NGHIÊN CỨU ĐỔI MỚI QUẢN LÝ CÔNG TRÌNH CẤP NƯỚC SINH HOẠT NÔNG THÔN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH TUYÊN QUANG

B GIÁO D C VÀ ÀO T O B NÔNG NGHI P VÀ PHÁT TRI N NÔNG THÔN
TR

NG

I H C THU L I

NGUY N TH KIM OANH

NGHIÊN C U
XU T
I M I MÔ HÌNH QU N
LÝ CÔNG TRÌNH C P N
C SINH HO T NÔNG
THÔN THEO H
NG PHÁT TRI N B N V NG
T I T NH TUYÊN QUANG

LU N V N TH C S

HÀ N I – 2011


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

B NÔNG NGHI P VÀ PHÁT TRI N NÔNG THÔN
NG

I H C THU L I

NGUY N TH KIM OANH

NGHIÊN C U
XU T
I M I MÔ HÌNH QU N
LÝ CÔNG TRÌNH C P N
C SINH HO T NÔNG
THÔN THEO H
NG PHÁT TRI N B N V NG
T I T NH TUYÊN QUANG
Chuyên ngành: Quy ho ch và qu n lý tài nguyên n
Mã s : 60-62-30

LU N V N TH C S
Ng

ih

ng d n khoa h c:
1. PGS. TS. oàn Th L i
2. PGS. TS. Tr n Vi t n

HÀ N I – 2011

c


1

i

M CL C
DANH M C VI T T T .................................................................................................. IV
T
7

T
7

DANH M C HÌNH V , S

........................................................................................ V

T
7

T
7

DANH M C CÁC B NG BI U ..................................................................................... VI
T
7

T
7

L IC M
T
7

M

N................................................................................................................... VII
T
7

U ............................................................................................................................... 1

T
7

T
7

1. TÍNH C P THI T C A

TÀI NGHIÊN C U ........................................................ 1

T
7

T
7

2. PH M VI NGHIÊN C U ............................................................................................. 3
T
7

T

7

3. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ................................................................................. 3

T
7

CH

NG 1: T NG QUAN V

T
7

N

T
7

C SINH HO T

MÔ HÌNH QU N LÝ CÁC CÔNG TRÌNH C P

NÔNG THÔN .............................................................................. 5

1.1. QUÁ TRÌNH XÂY D NG VÀ PHÁT TRI N CÔNG TRÌNH C P N
T
7

C SINH

HO T. ............................................................................................................................... 5
T
7

1.1.1. Vai trò và t m quan tr ng c a n
T
7

c sinh ho t đ n s c kh e c ng đ ng dân

c nông thôn. ................................................................................................... 5
T
7

1.1.2. Quá trình xây d ng và phát tri n các công trình c p n
T
7

thôn n

c ta. ................................................................................................. 7
T
7

1.2. HI N TR NG QU N LÝ CÁC CÔNG TRÌNH C P N

C SINH HO T NÔNG

T
7

THÔN

N

c sinh ho t nông

C TA. ...................................................................................................... 13
T
7

1.2.1. Hi n tr ng và công ngh c p n
T
7

c s ch nông thôn .....................................13
T
7

1.2.2. Hi n tr ng v mô hình qu n lý công trình c p n
T
7

c sinh ho t nông thôn ..16
T
7

1.2.3. Hi n tr ng v c ch chính sách qu n lý công trình c p n
T
7

c sinh ho t

nông thôn .......................................................................................................28
T
7

1.2.4. Nh ng b t c p v mô hình qu n lý và s c n thi t ph i đ i m i mô hình
T
7

qu n lý đ nâng cao hi u qu c a các công trình c p n
thôn theo h
1.3. M T S
T
7

N
CH
T
7

C

c sinh ho t nông

ng phát tri n b n v ng. .......................................................... 30

T
7

I M KINH T

K

C SINH HO T NÔNG THÔN NH H
NG 2: TH C TR NG V

THU T C A CÁC CÔNG TRÌNH C P
NG

N CÔNG TÁC QU N LÝ...... 32
T
7

QU N LÝ CÁC CÔNG TRÌNH C P N

C

SINH HO T NÔNG THÔN T I T NH TUYÊN QUANG ........................................... 36


ii
2.1. I U KI N T NHIÊN, KINH T - XÃ H I T NH TUYÊN QUANG. ............... 36
T
7

T

7

2.1.1 i u ki n t nhiên............................................................................................ 36
T
7

T
7

2.1.2. i u ki n kinh t - xã h i. ..............................................................................48
T
7

T
7

2.1.3. Nh ng thu n l i khó kh n ch y u đ i v i công tác qu n lý công trình c p
T
7

n

c sinh ho t nông thôn t nh Tuyên Quang. .............................................53
T
7

2.2. CÁC LO I CÔNG TRÌNH C P N

C SINH HO T NÔNG THÔN CH Y U

T
7

T NH TUYÊN QUANG.................................................................................................. 55
T
7

2.2.1. Lo i công trình c p n
T
7

c quy mô h gia đình. .............................................55
T
7

2.2.2. Lo i hình công trình c p n
T
7

c sinh ho t nông thôn. ....................................56
T
7

2.3. TH C TR NG V QU N LÝ CÁC CÔNG TRÌNH C P N
T
7

NÔNG THÔN

C SINH HO T

TUYÊN QUANG ................................................................................ 56
T
7

2.3.1. M t s k t qu đã đ t đ
T
7

cv c pn

cn

c sinh ho t nông thôn ...........56
T
7

2.3.2. Th c tr ng v qu n lý các công trình c p n
T
7

c sinh ho t nông thôn t nh

Tuyên Quang .................................................................................................58
T
7

CH

NG 3:

T
7

N

XU T

I M I MÔ HÌNH QU N LÝ CÔNG TRÌNH C P

C SINH HO T NÔNG THÔN T NH TUYÊN QUANG THEO H

NG PHÁT

TRI N B N V NG .......................................................................................................... 62
3.1. C
T
7

S

C PN

KHOA H C VÀ TH C TI N V MÔ HÌNH QU N LÝ CÔNG TRÌNH
C SINH HO T NÔNG THÔN. ..................................................................... 62
T
7

3.1.1. M t s v n đ lý lu n v xây d ng mô hình qu n lý ...................................62
T

7

T
7

3.2. M C TIÊU, PH
T
7

C PN

NG H

NG

I M I MÔ HÌNH QU N LÝ CÔNG TRÌNH

C SINH HO T NÔNG THÔN T NH TUYÊN QUANG. ............................. 65
T
7

3.2.1. M c tiêu đ i m i mô hình t ch c qu n lý công trình c p n
T
7

c sinh ho t

nông thôn .......................................................................................................65
T
7

3.2.2. Ph
T
7

ng h

ng đ i m i mô hình t ch c qu n lý công trình c p n

c sinh

ho t nông thôn Tuyên Quang ....................................................................66
T
7

3.2.3.
T
7

xu t đ i m i, hoàn thi n mô hình qu n lý công trình c p n

c sinh ho t

nông thôn .......................................................................................................66
T
7

3.2.3.3. Mô hình đ n v s nghi p có thu qu n lý .................................................73
T
7

T
7


iii
3.3. CÁC GI I PHÁP

I M I MÔ HÌNH QU N LÝ CÔNG TRÌNH C P N

T
7

C

SINH HO T T NH TUYÊN QUANG............................................................................ 76
T
7

3.3.1. S a đ i, ban hành các c ch chính sách đ đ ng b h th ng chính sách
T
7

chung c a nhà n

c trong qu n lý, khai thác các công trình c p n

c nông

thôn. ................................................................................................................76

T
7

3.3.2. C n ban hành chính sách riêng v h tr n

c s ch cho các h nghèo. .....76

T
7

T
7

3.3.3. Th c hi n phân c p qu n lý công trình rõ ràng, minh b ch......................... 76
T
7

T
7

3.3.4. T ch c đi u tra, đánh giá th c tr ng qu n lý c a t t c các công trình c p
T
7

n

c sinh ho t nông thôn trong toàn t nh. ...................................................76
T
7

3.3.5. Thông tin tuyên truy n nâng cao nh n th c cho ng
T
7

i dân........................ 77
T
7

3.3.6. T ch c t p hu n, nâng cao n ng l c qu n lý cho cán b . .......................... 77
T
7

T
7

K T LU N ......................................................................................................................... 79
T
7

T
7

TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................. 81
T
7

PH
T
7

T
7

L C 1: B NG PHÂN LO I CÔNG TRÌNH C P N

CÁC T NH (31 T NH, M I T NH ≈10 CT)
PH
T
7

PH
T
7

L

N H T THÁNG 4/2010 ............................. 82
T
7

L C 2: B NG T NG H P HI NTR NG THU TI N N

TRÌNH C P N
CT)

C SINH HO T NÔNG THÔN

C SINH HO T NÔNG THÔN

C C A CÁC CÔNG

T NH (31 T NH, M I T NH ≈10

N H T THÁNG 4/2010 .......................................................................................... 86
T
7

L C 3: B NG T NG H P MÔ HÌNH QU N LÝ, HI U SU T KHAI THÁC, T
TH T THOÁT VÀ TI N N

NÔNG THÔN

C CÁC CÔNG TRÌNH C P N

CÁC T NH (31 T NH, M I T NH ≈10 CT)

T
7

L C 4: B NG T NG H P C

N

C SINH HO T NÔNG THÔN ................................................................................... 94

PH

L C 5: B NG T NG H P HI U QU

N

C SINH HO T NÔNG THÔN ................................................................................... 97

T
7

TÀI CHÍNH

N H T THÁNG 4/2010 90

PH
T
7

CH

C SINH HO T

52 CÔNG TRÌNH C P

T
7

T
7

HO T

NG

52 CÔNG TRÌNH C P


iv

DANH M C VI T T T
CTCNSHNT:

Công trình c p n

c sinh ho t nông thôn

CTMTQG:

Ch

ng trình m c tiêu qu c gia

CTMTQGNS:

Ch

ng trình m c tiêu qu c gia n

HTX:

H p tác xã

Lk:

L khoan

NN&PTNT:

Nông nghi p và phát tri n nông thôn

NS&VSMTNT:

N

c s ch và v sinh môi tr

TTQGNS&VSMTNT: Trung tâm qu c gia n
nông thôn
TW:
UBND:
WB:

Trung

ng

y ban nhân dân
Ngân hàng th gi i

c s ch

ng nông thôn

c s ch và v sinh môi tr

ng


v

DANH M C HÌNH V , S
Hình 1.1. Gi ng đào l p b m tay………………………………………………...8
Hình 1.2. Gi ng khoan l p b m tay……………………………………………...9
Hình 1.3. S đ công trình c p n

c sinh ho t nông thôn……………………...10

Hình 1.4. S đ dây chuy n công ngh s d ng n

c ng m…………………...14

Hình 1.5. S đ dây chuy n công ngh s d ng n

c m t……………………..15

Hình 1.6. S đ dây chuy n công ngh c p n
Hình 1.7. S đ t ch c qu n lý nhà n
B ng 2.1. Bi u đ t l s dân s d ng n

cv n

c t ch y……………………...15
c s ch nông thôn……………20

c h p v sinh……………………...56

S đ 3.1. Mô hình c ng đ ng qu n lý công trình c p n

c sinh ho t nông

thôn………………………………………………………...….......68
S đ 3.2. Mô hình H p tác xã qu n lý công trình c p n

c sinh ho t nông

thôn………………………………………………..........................71
S đ 3.3. Mô hình đ n v s nghi p có thu qu n lý công trình c p n

c sinh

ho t nông thôn……………………………………….....................75


vi

DANH M C CÁC B NG BI U
B ng 1.1: K t qu c p n

c sinh ho t theo vùng tính đ n 2005………………..12

B ng 1.2. K t qu c p n

c sinh ho t theo vùng tính đ n 2007………………..13

B ng 1.3.

ánh giá hi u qu ho t đ ng c a các mô hình qu n lý công trình c p
n

c sinh ho t nông thôn t p trung………………………………...27

B ng 1.4. T ng h p giá n

c t 34 công trình trong c n

c………………….29

B ng 1.5. Quy đ nh giá tiêu th cho các đ i t

ng dùng n

B ng 1.6. Phân c p qu n lý công trình c p n

c sinh ho t nông thôn…………30

B ng 2.1: L

c………………...29

ng m a trung bình tháng và n m………………………………..38

B ng 2.2: Ch t l

ng n

c m a………………………………………………..39

B ng 2.3: Ch t l

ng n

c m t………………………………………………...40

B ng 2.4: Ch t l

ng n

c ng m………………………………………………41

B ng 2.5: T ng h p s dân đ
B ng 2.6:

c s d ng n

c h p v sinh…………………...57

ánh giá hi n tr ng qu n lý các công trình c p n

c sinh ho t nông

thôn t i Tuyên Quang……………………………………………..58


vii

L IC M
Sau th i gian nghiên c u v i s h
PGS.TS.

N

ng d n t n tình và lòng tâm huy t c a

oàn Th L i và PGS.TS. Tr n Vi t

n, tôi đã hoàn thành lu n v n

th c s “Nghiên c u đ xu t đ i m i mô hình qu n lý công trình c p n
ho t nông thôn theo h

c sinh

ng phát tri n b n v ng”.

Trong su t quá trình nghiên c u lu n v n tôi luôn nh n đ
tâm, ch b o t n tình c a th y h

ng d n, cùng các th y cô trong tr

c s quan
ng và s

đ ng viên khuy n kích c a b n bè đ ng nghi p. Ngoài ra còn có s giúp đ nhi t
tình c a Trung tâm n

c s ch và v sinh môi tr

ng nông thôn t nh Tuyên

Quang cung c p s li u cho lu n v n c a tôi.
Do th i gian nghiên c u còn ng n, n ng l c kinh nghi m còn h n ch nên
lu n v n c a tôi không tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi r t mong mu n đ

cs

đóng góp ý ki n c a c a các th y, cô, chuyên gia, b n bè, đ ng nghi p, cùng đ c
gi quan tâm đ lu n v n th c s c a tôi đ

c hoàn thi n h n n a.

Tôi xin chân thành c m n PGS.TS. oàn Th L i và PGS.TS. Tr n Vi t
n đã cho tôi nh ng bài h c, kinh nghi m là nh ng hành trang không th thi u
trong quá trình công tác c a tôi sau này. Tôi r t c m n s giúp đ c a ban
giám hi u tr

ng

i h c th y l i, khoa Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c,

khoa ào t o và sau đ i h c.
Hà N i, tháng 03 n m 2011
H c viên

Nguy n Th Kim Oanh


1

M
1. TÍNH C P THI T C A

N

U

TÀI NGHIÊN C U

c là m t nhu c u h t s c quan tr ng c a con ng

i, vì v y n

thành đòi h i b c bách cho s t n t i và phát tri n c a con ng
c ng nh trong s nghi p công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n
h n 73% dân s đang sinh s ng
ng

i và s n xu t
c. Vi t Nam có

khu v c nông thôn, khu v c có h n 90%

i nghèo sinh s ng. Do thu nh p th p, đi u ki n sinh ho t thi u th n, c s

h t ng l c h u mà ph n l n không đ
n

c đã tr

ch

ng l i các d ch v công, đ c bi t là

c s ch và v sinh là m t thi t thòi l n không ch

nh h

ng đ n đi u ki n

s ng hi n t i mà c s phát tri n v th l c và trí l c th h sau c a c dân nông
thôn. T i h i ngh B tr

ng các n

c khu v c ông Á v v sinh và môi tr

ng

t ch c t i Beppu, Nh t B n t ngày 30/11 đ n ngày 01/12/2007, trong tuyên b
chung đã công nh n r ng “đ

c ti p c n v i n

c s ch và đi u ki n v sinh c

b n và có hành vi gi v sinh chung đ u c n thi t đ i v i s c kh e và cu c s ng
c a ng

i dân, và c ng là đi u ki n c n thi t đ m b o cu c s ng có giá tr và an

toàn cho con ng

i “trong đi u ki n“ c ng hi u đ

c r ng n

tr nên khan hi m trong khu v c c n thi t kh n tr
nh ng n m qua
đ mn

ng, Nhà n

c s ch ngày càng

ng và ph i h p. Trong

c đã r t quan tâm ch đ o và đ u t nh m b o

c s ch cho sinh ho t c a nhân dân nông thôn. N

c s ch và v sinh môi

tr

ng nông thôn là m t trong 11 ch

h

ng t i m c tiêu xóa đói gi m nghèo, nh m nâng cao đi u ki n s ng c a

ng

i dân nông thôn. M c tiêu c th là “đ n n m 2010, có 80% dân nông thôn

có n

c h p v sinh 60 lít/ng

ng trình m c tiêu qu c gia (CTMTQG)

i/ngày và 70% gia đình có h xí h p v sinh.

n n m 2020, 100% dân c nông thôn s d ng 60 lít/ng
tiêu chu n ch t l

i/ngày n

c s ch đ t

ng qu c gia m i ngày”. CTMTQG đã thu hút s quan tâm đ c

bi t c a nhân dân, chính quy n các c p và các nhà tài tr .

2

Nh s quan tâm đ c bi t c a Chính ph , Vi t Nam đã có nh ng k t qu
đáng k trong vi c t ng tr

ng s ti p c n t i ngu n n

vùng nông thôn.Theo báo cáo c a Ch
v sinh môi tr

ng trình m c tiêu qu c gia n

ng nông thôn (g i t t là Ch

đ

c s d ng n

i, t ng 13.260.000 ng

c s d ng n

b n c a con ng

i và g n nh ng nhu c u v n

tiêu trong Chi n l

ng nh m t quy n c

c s ch và v sinh nh m t ch

c xoá đói gi m nghèo. Trong b y vùng kinh t , sinh thái thì

vùng Ðông Nam B có t l s dân nông thôn s d ng n
89%, cao h n trung bình c n

c 6%.

c h p v sinh đ t

c bi t, m t s đ a ph

ng đã đ t đ

c s ch và có nhà v sinh h p tiêu chu n t i các tr

An Giang, Cà Mau, V nh Long, Long An... đã có 100% tr
c s ch và có nhà v sinh. Ngoài ra, c n

đình

c h p v sinh

c h p v sinh t ng t 62% lên 83%, trung bình t ng 4,2%/n m.
c s ch và các đi u ki n v sinh môi tr

n

c

i so v i n m 2005, trong đó t l

Vi c s d ng n

m c tiêu c p n

c s ch và

ng trình m c tiêu qu c gia n

s ch), đ n h t n m 2010, t ng s dân nông thôn đ
là h n 52 tri u ng

c s ch s d ng cho

c

ng h c nh

ng h c, tr m y t có

c c ng đã có h n 11,5 tri u gia

nông thôn có nhà v sinh, nâng t l s gia đình nông thôn có nhà v sinh

b o đ m tiêu chu n lên 60%.
Nh ng k t qu đ t đ

c trong l nh v c n

l n, tuy nhiên v n còn nhi u đ a ph

c s ch nông thôn h t s c to

ng k t qu đó ch a b n v ng do nhi u

nguyên nhân khách quan và ch quan nh thu nh p và m c s ng th p, đi u ki n
đ a hình, đ a lý phân tán, ph c t p ....là nh ng khó kh n l n trong xây d ng và
qu n lý v n hành các công trình c p n

c sinh ho t nông thôn (CTCNSHNT).

Trong đó, vi c qu n lý v n hành, khai thác hi u qu và b n v ng CTCNSHNT
đang là m t đòi h i c p bách.
Tuyên Quang là m t t nh mi n núi phía b c, t h n 10 n m qua chính
quy n các c p c a t nh T nh r t quan tâm đ n v n đ c p n
thôn, đã tri n khai th c hi n nhi u d án tr ng đi m c p n

c sinh ho t nông
c nông thôn d

i

nhi u hình th c nh các CTCNSHNT t p trung v i quy mô t nh đ n l n và


3

các công trình c p n

c phân tán nh l . Tuy v y v n còn nhi u d án c p n

c

ch a mang l i hi u qu nh mong đ i, có công trình v a m i đ a vào s d ng
đã xu ng c p nhanh chóng, th m chí có nh ng công trình xây d ng xong v a
bàn giao cho ng

ih

nông thôn v n ch a đ
đ

ng l i nh ng không v n hành đ
c ti p c n v i ngu n n

c trong khi ng

i dân

c s ch. Nguyên nhân chính

c cho là mô hình t ch c và c ch qu n lý v n hành ch a phù h p, đ c bi t

là ch a phát huy đ

c vai trò c a c ng đ ng tham gia qu n lý tu s a công trình.

Công trình xu ng c p h h ng không có kinh phí đ s a ch a, h n n a ý th c
c a ng

i dân trong vi c tham gia xây d ng, qu n lý và b o v ch a cao. Nghiên

c u đ xu t đ i m i mô hình qu n lý đ nâng cao hi u qu ho t đ ng c a các
CTCNSHNT t i Tuyên Quang theo h

ng phát tri n b n v ng là yêu c u h t s c

c n thi t hi n nay. Vì v y Tôi đã ch n đ tài “Nghiên c u đ xu t đ i m i mô
hình qu n lý các công trình c p n

c sinh ho t nông thôn theo h

ng phát tri n

b n v ng t i t nh Tuyên Quang” làm lu n v n th c s .
2. PH M VI NGHIÊN C U

Ph m vi nghiên c u c a đ tài t p trung vào mô hình qu n lý c p n

c

sinh ho t nông thôn trên đ a bàn t nh Tuyên Quang, có k t h p phân tích chung
các t nh thu c các vùng mi n trong c n

c đ làm rõ thêm c s lý lu n và th c

ti n.

3. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

đ tđ
đ

c các m c tiêu và n i dung nghiên c u, các ph

ng pháp chính

c s d ng trong quá trình th c hi n nghiên c u bao g m:
+ Ph

ng pháp đi u tra, kh o sát, thu th p và nghiên c u tài li u. i u tra

kh o sát th c tr ng công trình c p n

c sinh ho t nông thôn (CTCNSHNT), rà

soát, đánh giá và phân tích các v n b n quy ph m pháp lu t liên quan đ n chính
sách; các quy đ nh v qu n lý v n hành CTCNSHNT, các tài li u và báo cáo c a
V n phòng ch

ng trình n

c s ch và v sinh môi tr

ng nông thôn, Trung tâm

4

qu c gia n

c s ch và v sinh môi tr

ng nông thôn (TTQGNS&VSMTNT),

báo cáo c a các t nh, và các tài li u liên quan khác.
+ Ph

ng pháp chuyên gia, chuyên kh o: Cho đ n nay đã có nhi u nghiên

c u, đánh giá v qu n lý, v n hành CTCNSHNT và các chuyên gia t v n đã
nghiên c u trên c s k th a nh ng k t qu tr

c đây. Tham kh o ý ki n c a

các chuyên gia, chuyên viên có ho t đ ng và công tác lâu n m trong ngành n
v vi c qu n lý v n hành công trình ho t đ ng hi u qu là ph

c

ng pháp có ý

ngh a quan tr ng.
+ Ph

ng pháp th ng kê: T ng h p s li u thu th p đ

n m c a các t nh g i v

Ch

c t báo cáo hàng

ng trình m c tiêu qu c gia n

(CTMTQGNS), phân tích hi n tr ng ho t đ ng các t

c s ch

ch c qu n lý

CTCNSHNT, chi phí đ u t , chi phí qu n lý và kh n ng t ch v tài chính.
+ Ph

ng pháp mô ph ng: Ph

ng pháp mô ph ng là ph

ng pháp d a

vào các mô hình qu n lý đã thành công, g t b nh ng y u t b t h p lý không
phù h p đ xây d ng ho c hoàn thi n mô hình hi n có.
V i 4 ph

ng pháp trên, k t qu nghiên c u đ m b o tính khách quan,

trung th c, ph n ánh đ

c th c tr ng qu n lý v n hành, b o d

ng các

CTCNSHNT và t đó đ xu t các gi i pháp đ nâng cao hi u qu qu n lý v n
hành và đ m b o phát tri n b n v ng.


5

Ch

ng 1

T NG QUAN V MÔ HÌNH QU N LÝ CÁC CÔNG TRÌNH C P
N

C SINH HO T

NÔNG THÔN

1.1. QUÁ TRÌNH XÂY D NG VÀ PHÁT TRI N CÔNG TRÌNH C P N

C SINH

HO T.

1.1.1. Vai trò và t m quan tr ng c a n

c sinh ho t đ n s c kh e c ng đ ng

dân c nông thôn.
N

c sinh ho t nông thôn có vai trò r t quan tr ng đ i v i s c kh e c ng

đ ng. B o đ m cung c p đ n

c sinh ho t và đ t tiêu chu n s ch đang tr thành

v n đ c p bách trong vi c b o v s c kh e và c i thi n đi u ki n sinh ho t cho
ng
n

i dân c ng nh trong s nghi p công nghi p hóa - hi n đ i hóa hi n nay
c ta.

i b ph n dân c nông thôn là nh ng ng

s s ng trong các thôn xóm, làng b n t

i nông dân làm n nh , đa

ng đ i t p trung, có t ch c hành chính

v ng ch c và truy n th ng c ng đ ng lâu đ i v i c c u h t nhân là h gia đình
bình quân kho ng 5 ng

i. Nh ng m c s ng còn th p, m t b ph n đáng k dân

c nông thôn thu c di n nghèo, thu nh p ch đ cho nhu c u t i thi u v
không còn kinh phí cho các nhu c u khác, nh n th c v c p n
tr

n m c,

c và v sinh môi

ng còn r t h n ch .
Hi n nay, v n còn h n 70% dân s nông thôn s d ng n

b o tiêu chu n v sinh và m t n a s h
b nh có liên quan t i n

c không đ m

nông thôn không có nhà v sinh. Các

c và v sinh nh tiêu ch y, giun, đ

bi n và chi m t l cao nh t trong các b nh th

ng g p

ng ru t r t ph

ng

i. V n đ xây

d ng CTCNSHNT tr thành yêu c u c p bách trong nh ng n m t i.
ng và Chính ph đang t p trung vào phát tri n nông thôn, coi phát tri n
nông thôn là u tiên qu c gia, tri n khai nghiên c u Chi n l

c phát tri n nông

nghi p - nông thôn trong th i k công nghi p hóa, hi n đ i hoá. Chính ph c ng


6

u tiên cho phát tri n c p n

c s ch & V sinh nông thôn, đ a vi c gi i quy t

v n đ này tr thành m t trong nh ng CTMTQG quan tr ng nh t t nay đ n
n m 2020.
C pn

c sinh ho t nông thôn g n li n v i s nghi p xoá đói gi m nghèo

và xây d ng c s h t ng, nâng cao đi u ki n s ng cho ng
Thi u n

i dân nông thôn.

c s ch và thói quen s ng thi u v sinh đã làm gi m t c đ t ng tr

ng

kinh t t i khu v c nông thôn và t o thành “gánh n ng quá t i” đè lên h th ng y
t . Các CTCNSHNT đã đóng góp vài trò quan tr ng đ gi m thi u bênh t t nh :
- Công trình c p n
c p, t ng b

c sinh ho t nông thôn giúp nâng cao ch t l

c đ t tiêu chu n n

ng n

c

c s ch thông qua h th ng ki m soát, x lý đ

b o đ m v sinh. CTCNSHNT giúp c ng đ ng tránh đ

c các b nh truy n

nhi m do mu i gây ra (s t rét, s t xu t huy t, giun ch ...).
- H th ng c p n
Nhà n

c sinh ho t nông thôn là m t “kênh” phù h p nh t đ

c h tr c ng đ ng dân c nông thôn, đ m b o các nguyên t c “t t c

m i ng

iđ uđ

c bình đ ng ti p c n đ n d ch v công ch t l

ng cao”, rút

ng n s chênh l ch, cách bi t v đi u ki n s ng gi a thành th và nông thôn; xoá
đi m c c m và kho ng cách giàu nghèo gi a các h dân s ng trong cùng m t
c ng đ ng. N
s

nh h

c s ch g n v i v n đ v sinh và s c kho ; không có n

ng đ n các th h t

nghèo, thi u n

c s ch

ng lai trong t ng gia đình và c xã h i. Gia đình

c s ch s r t khó thoát nghèo và d tái nghèo do thi u s c kho .

- Các CTCNSHNT còn giúp gi m gánh n ng c a ph n , gi i phóng s c
lao đ ng nông thôn, đ c bi t nh ng h ch y u ph thu c vào s n xu t nông
nghi p. Ph n luôn là lao đ ng chính trong gia đình, là ng
ch m sóc gia đình, con cái và c ng là ng

i đi l y n

nh t cho sinh ho t. Vì v y, n u th i gian dành cho l y n

i ch u trách nhi m

c, s d ng n

c nhi u thì th i gian

tham gia lao đ ng s n xu t s th p đi và thu nh p c a h s gi m t
m t xã h i, có công trình c p n

c, đ a n

c nhi u

ng ng. V

c v t i t ng h gia đình, s gi m


7

đáng k kh i l

ng công vi c t o đi u ki n cho ph n tham gia các ho t đ ng

v n hoá xã h i, góp ph n đem l i bình đ ng gi i

nông thôn.

1.1.2. Quá trình xây d ng và phát tri n các công trình c p n
nông thôn

n

c ta.

1.1.2.1. Giai đo n tr
tn

c sinh ho t

c n m 1982

c v a tr i qua nhi u n m chi n tranh ác li t, gian kh , đi u ki n

kinh t Vi t Nam nói chung và c a ng

i dân nông thôn nói riêng còn h t s c

nghèo nàn, l c h u. Các h nông thôn
t

tìm cách đ cung c p n

c sinh

ho t cho gia đinh trong đ i s ng hàng
ngày. Các lo i hình công trình ch
y u còn r t đ n gi n, thô s
gi ng làng, gi ng h

nh

gia đình, b ,

chum ho c v i.
V quy mô: ch y u c p n

c

đ n l cho t ng h ho c t ng nhóm
h . H u h t các h dân mi n b c đ u
có b /chum/v i ch a.
đ

nh ng n i không có n

c h h ng n

c m a. N

c

c l y t mái nhà sau đó thu gom b ng các ng tre đ a vào b ch a.
V qu n lý: Trong gia đo n này ch a hình thành mô hình qu n lý, các

CTCNSHNT ch y u do các h gia đình t qu n lý. Các gi ng làng, ao làng
ph c v cho m t thôn, m t xóm th theo h

ng

c c a làng, xóm.

1.1.2.2. Giai đo n t n m 1982 đ n n m 2000.
N m 1982, Qu nhi đ ng c a Liên h p qu c (Unicef) tài tr tri n khai có
tính th nghi m c p n
v n

c sinh ho t nông thôn t i 3 t nh mà đang nhi u khó kh n

c sinh ho t: Minh H i, Kiên Giang, Long An nh m gi i quy t kh n c p


8

nhu c u cho dõn t i m t s vựng kinh t m i. Trong th i i m ú, s h tr ny
mang tớnh kh n c p h n l mang tớnh chi n l


c r t kh quan m n n m 1984, d ỏn

c lõu di. Nh cỏc k t qu t
c m r ng thờm 3 t nh phớa B c

l: Thanh Húa, Ngh T nh v H Nam Ninh (H Nam), n n m 1987 cú m
r ng ra 14 t nh v n n m 1990 cú 27 t nh tham gia d ỏn.

c ửa l ê n xuố ng

t r ụ bơ m
ố ng kẽ m

c ửa t hô ng hơi
i=2%

s ân r ử a

s ét c h è n

t r ụ bơ m

c út nhựa

k h ẩu g iến g
bt c t

ố n g n h ự a p v c l =3-11m

đo ạ n ố n g u ố n c o n g
cá t l ọc

l ớ p sỏ i

Hỡnh 1.1: Gi ng o l p b m tay

Trong giai o n u c a d ỏn, do gi i quy t nhu c u c p bỏch nờn d ỏn
ch

y u h

tr

xõy d ng, s a ch a cỏc cụng trỡnh truy n th ng nh

B /chum/v i, gi ng o, gi ng khoan, c i t o gi ng lng ó cú s n gi m chi
phớ u t ban u. Ch cú Gi ng khoan
hỡnh m i,

ng kớnh 49mm l p b m tay l lo i

c Unicef a v ỏp d ng t i Vi t Nam.

Cỏc gi ng o

c c i t o, s a ch a b

c u ó ỏp ng

chu n v sinh nh cú tang gi ng (bi gi ng); l p ỏy
rónh thoỏt n

c th i; n

c gi ng

tu thu c vo sõu m c n

c tiờu

c cỏt; sõn gi ng v

c l y lờn b ng b m tay ho c b ng g u mỳc

c v i u ki n kinh t .


9

i v i gi ng khoan s d ng b m tay, Unicef ó chuy n giao cụng ngh
t t ch c s n xu t b m tay, ng PVC t i Vi t Nam; C i ti n k thu t m b o
thu n l i cho vi c s d ng v duy tu b o d
gi i quy t

c tỡnh tr ng thi u n

ng gi ng. B

c t phỏ ny ó giỳp

c tr m tr ng.

Bơ m t a y

uni
ce
f

Ô ng kẽ m
Tr ụ g iến g

Sân g iến g l á t g ạ c h

Sét c h è n
Đ ất t r ố n g t r ọ t

t ần g c á c h n - ớ c
(s ét , c á t )

Sét

Ô n g pv c

Ô n g l ọ c pv c
t ần g l ấy n - ớ c
s ỏ i, c u ộ i

Ô n g l ắn g PVC

l ẫn c á t h ạ t t h ô

Hỡnh 1.2: Gi ng khoan l p b m tay

V quy mụ trong giai o n u ch y u v n l cụng trỡnh nh l cú th
cung c p n

c cho t 5 ữ 10 h gia ỡnh. T n m 1993 tr v sau ó b t u xõy

d ng m t s CTCNSHNT quy mụ l n h n c bi t khi d ỏn c p n

c sinh ho t

nụng thụn ra i, d ỏn m r ng a bn t i 53 t nh thnh (nay l 64 t nh, Thnh
ph ).

n n m 1999 CTMTQG cựng v i s tr giỳp c a cỏc t ch c qu c t

khỏc nh : Ngõn hng Th gi i (WB), DANIDA, JICA thỳc y l nh v c c p
n

c a d ng húa v lo i hỡnh, quy mụ nh gi ng o, gi ng khoan l p b m

i n; Mú n
c pn

c v h c p n

c n i m ng; CTCNSHNT (H c p n

c b m d n). M t s cụng ngh c p n

c hi n i ó

c t ch y, h

c ỏp d ng l m t

10

thành t u n i b t trong giai đo n này. CTCNSHNT đ
trong khai thác s d ng ngu n n
c n t i ngu n n

c nh đó t ng s l

c s ch đ sinh ho t. C p n

b m d n) có quy mô c p n

u ngu n

c t 150 ng

c coi là b

ng h gia đình đ

c t p trung (H c p n

i đ n 500 ng

c đ t phá
c ti p

c t ch y,

i

B l ng - B l c

Dàn phun m a

B m hóa ch t
kh trùng

M ng l i
tuy n ng

ài n c – b
ch a n c

Hình 1.3: S đ công trình c p n

c sinh ho t nông thôn

V qu n lý: Giai đo n đ u ch a hình thành t ch c qu n lý, đ n khi có
CTMTQGNS m i b t đ u hình thành nh ng v n ch a có m t h th ng qu n lý
nhà n

c đ ng b trong l nh v c c p n

c. Vì v y công tác qu n lý v n hành

b od

ng gi ng khoan đ i v i c ng đ ng là r t khó kh n. Vì ng

i dân ch a đ

trình đ đ n m rõ quy trình v n hành, s a ch a. M t s gi ng khoan ch h ng
van da trên máy b m mà ph i b c công trình. Vì v y vi c xây d ng và c ng c
h th ng b máy qu n lý t Trung

ng (TW) đ n đ a ph

ng, nâng cao n ng

l c qu n lý, đi u hành, t ch c ti p nh n và th c hi n d án là h t s c c p bách
trong giai đo n này.


11

1.1.2.3. Giai đo n t n m 2000 đ n nay
Nh n rõ t m quan tr ng c a n
chi n l
đ t n

c dài h n, phù h p v i nh ng cam k t qu c t và th c t phát tri n c a
c. Th

t

ng Chính ph

25/8/2000 phê duy t Chi n l
n m 2020.

Chi n l

c s ch nông thôn, nh t thi t ph i có m t

đã ký Quy t đ nh s

c qu c gia n

c s ch và v sinh nông thôn đ n

ng th i xác đ nh CTMTQGNS là công c ch y u đ th c hi n

c. CTMTQGNS đã t p trung đ y m nh các nghiên c u và áp d ng ti n

b khoa h c k thu t vào c p n

c s ch và v sinh môi tr

nguyên t c khai thác và s d ng h p lý các ngu n n
n

c m a, n

c (n

ng nông thôn theo
c m t, n

c ng m,

c t các công trình thu l i) b ng các lo i hình công ngh phù

h p, bao g m t c p n
n

104/2000-TTg ngày

c t p trung (t ch y, c p n

c b ng b m d n...) đ n c p

c nh l (b , gi ng đào, gi ng khoan...). Nh ng tr ng tâm u tiên phát tri n

các h th ng c p n

c t p trung, h n ch phát tri n các h th ng c p n

c nh

l , đ ng th i áp d ng nhi u công ngh m i trong xây d ng nh B m va, B m
thu luân (trong khai thác n
tr m c p n

c); H v i đ a k thu t, hào thu n

c, gi ng tia,

c n i Floadtawa (đ i v i công ngh ngu n); L c n i, l c áp l c,

công ngh x lý Asen, x lý n

c nhi m phèn, x lý Amoni, Mangan, x lý

b ng v t li u l c nh than ho t tính (đ i v i công ngh x lý n
CTCNSHNT v i ph

ng th c c p t i các c m dân c (tr vòi, b công c ng)

ho c c p t i t n h gia đình đ

c coi là ph

ng án t i u.

Tính đ n cu i n m 2005, t ng s c dân nông thôn đ
sinh ho t h p v sinh

c tính kho ng 40 tri u ng

so v i n m 1998 và đ t t c đ t ng tr

c s d ng n

c

i, t ng thêm 23 tri u ng

i

ng bình quân 4,3%/n m. N u so sánh v i

s dân nông thôn d tính vào th i đi m này (kho ng 64 tri u ng
đ

cc pn

c).... Các

c sinh ho t đ n cu i n m 2005 đ t kho ng 62%, v

m c tiêu đ ra (xem b ng 1.1 ).

i), thì t l
t 2% so v i


12

B ng 1.1: K t qu c p n
Danh m c

c sinh ho t theo vùng tính đ n 2005
S dân đ c c p n
(ng i)

Mi n núi phía b c

c

T l %

5.559.506

56

9.742.835

66

B c Trung b

5.707.670

61

Duyên h i mi n trung

3.923.530

57

Tây Nguyên

1.593.730

52

ông nam b

3.259.129

68

10.126.332

66

39.912.732

62

ng b ng Sông h ng

ng b ng Sông C u Long
Toàn qu c

Ngu n: Theo s li u báo cáo c a Trung tâm qu c gia n

c s ch và VSMT

V qu n lý: Trong giai đo n này hình thành các lo i mô hình qu n lý khá
đa d ng nh : h gia đình, cá nhân; các t ch c c ng đ ng qu n lý; y ban nhân
(UBND) xã; H p tác xã (HTX); Trung tâm n

c s ch và v sinh môi tr

ng

nông thôn (TTNS&VSMTNT); doanh nghi p; đ n v s nghi p có thu… Tuy đã
có nhi u mô hình qu n lý nh ng tính b n v ng ch a cao. Các mô hình qu n lý

mang tính t phát mà ch a có nghiên c u t ng k t th a đáng đ đánh giá s phù
h p c a lo i mô hình và kh n ng áp d ng

t ng vùng mi n, công trình c th .

S y u kém trong qu n lý nên ch a khai thác h t n ng l c c a công trình, hi u
qu c p n

c c a nhi u công trình th p h n so v i thi t k . Thi u c ch chính

sách c th , đ c bi t là các quy đ nh s d ng n
th c c a ng

ih

c ph i tr ti n đ nâng cao ý

ng l i. H n n a các c p các ngành ch t p trung vào đ u t

xây d ng m i mà ch a chú tr ng vào công tác qu n lý khai thác.
Nh n rõ đ

c các thi u sót trong qu n lý, trong nh ng n m g n đây các

c p các ngành t TW đ n đ a ph

ng đang t p trung ch đ o đ nâng cao hi u

qu qu n lý. M t s mô hình qu n lý m i, ho t đ ng t t
giang,…đang đ

các t nh Nam đ nh, An

c nghiên c u t ng k t đ khuy n cáo áp d ng r ng rãi.


13
1.2. HI N TR NG QU N LÝ CÁC CÔNG TRÌNH C P N
NÔNG THÔN

N

C TA.

1.2.1. Hi n tr ng và công ngh c p n
1.2.1.1. M t s k t qu đã đ t đ

cc pn

c s ch nông thôn

cv c pn

Theo báo cáo c a các đ a ph
nông thôn đ

c sinh ho t h p v sinh là 70%. Vi c c p n

Tây Nguyên 61%. Chi ti t k t qu ng
h p v sinh t ng vùng trong c n

B ng 1.2: K t qu c p n

1
2

c sinh ho t nông thôn

ng, tính đ n h t n m 2007 t l dân s

vùng không đ ng đ u, cao nh t là vùng

TT

Vùng
Mi n núi phía B c
ng b ng sông H ng

i dân nông thôn đ

cc pn

c sinh ho t theo vùng tính đ n 2007
Dân s nông thôn
(ng i)

n

S ng i đ c c p
c h p v sinh (%)

10.097.300

64

13.956.150

67

9.438.200

76

4

Duyên h i mi n Trung

6.320.500

70

5

Tây Nguyên

3.039.440

61

4.825.440

76

14.848.090

71

62.525.120

70

7

ng b ng sông C u Long
T ng c ng:

Ngu n: Theo s li u báo cáo c a Trung tâm qu c gia n

c s ch và VSMTNT

1.2.1.2. Các lo i hình công ngh ch y u s d ng trong c p n
Tùy theo đi u ki n ngu n n
c đang đ

c s d ng bao g m:

c sinh ho t

c n m 2007 xem b ng 1.2

B c trung B

ông Nam B

c gi a các

ông Nam B 76%, th p nh t là vùng

3

6

n

C SINH HO T

c:

c và đ a hình, các lo i hình công ngh c p


14

a) Các lo i hình công ngh c p n

c h gia đình:

- Gi ng đào: là gi ng thu n
công; có đ

c ng m t ng nông, th

ng đ

ng kính D = 0,8 - 1,2m, chi u sâu tu thu c vào n

c đào th

c ng m m ch

nông t ng vùng.
- Gi ng khoan đ

ng kính nh : là gi ng thu n

khoan b ng tay ho c b ng máy.

c ng m, th

ng đ

c

ng kính gi ng D = 48 – 60mm, đ sâu gi ng

tu thu c vào đ sâu t ng ch a n
- Công trình thu ch a n

c.
c m a (b và lu ch a): là công trình l y n

c

vào mùa m a, d tr và s d ng cho c mùa khô.
- B l c s t: là công trình x lý n
tiêu chu n cho phép (> 0,5 mg/l). N

c b nhi m s t v i hàm l

cs đ

c làm s ch b ng ph

ng v

t quá

ng pháp làm

thoáng và l c thông qua giàn phun m a và b l c.
b) Các lo i hình công ngh c p n
+ H th ng c p n

c t p trung s d ng n

cho nhi u h gia đình; n
khi x lý (n u c n) đ
đ

ng ng d n n

Gi ng
khoan

c t p trung

cđ

c b m t gi ng khoan (ngu n n

c

c ng m), sau

c d n đ n các h s d ng b ng b m đi n và h th ng

c.

Tr m b m
c pI

Thi t b kh
trùng

Hoá ch t
Dàn m a
(Tháp làm
thoáng)

B l ng
(l c n i)

ài n
i ms
d ng n c

c ng m: là h th ng c p n

M ng l i
đ ng ng

B l ng l c
nhanh

c
Tr m b m c p
II

Hình 1.4: S đ dây chuy n công ngh s d ng n

B ch a n
s ch

c ng m

c


15

+ H th ng c p n

c t p trung s d ng n

- H th ng c p n

c b ng b m: Là h th ng c p n

đình; n

cđ

c m t:

c b m t sông, h sau khi x lý đ

b ng b m đi n và h th ng đ

ng ng d n n

c cho nhi u h gia

c d n đ n các h s d ng

c.
Thi t b kh
trùng

Hoá ch t
Sông
h

H
s l ng

Tr m
b mc pI

B ph n
ng

B l ng
(l c n i)

ài n
i ms
d ng n c

c

M ng l i
đ ng ng

Tr m b m
c p II

B ch a
n c s ch

Hình 1.5: S đ dây chuy n công ngh s d ng n

- H th ng c p n

c t ch y: N

(ho c không c n x lý khi n
cho sinh ho t) đ

ng đ m b o yêu c u c p n

c t ch y v các h s d ng n

Công trình
đ u ngu n

c b ng h th ng đ

Khu x lý
(l ng, l c)

H trên núi là lo i h khai thác ngu n n
ch n

c

ng ng

c và khu dân c .
B c t áp
(n u c n)

B ch a
n c s ch

Khu dân c

H th ng
đ ng ng

Hình 1.6: S đ dây chuy n công ngh c p n

v phong hoá n t n , n

cm t

c t su i ho c m ch l sau khi x lý

c ngu n có ch t l

do s chênh l ch v đ cao gi a ngu n n

B l c
nhanh

c m a ch y theo s

c t ch y

c ng m th m r , n

c trong các

n núi. H trên núi th

nh ng v trí cao h n khu dân c đ có th c p n

c t ch y.

ng đ

c