Đánh giá tiềm năng đất đai va đề xuất giải pháp sử dụng đất nông nghiệp bền vững huyện hải hậu, tỉnh nam định ( Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
–––––––––––––––––––––––––––––––––

PHẠM ANH TUẤN

ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG ĐẤT ĐAI
VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP
BỀN VỮNG HUYỆN HẢI HẬU, TỈNH NAM ĐỊNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI

HÀ NỘI, 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
–––––––––––––––––––––––––––––––––

PHẠM ANH TUẤN

ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG ĐẤT ĐAI
VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP
BỀN VỮNG HUYỆN HẢI HẬU, TỈNH NAM ĐỊNH

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI
MÃ SỐ: 62.85.01.03

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỄN ÍCH TÂN

TS. NGUYỄN QUANG HỌC

HÀ NỘI, 2014


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nghiên cứu là trung thực và chƣa từng đƣợc sử dụng để bảo vệ
bất cứ một học vị nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã đƣợc
cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án này đều đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc./.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2014

Tác giả

Phạm Anh Tuấn

ii


LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận án, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự
giúp đỡ tận tình của tập thể, cá nhân, ngƣời thân trong gia đình. Nhân dịp này, tôi
xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu; Ban Quản lý Đào tạo; Khoa
Quản lý Đất đai; Bộ môn Quản lý Đất đai thuộc Trƣờng Đại học Nông nghiệp Hà

Nội. Trƣờng Đại học Tài nguyên và Môi trƣờng Hà Nội; UBND huyện Hải Hậu,
Phòng Tài nguyên và Môi trƣờng huyện Hải Hậu, các Phòng, Ban, Trung tâm trực
thuộc UBND huyện Hải Hậu. Cán bộ phòng Phát sinh học, phòng Kinh tế sử dụng
đất, phòng Phân tích đất - Viện Thổ nhƣỡng Nông Hoá.
Đặc biệt trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Ích Tân và TS. Nguyễn Quang
Học – Ngƣời hƣớng dẫn; các thầy, cô giáo của khoa Quản lý Đất đai, Trƣờng Đại
học Nông nghiệp Hà Nội đã tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ tôi để đề tài đạt đƣợc
các mục tiêu, nội dung đề ra!
Trân trọng cảm ơn tới các đồng nghiệp, bạn bè, ngƣời thân đã luôn sát cánh
bên tôi, động viên và tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành luận án này!
Hà Nội, ngày

tháng
Tác giả

năm 2014

Phạm Anh Tuấn

iii


MỤC LỤC
Lời cam đoan

ii

Lời cảm ơn

iii

Mục lục

iv

Danh mục các chữ viết tắt

viii

Danh mục các bảng

ix

Danh mục các hình

xii

MỞ ĐẦU

1

1

Tính cấp thiết của đề tài

1

2

Mục tiêu nghiên cứu

3

3

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

3

4

Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3

5

Những đóng góp mới của đề tài

4

Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI

5

1.1

Tổng quan về đánh giá đất đai

5

1.1.1

Khái niệm về đất, đánh giá đất đai, sử dụng đất, hệ thống sử dụng đất

5

1.1.2

Tiềm năng đất đai và đánh giá tiềm năng đất đai

7

1.1.3

Các nghiên cứu về đánh giá đất đai trên thế giới

8

1.1.4

Đánh giá đất theo FAO

12

1.1.5

Khái quát tình hình nghiên cứu về đánh giá đất đai ở nƣớc ta

16

1.1.6

Một số quy định pháp luật về đánh giá tiềm năng đất đai trong nông
nghiệp ở Việt Nam

20

1.2

Tổng quan về phát triển nông nghiệp bền vững

20

1.2.1

Khái niệm về phát triển bền vững

20

1.2.2

Khái niệm về nông nghiệp bền vững, hệ thống nông nghiệp bền vững

21

1.2.3

Sự cần thiết của nền sản xuất nông nghiệp bền vững

22

1.2.4

Đặc điểm của phát triển nông nghiệp bền vững

23

1.2.5

Mục tiêu của sản xuất nông nghiệp bền vững

25

1.2.6

Nguyên tắc, tiêu chí đánh giá sử dụng đất nông nghiệp bền vững

26

iv


1.2.7

Chiến lƣợc toàn cầu về phát triển bền vững

28

1.2.8

Chiến lƣợc bảo vệ môi trƣờng, phát triển bền vững ở Việt Nam

29

1.2.9

Những thách thức đối với mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam.

30

1.2.10 Chiến lƣợc, nhiệm vụ và một số giải pháp quản lý sử dụng đất bền

1.3

vững ứng phó với biến đổi khí hậu

31

Nghiên cứu về sử dụng đất nông nghiệp vùng ven biển Việt Nam

33

Chƣơng 2 NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

37

2.1

Nội dung nghiên cứu

37

2.1.1

Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội huyện Hải Hậu

37

2.1.2

Tính chất đất huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

37

2.1.3

Tình hình sử dụng đất nông nghiệp, các loại hình sử dụng đất nông
nghiệp, đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất

2.1.4

37

Đánh giá thích hợp đất đai đối với một số loại hình sử dụng đất huyện
Hải Hậu

37

2.1.5

Kết quả theo dõi một số mô hình sử dụng đất nông nghiệp huyện Hải Hậu

38

2.1.6

Đánh giá tính bền vững của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp
huyện Hải Hậu.

2.1.7

38

Đề xuất định hƣớng và các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất
nông nghiệp bền vững huyện Hải Hậu

38

2.2

Phƣơng pháp nghiên cứu

39

2.2.1

Phƣơng pháp thu thập thông tin, tài liệu thứ cấp và kế thừa tài liệu có
chọn lọc

39

2.2.2

Phƣơng pháp điều tra, thu thập thông tin, tài liệu sơ cấp

39

2.2.3

Phƣơng pháp thống kê, so sánh, tổng hợp, xử lý số liệu

40

2.2.4

Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống

40

2.2.5

Phƣơng pháp phúc tra xây dựng bản đồ đất và tính chất đất

40

2.2.6

Phƣơng pháp lấy mẫu ngoài thực địa:

42

2.2.7

Phƣơng pháp phân tích đánh giá chất lƣợng đất, nƣớc

42

2.2.8

Phƣơng pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất

44

2.2.9

Phƣơng pháp đánh giá đất theo FAO

45

v


2.2.10 Phƣơng pháp xây dựng bản đồ

45

2.2.11 Phƣơng pháp nghiên cứu các mô hình

46

2.2.12 Phƣơng pháp đánh giá tính bền vững các LUT theo phƣơng pháp cho điểm

46

2.2.13 Phƣơng pháp dự báo

47

2.2.14 Phƣơng pháp chuyên gia

47

Chƣơng 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

48

3.1

Điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

48

3.1.1

Điều kiện tự nhiên

48

3.1.2

Điều kiện kinh tế - xã hội

55

3.1.3

Thực trạng hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật

58

3.1.4

Đánh giá chung (ƣu và nhƣợc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã
hội huyện Hải Hậu trong mối quan hệ với sử dụng đất nông nghiệp)

60

3.2

Tính chất đất huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

60

3.2.1

Điều kiện hình thành đất

60

3.2.2

Các quá trình hình thành đất

61

3.2.3

Quỹ đất và cơ cấu diện tích các loại đất huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

61

3.2.4

Tính chất đất huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

62

3.2.5

Đánh giá chung về tính chất đất huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

78

3.3

Tình hình sử dụng đất nông nghiệp, các loại hình sử dụng đất nông
nghiệp, đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất huyện Hải Hậu

80

3.3.1

Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp, biến động sử dụng đất nông nghiệp

80

3.3.2

Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp huyện Hải Hậu

82

3.3.3

Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất nông nghiệp phổ biến trên
địa bàn huyện Hải Hậu

3.4

89

Đánh giá thích hợp đất đai đối với các loại sử dụng đất đƣợc lựa chọn
huyện Hải Hậu

101

3.4.1

Xây dựng bản đồ đơn vị đất đai

101

3.4.2

Phân hạng thích hợp đất đai của các loại hình sử dụng đất đƣợc lựa chọn

110

3.5

Kết quả theo dõi một số mô hình sử dụng đất nông nghiệp điển hình
huyện Hải Hậu

116

vi


3.5.1

Mô hình 1

116

3.5.2

Mô hình 2

119

3.5.3

Mô hình 3

121

3.5.4

Mô hình 4

124

3.5.5

Mô hình 5

126

3.5.6

Mô hình 6

129

3.5.7

Mô hình 7

130

3.6

Đánh giá tính bền vững của các LUT đƣợc lựa chọn huyện Hải Hậu

132

3.6.1

Các tiêu chí cơ bản để đánh giá tính bền vững trong sử dụng đất

132

3.6.2

Đánh giá tính bền vững các LUT đƣợc lựa chọn

134

3.7

Đề xuất định hƣớng và giải pháp sử dụng đất nông nghiệp bền vững
huyện Hải Hậu

139

3.7.1

Đề xuất định hƣớng sử dụng đất nông nghiệp bền vững huyện Hải Hậu

139

3.7.2

Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
bền vững huyện Hải Hậu

146

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

148

1

Kết luận

148

2

Kiến nghị

150

Danh mục các công trình đã công bố liên quan đến luận án

151

Tài liệu tham khảo

152

Phụ lục

158

vii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CSDL

Cơ sở dữ liệu

DTĐT

Diện tích điều tra

DTTN

Diện tích tự nhiên

DTĐNN

Diện tích đất nông nghiệp

ESRI

Viện Nghiên cứu Hệ thống Môi trƣờng Mỹ

EU

Liên minh châu Âu

FAO

Tổ chức Nông lƣơng Liên Hiệp quốc

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

GCĐ

Giá cố định

GIS

Hệ thống thông tin địa lý

LUS

Hệ thống sử dụng đất

LUT

Loại hình sử dụng đất; Kiểu sử dụng đất

LMU

Đơn vị đất đai

LHQ

Liên Hiệp quốc

LUR

Yêu cầu sử dụng đất

NNBV

Nông nghiệp bền vững

NLKH

Nông lâm kết hợp

NN

Nông nghiệp

NXB

Nhà Xuất Bản

Rio + 20

Hội nghị Liên Hiệp quốc về Phát triển bền vững diễn ra tại

Rio de Janeiro, Brazil

TPCG

Thành phần cơ giới

TTĐTĐGCLĐ

Trung tâm Điều tra Đánh giá Chất lƣợng đất

TCQLĐĐ

Tổng cục Quản lý Đất đai

TCVN

Tiêu chuẩn Việt Nam

UNEP

Tổ chức Môi trƣờng Liên Hiệp quốc

UBND

Ủy ban nhân dân

VAC

Vƣờn - ao - chuồng

WOED

Tổ chức về môi trƣờng sinh thái thế giới
viii


DANH MỤC CÁC BẢNG

Tên bảng

STT

Trang

1.1

Các loại hình sử dụng đất và các kiểu sử dụng đất

1.2

Dự báo nƣớc biển dâng theo Kịch bản phát thải trung bình

32

1.3

Hiện trạng sử dụng đất các huyện vùng ven biển năm 2010

34

2.1

Số nông hộ đƣợc chọn điều tra theo các LUT huyện Hải Hậu

40

2.2

Các chỉ tiêu và phƣơng pháp phân tích đất

43

2.3

Các chỉ tiêu và phƣơng pháp phân tích mẫu nƣớc

43

3.1

Số liệu nhiệt độ trung bình tháng

49

3.2

Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản giai đoạn

7

2005-2011 (giá hiện hành).

56

3.3

Bảng phân loại đất huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

62

3.4

Một số tính chất đất phẫu diện HH 05

64

3.5

Một số tính chất đất phẫu diện HH 06

65

3.6

Một số tính chất đất phẫu diện HH 07

67

3.7

Một số tính chất đất phẫu diện HH 10

69

3.8

Một số tính chất đất phẫu diện HH 04

70

3.9

Một số tính chất đất phẫu diện HH 01

72

3.10

Một số tính chất đất phẫu diện HH 03

74

3.11

Một số tính chất đất phẫu diện HH 15

75

3.12

Một số tính chất đất phẫu diện HH 12

77

3.13

Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp năm 2011 huyện Hải Hậu

80

3.14

Biến động diện tích đất nông nghiệp 2000 - 2005 - 2011 huyện Hải Hậu

81

3.15

Tổng hợp các loại hình sử dụng đất, kiểu sử dụng đất phổ biến huyện
Hải Hậu

3.16

84

Năng suất một số cây trồng, vật nuôi chính huyện Hải Hậu (trị số
trung bình 3 năm 2009-2011)

3.17

90

Hiệu quả kinh tế một số cây trồng, vật nuôi chính huyện Hải Hậu (trị
số trung bình 3 năm 2009-2011)

91
ix


3.18

Hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất huyện Hải Hậu (trị số
trung bình 3 năm 2009-2011)

3.19

92

Hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng đất huyện Hải Hậu (trị số
trung bình 3 năm 2009-2011)

3.20

93

Tổng hợp mức độ bón phân của một số cây trồng chính huyện Hải
Hậu (trị số trung bình 3 năm 2009-2011)

3.21

Tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cho một số cây trồng chính
Huyện Hải Hậu (trị số trung bình 3 năm 2009-2011)

3.22

95

96

Hiệu quả môi trƣờng của các loại hình sử dụng đất huyện Hải Hậu (trị
số trung bình 3 năm 2009-2011)

99

3.23

Phân cấp và mã hoá các chỉ tiêu xây dựng bản đồ đơn vị đất đai

101

3.24

Các loại đất sử dụng để xây dựng bản đồ đơn vị đất đai huyện Hải Hậu

103

3.25

Phân cấp thành phần cơ giới đất huyện Hải Hậu

104

3.26

Phân cấp tổng muối tan huyện Hải Hậu

104

3.27

Phân cấp phì nhiêu đất tầng mặt huyện Hải Hậu

105

3.28

Phân cấp địa hình tƣơng đối huyện Hải Hậu

106

3.29

Diện tích đất phân cấp theo chế độ tƣới huyện Hải Hậu

106

3.30

Diện tích đất phân cấp theo chế độ tiêu huyện Hải Hậu

107

3.31

Đặc điểm và tính chất đất đai của các đơn vị bản đồ đất đai

108

3.32

Yêu cầu sử dụng đất và phân cấp mức độ thích hợp của các loại hình
sử dụng đất đƣợc lựa chọn

111

3.33

Tổng hợp thích hợp đất đai của các LMU với các LUT đƣợc lựa chọn

113

3.34

Tổng hợp diện tích phân hạng thích hợp các LUT huyện Hải Hậu

114

3.35

Tổng hợp các kiểu thích hợp đất đai của các LUT huyện Hải Hậu

115

3.36

Hiệu quả kinh tế của mô hình trồng 2 vụ lúa (2009-2011)

117

3.37

Hiệu quả kinh tế của mô hình cải xuân – đậu đen hè – bắp cải đông
(2009-2011)

3.38

120

Hiệu quả kinh tế của mô hình Lúa xuân (BT7) – lúa mùa (BT7) – cà
chua đông (2009-2011)

122

x


3.39

Hiệu quả kinh tế của mô hình lúa xuân - lúa mùa (lúa bắc thơm 7 - lúa
tám xoan đặc sản) trong 3 năm 2009-2011

125

3.40

Hiệu quả kinh tế của mô hình chuyên màu (2009-2011)

127

3.41

Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi thủy sản mặn lợ - tôm thẻ chân
trắng (2009-2011)

129

3.42

Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi thủy sản ngọt (2009-2011)

131

3.43

Xác định các tiêu chí đánh giá sử dụng đất bền vững các LUT huyện
Hải Hậu

3.44

132

Xác định các chỉ tiêu phân cấp và thang điểm đánh giá sử dụng đất
bền vững các LUT huyện Hải Hậu

3.45

Kết quả đánh giá tính bền vững về kinh tế và thang điểm đối với các
LUT đƣợc lựa chọn huyện Hải Hậu

3.46

138

Kết quả đánh giá bền vững về môi trƣờng và thang điểm đối với các
LUT đƣợc lựa chọn huyện Hải Hậu

3.48

139

Đề xuất sử dụng đất nông nghiệp đến năm 2020 huyện Hải Hậu, tỉnh
Nam Định

3.50

138

Tổng hợp kết quả thang điểm đánh giá tính bền vững về kinh tế - xã
hội – môi trƣờng đối với các LUT huyện Hải Hậu

3.49

137

Kết quả đánh giá bền vững về xã hội và thang điểm đối với các LUT
đƣợc lựa chọn huyện Hải Hậu

3.47

134

143

Một số giải pháp kỹ thuật đối với các LUT khuyến khích duy trì và
phát triển trên địa bàn huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

xi

146


DANH MỤC CÁC HÌNH
STT

Tên hình

Trang

3.1

Diễn biến của nhiệt độ không khí từ năm 1980 đến 2007

50

3.2

Cơ cấu kinh tế huyện Hải Hậu giai đoạn 2005-2011

55

3.3

Giá trị sản xuất ngành nông nghiệp - lâm nghiệp - thủy sản giai đoạn
2005-2011

56

3.4

Cảnh quan phẫu diện HH 05

64

3.5

Cảnh quan phẫu diện HH 06

65

3.6

Cảnh quan phẫu diện HH 07

67

3.7

Cảnh quan phẫu diện HH 10

70

3.8

Cảnh quan phẫu diện HH 04

71

3.9

Cảnh quan phẫu diện HH 01

73

3.10

Cảnh quan phẫu diện HH 03

75

3.11

Cảnh quan phẫu diện HH 15

76

3.12

Cảnh quan phẫu diện HH 12

78

3.13

Sơ đồ đơn vị đất đai huyện Hải Hậu

3.14

Sơ phân hạng thích hợp đất đai huyện Hải Hậu

3.15

Mô hình lúa xuân (giống Bắc thơm 7) xóm 12, xã Hải Hƣng

117

3.16

Mô hình lúa mùa (giống Bắc thơm 7) xóm 12, xã Hải Hƣng.

117

3.17

Mô hình chuyên rau (cải xuân) xóm 6, xã Hải Nam

119

3.18

Mô hình chuyên rau (đậu đen) hè, xóm 6, xã Hải Nam

119

3.19

Mô hình chuyên rau (bắp cải đông) xóm 6, xã Hải Nam

119

3.20

Mô hình trồng 2 vụ lúa – 1 vụ cà chua đông xóm 5, xã Hải Tây

122

3.21

Mô hình trồng lúa tám đặc sản xóm 1, xã Hải An

124

3.22

Mô hình lạc xuân khu 8, Thị trấn Thịnh Long

126

3.23

Mô hình đậu tƣơng hè khu 8, Thị trấn Thịnh Long

127

3.24

Mô hình cà rốt đông khu 8, Thị trấn Thịnh Long

127

3.25

Mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng xóm 12, xã Hải Chính

129

3.26

Mô hình nuôi cá nƣớc ngọt (cá Diêu Hồng) - xóm 10, xã Hải Châu

130

3.27

Sơ đồ đề xuất sử dụng đất đến năm 2020 huyện Hải Hậu

xii


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là yếu tố quan trọng hàng đầu, không thể thay thế đối với tất cả các
hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp. Việc nghiên cứu cải tiến, phát triển các hoạt
động sản xuất nông, lâm nghiệp đều phải bắt đầu từ việc đánh giá tiềm năng tài
nguyên đất, từ đó xác định đƣợc những ƣu thế, cũng nhƣ những hạn chế của đất đai
và hiện trạng hoạt động canh tác là rất quan trọng.
Ở nƣớc ta, vấn đề sử dụng đất nông nghiệp luôn nhận đƣợc sự quan tâm đặc
biệt của Đảng, Nhà nƣớc. Trong hoạt động sản xuất nông nghiệp, sản phẩm nông
sản thu đƣợc đều thông qua chức năng sản xuất của đất. Hiện nay, dƣới sức ép về sự
gia tăng dân số, kinh tế xã hội phát triển mạnh, nhu cầu của ngƣời dân về lƣơng
thực, thực phẩm và đời sống văn hoá tinh thần tăng lên không chỉ về mặt số lƣợng
mà cả về chất lƣợng. Chính vì vậy, để đáp ứng nhu cầu lƣơng thực, thực phẩm,
ngành sản xuất nông nghiệp phải đi theo hƣớng thâm canh, tăng vụ, tăng năng suất
và chất lƣợng sản phẩm và phải duy trì đƣợc độ phì nhiêu đất. Do đó việc đánh giá
số lƣợng và chất lƣợng đất đai là hết sức cần thiết để phục vụ cho việc sử dụng hợp
lý tài nguyên đất cho hiệu quả và bền vững.
Khai thác tiềm năng đất đai ở nƣớc ta còn nhiều hạn chế kể từ khi đất nƣớc
giành đƣợc độc lập từ tay thực dân Pháp và đế Quốc Mỹ, giải pháp sử dụng đất
nông lâm nghiệp ở Việt Nam đƣợc khởi sắc từ kể từ khi Đảng và Nhà nƣớc ban
hành chính sách khoán sản phẩm đến nhóm và ngƣời lao động trong hợp tác xã
nông nghiệp theo Chỉ thị số 100/CT-TW ngày 13 tháng 01 năm 1981 của Ban Bí

thƣ trung ƣơng, Nghị quyết số 10 của Bộ Chính trị (tháng 4 -1988) về đổi mới quản
lý kinh tế nông nghiệp đã giải phóng sức sản xuất của ngƣời lao động trong sản xuất
nông nghiệp. Nghị định 64 NĐ/CP ngày 27/9/1993 của Chính phủ về việc giao đất
nông nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định, lâu dài vào mục đích sản
xuất nông nghiệp khi thi hành Luật Đất đai 1993, ba mốc son đánh dấu sự thành
công trong việc ban hành và thực thi các chính sách quan trọng trong nông nghiệp
của Đảng và Nhà nƣớc đã là liều thuốc hữu hiệu đƣa hiệu quả trong sản xuất nông
nghiệp tăng lên rõ rệt. Từ khi thực hiện Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị đã nhanh
1


chóng đƣa nƣớc ta ra khỏi thời kỳ khủng hoảng lƣơng thực, trở thành nƣớc xuất
khẩu gạo, năm 2012 Việt Nam xuất khẩu 7,8 triệu tấn gạo, đứng hàng thứ 2 trên thế
giới sau Ấn Độ (Trần Huỳnh Thuý Phƣợng, 2013).
Nƣớc ta là nƣớc có tỷ lệ diện tích đất tự nhiên trên đầu ngƣời thấp (3.808
m2/ngƣời); diện tích đất sản xuất nông nghiệp thấp (1.100 m2/ngƣời); đất trồng cây
hàng năm 708 m2/ngƣời, trong đó đất trồng lúa 470 m2/ngƣời; đất trồng cây lâu năm
381 m2/ngƣời; đất lâm nghiệp 1.698 m2/ngƣời), nhu cầu sử dụng đất cho phát triển
kinh tế – xã hội ngày càng cao, Việt Nam có bờ biển dài (khoảng 3.260 km) với diện
tích đất đồng bằng ven biển so với các loại đất khác là khá lớn và rất quan trọng cho
sự ổn định đời sống (Tổng cục Thống kê, 2011). Nƣớc ngọt cho sản xuất và sinh hoạt
là vấn đề khó khăn với nhiều vùng đất ven biển Việt Nam, việc sử dụng đất nông –
lâm nghiệp vùng ven biển Việt Nam có nhiều tiềm năng phát triển, tuy nhiên bên
cạnh các mặt tích cực thì việc khai thác sử dụng đất nông nghiệp ven biển phải đối
mặt với nhiều nguy cơ rủi ro do sự tác động của nhiều yếu tố tự nhiên và nhân tạo (sự
thay đổi khí hậu toàn cầu, các nguy cơ bão lũ, chế độ thuỷ triều, nƣớc ngầm nhiễm
mặn, sự thay đổi kiểu sử dụng đất của con ngƣời, v.v...), ngoài mục tiêu khai thác đất
nông – lâm nghiệp vào mục đích dân sinh, việc sử dụng đất nông - lâm nghiệp ven
biển còn phải gắn với nhiệm vụ bảo vệ đất đai và môi trƣờng sinh thái (Trần Thọ Đạt
và Vũ Thị Hoài Thu, 2012).

Các vùng đất ven biển luôn chịu áp lực rất lớn của thiên tai, khu vực này
đang phải đối mặt với nhiều mối đe doạ nhƣ gia tăng dân số, đói nghèo, khai thác
tài nguyên quá mức bằng phƣơng pháp huỷ diệt, các tai biến chính ở vùng ven biển
là lũ lụt, xói lở biển, vỡ đê, cát bay, nhiễm mặn, v.v...
Hải Hậu là huyện ven biển nằm ở phía Nam đồng bằng châu thổ sông Hồng
thuộc tỉnh Nam Định. Trong phát triển kinh tế xã hội và đặc biệt là trong ngành sản
xuất nông nghiệp, Hải Hậu cũng đã đạt đƣợc một số thành tựu nhất định trong sản
xuất nông nghiệp, nhƣng vẫn chƣa khai thác hết tiềm năng và lợi thế, nông nghiệp
chủ đạo hiện nay vẫn là sản xuất lƣơng thực lúa gạo và chiếm tỷ trọng rất lớn trong
sản xuất nông nghiệp của huyện (UBND huyện Hải Hậu, 2011). Một số vùng đất
ven biển ngƣời dân đã chuyển đổi một phần diện tích đất làm muối, đất mặt nƣớc,
đất bằng chƣa sử dụng sang mục đích nuôi trồng thuỷ sản mặn – lợ và bƣớc đầu đã

2


thu đƣợc hiệu quả nhất định (UBND huyện Hải Hậu, 2010). Tuy nhiên, để góp phần
nâng cao giá trị trong sử dụng đất, từng bƣớc cải thiện đời sống ngƣời dân thì việc
đánh giá đúng tiềm năng và lợi thế so sánh của đất đai trên địa bàn huyện là rất cần
thiết nhằm xác định đƣợc hƣớng bố trí, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên
địa bàn huyện đạt hiệu quả cao và bền vững là mục tiêu quan trọng. Chính vì vậy,
việc nghiên cứu đề tài “Đánh giá tiềm năng đất đai và đề xuất giải pháp sử dụng
đất nông nghiệp bền vững huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định” có ý nghĩa thực tiễn
và mang tính cấp thiết.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu tiềm năng đất đai, đánh giá hiệu quả sử dụng đất các LUT huyện
Hải Hậu, phân hạng thích hợp đất đai, đánh giá hiệu quả các mô hình sản xuất nông
nghiệp, đánh giá tính bền vững của các LUT đƣợc lựa chọn, đề xuất định hƣớng và giải
pháp sử dụng đất nông nghiệp bền vững huyện Hải Hậu đến năm 2020.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu
Xác định đƣợc bộ dữ liệu cơ bản về tiềm năng đất đai của huyện Hải Hậu
(trên cơ sở phƣơng pháp đánh giá đất của FAO) làm cơ sở đề xuất sử dụng đất nông
nghiệp bền vững huyện Hải Hậu.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
- Kết quả nghiên cứu của đề tài làm cơ sở cho các nhà quản lý chỉ đạo và
điều hành sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Hải Hậu trong việc chuyển đổi
cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hƣớng hiệu quả, bền vững.
- Các kết quả nghiên cứu có thế giúp địa phƣơng chuyển đổi cơ cấu sử dụng
đất nông nghiệp phù hợp, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất theo
hƣớng phát triển bền vững, góp phần tăng thu nhập cho ngƣời sản xuất nông nghiệp
trên địa bàn huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Điều kiện tự nhiên (khí hậu, đặc điểm địa hình, nguồn nƣớc, chế độ thuỷ
văn, thảm thực vật, v.v...). Điều kiện kinh tế - xã hội huyện Hải Hậu.

3


- Các loại đất sản xuất nông nghiệp và đất có khả năng sản xuất nông nghiệp.
- Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện, các mô hình sản
xuất nông nghiệp điển hình.
- Nông dân và ngƣời sử dụng đất.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Nghiên cứu trong phạm vi địa giới hành chính huyện
Hải Hậu, tỉnh Nam Định.
- Phạm vi thời gian: Các vấn đề liên quan đến đối tƣợng và địa bàn nghiên
cứu trong giai đoạn 1980 – 2013, tập trung chủ yếu trong 3 năm 2009 - 2011.
5. Những đóng góp mới của đề tài

- Góp phần bổ sung tƣ liệu khoa học về tính chất đất, xác định đƣợc bộ dữ
liệu cơ bản về tiềm năng đất đai của huyện Hải Hậu (trên cơ sở phƣơng pháp đánh
giá đất của FAO) phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp huyện ven biển vùng
đồng bằng Bắc Bộ.
- Luận án đã lựa chọn và xác định đƣợc một số chỉ tiêu định tính và định
lƣợng để đánh giá tính bền vững của các LUT trong sử dụng đất nông nghiệp của
huyện Hải Hậu.
- Đề xuất đƣợc các loại hình sử dụng đất nông nghiệp và cơ cấu sử dụng đất
nông nghiệp hợp lý, có hiệu quả và bền vững trên địa bàn huyện Hải Hậu, tỉnh Nam
Định đến năm 2020.

4


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan về đánh giá đất đai
1.1.1. Khái niệm về đất, đánh giá đất đai, sử dụng đất, hệ thống sử dụng đất
- Đất (soil): Docuchaev (1846 – 1903) đã đƣa ra một định nghĩa tƣơng đối
hoàn chỉnh về đất: "Đất là lớp vỏ phong hoá trên cùng của trái đất, được hình
thành do tác động tổng hợp của năm yếu tố sinh vật, khí hậu, đá mẹ, địa hình và
thời gian. Nếu là đất đã sử dụng thì có thêm sự tác động của con người là yếu tố
hình thành đất thứ 6” (Nguyễn Mƣời và cs, 2000). Giống nhƣ vật thể sống khác, đất
cũng có quá trình phát sinh, phát triển và thoái hoá vì các hoạt động về vật lý, hoá
học và sinh học luôn xảy ra trong nó (Đỗ Nguyên Hải, 2000).
Theo Wiliam (1863 – 1939) đƣa ra định nghĩa: "Đất là lớp tơi xốp của vỏ lục
địa có khả năng sản xuất ra những sản phẩm của cây trồng". Nhƣ vậy theo quan
điểm này, đặc tính cơ bản nhất của đất là độ phì nhiêu, là khả năng cho sản phẩm
(Nguyễn Mƣời và cs., 2000).
- Đất đai (land): Là một vùng đất có ranh giới, vị trí, diện tích cụ thể và có các

thuộc tính tƣơng đối ổn định hoặc thay đổi nhƣng có tính chất chu kỳ có thể dự đoán
đƣợc có ảnh hƣởng tới việc sử dụng đất trong hiện tại và tƣơng lai của các yếu tố tự
nhiên, kinh tế, xã hội nhƣ thổ nhƣỡng, khí hậu, địa hình, địa mạo, địa chất, thuỷ văn,
thực vật, động vật cƣ trú và hoạt động sản xuất của con ngƣời (Viện Tiêu chuẩn Chất
lƣợng Việt Nam, 2011). Theo học thuyết sinh thái học cảnh quan (Landscape
Ecology), đất đai đƣợc coi là vật mang (Carrier) của hệ sinh thái (Eco-System). Trong
đánh giá phân hạng, đất đai đƣợc định nghĩa nhƣ sau: “Một vùng hay khoanh đất
được xác định về mặt địa lý là một diện tích bề mặt của trái đất với những thuộc tính
ổn định hoặc thay đổi có tính chất chu kỳ có thể dự đoán được của sinh quyển bên
trên, bên trong và bên dưới nó như là: không khí, đất, điều kiện địa chất, thủy văn,
thực vật và động vật cư trú, những hoạt động hiện nay và trước đây của con người, ở
chừng mực mà những thuộc tính này có ảnh hưởng, có ý nghĩa tới việc sử dụng vạt
đất đó của con người hiện tại và trong tương lai” (Brinkman and Smyth, 1973).
5


- Chất lƣợng đất đai (land quality): Một thuộc tính của đất có ảnh hƣởng tới
tính bền vững đất đai đối với một kiểu sử dụng đất cụ thể nhƣ: đất cát, đất mặn, đất
phèn, đất phù sa (loại đất), độ dốc (0-30; > 3-80; v.v…), v.v... (Viện Tiêu chuẩn
Chất lƣợng Việt Nam, 2011).
- Khái niệm về đánh giá đất (Land Evaluation - LE): FAO đã định nghĩa về
đánh giá đất đai nhƣ sau: Đánh giá đất đai là quá trình so sánh, đối chiếu những tính
chất vốn có của vạt/khoanh đất cần đánh giá với những tính chất đất đai mà loại yêu
cầu sử dụng đất cần phải có (FAO, 1976).
- Sử dụng đất (land uses): Đó là hoạt động tác động của con ngƣời vào đất
đai nhằm đạt kết quả mong muốn trong quá trình sử dụng. Trên thực tế có nhiều loại
hình sử dụng đất chủ yếu nhƣ đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm, đất
trồng cỏ, đất trồng rừng, đất cảnh quan du lịch, v.v…, ngoài ra còn có đất sử dụng
đa mục đích với hai hay nhiều kiểu sử dụng chủ yếu trên cùng một diện tích đất.
Kiểu sử dụng đất có thể là trong hiện tại nhƣng cũng có thể là trong tƣơng lai, nhất

là khi các điều kiện kinh tế, xã hội, cơ sở hạ tầng, tiến bộ khoa học thay đổi. Trong
mỗi kiểu sử dụng đất thƣờng gắn với những đối tƣợng cây trồng hay vật nuôi cụ thể
(Phạm Chí Thành và Đào Châu Thu, 1998).
- Yêu cầu sử dụng đất đai (land use requirements - LUR) là những đòi hỏi về
đặc tính và tính chất đất đai để đảm bảo cho mỗi loại sử dụng đất đƣa vào đánh giá
có thể phát triển bền vững (Đào Châu Thu và Nguyễn Khang, 1998).
- Loại hình/kiểu sử dụng đất đai chính (major kind of land use): Phân chia
nhỏ chủ yếu của sử dụng đất nông nghiệp nhƣ: đất sản xuất nông nghịêp, đất lâm
nghiệp, đất nuôi trồng thuỷ sản, đất làm muối, đất nông nghiệp khác (Viện Tiêu
chuẩn Chất lƣợng Việt Nam, 2011).
Ví dụ: Nông nghiệp nƣớc trời; Nông nghiệp đƣợc tƣới; Lâm nghiệp - rừng;
Đồng cỏ chăn thả; Nuôi trồng thuỷ sản.
- Loại/kiểu sử dụng đất (land utilization type- LUT): Một loại sử dụng đất
đai đƣợc miêu tả hay xác định theo mức độ chi tiết từ kiểu sử dụng đất chính. Loại
sử dụng đất đai có liên quan tới mùa vụ, kết hợp mùa vụ hoặc hệ thống cây trồng
với các phƣơng thức quản lý và tƣới xác định trong môi trƣờng kỹ thuật và kinh tế xã hội nhất định (Viện Tiêu chuẩn Chất lƣợng Việt Nam, 2011).
6


- Loại hình sử dụng đất là bức tranh mô tả thực trạng sử dụng đất của một
vùng đất với những thuộc tính của các LUT và các yêu cầu sử dụng đất (LUR) của
chúng, LUT đƣợc cụ thể hoá bằng kiểu sử dụng đất.
Bảng 1.1. Các loại hình sử dụng đất và các kiểu sử dụng đất
Kiểu sử dụng đất
(Hệ thống cây trồng)
1. Hai vụ lúa
1. Chuyên lúa
2. Một vụ lúa
1. Hai lúa – đậu tƣơng
2. Lúa – cây trồng cạn đƣợc

2. Lúa – đậu tƣơng – rau
Nông nghiệp đƣợc tƣới
tƣới
3. Lúa – thuốc lá – Hành
1. Đậu tƣơng – ngô
3. Chuyên cây trồng cạn
2. Lạc – ngô
đƣợc tƣới
3. Rau – đậu tƣơng
Nguồn: Đào Châu Thu và Nguyễn Khang (1998)

Loại hình sử dụng đất chính

Loại hình sử dụng đất

- Hệ thống sử dụng đất (Land Use System – LUS): LUS là sự kết hợp của
một loại sử dụng đất với một điều kiện đất đai riêng biệt tạo thành hai hợp phần
khăng khít tác động lẫn nhau, từ các tƣơng tác này sẽ quyết định các đặc trƣng về
mức độ và loại chi phí đầu tƣ, loại cải tạo đất đai và năng suất, sản lƣợng của loại sử
dụng đất (Viện Tiêu chuẩn Chất lƣợng Việt Nam, 2011).
1.1.2. Tiềm năng đất đai và đánh giá tiềm năng đất đai
- Tiềm năng: thuật ngữ tiềm năng đƣợc sử dụng rất rộng rãi, tiềm năng có thể
là những khả năng tiềm ẩn, những thế mạnh còn chƣa đƣợc khai thác, chƣa đƣợc
biết đến hoặc chƣa đƣợc sử dụng hợp lý vào các hoạt động vì lợi ích của con ngƣời
(Bùi Văn Sỹ, 2012).
- Đánh giá tiềm năng đất đai: là quá trình xác định số lƣợng, chất lƣợng đất,
liên quan đến mục đích của đất đƣợc sử dụng. Đó là việc phân chia hay phân hạng đất
đai thành các nhóm dựa trên các yếu tố thuận lợi hay hạn chế trong sử dụng đất nhƣ
độ dốc, độ dày tầng đất, đá lẫn, tình trạng xói mòn, khô hạn, mặn hoá, v.v… trên cơ
sở đó có thể lựa chọn những loại sử dụng đất phù hợp (Đỗ Đình Sâm và cs. , 2005)

Đánh giá tiềm năng cung cấp thông tin về số lƣợng, chất lƣợng đất gắn với
mục đích sử dụng, mức độ thích hợp và thuận lợi, đây là cơ sở để phân bổ, bố trí
quỹ đất hợp lý theo hƣớng bền vững. Đánh giá tiềm năng đất đai là cơ sở cho hoạch
định phát triển bền vững kinh tế xã hội, phát huy lợi thế so sánh theo đặc trƣng
vùng, miền. Đánh giá tiềm năng đất đai là cơ sở khoa học cho công tác lập quy
7


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full