Dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––––

NGUYỄN HỒNG TUYẾT QUÂN

DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––––

NGUYỄN HỒNG TUYẾT QUÂN

DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN
Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị
Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN THỊ LAN

THÁI NGUYÊN - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn
khoa học của TS. Trần Thị Lan - giảng viên khoa giáo dục chính trị - trường Đại học
Sư phạm - Đại Học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận
văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi
thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018
Tác giả

Nguyễn Hồng Tuyết Quân

i


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thiện và được phép bảo vệ luận văn tôi đã nhận được sự quan tâm
giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.
Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:
- Giảng viên hướng dẫn Tiến sĩ: Trần Thị Lan - người đã dành nhiều thời
gian quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp chúng tôi có định hướng đúng
trong suốt thời gian thực hiện luận văn.
- Thầy, cô phản biện - những người đã góp ý chân thành, thẳng thắn để chúng
tôi hoàn thành luận văn tốt hơn.
- Các thầy, cô giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học lý
luận chính trị - đã giúp chúng tôi có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn.
- Trường THPT Bắc Kạn, trường THPT Chuyên, trường THPT Nội trú đã giúp
đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm.

- Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người trong
gia đình luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn thành
luận văn.
Bắc Kạn, tháng 4 năm 2018

Nguyễn Hồng Tuyết Quân

ii


MỤC LỤC
Lời cam đoan ................................................................................................................. i
Lời cảm ơn .................................................................................................................... ii
Mục lục ........................................................................................................................ iii
Danh mục các chữ viết tắt............................................................................................ iv
Danh mục các bảng ....................................................................................................... v
Danh mục các biểu đồ .................................................................................................. vi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................3
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................................4
6. Đóng góp của đề tài.....................................................................................................4
7. Kết cấu của đề tài ........................................................................................................4
NỘI DUNG....................................................................................................................5
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO TÌNH
HUỐNG MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC
TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN ................................ 5
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................................................5

1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài .............................................................. 5
1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước .............................................................. 6
1.2. Cơ sở lí luận của việc dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương
trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông .................................................................8
1.2.1. Khái niệm tình huống và dạy học theo tình huống .................................................8
1.2.2. Mục tiêu dạy học và nội dung chương trình Giáo dục công dân lớp 10 .........12
1.2.3. Vai trò của dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình
lớp 10 ........................................................................................................................... 17
1.3. Cơ sở thực tiễn của việc dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân
chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh
Bắc Kạn........................................................................................................................22
1.3.1. Đặc điểm của các trường THPT ở thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn ..................22

iii


1.3.2. Thực trạng dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình
lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn ..................25
Kết luận chương 1 .........................................................................................................30
Chương 2: ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG
MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH
BẮC KẠN ...................................................................................................................31
2.1. Một số nguyên tắc cần đảm bảo trong dạy học theo tình huống môn Giáo dục
công dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn,
tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................................31
2.2. Quy trình dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân chương trình lớp
10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn ..................34
2.2.1. Lập kế hoạch dạy học theo tình huống .................................................................34
2.2.2. Xác định nội dung dạy học ..................................................................................35

2.2.3. Thiết kế bài giảng ................................................................................................ 35
2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp ..................................................................................36
2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ..................................................38
2.3. Những điều kiện cần thiết để dạy học theo tình huống môn Giáo dục công
dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Kạn,
tỉnh Bắc Kạn ................................................................................................................42
2.3.1. Điều kiện đối với giáo viên..................................................................................42
2.3.2. Điều kiện đối với học sinh ...................................................................................44
2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý ........................................................................45
2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất ..................................................................................46
Kết luận chương 2 .........................................................................................................47
Chương 3: THỰC NGHIỆM DẠY HỌC THEO TÌNH HUỐNG MÔN GIÁO
DỤC CÔNG DÂN CHƯƠNG TRÌNH LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN ......................48
3.1. Kế hoạch thực nghiệm............................................................................................ 48
3.1.1. Mục đích của thực nghiệm ..................................................................................48
3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm .......................................................................................48
3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng ...................................49
3.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................................ 49

iv


3.2.1. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm .........................................................49
3.2.2. Thiết kế giáo án thực nghiệm...............................................................................50
3.2.3. Tiến hành dạy thực nghiệm ...............................................................................78
3.2.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ..................................................79
3.3. Kết quả thực nghiệm .............................................................................................. 80
3.3.1. Khảo sát trình độ ban đầu của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ........................80
3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả sau thực nghiệm........................................................81

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................................91
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 93

v


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ĐC

: Đối chứng

GDCD

: Giáo dục công dân

GDPT

: Giáo dục phổ thông

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

PTDT

: Phổ thông dân tộc

THPT

: Trung học phổ thông

TN

: Thực nghiệm

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Kạn,
tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2013 - 2018 ........................................................... 23
Bảng 1.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2017- 2018 của học sinh khối 10 các
trường THPT thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn .......................................23
Bảng 1.3. Mức độ vận dụng tình huống và các phương pháp dạy học khác ...................25
Bảng 1.4. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi dạy học theo tình huống môn
GDCD chương trình lớp 10 .........................................................................27
Bảng 1.5. Thái độ học tập môn GDCD của học sinh .....................................................29
Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng ở trường THPT Bắc Kạn .................................................................80
Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng ở trường PTDT Nội trú tỉnh Bắc Kạn .............................................80
Bảng 3.3. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng ở trường THPT Chuyên Bắc Kạn ....................................................81
Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của học sinh.......................................................... 81
Bảng 3.5. Thái độ học tập của học sinh đối với giờ học dạy học theo tình huống...........83
Bảng 3.6. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường

THPT Chuyên............................................................................................. 86
Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT thành phố Bắc Kạn .......... 87

v


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Mức độ hứng thú học tập của học sinh với bài dạy theo tình huống ...........82
Biểu đồ 3.2. So sánh mức độ hứng thù học tập của học sinh ở lớp đối chứng và
thực nghiệm................................................................................................ 82
Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra một tiết ở trường THPT Bắc Kạn ................................ 85
Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra một tiết ở trường THPT Nội trú Bắc Kạn ...................86
Biểu đồ 3.5. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT trên địa bàn
thành phố Bắc Kạn .....................................................................................87

vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh quốc tế được đặc trưng bởi xã hội
tri thức và toàn cầu hoá đã và đang đặt ra những yêu cầu đối với người lao động,
đồng thời cũng đặt ra yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn
nhân lực. Giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp ứng được những
đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là năng lực hành động, tính
tích cực, chủ động, sáng tạo, năng lực giải quyết những vấn đề đặt ra trong thực tiễn
xã hội.
Để đáp ứng được những yêu cầu đó, đòi hỏi các cấp học, các ngành học phải
đổi mới về nội dung chương trình, mục tiêu và phương pháp dạy học theo tư tưởng
chủ đạo “lấy người học làm trung tâm”. Trong phương pháp tổ chức, người học – đối

tượng của hoạt động “ dạy”, đồng thời là chủ thể của hoạt động “ học” được cuốn hút
vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám
phá những điều mình chưa rõ, chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được
giáo viên sắp đặt. Theo đó, Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Quyết
định số 16/2006/QĐ- BGDĐT ngày 5/6/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo
đã nhấn mạnh: “ Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh;
phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng học sinh, điều kiện của từng lớp
học; bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kĩ năng
vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và
trách nhiệm học tập cho học sinh”.
Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về
đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá,
hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội
nhập quốc tế khẳng định: "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến
thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học".
Để đạt được mục tiêu giáo dục toàn diện, việc đổi mới phương pháp dạy học
các môn khoa học nói chung và môn Giáo dục công dân nói riêng là một tất yếu
khách quan. Đổi mới phương pháp dạy học là thay đổi lối dạy học truyền thụ một
chiều sang phương pháp dạy học tích cực, dạy học thay vì lấy “Dạy” làm trung tâm
sang lấy “Học” làm trung tâm nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng

1


tạo, rèn luyện khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào
những tình huống khác nhau trong học tập cũng như trong thực tiễn đời sống, tạo
hứng thú học tập cho học sinh, giúp dạy học trở thành quá trình kiến tạo, hình thành,
phát triển các năng lực tự học, sáng tạo, hợp tác để đáp ứng những yêu cầu của cuộc
sống hiện tại và tương lai. Dạy học theo cách này, giáo viên không chỉ đơn thuần
truyền đạt tri thức mà còn hướng dẫn hành động, giúp học sinh tích cực tham gia các

chương trình hành động của cộng đồng, thực hiện vai trò thầy chủ đạo, trò chủ động.
Việc đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân trong những năm qua
ở các trường trung học phổ thông nói chung, các trường THPT thành phố Bắc Kạn nói
riêng cho thấy, mặc dù cố gắng rất nhiều trong đổi mới cách dạy, cách học tuy nhiên,
những kết quả đạt được chưa tương xứng với yêu cầu, đòi hỏi của Nhà trường. Đặc biệt,
môn Giáo dục công dân lớp 10 với những tri thức khái quát hoá, trừu tượng hoá cao nếu
không gắn với thực tiễn đời sống sẽ trở nên khô khan, khó tiếp thu. Vì vậy, cần thiết kế
bài giảng dưới hình thức những vấn đề, câu hỏi, các tình huống để học sinh tích cực, chủ
động giải quyết vấn đề, phát huy tính sáng tạo và phát triển năng lực của người học.
Từ kinh nghiệm và thực tiễn dạy học, tôi thấy rằng việc dạy học theo tình
huống môn Giáo dục công dân chương trình lớp 10 là hoàn toàn phù hợp với nội dung
kiến thức môn học, với mục tiêu giáo dục hiện nay. Dạy học theo tình huống môn
Giáo dục công dân chương trình lớp 10 sẽ mang lại hiệu quả cao, làm tăng tính thực
tiễn của môn học, giúp học sinh dần hình thành năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn,
là tăng hứng thú học tập của học sinh đối với môn học từ đó hình thành ở học sinh
nhân cách của người lao động mới Đặc biệt đối với các trường THPT ở thành phố
Bắc Kạn, việc luận giải, khảo sát và thực nghiệm dạy học Giáo dục công dân theo tình
huống không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn góp phần vào việc
đổi mới phương pháp dạy học phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi chọn vấn đề “Dạy học theo tình huống
môn Giáo dục công dân chương trình lớp 10 ở các trường trung học phổ thông
thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn” làm đề tài luận văn thạc sỹ.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sử làm rõ vai trò của dạy học theo tình huống môn Giáo dục công dân
chương trình lớp 10, đề tài xây dựng quy trình và tiến hành thực nghiệm dạy học theo

2

Luận văn đủ ở file: Luận văn full