Tiểu thuyết lịch sử của hoạt quảng uyên ( Luận án tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LƯU THÚY LAN

TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ
CỦA HỒNG QUẢNG UN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

THÁI NGUN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LƯU THÚY LAN

TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ
CỦA HỒNG QUẢNG UN

CHUN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM
MÃ SỐ: 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Đức Hạnh

THÁI NGUN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

Luận văn đã được chỉnh sửa theo sự đóng góp ý kiến của Hội đồng khoa
học chấm luận văn, ngày 7 tháng 6 năm 2014 tại Đại học Sư phạm Thái Ngun.

XÁC NHẬN

XÁC NHẬN

CỦA KHOA CHUN MƠN

CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

PGS.TS Nguyễn Đức Hạnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các số liệu trích
dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều trung thực
và chưa từng được cơng bố ở bất kỳ cơng trình nào khác.
Thái Ngun, tháng 4 năm 2014
Tác giả

Lưu Thúy Lan

i
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

LỜI CẢM ƠN

Để hồn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám
hiệu, Khoa sau đại học, Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái
Ngun cùng các Thầy, Cơ giáo đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ trong suốt q trình
học tập tại trường.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Ngun, Thư
viện tỉnh Thái Ngun, Thư viện tỉnh Cao Bằng đã giúp tơi tìm hiểu các thơng tin cần
thiết bổ sung cho luận văn. Cảm ơn nhà văn Hồng Quảng Un, tác giả hai cuốn tiểu
thuyết Mặt trời Pác Bó và Giải Phóng đã cung cấp nhiều thơng tin và tư liệu q báu để
tơi hồn thành cuốn luận văn này!
Đặc biệt, tác giả luận văn xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên
hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Đức Hạnh. Thầy ln tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong
suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hồn thành luận văn!

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp
đã giúp đỡ, động viên tác giả.
Thái Ngun, tháng 4 năm 2014
Tác giả

Lưu Thúy Lan

ii
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

MỤC LỤC
Trang
Trang bìa phụ
Lời cam đoan .............................................................................................................. i
Lời cảm ơn................................................................................................................. ii
Mục lục..................................................................................................................... iii
MỞ ĐẦU....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1
2. Lịch sử vấn đề.........................................................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5
3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................5
3.2. Phạm vi nghiên cứu đề tài ....................................................................................6
4. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................6
5. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................6
6. Đóng góp mới của luận văn.....................................................................................7
7. Cấu trúc của đề tài...................................................................................................7

Chương 1. TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ CỦA HỒNG QUẢNG UN VÀ
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI...............................8
1.1. Tiểu sử và q trình sáng tác văn học của Hồng Quảng Un.............................8
1.1.1. Tiểu sử của nhà văn Hồng Quảng Un...........................................................8
1.1.2. Sự nghiệp sáng tác văn học của nhà văn Hồng Quảng Un ..........................10
1.2. Sáng tác của Hồng Quảng Un trong bộ phận văn xi các dân tộc thiểu số
Việt Nam ..................................................................................................................11
1.3. Tiểu thuyết lịch sử của Hồng Quảng Un trong bộ phận tiểu thuyết lịch sử
Việt Nam hiện đại .....................................................................................................12
1.3.1. Vài nét về thể loại tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử.........................................12
1.3.2. Hai khuynh hướng sáng tác tiểu thuyết lịch sử.................................................14
1.4. Tiểu thuyết lịch sử của Hồng Quảng Un trong bộ phận tiểu thuyết lịch sử
viết về Bác Hồ. .........................................................................................................15

iii
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

Chương 2. NGUN MẪU HỒ CHÍ MINH VÀ HƯ CẤU NGHỆ THUẬT
TRONG HAI TIỂU THUYẾT: “MẶT TRỜI PÁC BĨ” VÀ “GIẢI PHĨNG”
CỦA NHÀ VĂN HỒNG QUẢNG UN ...........................................................18
2.1. Hồn cảnh ra đời của 2 tiểu thuyết: “Mặt trời Pác Bó” và “Giải phóng” của
Hồng Quảng Un...................................................................................................18
2.1.1. Hồn cảnh ra đời của tiểu thuyết “Mặt trời Pác Bó”. .......................................18
2.1.2. Hồn cảnh ra đời của tiểu thuyết “Giải phóng”................................................18
2.2. Ngun mẫu Hồ Chí Minh và những “cột mốc” lịch sử được tái hiện trung
thực trong “Mặt trời Pác Bó” và “Giải phóng” ..........................................................19

2.3. Hư cấu nghệ thuật trong hai tiểu thuyết: “Mặt trời Pác Bó” và “Giải phóng” .................21
2.3.1. Tái hiện bức tranh thiên nhiên và bức tranh xã hội ..........................................22
2.3.2. Khắc họa chân dung các nhân vật lịch sử đã sống và hoạt động cùng Bác .............30
2.3.3. Tái hiện chân dung của ngun mẫu Hồ Chí Minh ở phương diện ngơn ngữ,
hành động; phẩm chất vĩ nhân và đời thường. ...........................................................33
2.3.3.1. Tái hiện chân dung ngoại hình......................................................................33
2.3.3.2. Tái hiện qua phương diện ngơn ngữ và hành động........................................36
2.3.3.3. Xây dựng ngun mẫu Hồ Chí Minh thành nhân vật tiểu thuyết với hai
phẩm chất “Vĩ nhân” và “Đời thường”......................................................................38
2.3.4. Hư cấu để tái hiện đời sống nội tâm của Bác ...................................................55
2.4. Điểm khác biệt trong hai tiểu thuyết: “Mặt trời Pác Bó” và “Giải phóng” khi
sử dụng hư cấu nghệ thuật để xây dựng ngun mẫu Hồ Chí Minh thành nhân vật
văn học .....................................................................................................................61
2.4.1. Chất kí trong Mặt trời Pác Bó đậm hơn Giải phóng .........................................61
2.4.2. Chất tiểu thuyết trong Giải phóng đậm hơn Mặt trời Pác Bó............................64
Chương 3. KẾT CẤU, NGƠN NGỮ VÀ GIỌNG ĐIỆU TRẦN THUẬT
TRONG HAI TIỂU THUYẾT “MẶT TRỜI PÁC BĨ ” VÀ “GIẢI PHĨNG”
CỦA NHÀ VĂN HỒNG QUẢNG UN ...........................................................68
3.1. Khái niệm “Kết cấu” và kết cấu tiểu thuyết ........................................................68
3.1.1. Khái niệm “Kết cấu” và một số hình thức kết cấu trong tác phẩm văn học.............68
3.1.2. Kết cấu tiểu thuyết...........................................................................................70

iv
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

3.2. Ngơn ngữ nghệ thuật trong hai tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó và Giải phóng của

Hồng Quảng Un...................................................................................................71
3.2.1 Khái niệm ngơn ngữ nghệ thuật........................................................................71
3.2.2. Ngơn ngữ nghệ thuật trong tiểu thuyết của Hồng Quảng Un ......................72
3.3. Giọng điệu trần thuật trong hai tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó và Giải phóng của
Hồng Quảng Un...................................................................................................76
3.3.1. Khái niệm giọng điệu và giọng điệu trần thuật.................................................76
3.3.2. Giọng điệu trần thuật trong tiểu thuyết của Hồng Quảng Un ......................78
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................90

v
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam là một bộ phận hợp thành quan trọng
của nền văn học Việt Nam. Từ nền văn học dân gian đến văn học viết thời kỳ hiện
đại, văn học các dân tộc thiểu số ln có mặt và đã góp phần tạo nên diện mạo của
một nền văn học dân tộc Việt Nam vừa phong phú, đa dạng, vừa thống nhất và giàu
bản sắc. Bên cạnh đội ngũ các nhà văn, nhà thơ người Kinh còn có đội ngũ các tác giả
người dân tộc thiểu số ngày càng đơng đảo và trưởng thành, góp phần làm nên diện
mạo văn học hiện đại nước nhà. Vì vậy, việc nghiên cứu thơ văn các dân tộc thiểu số
là hết sức quan trọng và cần thiết, đặc biệt là nghiên cứu các tác phẩm do chính các
tác giả người dân tộc thiểu số sáng tác. Các thế hệ cầm bút ngày một đơng đảo và
trưởng thành hơn như: Nơng Quốc Chấn, Bàn Tài Đồn, Nơng Viết Toại, Hồng Hạc,
Triều Ân, Vi Hồng, Cao Duy Sơn, Vi Thị Kim Bình … Họ là những cây bút tiêu
biểu, có nhiều đóng góp đối với sự phát triển của văn học dân tộc thiểu số nói riêng

và cho nền văn học Việt Nam hiện đại nói chung. Đội ngũ những người sáng tác văn
xi các dân tộc thiểu số (từ 1975 đến nay) có ý thức tìm hiểu về cội nguồn, về bản
sắc dân tộc trong văn học, tiếp tục sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ để gìn giữ vốn ngơn ngữ
dân tộc như Nơng Viết Toại, có nhà văn thời kỳ đầu sáng tác bằng tiếng dân tộc, thời
gian sau sáng tác bằng tiếng Việt như Vi Hồng, cũng có tác giả ngay từ đầu đã dùng
tiếng Việt làm ngơn ngữ sáng tác như Triều Ân, Cao Duy Sơn …Trong đó, phải kể
đến nhà văn miền núi người dân tộc Nùng - Hồng Quảng Un, một cây bút trưởng
thành sau năm 1975.
1.2. Ngòi bút của Hồng Quảng Un ln hướng về những người con của
dân tộc miền núi phía Bắc. Tuy những trang viết của ơng rất giản dị, mộc mạc
nhưng thể hiện sự hiểu biết sâu sắc mang đậm nét riêng về phong tập tập qn,
về những phẩm chất văn hóa gắn với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc
thiểu số phía Bắc. Đọc những tác phẩm của ơng, ta nhận thấy bản sắc văn hóa
dân tộc ln đậm nét trong tồn bộ tác phẩm. Trong hơn 20 năm cầm bút, miệt
mài với q trình sáng tạo nghệ thuật, ơng đã tạo được dấu ấn riêng trong lòng
độc giả với một cá tính sáng tạo độc đáo.

1
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

1.3. Nhà văn Hồng Quảng Un sáng tác rất nhiều thể loại văn học khác nhau
như: Kí, lý luận phê bình, tiểu thuyết ... Độc giả vẫn chú ý đến ơng ở thể loại kí với
các tác phẩm tiêu biểu như: Bài kí Thầy giáo Đại học - tác phẩm đặc sắc được trao
giải B (khơng có giải A) của Bộ Đại học, Trung học chun nghiệp 1988; Bút kí Trí
thức tỉnh lẻ, in trên Báo Văn nghệ, những năm đầu “đổi mới”... Song 2 năm trở lại
đây, từ khi tập tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó ra đời và được trao giải thưởng trong cuộc

vận động sáng tác và quảng bá các tác phẩm Văn học - Nghệ thuật và Báo chí về
cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", đánh dấu
bước tiến mới trong sự nghiệp sáng tác của nhà văn thì ơng lại được độc giả biết đến
với thể loại tiểu thuyết.
1.4. Có thể nói, trong tồn bộ khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam, từ trước tới
nay, chúng ta mới thấy xuất hiện 2 nhà văn tiêu biểu viết tiểu thuyết lịch sử. Đó là
nhà văn Nguyễn Trường Thanh và nhà văn Hồng Quảng Un. Nhà văn Nguyễn
Trường Thanh với những tập tiểu thuyết lịch sử tái hiện chân dung của các nhân vật
lịch sử gắn với vùng đất và con người xứ Lạng. Riêng Hồng Quảng Un là người
dân tộc thiểu số ở miền núi phía Bắc Việt Nam đầu tiên viết tiểu thuyết lịch sử về Bác
Hồ kính u. Đó là một cố gắng, một tình u đáng ghi nhận của nhà văn Hồng
Quảng Un trong việc tái hiện nhân vật lịch sử là Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại. Bởi
vậy, việc nghiên cứu tiểu thuyết lịch sử của Hồng Quảng Un là một cơng việc cần
thiết, mang ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn.
1.5. Hiện nay, văn học địa phương cũng đã đưa vào giảng dạy tại hai cấp
học là bậc Trung học cơ sở và bậc Tiểu học. Do đó, việc thực hiện đề tài này
cũng sẽ góp một phần tư liệu bổ ích cho sự nghiệp giáo dục tại tỉnh Cao Bằng q hương của tác giả Hồng Quảng Un. Bên cạnh đó, rất nhiều nhà khoa học
tại Đại học sư phạm - Đại học Thái Ngun đã và đang bắt tay vào xây dựng bộ
giáo trình Văn học dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại để giảng dạy cho hệ Đại
học và Sau đại học. Việc nghiên cứu tiểu thuyết lịch sử của Hồng Quảng Un
sẽ góp thêm tư liệu quan trọng cho việc giảng dạy và học tập học phần này trong
trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Ngun nói riêng và trong hệ thống các
trường Đại học Sư phạm nói chung.

2
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

2. Lịch sử vấn đề
Trong hơn 20 năm gắn bó và miệt mài lao động nghệ thuật, đến nay, các sáng
tác của nhà văn Hồng Quảng Un đã có những thành cơng nhất định và được giới
nghiên cứu, phê bình văn học cũng như dư luận và bạn đọc quan tâm. Hàng loạt các
bài viết, bài báo phỏng vấn ơng được đăng tải trên các báo, tạp chí và các phương tiện
truyền thơng của Trung ương và địa phương nói về con người, cuộc đời và những
sáng tác của nhà văn Hồng Quảng Un ở thể loại kí và thể loại tiểu thuyết lịch sử.
2.1. Những bài viết về tác phẩm kí của nhà văn Hồng Quảng Un
Đầu tiên, phải kể đến nhận xét của nhà nghiên cứu văn học Lâm Tiến về Kí của
Hồng Quảng Un trong tác phẩm: Văn học và miền núi, phê bình - tiểu luận (NXB Văn
hóa dân tộc (2002): “Kí của Hoảng Quảng Un khơng những viết về dân tộc và miền núi
mà còn viết về những đề tài khác. Cũng như H Linh Niê, Hồng Quảng Un có tài phân
tích mổ xẻ cho mọi người thấy đến ngọn ngành, gốc rễ của mọi sự vật, hiện tượng, cái
được, cái mất, cái vui, cái buồn trong cuộc sống xã hội hiện nay. Văn của ơng thể hiện rất
rõ nét tính cách của người dân tộc là thẳng thắn, bộc trực. Ơng lên án, phê phán những
hiện tượng tiêu cực trong xã hội với những câu văn châm biếm, dí dỏm có phần nào chua
cay. Nên kí của ơng thường gây xơn xao dư luận.” [27, tr.18]. Đó là những đánh giá, nhận
xét khách quan, cơng bằng, đầy đủ và chính xác của nhà nghiên cứu văn học Lâm Tiến về
những đặc trưng trong thể Kí của Hồng Quảng Un.
2.2. Những bài viết về con người và cuộc đời của nhà văn Hồng Quảng Un
Viết về con người Hồng Quảng Un có bài phỏng vấn của Phong Điệp đăng
tải trên website Phongdiep.net có nhan đề: Nhà văn Hồng Quảng Un: Xuống núi
để ... đi học. Đó là cuộc trò chuyện giữa nhà văn Hồng Quảng Un với Phong Điệp
về việc "đào tạo nhà văn" [41] và q trình Hồng Quảng Un đã từng là học viên
khố ba của trường viết văn Nguyễn Du; Về việc ơng theo học lớp lý luận phê bình
văn học khố I (đuợc tổ chức trong tháng 7 và tháng 8 năm 2008) do Hội nhà văn tổ
chức khi ơng đã ở độ tuổi sáu mươi. Ơng rất tự hào khi nhắc đến việc “làm mới” kiến
thức cho mình. Trong bài phỏng vấn ơng tự khẳng định: “Tơi học khóa 3 trường viết văn
Nguyễn Du năm 1988. Năm nay là năm 2008. Nghĩa là 20 năm trơi qua, kiến thức của

tơi đã cũ đi nhiều và tơi có nhu cầu được làm mới. Khóa học này, tơi vẫn được học các
thầy như Nguyễn Đăng Mạnh, Hồng Ngọc Hiến, Nguyễn Khắc Phi … nhưng những

3
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

kiến thức các thầy dạy chúng tơi hơm nay đã được bổ sung hơn rất nhiều so với 20 năm
trước. Vậy tại sao tơi lại khơng học cho được?”[41]. Bài phỏng vấn giúp người đọc có
cái nhìn mới mẻ về nhà văn Hồng Quảng Un – một con người ln vượt lên trên mọi
hồn cảnh để khơng ngừng học hỏi, tìm tòi, khám phá cái mới và làm phong phú thêm,
mở rộng thêm cũng như bồi đắp thêm nguồn tri thức mới cho bản thân.
Còn với Y Phương – người bạn chí cốt tâm giao của Hồng Quảng Un lại có bài
viết: Tản mạn cùng Hoảng Quảng Un đăng tải trên trang nhất Báo Văn nghệ cơng an,
mục đời sống văn hóa số ra ngày 10/11/2009 với lời mở đầu: “Phải đến hơn một năm rồi
nhà văn Hồng Quảng Un chẳng có việc gì liên quan mà xuống Hà Nội. Sáng nay bỗng
nghe ai nói lống thống Un đang có mặt ở Hội nhà văn [42]. Y Phương đã cho người
đọc thấy một Hồng Quảng Un “còn ham sống và ham viết lắm” [42].
2.3. Những bài viết về tiểu thuyết lịch sử của nhà văn Hồng Quảng Un
Đặc biệt phải kể đến bài viết của Trần Hồng Thiên Kim có tựa đề Nhà văn Hồng
Quảng Un: viết văn cùng cực như đi săn được đăng tải trên mạng Internet ngày 28
tháng 2 năm 2011 từ hai nguồn cand.com.vn và nguoibanduong.net ngay khi ơng vừa
xuất bản cuốn tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó (NXB Hội nhà văn 2010) - Giải thưởng
cuộc vận động sáng tác và quảng bá các tác phẩm văn học, nghệ thuật và báo chí về
cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", nhân kỷ
niệm 100 năm ngày Bác Hồ rời Bến Nhà Rồng (còn được gọi là Cảng Sài Gòn) ra đi
tìm đường cứu nước và 70 năm Bác Hồ về nước (Pác Bó - Cao Bằng) lãnh đạo thắng

lợi cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Đây là cuộc trò chuyện giữa nhà văn Hồng
Quảng Un và phóng viên Trần Hồng Thiên Kim về cuốn tiểu thuyết Mặt trời Pác
Bó cũng như những tâm sự chân thật về nghề viết văn của Hồng Quảng Un theo
năm tháng. Trong cuộc trò chuyện, Hồng Quảng Un đã tự khẳng định "Tiểu
thuyết chỉ là niềm đam mê thứ ba của tơi. Nhờ những đam mê và thành cơng với thể
loại lý luận - phê bình và thể ký nên tơi khơng q khó khăn khi viết tiểu thuyết".
Cuộc trò chuyện đã giúp cho độc giả có cái nhìn khách quan về cái dễ và khó của một
nhà văn khi quyết định dùng ngòi bút của mình để khắc họa một bậc vĩ nhân như Chủ
tịch Hồ Chí Minh thành nhân vật tiểu thuyết. Đồng thời, giúp người đọc nhìn thấy
năng lực của nhà văn Hồng Quảng Un khơng chỉ có niềm đam mê nghệ thuật mà
còn có khả năng đi tìm “ẩn số” và “giải mã” tập trung trong phạm vi đề tài con người
và thơ văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

4
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ĐHTN

/>

Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full