự tác động của pháp luật thừa kế
Trong nền kinh tế thị trường hiện nay những quan hệ xã hội ngày một đa dạng
hơn, những tranh chấp về thừa kế ngày càng có xu hướng tăng nhanh về số lượng
và phức tạp về nội dung. Trong một số trường hợp, xuất phát từ tranh chấp về thừa
kế mà các gia đình ly tán, cha mẹ từ mặt con, anh chị em thù hận nhau…gây nên
tình trạng bất ổn định trong đời sống sinh hoạt của mỗi gia đình, cộng đồng và xã
hội nhằm hạn chế tối đa những tranh chấp này, pháp luật về thừa kế không ngừng
được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện cho phù hợp với sự phát triển của kinh tế, đạo
đức xã hội và truyền thống dân tộc.
Để cụ thể hóa những quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong lĩnh vực
thừa kế của Hiến pháp đã ghi nhận, trong thời gian qua, Nhà nước đã ban hành
BLDS năm 2005 thay thế BLDS năm 1995, là một bước hoàn thiện hệ thống pháp
luật Việt Nam trong giai đoạn tiếp tục thúc đẩy sự nghiệp đổi mới đất nước. Chế
định thừa kế trong BLDS năm 2005 đã có những quy định cụ thể và phù hợp hơn
với đời sống thực tế của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Các quy định về thừa kế
luôn là những chuẩn mực pháp lý cho cách ứng xử của các chủ thể trong việc bảo
vệ các quyền, lợi ích chính đáng của mình.
Mặc dù pháp luật thừa kế của nước ta đã được xây dựng và phát triển cùng với
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
1
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
quá trình đổi mới toàn diện của đất nước, tuy nhiên còn nhiều quy định của BLDS
chưa thực sát với thực tế và chưa được rõ ràng khiến cho nhiều tòa án các cấp gặp
khó khăn khi giải quyết áp dụng, những quy định về thừa kế trong BLDS chưa thật
sự phù hợp với thực tế cuộc sống xã hội, do vậy, khi thi hành và áp dụng vẫn gặp
vướng mặc. Những hạn chế đó đã gây ra nhiều cách hiểu khác nhau, dẫn đến việc
áp dụng thiếu thống nhất giữa các cấp tòa án trong việc giải quyết những tranh chấp
thừa kế.
Chính vì những lí do trên, người viết chọn đề tài “Thừa kế theo pháp luật. Lý
luận và thực tiễn” nhằm phục vụ nhu cầu tìm hiểu và thực thi những quy định của
pháp luật về thừa kế; góp phần vào việc nâng cao kiến thức pháp lý cơ sở và thiết
yếu của mọi người, qua đó hạn chế các tranh chấp về thừa kế nhằm giữ vững quan
hệ gia đình, trật tự xã hội
Mục đích nghiên cứu
Qua việc nghiên cứu và tìm hiểu đề tài, người viết tạo điều kiện cho người đọc
hiểu rõ hơn về thừa kế theo pháp luật; giúp cho mỗi công dân thực hiện các quy
định của pháp luật một cách đúng đắn và đầy đủ nhằm đạt được những mục đích mà
Đảng và nhà nước ta đang hướng đến trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội.
Trong phạm vi đề tài này, người viết đã dùng phương pháp phân tích, tổng
hợp, liệt kê để làm rõ các quy định những quy định của pháp luật về thừa kế. Tuy
nhiên, do kiến thức của người viết có hạn và vấn đề thừa kế đặc thù là loại việc
phức tạp, nên không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Người viết mong được
sự đóng góp ý kiến của cô và bạn đọc để bài viết hoàn chỉnh hơn.
Phạm vi nghiên cứu
Trong bài viết này, người viết chỉ nghiên cứu các vấn đề về thừa kế theo pháp
luật, bên cạnh đó đi sâu nghiên cứu vào những quy định pháp luật về thừa kế theo
pháp luật và hình thức đặc thù của nó. Qua tìm hiểu thực trạng thừa kế từ đó có một
số đề xuất nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về thừa kế trong tương lai. Cơ cấu đề
tài gồm ba chương:
Chương 1: Khái quát chung về thừa kế
Chương 2: Những quy định của pháp luật về thừa kế theo pháp luật
Chương 3: Thực tiễn và một số đề xuất về thừa kế theo pháp luật.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
2
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỪA KẾ
1.1 Sơ lược quá trình phát triển pháp luật thừa kế Việt Nam
1.1.1 Sơ lược về pháp luật thừa kế của chế độ phong kiến Việt Nam1
Chế độ phong kiến Việt Nam tồn tại qua nhiều thời kì. Mỗi nhà nước phong
kiến đều ban hành các văn bản pháp luật để củng cố quyền lực và phục vụ cho công
việc quản lí đất nước. Đáng chú ý là các bộ luật của các triều đại phong kiến như Bộ
luật Hồng Đức (1483), Bộ luật Gia Long (1815). Ngoài bộ luật, các nhà nước phong
kiến còn ban hành nhiều văn đơn hành như chiếu, chỉ dụ, lệnh của vua…Nội dung
của các bộ luật điều chỉnh nhiều quan hệ xã hội thuộc đối tượng của nhiều ngành
luật hiện nay. Trong đó có những quy định về thừa kế theo pháp luật và thừa kế
theo di chúc. Trong Bộ luật Hồng Đức quy định các con (con trai, con gái, con
nuôi) đều có quyền thừa kế của cha, mẹ. Mọi người đều có quyền để lại hương hỏa
cho con cháu. Điều 390 Bộ luật Hồng Đức quy định: “Cha mẹ làm chúc thư phân
chia tài sản, thiết lập hương hỏa trong chúc thư”. Còn Bộ luật Gia Long không thừa
nhận quyền thừa kế của con gái mà chú trọng quyền thừa kế của con trai. Vấn đề
thừa kế đã được đề cập như Điều 388 quy định: “nếu có mệnh lệnh của cha mẹ phải
theo đúng. Vi phạm điều này sẽ mất phần của mình”.
Xét về mặt nội dung, các quy định về thừa kế trong luật Hồng Đức, luật Gia
Long tương đối chặc chẻ và đầy đủ.
Thời kì Pháp thuộc, ở Việt Nam áp dụng các bộ luật sau: Bộ dân luật Bắc Kì
1931 và Hoàng Việt Trung Kì hộ luật 1936. Trong các bộ luật này đều có quy định
về thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật.
1.1.2 Giai đoạn từ 1945 đến năm 1959
Sau Cách mạng tháng Tám, Nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ra đời.
Một Nhà nước non trẻ đã phải đối mặt đến nhiều vấn đề phức tạp về chính trị, văn
hóa, xã hội…Nhiệm vụ của Nhà nước lúc này là phải bảo vệ củng cố thành quả
cách mạng, kể cả những vấn đề liên quan đến lĩnh vực dân sự. Để bảo đảm cho các
quan hệ xã hội về dân sự phát triển bình thường, Nhà nước cần phải có hệ thống
pháp luật. Vì vậy, mặc dù bận trăm công ngàn việc của những ngày đầu dựng nước
và giữ nước, ngày 22/5/1950 Hồ Chủ Tịch đã kí Sắc lệnh 97/SL về việc sửa đổi một
số quy lệ và chế định trong luật dân luật, quy định một số nguyên tắc mới để áp
dụng trong những điều kiện của nền dân chủ luật nước ta. Riêng trong lĩnh vực thừa
1
Xem: Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam tập 1, NXB Công an nhân dân,
2007.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
3
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
kế đã quy định vợ chồng có quyền thừa kế tài sản của nhau; con trai, con gái đều có
quyền thừa kế di sản của cha, mẹ; chồng góa, vợ góa, các con đã thành niên có
quyền xin chia di sản; con, cháu hoặc vợ góa, chồng góa không bắt buộc phải nhận
thừa kế của người đã chết; các chủ nợ của người đã chết không có quyền đòi người
thừa kế phải thanh toán nợ quá phần di sản mà người đó nhận được.
1.1.3 Giai đoạn từ năm 1959 đến năm 1980
Hiến pháp năm 1959 đã công nhận vấn đề thừa kế thành nguyên tắc, Điều 19
quy định: “Nhà nước chiếu theo pháp luật, bảo hộ quyền thừa kế tài sản của công
dân”. Luật hôn nhân và gia đình 1959 quy định: “Các con đều có quyền lợi và nghĩa
vụ ngang nhau trong gia đình và trong việc hưởng thừa kế, không phân biệt con trai,
con gái, con ngoài giá thú, con đẻ, con nuôi”.
Sau này, để đáp ứng yêu cầu của công tác xét xử trong phạm vi chức năng do
Luật tổ chức tòa án quy định. Tòa án nhân dân tối cao ra nhiều thông tư hướng dẫn.
Thông tư số 549/NCPL ngày 27/8/1968 hướng dẫn đường lối xét xử các tranh chấp
về thừa kế, Thông tư số 02/TATC ngày 02/8/1973 hướng dẫn giải quyết các tranh
chấp về thừa kế di sản liệt sĩ…
1.1.4 Giai đoạn từ năm 1980 đến nay
Hiến pháp năm 1980 ghi nhận “Pháp luật bảo hộ quyền thừa kế tài sản của
công dân” (Điều 27). Để phục vụ cho công tác xét xử các tranh chấp về thừa kế
đồng thời bổ sung một số điểm cho phù hợp với Hiến pháp mới, qua tổng kết rút
kinh nghiệm công tác xét xử, Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Thông tư 81
ngày 24/7/1981 hướng dẫn giải quyết các tranh chấp về thừa kế (di sản thừa kế,
thừa kế theo pháp luật, thừa kế theo di chúc, phân chia di sản thừa kế…). Thông tư
81 là văn bản tương đối hoàn chỉnh về các quy phạm liên quan đến quyền thừa kế.
Tiếp đó, Luật hôn nhân và gia đình ban hành năm 1986 đã quy định một số
điều liên quan đến quyền thừa kế của vợ, chồng (Điều 14, Điều 16, Điều 17…).
Ngày 30/8/1990, Hội đồng Nhà nước nước Cộng Hòa XHCN Việt Nam đã
thông qua Pháp lệnh thừa kế. Qua hơn 5 năm thực hiện Pháp lệnh thừa kế và thực
tiễn xét xử cho thấy pháp lệnh này đã đi vào cuộc sống, về cơ bản vẫn còn phù hợp
với thực trạng các quan hệ thừa kế hiện nay bảo đảm quyền thừa kế của công dân
được các tầng lớp nhân dân đồng tình và chấp nhận.
Thừa kế được quy định tại Phần thứ tư BLDS năm 1995 đã thừa kế hầu hết
các quy định của Pháp lệnh về thừa kế năm 1990. Ngoài ra, có bổ sung một số vấn
đề mới trong lĩnh vực thừa kế, đặc biệt là việc thừa kế quyền sử dụng đất của cá
nhân và thành viên của hộ gia đình.
Phần thứ tư BLDS năm 2005 về cơ bản vẫn giữ nguyên như trong quy định
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
4
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
BLDS năm 1995 và có một số thay đổi nhỏ để khắc phục vướng mắc không phù
hợp với thực tế trong quá trình giải quyết tranh chấp về thừa kế trong thời gain qua.
1.2 Một số khái niệm về thừa kế
1.2.1 Khái niệm về thừa kế
Thừa kế với ý nghĩa là một phạm trù kinh tế có mầm mống và xuất hiện ngay
trong thời kì sơ khai của xã hội loài người. Ở thời kì này, việc thừa kế nhằm di
chuyển tài sản của người chết cho những người còn sống được tiến hành dựa trên
quan hệ huyết thống và cho những phong tục tạp quán riêng của từng bộ lạc, thị tộc
quyết định. Nghiên cứu về thừa kế, Ph.Ăngghen viết: “Theo chế độ mẫu quyền,
nghĩa là chừng nào mà huyết tộc chỉ kể về bên mẹ và theo tạp tục nguyên thủy trong
thị tộc mới được thừa kế những người trong thị tộc chết. Tài sản phải để lại trong thị
tộc, vì tài sản để lại không có giá trị lớn, nên lâu nay trong thực tiễn có lẽ người ta
vẫn trao tài sản đó cho những bà con thân thiết nhất, nghĩa là trao cho những người
cùng huyết tộc với người mẹ”.2
Thừa kế là sự kế quyền tổng hợp của những người còn sống đối với quyền,
nghĩa vụ của người đã khuất. Việc kế quyền toàn bộ hay một bộ phận quyền, nghĩa
vụ do người chết để lại còn phụ thuộc vào các quy định của pháp luật và ý chí của
người để lại di sản, người hưởng di sản.
“Thừa” và “kế” đều có nghĩa là nối tiếp, tiếp tục. Dó đó, thừa kế thường
được hiểu rằng, người sống thừa hưởng tài sản của người qua đời. Việc thừa kế chỉ
được thực hiện khi người có tài sản đã chết. Thừa kế với nghĩa là quan hệ dân sự,
trong đó có các chủ thể của quan hệ thừa kế bao gồm người để lại di sản và người
thừa kế. Người có tài sản để lại khi chết gọi là người để lại tài sản. Người được
hưởng tài sản của người chết để lại gọi là người thừa kế. Người để lại di sản chỉ có
thể là cá nhân, mà không bao giờ là pháp nhân, cơ quan Nhà nước hoặc tổ chức;
nhưng người thừa kế có thể là cá nhân, hoặc cơ quan Nhà nước hoặc bất kỳ một chủ
thể nào khác.
Trong chế độ phong kiến và tư bản, những giai cấp bóc lột chiếm hữu những
tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội; di sản của họ để lại cho con cháu không những
là truyền lại quyền lực về kinh tế, mà còn truyền lại quyền lực về chính trị để duy trì
sự áp bức bóc lột của những giai cấp đó đối với nhân dân lao động. Trong xã hội có
những chế độ sở hữu khác nhau, thừa kế là một trong những phương thức để củng
cố và phát triển chế độ sở hữu đó.
2
Xem: Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam tập 1, NXB Công an nhân dân,
2007.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
5
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
Sự thừa kế, nối tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác là quy luật khách quan,
nhưng các quan hệ thừa kế ở mỗi chế độ xã hội được giải quyết như thế nào là do
chủ quan con người quyết định. Quyền sở hữu cá nhân là cơ sở khách quan của việc
thừa kế. Vì vậy, quyền thừa kế trong điều kiện của nước ta hiện nay được thể hiện
như một phương tiện để củng cố sở hữu của công dân, củng cố quan hệ hôn nhân và
gia đình; bảo vệ lợi ích của những người chưa thành niên hoặc đã thành niên nhưng
không có khả năng lao động.
Pháp luật của Nhà nước ta bảo vệ những lợi ích cơ bản của mỗi người lao
động trên cơ sở bảo vệ lợi ích của Nhà nước, lợi ích chung của toàn xã hội, góp
phần xóa bỏ những tàn tích của chế độ thừa kế do xã hội thực dân phong kiến để lại,
tạo môi trường pháp lý thuận lợi, làm cho nhân dân lao động yên tâm lao động sản
xuất tạo nhiều của cải vật chất cho xã hội.
1.2.2 Khái niệm về quyền thừa kế
Như một sự tất yếu, con người sinh ra và tồn tại cần phải có những lợi ích vật
chất để đáp ứng nhu cầu ăn, mặc, ở… của mình. Để duy trì và phát triển cuộc sống,
con người ngày càng làm ra nhiều của cải vật chất cho mình và cho xã hội3. Tuy
nhiên, không như tài sản có thể tồn tại vĩnh cửu hoặc chuyển từ trạng thái này sang
trạng thái khác thì con người theo quy luật tư nhiên sẽ không thể sống được mãi mà
phải chết đi. Bởi vậy, việc dịch chuyển tài sản của người chết cho người còn sống
đã tồn tại như một yêu cầu khách quan của xã hội và được hiểu đó là việc thừa kế
tài sản
Khi Nhà nước ra đời, mỗi Nhà nước đều sử dụng một công cụ hữu ích để
quản lý xã hội là pháp luật. Là một quan hệ ra đời và tồn tại từ rất lâu trong đời
sống xã hội, thừa kế được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật dân sự, một ngành
luật điều chỉnh mối quan hệ về tài sản mang tính chất ngang giá và giữa các chủ thể
bình đẳng về địa vị pháp lý.
Như vậy, xuất phát từ những quan hệ xã hội đời thường và được điều chỉnh
bời các quy phạm pháp luật, quyền thừa kế được hiểu như sau:
Theo nghĩa rộng, quyền thừa kế được hiểu là một chế định pháp luật bao
gồm tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh mối quan hệ về việc dịch chuyển
tài sản từ người chết cho những người còn sống khác theo ý chí của họ được thể
hiện trong di chúc hoặc theo ý chí của Nhà nước được thể hiện trong các quy phạm
pháp luật.
Theo nghĩa hẹp, quyền thừa kế được hiểu là một quyền năng dân sự chủ
3
Xem: Ts: Lê Đình Nghị, Giáo trình luật dân sự Việt Nam tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2009.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
6
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
quan của chủ thể có quyền để lại di sản thừa kế hoặc có quyền hưởng di sản thừa kế
của người chết để lại theo ý chí của người đó hoặc theo quy định của pháp luật.
Ngoài ra, dưới góc độ khoa học pháp lý, quyền thừa kế còn được hiểu là một
quan hệ pháp luật dân sự. Quan hệ pháp luật dân sự về thừa kế là quan hệ thừa kế
được các quy phạm pháp luật dân sự điều chỉnh. Quan hệ này cũng bao gồm chủ
thể, khách thể và nội dung. Quan hệ thừa kế là quan hệ tài sản do Bộ luật dân sự
điều chỉnh được xác định là quan hệ tuyệt đối giống như quan hệ sở hữu, trong đó
chỉ xác định được một bên chủ thể mang quyền là người để lại di sản hoặc những
người thừa kế còn các chủ thể khác là những người phải có nghĩa vụ tôn trọng
quyền để lại di sản thừa kế và quyền hưởng di sản thừa kế của họ.
Ngay từ khi ban hành Pháp lệnh Thừa kế và đặc biệt là Bộ luật Dân sự đầu
tiên của Việt Nam đều đã quy định rõ quyền thừa kế của cá nhân là: “Cá nhân có
quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người
thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.” (Điều 631
Bộ luật Dân sự 2005)4 đồng thời pháp luật Việt Nam cũng công nhận “mỗi cá nhân
đều bình đẳng về quyền để lại tài sản của mình cho người khác và quyền hưởng di
sản theo di chúc hoặc theo pháp luật”.
Như vậy, theo quy định của Bộ luật dân sự thì quyền thừa kế của cá nhân có
2 nội dung cơ bản, đó là: Quyền để lại di sản và quyền hưởng di sản. Mỗi cá nhân
đều bình đẳng về quyền trong việc định đoạt tài sản riêng của mình và quyền hưởng
di sản thừa kế. Điều đó có nghĩa là bất cứ ai cũng có quyền đều có quyền lực chọn
hình thức chuyển dịch tài sản của mình trước khi chết, hình thức đó có thể là bán,
cho…có thể là định đoạt tài sản của mình bằng cách lập di chúc, di tặng, hoặc phân
chia tài sản của mình theo pháp luật…
Lao động có ích của mỗi người là nguồn gốc tạo ra của cải xã hội. Song để
biến lao động trở thành một hoạt động tự giác, phát huy được tín năng động sáng
tạo của họ thì xã hội phải quan tâm đến lợi ích của người lao động. Chế định quyền
sở hữu nói chung và quyền sở hữu cá nhân đối với tài sản và chế định thừa kế ra đời
là một trong những phương tiện pháp lí cần thiết để bảo toàn và gia tăng tích lũy
của cải xã hội. Bởi vì, về mặt tâm lí, cá nhân không chỉ muốn mình có quyền năng
đối với khối tài sản của mình khi còn sống mà họ còn muốn chi phối nó ngay cả khi
họ đã chết. Giả thiết, nếu Nhà nước và xã hội không công nhận quyền thừa kế của
cá nhân mà chỉ công nhận quyền năng chủ sở hữu khi họ còn sống, còn sau khi họ
đã chết mọi quyền năng đó đều chấm dứt hoàn toàn, tài sản mà họ có được sẽ
4
Xem: Bộ Luật Dân sự 2005, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
7
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
chuyển cho Nhà nước, cho một cá nhân hay một tổ chức bất kỳ ngoài ý chí của họ,
thì sẽ không chỉ triệt tiêu động lực trong việc bảo toàn và phát triển tài sản, mà nó
còn triệt tiêu luôn cả động lực lao động của mỗi cá nhân. Lúc đó chủ sở hữu sẽ tiêu
dùng một cách vô độ, lãng phí tài sản mà họ đang có, đồng thời họ cũng trở nên
lười biếng, thờ ơ với lao động, với các hoạt động có tính sáng tạo, xã hội sẽ trở nên
nghèo nàn và buồn tẻ. Vì vậy, công nhận quyền sở hữu và quyền thừa kế của công
dân đối với tài sản, coi thừa kế là một căn cứ xác lập quyền sở hữu. Nó không chỉ
có tác dụng kích thích tính tiết kiệm trong sản xuất và tiêu dùng mà còn kích thích
lòng say mê lao động sáng tạo, kích thích sự quản lý năng động của mỗi một con
người; tạo sự thi đua thầm lặng của mỗi cá nhân nhằm nhân khối tài sản của mình
lên bằng sức lực và khả năng sáng tạo mà họ có, chỉ khi đó quyền sở hữu và quyền
thừa kế mới trở thành một trong những động lực quan trọng để phát triển kinh tế.
Quyền thừa kế của cá nhân có nghĩa là quyền để lại di sản của mình cho người khác
hoặc hưởng di sản của người khác theo di chúc hoặc theo pháp luật.
1.2.3 Khái niệm người để lại di sản thừa kế
Là người có tài sản sau khi chết để lại cho người còn sống theo ý chí của họ
được thể hiện trong di chúc hay theo quy định của pháp luật. Người để lại di sản chỉ
có thể là cá nhân, không phân biệt bất cứ điều kiện nào (thành phần xã hội, mức độ
năng lực hành vi…)
Mọi cá nhân đều có quyền để lại tài sản của mình sau khi chết cho người
khác. Việc chuyển dịch cho người khác những tài sản của người chết để lại được
thực hiện:
Căn cứ vào ý chí của người quá cố định đoạt tài sản của mình trước khi chết.
Ý chí này được thể hiện ở di chúc lập ra khi người đó còn sống. Việc thừa kế này
được gọi là thừa kế theo di chúc. Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản
của mình cho bất kỳ ai mà mình muốn, có thể cho người trong diện, hàng thừa kế,
có thể ngoài hàng thừa kế (kể cả, cơ quan, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế…). Đối
với việc để lại thừa kế theo di chúc, thì ngoài điều kiện về tài sản, người lập di chúc
phải tuân theo quy định về việc lập di chúc hợp pháp.
Hoặc căn cứ vào pháp luật. Trong trường hợp người quá cố không lập di
chúc, hoặc có lập di chúc nhưng người thừa kế theo di chúc từ chối nhận di sản
hoặc di chúc bị coi là không có giá trị pháp lý thì việc chuyển dịch tài sản phải căn
cứ vào quy định của pháp luật.
Trong trường hợp người để lại di sản chỉ lập di chúc về một số tài sản, hoặc
một phần tài sản này được chuyển cho người thừa kế căn cứ theo di chúc, thì số tài
sản còn lại (hoặc phần tài sản còn lại) được chuyển cho người thừa kế theo quy định
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
8
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
của pháp luật.
Đối với pháp nhân, tổ chức được thành lập với những mục đích và nhiệm vụ
khác nhau. Tài sản của pháp nhân, tổ chức để duy trì các hoạt động của chính mình.
Không cá nhân nào có quyền định đoạt tài sản của pháp nhân, tổ chức. Khi pháp
nhân, tổ chức đình chỉ hoạt động của mình (giải thể, phá sản…). Tài sản được giải
quyết theo quy định của pháp luật. Pháp nhân, tổ chức tham gia vào quan hệ thừa kế
với tư cách là người được hưởng di sản theo di chúc.5
Người thừa kế (theo di chúc hoặc theo pháp luật) được pháp luật bảo đảm
cho việc hưởng di sản của người chết để lại, có quyền nhận hoặc không nhận di sản
thừa kế. Như vậy, quyền để lại tài sản của người có tài sản cho người thừa kế, và
quyền hưởng di sản của người khác là hai nội dung cơ bản của quyền thừa kế được
pháp luật công nhận và bảo vệ.
1.2.4 Khái niệm người thừa kế
Người thừa kế là người được thừa hưởng tài sản người chết để lại theo chỉ
định trong di chúc hoặc theo quy định của pháp luật. Như vậy, có thể xác định được
hai loại người thừa kế là người thừa kế theo pháp luật và người thừa kế theo di
chúc.
1.2.4.1 Người thừa kế theo di chúc
Người thừa kế theo di chúc là người được thừa hưởng di sản theo di chúc do
người lập di chúc chỉ định, định đoạt trước khi chết. Do đó, người này có thể là bất
cứ ai. Người thừa kế theo di chúc có thể là cá nhân hoặc tổ chức, có thể là người có
mối quan hệ huyết thống hoặc nuôi dưỡng với người chết hoặc không có các mối
quan hệ nào.
1.2.4.2 Người thừa kế theo pháp luật
Người thừa kế theo pháp luật là người thừa kế theo hàng thừa kế và trình tự
thừa kế do pháp luật quy định. Những người này phải thuộc diện thừa kế và phải ở
trong hàng thừa kế theo pháp luật. Người thừa kế theo pháp luật chỉ có thể là cá
nhân và có mối quan hệ thân thiết gần gũi nhất với người chết. Đó là những người
thuộc một trong ba mối quan hệ hôn nhân hoặc huyết thống hoặc nuôi dưỡng với
người chết.
Không giống như pháp luật của một số quốc gia trên thế giới, theo quy định
của pháp luật Việt Nam hiện nay, thừa kế là một quan hệ pháp luật, do đó người
thừa kế phải là chủ thể của quan hệ pháp luật tức là phải là cá nhân hoặc tổ chức.
Do đó, con vật (chó, mèo…) hoặc các đối tượng khác không thể trở thành người
5
Xem: Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình luật dân sự Việt Nam tập một, NXB Công an nhân dân,
2007.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
9
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
thừa kế di sản do người chết để lại6. Trong trường hợp một người có định đoạt trong
di chúc để lại di sản cho các con vật hoặc đồ vật thì phần di sản đó sẽ vô hiệu và
phần di sản đó sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật.
1.2.4.3 Điều kiện của người thừa kế
Điều kiện của người thừa kế, theo quy định tại Điều 635, BLDS 2005 thì
người thừa kế là cá nhân phải còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc sinh ra và
còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi người để lại di sản
chết. Trong trường hợp người thừa kế theo di chúc là cơ quan, tổ chức thì phải là cơ
quan, tổ chức tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.
• Đối với người thừa kế là cá nhân
Xuất phát từ lý luận người đã chết không thể có năng lực chủ thể để tham gia
vào bất kỳ quan hệ pháp luật nào mà pháp luật Việt Nam quy định người thừa kế
phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế. Người còn sống được hiểu là
người đã sinh ra và chưa chết vào thời điểm mở thừa kế.
Ví dụ: A có khối tài sản trị giá 500 triệu đồng. A lập di chúc trong đó chia
cho bố, mẹ mỗi người được hưởng 50 triệu đồng, vợ và con của A mỗi người được
hưởng ½ khối di sản còn lại. Nhưng bố, mẹ của A chết vào ngày 20/10/1996, A chết
vào ngày 8/10/1997, thì bố, mẹ của A không được hưởng di sản của A. Bởi vì, chỉ
người còn sống vào thời điểm mở thừa kế mới có năng lực hưởng quyền thừa kế di
sản của A. Phần di sản chia cho bố, mẹ A theo di chúc sẽ được chia theo pháp luật.
Trong trường hợp một người chưa sinh ra vào thời điểm mở thừa kế thì
người đó phải là người đã thành thai trước thời điểm mở thừa kế và phải sinh ra còn
sống sau thời điểm mở thừa kế.
• Đối với người thừa kế là tổ chức
Điều kiện để một cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc là cơ
quan, tổ chức đó phải tồn tại vào thời điển người để lại di sản chết, cơ quan, tổ chức
đã được thành lập và chưa chấm dứt hoạt động. Pháp nhân có thể chấm dứt hoạt
động trong nhiều trường hợp khác nhau. Trong trường hợp pháp nhân bị giải thể
hoặc phá di sản thì quyền và nghĩa vụ của pháp nhân hoàn toàn chấm dứt. Tuy
nhiên, trong trường hợp pháp nhân được cải tổ lại như hợp nhất pháp nhân, chia,
tách, sáp nhập pháp nhân thì theo quy định của pháp luật quyền và nghĩa vụ của
pháp nhân sẽ được chuyển giao cho pháp nhân mới. Do đó, trong trường hợp này,
quyền thừa kế cũng được xem xét để chuyển giao cho pháp nhân mới mặc dù lúc
này pháp nhân được thừa kế theo di chúc không được coi là còn “tồn tại” vào thời
6
Xem: Ts: Lê Đình Nghị, Giáo trình luật dân sự Việt Nam tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2009.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
10
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
điểm mở thừa kế.
1.3 Phân loại thừa kế
Pháp luật thừa kế của Việt Nam cũng như pháp luật thừa kế của các nước trên
thế giới đều quy định hai hình thức thừa kế, đó là thừa kế theo di chúc và thừa kế
theo pháp luật.
1.3.1 Thừa kế theo di chúc
1.3.1.1 Khái niệm thừa kế theo di chúc
Theo Điều 646 Bộ luật Dân sự 2005. Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân
nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.
Di chúc là hành vi pháp lý đơn phương của người lập di chúc, do đó di chúc
phải tuân thủ các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự nói chung và điều kiện
có hiệu lực của di chúc nói riêng. Vì vậy, một người muốn định đoạt tài sản của
mình bằng di chúc cần phải tuân thủ các quy định của pháp luật về thừa kế theo di
chúc.
Theo quy định này thì di chúc phải có những yếu tố sau:
- Đó là sự thể hiện ý chí của cá nhân (người để lại di sản) mà không phải là
của bất cứ chủ thể nào khác;
- Mục đích của việc lập di chúc là chuyển tài sản là di sản của mình cho
người khác;
- Chỉ có hiệu lực sau khi người đó chết.
Thừa kế theo di chúc là việc chuyển dịch tài sản của người đã chết cho người
khác còn sống theo quyết định của người đó trước khi chết được thể hiện trong di
chúc. Nội dung cơ bản của thừa kế theo di chúc là chỉ định người thừa kế (cá nhân,
tổ chức) và phân định tài sản, quyền tài sản cho họ, giao cho họ nghĩa vụ tài sản.
1.3.1.2 Đặc điểm của thừa kế theo di chúc
Theo Điều 646 Bộ luật Dân sự 2005.7 “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân
nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. Việc chuyển dịch di
sản cho những người thừa kế theo di chúc là dựa trên cơ sở ý chí định đoạt của
người lập di chúc khi còn sống.
Người thừa kế theo di chúc là bất kỳ ai (hoặc cá nhân hoặc tổ chức) được chỉ
định bằng di chúc. Người được thừa kế theo di chúc không b hường xảy ra trong việc xác định người thừa kế, di
sản thừa kế, thanh toán phân chia di sản, từ chối nhận di sản, người không được
quyền hưởng di sản và người thừa kế thế vị…, đã gây ra những ảnh hưởng nhất
định tới quan hệ thừa kế.
3.1.1 Về những quy định chung
Trên thực tế chủ thể tranh chấp di sản thừa kế tuyệt đại đa số là giữa cá nhân với
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
48
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
cá nhân, chỉ có một số rất ít tranh chấp giữa cá nhân với tổ chức, cơ quan Nhà nước.
+ Đối tượng tranh chấp trong các vụ án thừa kế chủ yếu là nhà đất ở và các tài
sản trên đất như cây lâu niên, công trình phụ trên đất. Thường giá trị số tài sản này
chiếm gần như toàn bộ giá trị số di sản mà các bên yêu cầu giải quyết. Cũng có một
số vụ tài sản mà hai bên tranh chấp là tiền, vàng, đồ dùng sinh hoạt như xe đạp, xe
máy, xe ô tô du lịch hoặc tài sản tranh chấp vừa có nhà và các tài sản sinh hoạt
khác.27 Việc tranh chấp tài sản là tư liệu sản xuất được giải quyết tại Tòa án mới chỉ
xuất hiện vài năm gần đây, số vụ không nhiều và thường là giá trị khối di sản đó
cũng không lớn lắm. Đối với các tranh chấp thừa kế liên quan đến quyền sở hữu trí
tuệ và sở hữu công nghiệp tại Tòa án hầu như không có.
+ Về áp dụng pháp luật có một thực tế là: kể từ khi Bộ luật Dân sự có hiệu lực
thì nhìn chung chất lượng xét xử của các Toà án về các vụ án thừa kế có nhiều tiến
bộ, song vẫn còn để xảy ra nhiều sai sót, xét xử thiếu thống nhất, hoặc lúng túng khi
vận dụng pháp luật, được thể hiện dưới các khía cạnh sau:
- Việc xác định thời điểm mở thừa kế chưa chính xác, như không xác định
đúng thời điểm mở thừa kế, có vụ là do giấy khai tử không ghi chi tiết, nên khó xác
định, nhưng có nhiều vụ là do người để lại di sản thừa kế đã chết lâu, giấy tờ không
còn lưu giữ, chỉ dựa vào trí nhớ, nên mỗi người khai mỗi khác, việc điều tra xác
minh không cụ thể, tỉ mỉ nên không làm rõ được thời điểm chết.
- Việc xác định khối di sản cũng có nhiều trường hợp xác định không đúng. Có
trường hợp bỏ sót khối di sản là do xác định sai thời điểm mở thừa kế, song có vụ
xác định sai khối di sản là do người quản lý khối di sản đã tự ý bán bớt một phần di
sản. Tòa án không đưa phần đã bán vào khối di sản; không xác định rõ phần quyền
sở hữu về tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác hoặc tài
sản mà người để lại thừa kế đã cho, bán trước khi mở thừa kế vẫn tính vào khối di
sản, hoặc người để lại di sản chỉ cho sử dụng chứ chưa định đoạt, chuyển quyền sở
hữu cho người khác nhưng Tòa án lại tách ra khỏi khối di sản.
- Về việc trả thù lao cho người quản lý di sản đã được quy định trong Điều 640
BLDS 2005 nhưng khi vận dụng vào xét xử còn rất nhiều khác nhau về việc trích
thù lao (mặc dù giữa các vụ đó có các điểm tương đồng) như có vụ thì trích rất cao,
có vụ rất ít và có vụ không trích thù lao; không tách bạch rõ ràng giữa việc trả thù
27
Xem: Tưởng Bằng Lượng - Phó Chánh Tòa TDS TANDTC, Một số vấn đề trong thực tiễn giải
quyết các tranh chấp thừa kế tại Tòa án nhân dân trong thời gian qua, Tạp chí khoa học pháp lý, Đại học
Luật Hà Nội, số 3/2006.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
49
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
lao do quản lý di sản với việc thanh toán phần công sức đóng góp do làm tăng giá
trị khối tài sản…
- Tuy việc từ chối nhận di sản được quy định tại Điều 645 Bộ luật Dân sự,
nhưng hầu hết các Tòa án không áp dụng quy định tại khoản 2 và 3 Điều 645. Phần
lớn trường hợp đương sự từ chối nhận di sản chỉ cần họ khai báo rõ ràng tại Tòa án
là được Tòa án chấp nhận, dù thời hạn từ chối nhận di sản cách thời điểm mở thừa
kế có khi cả chục năm, theo tác giả cho đó là cách xử lý phù hợp với nguyên tắc tôn
trọng quyền tự định đoạt của đương sự, góp phần tăng cường đoàn kết trong nhân
dân.
- Trường hợp người không được quyền hưởng di sản (Điều 643): trong thực
tiễn thường gặp nhất là một bên xuất trình di chúc, bên kia khai đó là di chúc giả
mạo, cũng có một số ít vụ bên khai di chúc đó đã được bên kia sửa chữa hoặc hủy di
chúc nên di chúc không còn. Qua giám định di chúc (mà một bên coi là giả mạo),
qua các chứng cứ khác, Toà án bác di chúc mà một bên xuất trình và chia di sản
theo pháp luật cho tất cả các thừa kế, kể cả người đã xuất trình di chúc giả; chỉ có
một số ít vụ, Tòa án đã xử không cho người giả mạo di chúc được hưởng di sản. Sở
dĩ có nhiều vụ sau khi một bên xuất trình di chúc, mặc dù bị Tòa án bác di chúc,
nhưng vẫn cho họ hưởng thừa kế là do hồ sơ không phản ánh rõ di chúc này do ai
làm giả hay ai sửa chữa v.v…
3.1.2 Về xác định người thừa kế theo pháp luật
Khi áp dụng các quy định của chương này, sai sót thường gặp là không xác
định hết những người trong diện được hưởng thừa kế, nên đã bỏ sót họ, hoặc không
xác định đúng những người được hưởng thừa kế thế vị, dẫn đến phải hủy bỏ bản án
để điều tra xét xử lại.
Việc áp dụng Điều 682 Bộ luật Dân sự về quan hệ thừa kế giữa con riêng và
bố dượng, mẹ kế cũng gặp nhiều khó khăn, lúng túng, vướng mắc khi xác định
“quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con”, để cho họ được hưởng
di sản thừa kế.28
3.1.3 Về thanh toán và phân chia di sản
Sai sót nhiều nhất khi áp dụng các điều luật của Chương này là trong khi khối
di sản có thể chia đều hiện vật cho các thừa kế, thì có Tòa án lại chỉ chia cho một số
28
Xem: Tưởng Bằng Lượng - Phó Chánh Tòa TDS TANDTC, Một số vấn đề trong thực tiễn giải
quyết các tranh chấp thừa kế tại Tòa án nhân dân trong thời gian qua, Tạp chí khoa học pháp lý, Đại học
Luật Hà Nội, số 3/2006.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
50
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
người hoặc một người; nhất là việc định giá không đúng với giá trị thực của di sản,
thì việc khiếu kiện sau khi xét xử càng gay gắt. Các trường hợp xử như vậy đều bị
sửa án, hoặc hủy bản án để xét xử lại.
Ngoài ra các sai sót do điều tra sơ sài, không tạo dựng đủ các căn cứ cho các
quyết định trong bản án như không đi, vẽ sơ đồ, xác định diện tích, giá trị di sản, số
lượng di sản, v.v… không đầy đủ; cũng có trường hợp sai sót do phần quyết định
không rõ ràng, thiếu cụ thể hay chồng chéo lên nhau, nên không thể thi hành án
được; bỏ sót tài sản không phân chia.
Có một điều cũng đáng lưu ý là: Khi áp dụng chương 2 và 3 (thừa kế theo di
chúc và thừa kế theo pháp luật); có một sai sót chung và cũng hay gặp vướng mắc,
lúng túng nhiều là khi giải quyết thừa kế quyền sử dụng đất theo di chúc hoặc theo
pháp luật. Đó là các di chúc định đoạt quyền sử dụng đất nông nghiệp, đất nuôi
trồng thủy sản diễn ra trước ngày giải phóng miền Nam năm 1975, trước khi có
Hiến pháp năm 1992; vấn đề định giá đất theo khung giá hay theo giá thị trường;
vấn đề xác định thẩm quyền giải quyết các thừa kế quyền sử dụng đất v.v…. Những
vấn đề trên, ý kiến giữa các thẩm phán và các cơ quan chức năng cũng còn rất khác
nhau.
3.2 Những vướng mắc và đề xuất trong việc thi hành áp dụng các quy
định thừa kế theo pháp luật trong BLDS
Pháp luật thừa kế ở nước ta từ năm 1945 đến nay đã được xây dựng, sửa đổi,
bổ sung và phát triển ngày càng phong phú hợp hơn với trình độ phát triển kinh tế xã hội ở nước ta trong hơn 50 năm qua. Có thể nhận định rằng pháp luật thừa kế của
nước ta đã đáp ứng được nhu cầu của xã hội trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể và
trong suốt quá trình phát triển mọi mặt của đất nước.
Hiện nay, Phần thứ tư của BLDS (gồm 57 điều) quy định về thừa kế , thêm
nữa tại chương XXXIII Phần thứ năm của Bộ luật (gồm 3 điều) còn quy định về
thừa kế quyền sử dụng đất. Nội dung các điều luật về thừa kế được quy định trong
BLDS đã đánh dấu sự trưởng thành về trình độ lập pháp ở nước ta trong lĩnh vực
này. Các quy định về thừa kế trong BLDS đã điều chỉnh tương đối toàn diện quan
hệ thừa kế ở nước ta và kết quả của quá trình pháp điển hóa những quy định thừa kế
ở nước ta từ 1945 đến nay.
Tuy nhiên, qua nghiên cứu quá trình thi hành và áp dụng đã có những quy định
về thừa kế trong BLDS chưa thật sự phù hợp với thực tế cuộc sống xã hội, do vậy,
khi thi hành và áp dụng vẫn gặp vướng mặc. Những hạn chế đó đã gây ra nhiều
cách hiểu khác nhau, dẫn đến việc áp dụng thiếu thống nhất giữa các cấp tòa án
trong việc giải quyết những tranh chấp thừa kế cụ thể, mặc dù các vụ tranh chấp đó
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
51
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
có nội dung tương tự nhau. Những vướng mắc về quy định của pháp luật thừa kế
còn tồn tại trong các điều sau đây:
3.2.1 Về con riêng và cha kế, mẹ kế
a) Những khó khăn:
Điều 679 BLDS 2005 quy định về con riêng và cha kế, mẹ kế được thừa kế
theo pháp luật của nhau (ở hàng thừa kế thứ nhất) và con của người con riêng đó
còn được thừa kế thế vị trong trường hợp người con riêng đó chết trước cha kế, mẹ
kế. Điều kiện để con riêng và cha kế, mẹ kế được thừa kế theo pháp luật của nhau
nếu họ có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con.29Tiêu chuẩn để
đánh giá quan hệ giữa con riêng và cha kế, mẹ kế như cha con, mẹ con đã không
được điều luật quy định một cách cụ thể như về: Thời hạn nuôi dưỡng, chăm sóc
nhau giữa con riêng và cha kế, mẹ kế, hành vi chăm sóc được thể hiện từ hai phía
hay chỉ từ một phía đã không có một điều luật nào quy định. Như vậy, nếu một phía
chỉ thể hiện hành vi chăm sóc, nuôi dưỡng nhưng về tình cảm giữa họ đối với nhau
không như cha con, mẹ con thì họ có được thừa kế theo pháp luật của nhau hay
không?
Điều 679 BLDS 2005 chỉ quy định chung chung như vậy đã rất khó khăn trong
việc giải quyết việc thừa kế di sản theo pháp luật giữa con riêng và cha kế, mẹ kế.
b) Giải pháp:
Giữa con riêng và cha kế, mẹ kế không có quan hệ huyết thống nhưng theo
quy định tại Điều 38 Luật hôn nhân và gia đình 2000, họ có nghĩa vụ chăm sóc,
nuôi dưỡng nhau. Như vậy, giữa con riêng và cha kế, mẹ kế dù muốn hay không
muốn họ phải thực hiện nghĩa vụ theo luật định. Nếu họ cùng chung sống với nhau
thì nghĩa vụ của họ đối với nhau theo quy định trên cũng chẳng khác gì so với nghĩa
vụ giữa con với cha đẻ, mẹ đẻ (pháp luật đã loại trừ nếu trường hợp nếu con riêng
và cha kế, mẹ kế không cùng chung sống với nhau thì họ không có nghĩa vụ chăm
sóc, nuôi dưỡng nhau). Ngược lại nếu họ chung sống với nhau mà không thực hiện
nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau thì có bị vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng không?
Nếu xác định họ vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng nhau thì quyền thừa kế của một
trong hai người sẽ bị tước bỏ theo quy định của pháp luật, khi một bên chết trước.
Ngược lại trong trường hợp họ không cùng chung sống với nhau nhưng vẫn thể hiện
được nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con thì họ có được
quyền thừa kế theo pháp luật của nhau khi một bên chết trước?. Để làm rõ vấn đề
này, theo tác giả, Điều 679 BLDS 2005 cần phải kết hợp với các Điều 34 đến 38
29
Xem: Ts: Phùng Trung Tập, Thừa kế theo pháp luật của công dân Việt Nam từ năm 1945 đến nay,
NXB Tư pháp, Hà Nội, 2004.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
52
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
Luật hôn nhân và gia đình để xây dựng điều luật có nội dung thống nhất. Phương án
cho việc xây dựng quy định này có thể là con riêng với cha kế, mẹ kế được thừa kế
theo pháp luật của nhau để bảo đảm cuộc sống ổn định thậm chí trong điều kiện nào
đó, mức độ vật chất mà họ dành cho nhau bảo đảm cho chất lượng cuộc sống còn
cao hơn mức sống của những người bình thường khác trong cùng một khu vực.
Theo quan điểm của tác giả, pháp luật nên có quy định về vấn đề này theo giải pháp
sau đây:
Nếu giữa con riêng với cha kế, mẹ kế đã thực hiện được trên thực tế nghĩa vụ
chăm sóc, nuôi dưỡng và quý mến, kính trọng nhau như cha con, mẹ con. Theo đó,
con của người con riêng được thừa kế thế vị như các cháu ruột khác của người là
cha kế, mẹ kế trong trường hợp người con riêng đó chết trước hoặc chết cùng một
thời điểm với cha kế, mẹ kế. Có quy định cụ thể như vậy, không những thuận tiện
cho việc cho việc áp dụng các quy phạm để giải quyết những tranh chấp về quyền
thừa kế trong trường hợp cụ thể mà nó còn phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội
và truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam trong quan hệ kế mẫu, kế phụ. Tuy
nhiên, khi xây dựng điều luật về vấn đề thừa kế theo pháp luật giữa con riêng và cha
kế, mẹ kế liên quan đến thừa kế thế vị cần phải quy định trong trường hợp nếu khi
còn sống, người con riêng của vợ hoặc của chồng đã bị kết án về một trong các
hành vi theo quy định tại khoản 1 Điều 643 BLDS 2005 đối với cha kế, mẹ kế thì
trong trường hợp người con riêng đó chết trước hoặc chết cùng thời điểm với cha
kế, mẹ kế thì con của người con riêng đó không được thừa kế thế vị (hưởng di sản)
của ông, bà là cha kế, mẹ kế của bố, mẹ cháu. Quy định này có sự khác biệt so với
quy định về thừa kế thế vị đối với các cháu ruột của người để lại di sản trong trường
hợp tương tự. Giải pháp trên căn cứ vào quan hệ huyết thống, quan hệ nuôi dưỡng
giữa cha, mẹ đẻ với ông, bà cùng huyết thống với cháu. Quan hệ giữa người con
riêng với cha kế, mẹ kế không có mối quan hệ huyết thống và nghĩa vụ nuôi dưỡng
nhau giữa người con riêng với cha kế, mẹ kế là nghĩa vụ có điều kiện, do vậy, giải
quyết thừa kế theo pháp luật và thừa kế thế vị cho người con riêng hoặc cho con
cháu của người con riêng đó (trong trường hợp đặc biệt này) không áp dụng giống
như đối với cac con, các cháu của người để lại di sản là cha kế, mẹ kế.
Từ những phân tích trên, Điều 679 BLDS 2005 cần sửa như sau:
Con riêng và cha kế, mẹ kế không phụ thuộc vào nơi họ cư trú nếu có quan hệ
chăm sóc, nuôi dưỡng như cha con, mẹ con từ một phía hoặc từ cả hai phía thì được
thừa kế di sản của nhau theo quy định của Điều 676 và con hoặc cháu của người
con riêng đó còn được thừa kế tài sản theo quy định tại Điều 677 BLDS 2005.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
53
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
3.2.2 Về thừa kế thế vị
a) Những khó khăn:
BLDS năm 2005 đã hoàn thiện thêm những quy định về thừa kế. Chế định
thừa kế trong BLDS 2005 đã có những quy định cụ thể và phù hợp hơn với đời sống
xã hội thực tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
Tại Điều 641 BLDS năm 2005 quy định về việc thừa kế của những người có
quyền thừa kế của nhau mà chết cùng một thời điểm. Quy định này đã nhằm mở ra
cách giải quyết thỏa đáng và rõ ràng về thừa kế thế vị trong trường hợp cha con, mẹ
con cùng chết vào một thời điểm mà có cháu. Trước đây không được quy định cụ
thể nên xung quanh sự kiện cha con, mẹ con cùng chết vào một thời điểm mà có
cháu, đã tồn tại nhiều quan điểm khác nhau trong lĩnh vực nghiên cứu và xét xử về
việc cháu có được thừa kế thế vị trong trường hợp này không. Quy định tại Điều
641 BLDS năm 2005 đã thật cụ thể và rõ ràng, thuận tiện cho việc áp dụng pháp
luật để giải quyết tranh chấp trong trường hợp rất đặc biệt này.
Điều 677 BLDS 2005 quy định về thừa kế thế vị trong trường hợp con của
người để lại di sản chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản chết thì
cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống;
nếu cháu cũng đã chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản chết thì
chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.
Những vướng mắc khi áp dụng điều luật này để giải quyết tranh chấp về thừa
kế thế vị trong trường hợp người con của người để lại di sản khi còn sống đã bị kết
án về một trong các hành vi theo quy định tại khoản 1 Điều 643 BLDS 2005 thì
cháu được thừa kế thế vị hay không được thừa kế thế vị?. Nếu cho cháu được thừa
kế thế vị thì dựa trên cơ sở nào?. Pháp luật thừa kế ở nước ta đã không có quy định
về sự kiện này, do vậy, trong quá trình xét xử tòa án các cấp đã và sẽ rất lúng túng
trong việc xác định cháu có được thừa kế thế vị hay không được thừa kế thế vị.
Từ những vướng mắc trên, Điều 677 BLDS 2005 cần phải bổ sung nội dung để
điều chỉnh sự kiện đặc biệt đã nêu trên hoặc phải thêm có một điều luật mới để điều
chỉnh sự kiện người con đó khi còn sống đã bị kết án về một trong các hành vi theo
quy định tại khoản 1 Điều 643 BLDS 2005 thì cháu có được thừa kế thế vị hay
không?
b) Giải pháp:
Theo quy định trên thì cháu hoặc chắt được thừa kế thế vị của ông, bà nội,
ngoại với những điều kiện:
- Cha hoặc mẹ của cháu chết trước hoặc cùng thời điểm với ông, bà nội ngoại;
- Cháu hoặc chắt chỉ được thừa kế thế vị hưởng di sản của ông, bà hoặc của
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
54
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
các cụ phần di sản mà cha, mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống.
Về thừa kế thế vị theo quy định tại điều 677 BLDS 2005 thì điều kiện đầu tiên
là phụ thuộc vào sự kiện pháp lý phát sinh một cách khách quan, sự kiện cha hoặc
mẹ của cháu hoặc của chắt đã chết trước hoặc cùng thời điểm với ông, bà, nội ngoại
hoặc các cụ nội, ngoại là điều kiện để cháu thừa kế thế vị. Nhưng Điều 677 BLDS
2005 còn quy định cháu hoặc chắt được hưởng nếu còn sống!Như vậy, quy định
trên được hiểu theo câu chữ thì cháu hoặc chắt không được thừa kế thế vị nếu cha
mẹ của cháu hoặc của chắt trong trường hợp còn sống cũng không có quyền hưởng
do bị tước, cho dù điều kiện cha hoặc mẹ của cháu hoặc của chắt đã chết trước hoặc
cùng thời điểm với ông, bà, nội ngoại hoặc các cụ nội, ngoại.
Quy định tại Điều 677 BLDS đã phá vở tính chất nhất thể hoá về nội dung của
hệ thống pháp luật Việt Nam ở những điểm sau đây:
Thứ nhất, nội dung điều luật đã không có sự kế thừa bản chất của thừa kế di
sản từ cổ chí kim với mục đích di sản của thế hệ trước được dịch chuyển cho thế hệ
sau trong trường hợp thế hệ trước qua đời. Mục đích thừa kế là bảo vệ khối di sản
của thế hệ trước sau khi chết được để lại cho con cháu có quan hệ huyết thống
xuôi.30
Các cháu hoặc các chắt được thừa kế thế vị nhận di sản của ông, bà nội, ngoại
là căn cứ vào sự kiện cha hoặc mẹ của cháu chết trước hoặc chết cùng thời điểm với
ông, bà hoặc các cụ nội, ngoại. Đây là quy định phù hợp với sự kiện pháp lý cho
cháu được thừa kế thế vị và cũng đồng thời là điều kiện được thừa kế thế vị. Như
vậy, nếu còn quy định cháu cháu được hưởng phần di sản mà cha mẹ của cháu được
hưởng nếu còn sống, đã vô hình trung dẫn người khác hiểu và áp dụng pháp luật sẽ
phạm sai lầm trong việc phân chia di sản thừa kế thế vị cho các cháu, trong trường
hợp cha hoặc mẹ của cháu hoặc của chắt khi còn sống đã bị kết án về một trong các
hành vi quy định tại khoản 1 Điều 643 BLDS 2005 thì cháu hoặc chắt không được
thừa kế thế vị nhận di sản của ông, bà nội, ngoại hoặc của các cụ nội, ngoại?
Thứ hai, nếu hiểu Điều 677 BLDS 2005 như đã trình bày trên đây là không
phù hợp với bản chất pháp luật thừa kế nói chung và những quy định về thừa kế thế
vị nói riêng. Bởi vì, theo quy định tại Điều 674 BLDS thì “Thừa kế theo pháp luật là
thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. Như
vậy, thừa kế thế vị là trình tự nhận di sản sau khi có sự kiện con của người để lại
chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì cháu hoặc chắt nội, ngoại
của người đó được thừa kế thế vị. Thừa kế thế vị không thể hiểu như thừa kế theo
30
Xem: Ts: Phùng Trung Tập, Luật thừa kế Việt Nam, Nhà xuất bản Hà Nội – 2008;
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
55
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
pháp luật mà được hiểu là trình tự hưởng di sản do pháp luật quy định. Thừa kế theo
pháp luật là thừa kế theo điều kiện, trình tự hàng thừa kế và những người thừa kế
trong cùng hàng nếu đuợc hưởng di sản thì mỗi người được hưởng phần di sản
ngang nhau, không phân biệt giới tính độ tuổi, có năng lực hành vi dân sự hay
không có năng lực hành vi dân sự, không phân biệt con đẻ với con nuôi, con trong
giá thú với con ngoài giá thú, với điều kiện người thừa kế theo hàng phải là cá nhân
còn sống vào thời điểm mở thừa kế của người để lại di sản và người đó có quyền
hưởng di sản, không từ chối quyền hưởng di sản. Thừa kế thế vị không phải là thừa
kế theo pháp luật mà là thừa kế do pháp luật quy định và tất cả những người thừa kế
thế vị chỉ được hưởng chung phầnn di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng
khi còn sống. Các cháu hoặc các chắt của người để lại di sản hưởng thừa kế thế vị,
không thể hiểu là thừa kế theo trình tự hàng vì nếu hiểu như vậy thì cháu hoặc chắt
của người để lại di sản đã hưởng ngang hàng với những người được nhận di sản
theo pháp luật và mỗi người trongn số họ cũng được hưởng phần di sản ngang bằng
với những người thừa kế theo hàng được hưởng. Vì những lí do trên đây, điều kiện
của cháu hoặc của chắt được thừa kế thế vị hưởng di sản của ông, bà hoặc của các
cụ trong trường hợp cha hoặc mẹ của cháu hoặc của chắtđã chết trước hoặc cùng
chết vào một thời điểm với ông bà hoặc các cụ nội, ngoại. Hơn nữa, thừa kế theo
pháp luật là một hình thức thừa kế, còn thừa kế thế vị không phải là hình thức thừa
kế mà là một điều kiện để cháu hoặc chắt của người để lại di sản thay thế vị trí của
người cha hoặc người mẹ đã chết trước hoặc cùng chết vào một thời điểm với ông,
bà nội, ngoại hoặc các cụ nội, ngoại mà không phải là hình thức thừa kế.
Thứ ba, BLDS quy định về việc tước quyền thừa kế của những người không
được quyền hưởng di sản do đã có một trong các hành vi theo quy định tại khoản 1
Điều 643 BLDS 2005 “vẫn được hưởng di sản nếu người để lại di sản đã biết hành
vi của những người đó nhưng vẫn cho họ được hưởng di sản theo di chúc”. Như
vậy, theo nquy định tại khoản 1 Đièu 643 BLDS chỉ được áp dụng đối với người
thừa kế theo pháp luật trong hàng được hưởng di sản mà hành vi trái pháp luật của
họ đã bị kết án thì người đó không được quyền hưởng di sản. Biết rằng trách nhiệm
hình sự chỉ được áp dụng đối với chính người phạm tội, do vậy các cháu hoặc các
chắt của người để lại di sản không thể phải gánh chịu những hành vi độc lập của
cha, mẹ trong quan hệ cụ thể này. Quyền thừa kế thế vị của các cháu hoặc các chắt
nội, ngoại không thể bị pháp luật tước bỏ khi mà giữa cha, mẹ và các con hoàn toàn
chịu trách nhiệm hình sự với tư cách cá nhân và hành vi của họ hoàn toàn độc lập
nhau. Vì những căn cứ trên cần hiểu Điều 677 BLDS theo nguyên tắc chung của
pháp luật thừa kế là: Cháu nội, cháu ngoại hoặc chắt nội, chắt ngoại của người để lại
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
56
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi
Đề tài: Thừa kế theo pháp luật. Lý luận và thực tiễn
di sản được thừa kế thế vị với điều kiện cha hoặc mẹ của cháu hoặc của chắt chết
trước hoặc cùng thời điểm với ông bà nội ngoại hoặc các cụ nội, ngoại cho dù khi
cha hoặc mẹ của cháu hoặc của chắt khi còn sống đã bị kết án về một trong các
hành vi theo quy định tại khoản 1 Điều 643 BLDS. Có quy định như vậy mới đảm
bảo sự nhất thể hoá hệ thống pháp luật của Nhà nước ta nói chung và pháp luật về
thừ kế nói riêng. Tránh sự đồng nhất hành vi trái pháp luật của người thừa kế theo
trình tự hàng với những quy định về thừa kế thế vị đối các cháu hoặc các chắt của
người để lại di sản. Hành vi trái pháp luật của người là cha, là mẹ trong quan hệ
thừa kế theo trình tự hàng với quy định về thừa kế thế vị của các cháu, các chắt
không thể đồng nhất với nhau. Nếu chỉ hiểu một cách máy móc là cha hoặc mẹ của
cháu khi còn sống không có quyền hưởng di sản thì cho dù cha hoặc mẹ của cháu
hoặc của chắt chết trước hoặc chết cùng thời điểm với ông, bà nội, ngoại hoặc các
cụ nội ngoại thì cháu cũng không được thừa kế thế vị là đã sa vào tình trạng“quýt là,
cam chịu“, trái với bản chất của pháp luật thừa kế hiện tại và trái với truyền thống,
tập quán, quan niệm thừa kế thế vị trong nhân dân.
Để tránh sự hiểu lầm và áp dụng sai, xâm phạm đến quyền, lợi ích của người
thừa kế thế vị. Đồng thời qua việc sửa đổi đó nhằm để bảo đảm tính nhất thể hoá
của pháp luật nói chung và những quy định về thừa kế thế vị nói riêng, theo đó Điều
677 BLDS chỉ nên bỏ cụm từ :“thì cháu được hưởng phầnn di sản mà cha hoặc mẹ
của cháu được hưởng nếu còn sống“ (đoạn 1) và cũng bỏ cụm từ tương tự tại đoạn 2
đối chắt. Theo ý kiến này nên Điều 677 BLDS được sửa lại như sau: Trong trường
hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại
di sản thì cháu thay thế vị trí của cha hoặc mẹ hưởng di sản của ông, bà; nếu cháu
cũng đã chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì chắt thay thế vị
trí của cha hoặc mẹ hưởng di sản của các cụ.
Các cháu hoặc các chắt được thừa kế thế vị không phụ thuộc vào trường hợp
cha hoặc mẹ có bị kết án về một trong các hành vi theo quy định tại khoản 1 Điều
643 Bộ luật này.
Có quy định như vậy mới loại trừ được thực trạng áp dụng pháp luật không
thống nhất với các tòa án các cấp khi giải quyết những tranh chấp thừa kế của công
dân.
3.2.3 Về người thừa kế từ chối nhận di sản
a) Những khó khăn:
Về việc từ chối nhận di sản, Điều 642 BLDS 2005 đã quy định tương tự như
đã được quy định tại Điều 645 BLDS 1995, trong trường hợp người có quyền thừa
kế từ chối quyền hưởng di sản trong thời hạn 6 tháng kể từ thời điểm mở thừa kế.
GVHD: Nguyễn Thị Mỹ Linh
57
SVTH: Lê Thị Mỹ Chi