Tác động của canh tranh tới sự ổn định tài chính của các Ngân hàng Thương mại Việt Nam (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN LƯU TUYỀN

TÁC ĐỘNG CỦA CẠNH TRANH TỚI SỰ ỔN ĐỊNH
TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN LƯU TUYỀN

TÁC ĐỘNG CỦA CẠNH TRANH TỚI SỰ ỔN ĐỊNH
TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 62.34.02.01
Người hướng dẫn khoa học: TS. Lâm Thị Hồng Hoa
TS. Lê Hồ An Châu

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018


TÓM TẮT
Nghiên cứu tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài chính của ngân hàng
thương mại là trung tâm của những cuộc tranh luận về học thuật và chính sách trong
hơn hai thập kỷ qua, đặc biệt là từ sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Luận án
được thực hiện nhằm mục tiêu phân tích tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài
chính của các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam trong giai đoạn 2008 –
2016. Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng gồm các bước phân tích như
sau:
(i) Đánh giá và đo lường mức độ cạnh tranh của hệ thống các NHTM Việt
Nam thông qua việc ước tính chỉ số cạnh tranh Lerner.
(ii) Đo lường mức độ ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam thông qua
việc tính toán chỉ số Z-score
(ii) Áp dụng phương pháp GMM cho dữ liệu bảng, phân tích tác động của
cạnh tranh tới sự ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam thông qua kiểm định 2
giả thuyết: “cạnh tranh - ổn định” và “cạnh tranh – dễ vỡ”.
Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ cạnh tranh của các NHTM Việt Nam
trong giai đoạn 2008 -2016 là khá khốc liệt so với các nước khu vực châu Á và thế
giới. Bên cạnh đó, cạnh tranh gia tăng sẽ giúp cho ngân hàng thương mại Việt Nam
ổn định hơn. Tuy nhiên mối quan hệ giữa cạnh tranh và ổn định là phi tuyến có hình
chữ U ngược.
Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy tác động của cạnh tranh đến sự ổn định
của ngân hàng thương mại Việt Nam trong điều kiện khủng hoảng. Cụ thể, trong
điều kiện khủng hoảng tài chính sự bất ổn cũng như nợ xấu của các ngân hàng

thương mại Việt Nam đều gia tăng. Đồng thời, trong điều kiện khủng hoảng, cạnh
tranh có thể gây ra sự bất ổn định cho ngân hàng thương mại Việt Nam.


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả
nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng công bố dưới bất kỳ hình thức nào
trước đây.
Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được ghi rõ
nguồn gốc.
Nghiên cứu sinh

NGUYỄN LƯU TUYỀN


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến các giảng viên, cán bộ phụ trách khoa
sau đại học – trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi
học tập và hoàn thành chương trình đào tạo.
Cảm ơn gia đình đã luôn động viên tinh thần cho tôi trong suốt những năm
học ở trường và trong thời gian nghiên cứu để viết Luận án này.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc đến giảng viên
hướng dẫn của tôi, TS. Lâm Thị Hồng Hoa và TS. Lê Hồ An Châu, người đã giúp
đỡ, hướng dẫn tôi từ khi chọn đề tài, bảo vệ đề cương và trong suốt quá trình nghiên
cứu bằng tinh thần khoa học nhiệt thành nhất.


MỤC LỤC
TÓM TẮT
LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC HÌNH
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUÁT VỀ NGHIÊN CỨU ................................ 1
1.1. Bối cảnh thực tiễn và lý do lựa chọn đề tài ..........................................................1
1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................3
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................4
1.4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................5
1.5. Đóng góp của luận án ...........................................................................................5
1.6. Cấu trúc luận án ...................................................................................................6
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ
CẠNH TRANH NGÂN HÀNG, SỰ ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH VÀ TÁC ĐỘNG
CỦA CẠNH TRANH ĐẾN ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH .................................................8
2.1. Cơ sở lý thuyết. ....................................................................................................8
2.1.1. Cơ sở lý thuyết về cạnh tranh NHTM ............................................................... 8
2.1.1.1. Khái niệm .......................................................................................................8
2.1.1.2. Tính đặc thù trong cạnh tranh của các NHTM.............................................10
2.1.1.3. Phương pháp đo lường .................................................................................11
2.1.2. Cơ sở lý thuyết về ổn định tài chính của các NHTM ......................................14
2.1.2.1. Khái niệm ổn định tài chính .........................................................................14
2.1.2.2. Ổn định tài chính và bất ổn tài chính của các NHTM .................................17
2.1.2.3. Phương pháp đo lường ổn định tài chính và bất ổn tài chính ......................19
2.1.2.4. Các nhân tố tác động đến mức độ ổn định tài chính của các NHTM ..........24
2.1.3. Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa cạnh tranh và sự ổn định tài chính của
các NHTM .................................................................................................................28


2.2. Bằng chứng thực nghiệm. ..................................................................................29
2.2.1. Các nghiên cứu thực nghiệm về mức độ cạnh tranh và các yếu tố ảnh hưởng

đến mức độ cạnh tranh của các NHTM ....................................................................29
2.2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về ổn định tài chính và các yếu tố ảnh hưởng
đến ổn định tài chính của các NHTM .......................................................................34
2.2.3. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài
chính của các NHTM ................................................................................................ 41
2.3. Đánh giá các nghiên cứu trước và phát triển giả thuyết ....................................44
2.3.1. Đánh giá các nghiên cứu trước về cạnh tranh và các yếu tố tác động đến mức
độ cạnh tranh của các NHTM ...................................................................................44
2.3.2. Đánh giá các nghiên cứu trước về mức độ ổn định tài chính và các yếu tố tác
động đến mức độ ổn định tài chính của các NHTM: ................................................46
2.3.3. Đánh giá các nghiên cứu trước về tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài
chính của các NHTM ................................................................................................ 48
Kết luận chương 2 .....................................................................................................49
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ...50
3.1. Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................. 50
3.2. Phương pháp nghiên cứu:...................................................................................51
3.2.1. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các
NHTM Việt Nam. .....................................................................................................51
3.2.1.1. Đo lường chỉ số cạnh tranh Lerner............................................................... 51
3.2.1.2. Các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh ................................................53
3.2.2. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ ổn định tài chính của
các NHTM Việt Nam ................................................................................................ 55
3.2.2.1. Đo lường mức độ ổn định tài chính bằng Z-score và tỷ lệ nợ xấu...............55
3.2.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ ổn định tài chính của các NHTM .........56
3.2.3. Kiểm định tác động của cạnh tranh ngân hàng tới sự ổn định tài chính .........59
3.2. Phương pháp ước lượng .....................................................................................62
Kết luận chương 3 .....................................................................................................63


CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM VỀ CẠNH TRANH NGÂN HÀNG,

SỤ ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CẠNH TRANH ĐẾN ỔN
ĐỊNH TÀI CHÍNH CÁC NHTM VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2008 - 2017 ..............64
4.1. Tổng quan mẫu nghiên cứu ................................................................................64
4.2. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các
NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016 ....................................................................66
4.2.1. Đo lường mức độ cạnh trạnh của các NHTM tại Việt Nam giai đoạn 20082016 ........................................................................................................................... 66
4.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ cạnh tranh của các NHTM tại Việt Nam
giai đoạn 2008-2016 ..................................................................................................72
4.3. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ ổn định tài chính của
các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016 .............................................................. 78
4.3.1. Đo lường ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam ...................................78
4.3.2. Các yếu tố tác động đến sự ổn định tài chính của các Ngân hàng thương mại
Việt Nam trong giai đoạn 2008 - 2016 .....................................................................85
4.4. Tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài chính trong hệ thống các NHTM
Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2016 .....................................................................94
Kết luận chương 4 .....................................................................................................98
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ..........................................99
5.1. Kết quả và những đóng góp chính của nghiên cứu ............................................99
5.1.1. Kết quả nghiên cứu chính ...............................................................................99
5.1.2. Đóng góp chính của luận án ..........................................................................100
5.2. Hàm ý chính sách nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và sự ổn định tài chính
các NHTM Việt Nam ..............................................................................................102
5.2.1.Đối với các nhà quản trị NHTM Việt Nam....................................................102
5.2.2.Đối với cơ quan quản lý nhà nước .................................................................104
5.3. Hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo.....................105
Kết luận chương 5 ............................................................................................... 10698
TÀI LIỆU THAM KHẢO


PHỤ LỤC 1: Danh sách 24 NHTMCP tác giả phân tích và đánh giá

PHỤ LỤC 2: Tính toán năng lực cạnh tranh và sự ổn định tài chính của ngân hàng
thương mại Việt Nam
PHỤ LỤC 3: Ma trận hệ số tương quan
PHỤ LỤC 4: Kết quả ước lượng mô hình


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

ABB

ACB

BID
CAR
CTG

GMM

HDB

KIENLB

MARIB

MBB

NAMAB

Cụm từ Tiếng Việt

Cụm từ Tiếng Anh

Ngân hàng Thương mại Cổ phần An
Bình
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Á
Châu
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Đầu tư và Phát triển Việt Nam
Hệ số an toàn vốn

Capital adequacy ratio

Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Công Thương Việt Nam
Phương pháp ước lượng moment
tổng quát
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Phát triển thành phố Hồ Chí Minh
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Kiên Long
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Hàng Hải Việt Nam
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Quân Đội
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Nam Á

General Method of Moments

Từ viết tắt

NCB

Cụm từ Tiếng Việt
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Quốc Dân

NHNN

Ngân hàng Nhà Nước

NHTM

Ngân hàng Thương mại

OCB

OECD

PGB

SCB

SEAB

SGB

SHB

STB

TCB

Cụm từ Tiếng Anh

Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Phương Đông
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh
tế
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Xăng Dầu Petrolimex
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài
Gòn
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Đông Nam Á
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài
Gòn Công Thương
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài
Gòn - Hà Nội
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài
Gòn Thương Tín
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Kỹ

Organization for Economic
Cooperation and
Development

Từ viết tắt

Cụm từ Tiếng Việt
Thương Việt Nam

TIENPB

VCB

VIB

VIETAB

VIETCAPB

VPB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Tiên Phong
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Ngoại thương Việt Nam
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Quốc Tế Việt Nam
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Việt Á
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Bản Việt
Ngân hàng Thương mại Cổ phần
Việt Nam Thịnh Vượng

Cụm từ Tiếng Anh


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Các biến trong mô hình nghiên cứu..........................................................53
Bảng 3.2. Các biến trong mô hình nghiên cứu..........................................................57
Bảng 3.3: Định nghĩa các biến và nguồn dữ liệu ......................................................60
Bảng 4.1: Bảng thống kê mô tả các biến trong mô hình ...........................................64
Bảng 4.2: Ma trận hệ số tương quan giữa các biến trong mô hình ...........................66
Bảng 4.3: Kết quả hồi quy mô hình bằng phương pháp SGMM ..............................72
Bảng 4.4: Tổng hợp kết quả tính Zscore của các nghiên cứu trên thế giới ..............78
Bảng 4.5: Kết quả hồi quy mô hình bằng phương pháp SGMM ..............................87
Bảng 4.6: Kết quả ước lượng các mô hình................................................................94


DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1: Tác động của giá trị thanh khoản cao hơn tới sự ổn định của ngân hàng .25
Hình 2.2: Tác động của vốn cao hơn tới sự ổn định của ngân hàng .........................26
Hình 2.3: Tác động của kỳ hạn nợ dài hơn và mức độ giữ tiền mặt nhiều hơn tới sự
ổn định của ngân hàng...............................................................................................27
Hình 4.1: LERNER bình quân của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016......67
Hình 4.2: LERNER của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016......68
Hình 4.3: LERNER của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 theo
hình thức sở hữu ........................................................................................................70
Hình 4.4: LERNER của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 theo
nhóm ngân hàng niêm yết .........................................................................................71
Hình 4.5: Z-score bình quân của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016 .........80
Hình 4.6: Z-score của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 .........81
Hình 4.7: Z-score của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 theo
hình thức sở hữu ........................................................................................................83

1

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUÁT VỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Bối cảnh thực tiễn và lý do lựa chọn đề tài
Nâng cao năng lực cạnh tranh trong nước và quốc tế, đồng thời đảm bảo sự
ổn định tài chính của hệ thống NHTM Việt Nam, là một trong những mục tiêu quan
trọng của ngành tài chính ngân hàng của Việt Nam trong giai đoạn 2011 – 2016.
Trong những năm qua, việc mua bán, sáp nhập và cơ cấu lại hoạt động của các ngân
hàng đã diễn ra vô cùng sôi động, theo đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín
dụng (TCTD) giai đoạn 2011-2015” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày
01/03/2012, trong đó ưu tiên xử lý các TCTD yếu kém; triển khai sáp nhập, hợp
nhất, mua lại TCTD trên nguyên tắc tự nguyện; tăng vốn điều lệ và xử lý nợ xấu của
các TCTD và từng bước tái cơ cấu hoạt động, quản trị, điều hành. Điều này dẫn đến
hệ quả giảm số lượng ngân hàng trong hệ thống khi các ngân hàng yếu kém đã buộc
phải sáp nhập. Việc mua bán, sáp nhập các NHTM cũng làm dấy lên mối lo ngại về
khả năng suy giảm mức độ cạnh tranh trong ngành ngân hàng, đồng thời tác động
đến sự ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam.
Trong bối cảnh Việt Nam đã gia nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) vào
năm 2015, hay việc ký kết các hiệp định thương mại tự do (FTA) quan trọng giữa
Việt Nam/ ASEAN với Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia & New Zealand,
Chi-lê, liên minh Á – Âu, thì xu hướng cũng như yêu cầu nâng cao năng lực cạnh
tranh của các NHTM Việt Nam đồng thời đảm bảo sự ổn định tài chính của các
NHTM là một trong những yếu tố quan trọng hỗ trợ quá trình này.
Xu hướng và yêu cầu nâng cao năng lực cạnh tranh và đảm bảo ổn định tài
chính của các NHTM đang ngày càng được quan tâm trên các thị trường khác nhau
và là đề tài của nhiều cuộc tranh luận. Trong những năm gần đây xuất hiện các cuộc
tranh luận trong lý thuyết ngân hàng có liên quan đến tác động của cạnh tranh tới sự
ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng (Beck, 2008; Carletti, 2008). Các cuộc

tranh luận về mối quan hệ này đã hình thành hai quan điểm trái ngược nhau là quan
điểm "cạnh tranh –dễ vỡ", và quan điểm "cạnh tranh - ổn định". Theo quan điểm
"cạnh tranh –dễ vỡ", cạnh tranh ngân hàng càng tăng sẽ làm giảm sức mạnh của thị


Luận án đủ ở file: Luận án full