Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở việt nam hiện nay ( Luận văn thạc sĩ)

NGUYỄN ĐÔ

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

KHÓA VII/ĐỢT I/TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HAI DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

NGUYỄN ĐÔ

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO VI
PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NĂM 2018

HÀ NỘI, 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN ĐÔ

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA
QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số: 8 38 01 07

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. TĂNG VĂN NGHĨA

HÀ NỘI, 2018


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐẾ LÝ LUẬN TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ 7
1.1. Khái niệm, đặc điểm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ................................ 7
1.2. Nghĩa vụ cơ bản của các bên trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ......... 10
1.3. Khái niệm, đặc điểm, phân loại vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế 14
1.4. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc
tế ............................................................................................................................... 16
1.4.1. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại .............................................. 16
1.4.2. Đặc điểm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ................................................ 17
1.4.3. Căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại ..................................... 17
1.4.4. Chế tài bồi thường thiệt hại ........................................................................ 20
1.4.5. Miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại ....................................................... 24
Kết luận chương 1 ................................................................................................... 26
Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ..................................................................................... 27
2.1. Quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng

hóa quốc tế ở Việt Nam............................................................................................. 27
2.1.1. Quy định pháp luật về căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại . 29
2.1.2. Quy định pháp luật về chế tài bồi thường thiệt hại .................................... 33
2.1.3. Quy định pháp luật về miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại .................. 44
2.2. Thực trạng vi phạm hợp đồng và thực hiện trách nhiệm bồi thường thiệt hại do
vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ........................................................... 48
2.2.1. Tổng quan................................................................................................... 48
2.2.2. Một số trường hợp cụ thể điển hình về vi phạm hợp đồng và bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ........................................ 50


2.2.3. Nhận xét chung ......................................................................................... 58
Kết luận chương 2 ................................................................................................... 59
Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH
NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN
HÀNG HÓA QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ........................................... 60
3.1. Những vấn đề đặt ra đối với các quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở Việt Nam .................... 60
3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật Việt Nam về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ........................................ 64
3.2.1. Hoàn thiện quy định pháp luật về căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ...................................................................................................................... 64
3.2.2. Hoàn thiện quy định pháp luật về chế tài bồi thường thiệt hại .................. 66
3.2.3. Hoàn thiện quy định pháp luật về miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại . 73
Kết luận chương 3 ................................................................................................... 78
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS:

Bộ luật Dân sự Việt Nam

CIF:

Cost Insurance Freight
Trả cước, bảo hiểm tới bến

CISG:

United Nations on Contracts for International Sales of Goods, Vienna
1980
Công ước Viên năm 1980 của Liên hiệp quốc về hợp đồng mua bán hàng
hóa quốc tế

FOB:

Free on Board
Giao hàng lên tàu

L/C:

Letter of Credit
Thư tín dụng

LTM:

Luật Thương mại Việt Nam

PICC:

Principles of International Commercial Contracts
Bộ nguyên tắc về hợp đồng thương mại quốc tế

VIAC:

Vietnam International Arbitration Center
Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam

WTO:

World Trade Organization
Tổ chức thương mại thế giới


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế của Việt Nam trong những năm gần đây
phát triển mạnh mẽ. Theo xếp hạng của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), xuất
khẩu hàng hóa của Việt Nam tăng từ vị trí 50 trong năm 2007 lên vị trí 26 trong
năm 2016, nhập khẩu hàng hóa cũng tăng lên từ vị trí thứ 41 trong năm 2007 lên vị
trí 25 trong năm 2016. Trong năm 2017 lần đầu tiên kim ngạch xuất nhập khẩu Việt
Nam vượt mức 420 tỷ Đô la Mỹ (USD), trong đó xuất khẩu tăng trên 21%, mức
tăng trưởng cao nhất kể từ năm 2011 [16]. Từ ngày 01 tháng 01 năm 2017 Công
ước Viên năm 1980 của Liên hiệp quốc về mua bán hàng hóa quốc tế (Công ước
CISG) bắt đầu có hiệu lực tại Việt Nam, điều chỉnh quan hệ mua bán hàng hóa quốc
tế giữa Việt Nam với các quốc gia thành viên. Hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế
của Việt Nam đã và đang hội nhập ngày càng sâu rộng với thế giới.

Bên cạnh hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế của Việt Nam ngày càng phát
triển, thực tế đã ghi nhận sự gia tăng đáng kể các tranh chấp kinh doanh, thương
mại. Theo Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), số vụ tranh chấp được
giải quyết tại VIAC chỉ trong 3 năm gần đây (2015-2017) đã bằng số vụ của 10 năm
trước đó. Lĩnh vực tranh chấp cũng rất đa dạng, bao gồm thương mại hàng hóa,
thương mại dịch vụ, thương mại đầu tư... Tính đến nay đã có trên 60 quốc gia, vùng
lãnh thổ có doanh nghiệp tranh chấp với các doanh nghiệp Việt Nam được giải
quyết tại VIAC. Số vụ tranh chấp thương mại do tòa án giải quyết cũng gia tăng
mỗi năm khoảng 20% [3].
Từ thực tiễn hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế của các doanh nghiệp Việt
Nam, khi các đối tác nước ngoài vi phạm hợp đồng và phát sinh thiệt hại, các doanh
nghiệp Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong việc đòi bồi thường thiệt hại. Hiện nay
chế độ trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa
quốc tế của Việt Nam được quy định chủ yếu trong Luật thương mại Việt Nam năm
1


2005 (LTM năm 2005) và Bộ luật dân sự Việt Nam năm 2015 (BLDS năm 2015).
Tuy nhiên, một số quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi
phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế trong pháp luật Việt Nam vẫn còn một số
quy định còn hạn chế, bất cập và chưa tương thích với các Điều ước thương mại
quốc tế liên quan mà Việt Nam tham gia, gây khó khăn trong việc xác định trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
Trước yêu cầu thực tiễn trên, tác giả chọn đề tài “Trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở Việt Nam hiện nay”
làm luận văn thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Ở Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về trách nhiệm do vi phạm
hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở các cấp độ khác nhau như “Trách nhiệm do
vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo quy định của pháp luật Việt

Nam” của Nguyễn Thụy Phương, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Trường Đại
học Quốc gia Hà Nội, 2008; “Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa
quốc tế” của Nguyễn Thị Hương, Luận văn thạc sĩ luật quốc tế, Trường Đại học
Quốc gia Hà Nội, 2014; “Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa
quốc tế và vấn đề hoàn thiện pháp luật Việt Nam” của Trương Văn Dũng, Luận án
tiến sĩ luật kinh tế, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2003. Các công trình này tập trung
nghiên cứu trách nhiệm do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo pháp
luật Việt Nam trong đó có trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Trong khuôn khổ của
luận văn và luận án, các công trình này cũng dừng lại ở mức độ khái quát và chưa
cập nhật nhật quy định mới về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp
đồng trong BLDS năm 2015 như trách nhiệm bồi thường tổn thất tinh thần, nghĩa
vụ ngăn chặn, hạn chế thiệt hại… Công trình “Các biện pháp xử lý việc không thực
hiện đúng hợp đồng trong pháp luật Việt Nam” của Đỗ Văn Đại, 2010, Nxb Chính
trị Quốc gia đã đi sâu phân tích các chế tài không thực hiện đúng hợp đồng, đây là
phạm vi rất rộng. Tác giả đi sâu phân tích có hệ thống trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do vi phạm hợp đồng bên cạnh các chế tài khác theo quy định của LTM năm
2


2005 và pháp luật dân sự Việt Nam trước năm 2015. Những điểm mới trong BLDS
năm 2015 mà tác giả vừa nêu chưa được cập nhật trong công trình này.
Nghiên cứu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán
hàng hóa quốc tế được đề cập trong các bài báo khoa học như “Chế tài bồi thường
thiệt hại trong thương mại quốc tế qua Luật thương mại Việt Nam, Công ước Viên
và Bộ nguyên tắc Unidroit” năm 2009 của Nguyễn Thị Hồng Trinh - Trường Đại
học Huế đăng trên tạp chí điện tử nghiên cứu pháp luật. Bài viết này phân tích các
quy định pháp luật Việt Nam về chế tài bồi thường thiệt hại trên cơ sở so sánh Công
ước CISG và Bộ nguyên tắc về hợp đồng thương mại quốc tế của Viện Nhất thể hóa
tư pháp quốc tế nhưng chỉ dừng lại ở phạm vi đặt vấn đề như phạm vi thiệt hại được
đền bù, thiệt hại ước tính, tiền lãi do chậm thanh toán và nghĩa vụ hạn chế tổn

thất…và còn ở mức độ khái quát, chưa nêu rõ được cơ sở lý luận cũng như thực tiễn
áp dụng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ một số vấn đề lý luận và thực trạng áp dụng các quy định pháp luật
Việt Nam hiện nay về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua
bán hàng hóa quốc tế, đối chiếu với quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi
phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế của một số văn bản pháp luật quốc tế.
Trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị cụ thể để sửa đổi, bổ sung các qui định còn
hạn chế, bất cập trong pháp luật hiện hành của Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài có nhiệm vụ giải quyết vấn đề sau:
- Làm rõ những vấn đề lý luận chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi
phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế như khái niệm và đặc điểm hợp đồng
mua bán hàng hóa quốc tế, vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
- Nghiên cứu thực trạng các quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng pháp luật về
trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở
3


Việt Nam hiện nay. Cụ thể nghiên cứu quy định pháp luật của LTM năm 2005 và
BLDS năm 2015, so sánh với những quy định tương ứng trong Công ước CISG và
Bộ nguyên tắc về hợp đồng thương mại quốc tế của Viện Nhất thể hóa tư pháp quốc
tế phiên bản năm 2016 (Bộ nguyên tắc PICC năm 2016). Từ đó, đề xuất những giải
pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật của Việt Nam hiện nay về trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Về lý luận, Luận văn nghiên cứu khái niệm và đặc điểm hợp đồng mua bán

hàng hóa quốc tế; nghĩa vụ cơ bản của cácbên trong hợp đồng mua bán hàng hóa
quốc tế; vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế; trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do vi phạm hợp đồng.
Về thực tiễn, Luận văn nghiên cứu việc vận dụng hình thức trách nhiệm bồi
thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế vào thực tiễn qua
các vụ kiện liên quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng
mua bán hàng hóa quốc tế được giải quyết ở Việt Nam.
Từ nghiên cứu về lý luận và thực tiễn, Luận văn nghiên cứu và đề xuất các
giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật Việt Nam về trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu: Các quy định pháp luật hiện hành trong LTM năm 2005,
BLDS năm 2015 và Công ước CISG về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi
phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. Luận văn không nghiên cứu các quy
định của pháp luật Việt Nam về tố tụng đối với trách nhiệm bồi thường thiệt hại do
vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
Về không gian và thời gian: Luận văn nghiên cứu thực trạng giải quyết tranh
chấp liên quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán
hàng hóa quốc tế của doanh nghiệp Việt Nam với đối tác nước ngoài theo LTM

4


năm 2005, BLDS năm 2015, Công ước CISG trong phạm vi cả nước từ khi có Công
ước CISG năm 1980 đến nay.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Căn cứ vào đối tượng, mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu, Luận văn sử dụng
phương pháp nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ
nghĩa Mác - Lênin để thu thập tài liệu, thông tin về trách nhiệm bồi thường thiệt hại

do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở Việt Nam hiện nay.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn đã sử dụng phương pháp nghiên cứu cụ thể:
- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Nhằm làm sáng tỏ vấn đề lý luận cơ bản
trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán quốc tế.
- Phương pháp so sánh: So sánh các quy định pháp luật trong BLDS năm
2015, LTM năm 2005, Công ước CISG và Bộ nguyên tắc PICC năm 2016 để làm rõ
vấn đề cần phân tích.
- Phương pháp bình luận, đánh giá: Đưa ra các trường hợp điển hình thực tế
để phân tích và bình luận nhằm đánh giá việc thực hiện pháp luật trong thực tế cũng
như tìm ra những hạn chế, bất cập nhằm đề xuất một số giải pháp khắc phục.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn nghiên cứu có hệ thống các vấn đề pháp lý liên quan đến trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, đề xuất
các giải pháp cụ thể hoàn thiện các quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế của Việt Nam.
Nghiên cứu của Luận văn cũng góp phần nâng cao áp dụng có hiệu quả quy
định pháp luật trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng
hóa quốc tế đối với doanh nghiệp Việt Nam trong việc đàm phán, soạn thảo, giao
kết hợp đồng và giải quyết tranh chấp liên quan đến trách nhiệm bồi thường thiết
hại do vi phạm hợp đồng. Nghiên cứu luận văn cũng là tài liệu có thể tham khảo
cho Tòa án và các Trung tâm Trọng tài thương mại Việt Nam trong việc giải quyết
5


tranh chấp liên quan đến bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng
hóa quốc tế ở Việt Nam nhằm đảm bảo cho trật tự kinh doanh, bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp các bên liên quan, góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển.
7. Cơ cấu của luận văn
Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm
hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
Chương 2: Thực trạng thực hiện trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm
hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở Việt Nam hiện nay.
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ở Việt Nam hiện nay.

6


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ
1.1. Khái niệm, đặc điểm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
a. Khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
Thuật ngữ “hợp đồng” có lẽ xuất hiện đầu tiên ở La Mã vào thế kỷ V – IV
trước công nguyên [8, tr. 38] và có nghĩa là “ràng buộc”. Ngày nay, thuật ngữ này
được hiểu theo hai cách, thứ nhất “hợp đồng” được xem như một thỏa thuận; thứ
hai “hợp đồng” được hiểu là căn cứ làm phát sinh hậu quả pháp lý. Hợp đồng mua
bán hàng hóa là một hình thức pháp lý thể hiện sự thỏa thuận nhằm xác lập, thay
đổi, chấm dứt các quyền và nghĩa vụ trong quan hệ mua bán hàng hóa, theo đó bên
bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và nhận
thanh toán; bên mua có nghĩa vụ thanh toán cho bên bán, nhận hàng và quyền sở
hữu hàng hóa theo thỏa thuận” [13, khoản 8 Điều 3]. Hợp đồng mua bán hàng hóa
quốc tế, theo pháp luật Việt Nam, là hợp đồng mua bán hàng hóa có yếu tố nước
ngoài (tính quốc tế). Tính quốc tế trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế đã
được luật pháp các nước và các điều ước quốc tế có quy định khác nhau.
Theo Công ước La Haye năm 1964 của Liên hiệp quốc về mua bán quốc tế các
động sản hữu hình (Công ước La Haye năm 1964), tính chất quốc tế thể hiện ở các

tiêu chí như các bên giao kết có trụ sở thương mại ở các nước khác nhau và hàng
hoá, đối tượng của hợp đồng, được chuyển qua biên giới một nước, hoặc là việc trao
đổi ý chí giao kết hợp đồng giữa các bên được lập ở những nước khác nhau. Nếu
các bên giao kết không có trụ sở thương mại thì sẽ dựa vào nơi cư trú thường xuyên
của họ. Yếu tố quốc tịch của các bên không có ý nghĩa trong việc xác định yếu tố
nước ngoài của hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế [25, Điều 1]. Theo Công ước
CISG, tính chất quốc tế được xác định chỉ một tiêu chí duy nhất, đó là các bên giao
kết hợp đồng có trụ sở thương mại đặt ở các nước khác nhau [9, Điều 1]. Công ước
CISG cũng không quy định quốc tịch của các bên khi xác định tính chất quốc tế của
7


Luận vận đậy đu ở file:Luận vận Full