BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC RỪNG KHỘP TẠI VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN TỈNH ĐĂK LĂK

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP HỒ CHÍ MINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC
RỪNG KHỘP TẠI VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
TỈNH ĐĂK LĂK

Họ và tên sinh viên: LÊ THANH SANG
Ngành: Lâm nghiệp
Khóa: 2005 - 2009

Tp. Hồ Chí Minh, 05/2009


BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC
RỪNG KHỘP TẠI VƯỜN QUỐC GIA YOKĐÔN
TỈNH ĐĂK LĂK

LÊ THANH SANG

Khóa luận được đề trình để đáp ứng yêu cầu
Cấp bằng kỹ sư ngành Lâm nghiệp

Giáo viên hướng dẫn:
ThS. PHAN MINH XUÂN

Tp. Hồ Chí Minh, 05/2009

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
..................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 1
..................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 2
..................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

LỜI CẢM ƠN
Thưa Cha Mẹ kính yêu!
Có được thành quả như ngày hôm nay, con vô cùng biết ơn công lao của
Cha Mẹ đã bao năm vất vả nuôi dạy con khôn lớn ăn học nên người.
Thưa quý Thầy, quý Cô!
Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc của tôi đến các Thầy Cô trong Khoa Lâm
Nghiệp cùng toàn thể Thầy Cô trong Trường Đại Học Nông Lâm Tp Hồ Chí
Minh. Trong các năm học tại trường, Thầy Cô là người truyền đạt cho tôi những
kiến thức quý báu.
Xin gửi đến Thạc sĩ Phan Minh Xuân lòng biết ơn của tôi, Thầy là người
đã truyền đạt cho tôi những tri thức và trực tiếp hướng dẫn tận tình cho tôi hoàn
thành khóa luận này.
Xin cảm ơn Phòng khoa học và hợp tác quốc tế Vườn quốc gia Yok Đôn
và gia đình bạn Trương Văn Ty lớp DH05LN đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong
suốt thời gian thực tập làm khóa luận.
Cảm ơn các bạn sinh viên lớp DH05QR đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
học tập và thực hiện khóa luận tốt nghiệp này.
Sinh viên
Lê Thanh Sang

i


MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN........................................................................................................ i
MỤC LỤC.............................................................................................................. i
DANH SÁCH CÁC BẢNG ................................................................................ iii
DANH SÁCH CÁC HÌNH ................................................................................. vi
DANH SÁCH CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vii

Chương 1: ĐẶT VẤN ĐỀ.................................................................................... 1
Chương 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU......................................................... 3
2.1. Nghiên cứu về cấu trúc rừng ....................................................................... 3
2.1.1. Nghiên cứu về cấu trúc rừng trên thế giới ............................................ 3
2.1.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng ở Việt Nam............................................. 4
2.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng khộp .............................................................. 5
Chương 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ....... 7
3.1. Đặc điểm tự nhiên ....................................................................................... 7
3.1.1. Vị trí địa lý............................................................................................ 7
3.1.2. Địa chất, địa hình.................................................................................. 8
3.1.3. Khí hậu, thuỷ văn.................................................................................. 9
3.1.4. Hiện trạng rừng................................................................................... 11
3.1.5. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................... 11
3.1.6. Dân số, phân bố dân cư và lao động................................................... 12
3.1.7. Tình hình y tế và giáo dục .................................................................. 16
3.1.8. Cơ sở hạ tầng ...................................................................................... 17
3.1.9. Các nguồn thu nhập chủ yếu trong vùng đệm .................................... 18
3.2. Đối tượng nghiên cứu................................................................................ 23
Chương 4: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................... 24
4.1. Nội dung .................................................................................................... 24
4.2. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 24
4.2.1. Phương pháp ngoại nghiệp ................................................................. 24

ii


4.2.2. Phương pháp nội nghiệp ..................................................................... 27
Chương 5: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU............................................................. 31
5.1. Danh lục các loài thực vật thân gỗ tại khu vực nghiên cứu ...................... 31
5.2. Đặc điểm cấu trúc rừng tại khu vực .......................................................... 32

5.2.1. Phân bố số cây theo loài .................................................................... 32
5.2.2. Phân bố số cây theo các cấp chiều cao, đường kính và tiết diện ngang
...................................................................................................................... 37
5.2.3. Mật độ rừng ........................................................................................ 41
5.2.4. Độ tàn che của rừng ............................................................................ 42
5.2.5. Đặc điểm các ưu hợp tại khu vực nghiên cứu .................................... 43
5.3. Đánh giá tình hình tái sinh của rừng ......................................................... 46
5.3.1. Số lượng, thành phần cây tái sinh....................................................... 46
5.3.2. Phân bố tái sinh các loài cây họ Sao Dầu dưới tán rừng .................... 48
Chương 6: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................ 50
6.1. Kết luận ..................................................................................................... 50
6.2. Kiến nghị ................................................................................................... 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 53

iii


DANH SÁCH CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1: So sánh diện tích của các khu bảo tồn trong khu vực........................... 8
Bảng 3.2: Thống kê tài nguyên rừng của Vườn quốc gia Yok Đôn ................. 111
Bảng 3.3: Tình hình dân số trong 7 xã vùng đệm của......................................... 12
Bảng 3.4: Thống kê tình hình dân tộc trong 7 xã vùng đệm............................... 14
Bảng 3.5: Thống kê dân số và lao động trong 7 xã vùng đệm............................ 15
Bảng 3.6: Thống kê tình hình y tế....................................................................... 16
Bảng 3.7: Thống kê tình hình y tế, giáo dục ....................................................... 17
Bảng 3.8: Diện tích (ha) lúa và các loại cây trồng trong 7 xã vùng đệm............ 18
Bảng 3.9: Thống kê tình hình chăn nuôi trong 7 xã vùng đệm........................... 19
Bảng 3.10: Thống kê các nguồn thu nhập của xã năm 2001 (đơn vị tính: 1000
VNĐ).................................................................................................................... 22

Bảng 5.1: Danh lục các loài cây có trong khu vực ngiên cứu............................. 31
Bảng 5.2: Phân bố số cây theo loài tại ô tiêu chuẩn 1......................................... 32
Bảng 5.3: Phân bố số cây theo loài tại ô tiêu chuẩn 2......................................... 33
Bảng 5.4: Phân bố số cây theo loài tại ô tiêu chuẩn 3......................................... 34
Bảng 5.5: Phân bố số cây theo loài tại khu vực nghiên cứu ............................... 35
Bảng 5.6: Phân bố số cây theo chiều cao Hvn của lâm phần.............................. 37
Bảng 5.7: Phân bố số cây theo cấp đường kính D1,3 của lâm phần ................... 38
Bảng 5.8: Phân bố số cây theo cấp tiết diện ngang của lâm phần....................... 40
Bảng 5.9: Đặc trưng tổ thành ưu hợp Dầu Đồng + Cà Chít + Chiêu Liêu Ổi +…
của lâm phần tại ô tiêu chuẩn 1............................................................................ 43
Bảng 5.10: Đặc trưng tổ thành ưu hợp Dầu Đồng + Giáng Hương + Cẩm
Liên+… của lâm phần tại ô tiêu chuẩn 2 ............................................................. 44
Bảng 5.11: Đặc trưng tổ thành ưu hợp Dầu trà beng + Cà Chít + Chiêu Liêu Ổi
+… của lâm phần tại ô tiêu chuẩn 3..................................................................... 44
Bảng 5.12: Đặc trưng tổ thành ưu hợp Dầu Đồng + Dầu trà beng + Cà chít+
Chiêu Liêu Ổi + Cẩm Liên +… tại khu vực nghiên cứu...................................... 45

iv


Bảng 5.13: Đặc trưng tổ thành cây tái sinh tại khu vực nghiên cứu .................. 47
Bảng 5.14. Đồng hóa phân bố số cây trên mặt đất của nhóm cây họ Sao Dầu với
phân bố Poisson tại các ô tiêu chuẩn.................................................................... 48
Bảng 5.15. Đồng hóa phân bố số cây trên mặt đất của nhóm cây họ Sao Dầu với
phân bố Poisson trên toàn khu vực nghiên cứu.................................................... 49

v


DANH SÁCH CÁC HÌNH

Trang
Hình 5.1: Biểu đồ phân bố số cây theo tổ thành loài tại ô tiêu chuẩn 1 ............. 32
Hình 5.2: Biểu đồ phân bố số cây theo tổ thành loài tại ô tiêu chuẩn 2 ............. 33
Hình 5.3: Biểu đồ phân bố số cây theo tổ thành loài tại ô tiêu chuẩn 3 ............. 34
Hình 5.4: Biểu đồ phân bố số cây theo tổ thành loài tại khu vực nghiên cứu .... 36
Hình 5.5: Biểu đồ phân bố số cây theo chiều cao Hvn của lâm phần................. 37
Hình 5.6: Biểu đồ phân bố số cây theo cấp đường kính D1,3 của lâm phần...... 39
Hình 5.7: Biểu đồ phân bố số cây theo cấp tiết diện ngang................................ 40

vi


DANH SÁCH CHỮ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Tên Việt Nam
DẦU ĐỒNG
CÀ CHÍT
CĂM XE
CẨM LIÊN
GIÁNG HƯƠNG

SẾN
KƠNIA
TRÀ BENG
VỪNG

vii

Tên loài viết tắt
DĐ
CC
CX
CL
GH
S
K
TB
V


Chương 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong thế giới tự nhiên tổng thể hệ động thực vật và vi sinh vật chúng
chung sống với nhau với mối quan hệ cân bằng động, xâu chuỗi và gắn kết với
nhau trong sự tồn tại chung. Con người chúng ta cùng sống trong thế giới chung
đó.
Nhìn lại những biến đổi trong cuộc sống hàng ngày trên hành tinh mà
chúng ta đang sống, sự thay đổi bất lợi của khí hậu, thời tiết, sự sa mạc hóa dần
dần các vùng đó không thể trồng trọt, sự sử dụng các nguồn tài nguyên một cách
quá mức so với khả năng tái tạo lại của chúng,… người ta mới nhận thấy rằng:
Rừng là, nơi mà người ta chỉ biết lấy ra, biết lợi dụng nó mà sự quan tâm, bảo vệ

và phát triển dành cho nó thì ít biết phần nào, đóng vai trò quan trọng ra sao.
Theo các chuyên gia Lâm nghiệp, dự đoán khoảng năm 2000 trở đi, mỗi
năm rừng thế giới sẽ mất đi 170 – 200 triệu ha, hầu hết ở vùng nhiệt đới. Từ năm
2020 trở đi, mỗi năm có thể mất từ 600 – 700 triệu ha. (Shamar et al, 1992)
Ngày nay, ở Việt Nam những tác động tiêu cực của con người với những
mục đích khác nhau cho nhu cầu cuộc sống dẫn đến hàng triệu hecta rừng đã bị
khai phá bừa bãi làm cho vốn rừng ngày suy giảm mạnh, thậm chí có thể phá vỡ
cân bằng sinh thái.
Từ ý nghĩa nhận thức những tác hại của sự tàn phá cũng như sự cần thiết
phải xây dựng lại vốn rừng có cấu trúc ổn định để không ngừng thỏa mãn nhu
cầu những sản phẩm từ rừng cho xã hội, góp phần cải thiện môi trường sống, lập
lại cân bằng sinh thái và độ ổn định của rừng,… những năm gần đây, được sự
quan tâm của các cấp, ở từng khu vực, ở từng quốc gia, đến các đơn vị hành
chính nhỏ, rừng đã được bảo vệ và quản lý rừng bằng nhiều chính sách – sắc lệnh
và luật quản lý bảo vệ rừng đã được ban hành áp dụng rộng khắp. Bên cạnh đó
còn có nhiều nghiên cứu về cấu trúc quần xã thực vật rừng, giúp nhà lâm học có

1


thể hiểu được tính chất phức tạp của hệ thực vật, các yếu tố và các quan hệ giữa
các thành phần trong quần xã thực vật nói riêng và hệ sinh thái rừng nói chung,
từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp kỹ thuật lâm sinh phù hợp nhằm
nâng cao hiệu quả rừng theo mục đích sử dụng. Và được sự cho phép của Khoa
Lâm nghiệp – trường Đại học Nông Lâm Tp Hồ Chí Minh và sự hướng dẫn tận
tình của thầy ThS. Phan Minh Xuân, em thực hiện đề tài: “Bước đầu tìm hiểu
đặc điểm lâm học rừng khộp tại Vườn quốc gia Yok Đôn, tỉnh Đăk Lăk”.
Vì thời gian thực hiện đề tài và kiến thức còn hạn chế nên không tránh
khỏi những sai sót. Kính mong nhận được những chỉ dẫn, góp ý của Thầy (Cô)
trong khoa Lâm nghiệp và các bạn sinh viên để đề tài được hoàn thiện hơn.

2


Chương 2
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2.1. Nghiên cứu về cấu trúc rừng
2.1.1. Nghiên cứu về cấu trúc rừng trên thế giới
- Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc rừng là tìm ra quy luật kết cấu của rừng,
nhằm tìm ra các dạng phổ biến nhất phục vụ cho các mục đích khác nhau, từ đó
đưa ra các biện pháp lâm sinh thích hợp cho từng giai đoạn phát triển rừng để đạt
được năng suất và chất lượng cao.
- Khái niệm cấu trúc rừng được các nhà khoa học lâm nghiệp trên thế giới
nghiên cứu sử dụng và được xác định bằng nhiều phương pháp khác nhau cho
mục tiêu nghiên cứu nhất định.
- Nghiên cứu những đặc điểm về cấu trúc rừng hỗn loài nhiệt đới nói
chung và rừng khộp nói riêng, có rất nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu,
điển hình như một số công trình nghiên cứu:
+ Richards (1952) định nghĩa: “Một quần xã thực vật gồm những
loài cây có hình dạng khác nhau, dạng sống khác nhau nhưng tạo ra một hoàn
cảnh sinh thái nhất định và được sắp xếp, một cách tự nhiên và hợp lý trong
không gian”.
+ Cùng với quan điểm Assmann (1968) cho rằng: “Một lâm phần
hay một rừng cây là tổng thể các loài cây cùng sinh trưởng và phát triển trên một
diện tích tạo thành một điều kiện hoàn cảnh nhất định và có một cấu trúc bên
ngoài cũng như bên trong, khác biệt với diện tích rừng khác nhau,….”
Cách sắp xếp của Richards theo hướng thẳng đứng và hướng nằm ngang,
có ý nghĩa quan trọng trong việc phân biệt với các quần xã thực vật khác và có
thể mô tả bằng biểu đồ.
Còn Assmann có quan điểm là một rừng cây hay một lâm phần trên một

diện tích đất sẽ được hình thành khi nó có đủ số lượng cá thể cây, tạo nên một

3


tầng tán cũng như mật độ tàn che và những điều kiện hoàn cảnh rừng rất ổn định
nào đó.
- Nhưng theo Meyer (1952), Jumbol (1963), Roblet (1969) thì cấu trúc
rừng dùng để xác định các quy luật phân bố cây thân gỗ theo cấp đường kính (D)
hay phân bố theo tiết diện ngang thân cây theo cấp đường kính (D).
- Với Wenk (1995) nghiên cứu xác định cấu trúc của một loại hình rừng
nhằm mục đích không những đánh giá được hiện trạng và động thái sinh trưởng
của rừng qua các quy luật phân bố số cây theo Hvn (cấu trúc đứng) theo đường
kính D1,3 (cấu trúc ngang), theo đường kính tán (Dt), theo tổng diện ngang (G).
- Prodan (1952) nghiên cứu quy luật phân bố rừng, chủ yếu theo đường
kính tán D1,3 có liên hệ với giai đoạn phát dục của rừng và các biện pháp kinh
doanh, theo Prodan sự phân bố số cây theo đường kính có giá trị đặc trưng nhất
cho rừng, còn về phân bố chiều cao rừng tự nhiên thường có quy luật nhiều đỉnh,
rừng càng nhiều thế hệ hay do khai thác chọn không có quy tắc thì phân bố chiều
cao của rừng thường nhiều đỉnh và giới hạn của đường cong phân bố nhiều đỉnh
và phân bố giảm đặc trưng cho rừng chặt chọn không đều tuổi.
2.1.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng ở Việt Nam
- Công trình nghiên cứu cấu trúc rừng Việt Nam phải kể đến các tác giả
lớn như Thái Văn Trừng (1961) về: “Thảm thực vật rừng” và của Trần Ngũ
Phương (1965) trong công trình nghiên cứu: “Bước đầu nghiên cứu rừng miền
bắc Việt Nam”.
Các tác giả đã tiến hành xác định loại cấu trúc của các kiểu rừng nhưng
mang tính chất mô tả định tính, thuyết minh cho kết quả phân loại của mình.
Trong những năm sau này có các công trình nghiên cứu đi sâu hơn vào
cấu trúc rừng, thông qua việc xác định chiều cao (H), đường kính (D1,3) song kết

quả nghiên cứu về cấu trúc phục vụ lại cho các mục tiêu tương đối khác.
- Đồng Sĩ Hiền (1968) trong công trình nghiên cứu: “Lập biểu thể tích (V)
và biểu độ thon cây đứng rừng Việt Nam” tác giả đi sâu vào xác định các quy
luật phân bố cây theo chiều cao (H) và đường kính (D1,3) làm cơ sở cho việc xác

4


định biểu thể tích (V) một hay hai nhân tố, kết quả của Ông lại phù hợp với kết
quả của Prodan (1952).
- Công trình nghiên cứu về cấu trúc rừng ở nước ta đáng lưu ý nhất là
“Quy luật cấu trúc của rừng gỗ hỗn loài” của Nguyên Văn Trương (1982) theo
tác giả khi nghiên cứu đặc điểm lâm học của rừng phải tập trung xác định thành
phần loài cây, tìm hiểu về cấu trúc của từng loại rừng, cấu trúc đường kính qua
phân bố số cây và tổng diện ngang trên mặt đất, cấu trúc nhóm loài cây, tình hình
tái sinh và diễn thế rừng,… từ đó đưa ra những kết luận logic cho những biện
pháp xử lý có khoa học và hiệu quả, vừa cung cấp được lâm sản vừa nuôi dưỡng
và tái sinh rừng.
2.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng khộp
Đến thời điểm này chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu về cấu trúc
rừng khộp. Đại diện với những nghiên cứu của các tác giả:
- Theo Hồ Viết Sắc (1980) trong “Kinh doanh rừng khộp ở Tây Nguyên”
thì rừng khộp là rừng hỗn loài ưu hợp họ Dầu (Dipterocarpaceae), có kết cấu
nhiều tầng. Phân bố số cây theo cỡ kính tuân theo quy luật giảm đặc trưng của
rừng. Tác giả chia rừng thành 4 cấp năng suất dựa vào phương trình tương quan
H – D của một số loài cây chủ yếu.
- Trần Văn Con (1987) nghiên cứu đề tài: “Khả năng ứng dụng mô phỏng
toán để nghiên cứu một số đặc trưng về cấu trúc và động thái của hệ sinh thái
rừng khộp tự nhiên” đã góp phần bổ sung các hiểu biết định lượng về cấu trúc và
động thái rừng khộp. Tác giả đã dùng tương quan chiều cao theo độ tuổi để phân

thành 4 cấp năng suất, trên cơ sở chiều cao bình quân đạt được ở tuổi gốc là 50
năm.
- Cùng với quan điểm trên Nguyễn Thanh Tân (1997) đã thiết lập cho đặc
trưng nghiên cứu rừng khộp tại Lâm trường Chư M’Lanh thành 4 cấp năng suất
để nghiên cứu cấu trúc rừng khộp. Tác giả đã dùng hàm Weibull để mô phỏng số
cây theo D1,3, H,…

5


Hàm phân bố Weibull:

F( x )
Đặt γ =

1

αβ

β
=
α

⎛ d − d min ⎞
⎜
⎟
α
⎝
⎠

β −1

.e

⎛ d − d min ⎞
−⎜
⎟
α
⎝
⎠

và nếu dmin = 0 thì:

F( x ) = β .γ .x β −1 .e −γ .d
Trong đó:

β

β

x: là trị số quan sát.
d: là trị số giữa cỡ.
dmin: là trị số quan sát bé nhất.
α,β: là hai tham số của phân bố Weibull.

Theo tác giả khi các tham số phân bố Weibull thì dạng đường cong phân
bố cũng đổi theo. Tham số γ đặc trưng cho độ nhọn phân bố, tham số β biểu thị
độ lệch của phân bố.
Trần Văn Con (1990) nghiên cứu về cấu trúc tổ thành rừng khộp ở Tây
Nguyên đã dùng phương pháp mô phỏng cấu trúc tổ thành loài rừng khộp bằng

phương trình Entropie có dạng:

(

)

H = H ' 1 − e − ks của Stocker Bergmam 1979.
Nhìn chung, những nghiên cứu rừng khộp tuy rất nhiều phương pháp song
vẫn còn mang tính tổng hợp, khái quát cao, nhiều biện pháp kỹ thuật chưa phù
hợp với từng hiện trạng rừng khộp ở Tây Nguyên.

6


Chương 3
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN
VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm tự nhiên
Vườn quốc gia Yok Đôn cách thành phố Hồ Chí Minh 500 km về phía
Bắc và cách thành phố Buôn Ma Thuột (trung tâm tỉnh Đăk Lăk) 40 km về phía
Tây, thuộc vùng địa lý sinh học Nam Trung bộ và Tây nguyên (Đặng Huy
Huỳnh,1998). Theo Mac Kinnon (1997), khu vực nghiên cứu thuộc tiểu vùng 10a
- Nam Tây Nguyên, và theo Wikramanayake et al. (1997) khu vực nghiên cứu
thuộc vùng sinh thái rừng khô Tây Nguyên.
3.1.1. Vị trí địa lý
+ Có toạ độ:
12o45’ - 13o10’ độ vĩ Bắc.
107o29’30” - 107o48’30” độ kinh Đông.
+ Ranh giới :
y Phía Bắc: theo đường ô tô từ ngã ba Cư M’Lan (tỉnh lộ 1A) qua đồn

biên phòng số 2 đến biên giới Việt Nam - Cam Pu Chia.
y Phía Nam: giáp Huyện Cư Jut và đoạn đường 6B từ Vườn quốc gia
giao với đường T15 chạy thẳng phía Tây đến biên giới Việt Nam - Cam Pu Chia.
y Phía Đông: dọc theo tỉnh lộ 1A từ ngã 3 Cư M’Lan đến Bản Đôn và
sau đó ngược sông Sê rê pôk đến ranh giới huyện Cư Jut.
y Phía Tây: là biên giới Việt Nam - Cam Pu Chia dài 102 km.
So với các Khu bảo tồn thiên nhiên và Vườn quốc gia trong khu vực, Yok
Đôn có diện tích lớn nhất:

7


Bảng 3.1: So sánh diện tích của các khu bảo tồn trong khu vực
Tên khu vực

Diện tích (ha)

Yok Đôn (Đăk Lăk)

115.545

Chư Môn Ray (Kon Tum)

48.658

Kon Ka Kinh (Gia Lai)
Chư Yang Sin (Đăk Lăk)

28
54.277

Nam Ca (Đăk Lăk)

24,5

Chư Hoa (Đăk Lăk)

17

Bi Đúp - Núi Bà (Lâm Đồng)

74

Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ hệ sinh thái rừng Khộp
điển hình ở Việt Nam và thế giới nhằm đảm bảo tính đại diện của hệ sinh thái và
tính ổn định cho sự phân bố của các loài động thực vật quí hiếm. Vị trí địa lý của
Vườn cũng rất độc đáo: Ranh giới phía Tây chính là biên giới quốc tế với Cam
Pu Chia, tiếp giáp với 2 khu bảo tồn thiên nhiên: Ratanakiri và Phnom Nam Lyr
góp phần tạo nên hành lang an toàn cho sự di chuyển của động vật hoang dã.
3.1.2. Địa chất, địa hình
Toàn bộ Vườn quốc gia nằm trên địa hình tương đối bằng phẳng, độ cao
trung bình 200 m so với mặt nước biển, chia thành các dạng chính như sau:
- Địa hình đồi và núi thấp: Phân bố rải rác trên diện tích Vườn quốc gia
Yok Đôn. Dọc theo bờ phải sông Sêrêpôk là dãy Cư M’lan chạy suốt từ biên giới
Việt Nam - Cam Pu Chia tới gần trung tâm huyện Buôn Đôn với đỉnh cao nhất là
Cư M’Lan (502 m) và các đỉnh 498 m, 382 m,... cuối cùng là đỉnh Chư Minh
(384 m). Bờ trái sông Sêrêpôk có ngọn núi thấp là Yok Đôn (466 m). Gần ranh
giới phía nam của Vườn là dãy núi thấp Yok Đôn (482 m) được đặc trưng bằng
kiểu rừng lá rộng thường xanh nên đã được chọn làm tên gọi cho Vườn.
- Địa hình tích tụ phân bố dọc sông Sêrêpôk và các suối lớn trong vùng.

- Điều kiện địa hình tương đối bằng phẳng thuận lợi cho sự tồn tại của các
loài thú lớn như Voi, Trâu rừng, Bò rừng,...
Trong khu vực Vườn quốc gia Yok Đôn có các nhóm đất chính sau:

8


- Nhóm đất Feralit đỏ vàng trên đá phiến (Fs): là sản phẩm phong hóa từ
các đá trầm tích phiến sét có tuổi Jura, phân bố những vùng có địa hình đồi núi
thấp. Đất nghèo dinh dưỡng và tầng mỏng, từ thịt nặng đến cát pha, khả năng
thấm và giữ nước kém, về mùa khô bị chai rắn, chiếm 2,5% diện tích của Vườn.
- Nhóm đất vàng nhạt trên đá cát kết (Fq): tầng đất dày 30 – 50 cm, nhiều
thành phần cát, ít mùn, thường có kết von, phân bố ở vùng đồi thấp hai bên bờ
sông Sêrêpôk ở độ cao từ 300 m trở xuống. Loại đất này chiếm tỷ lệ diện tích lớn
nhất (64,7%).
- Nhóm đất xám (Xa): phát triển trên đá mẹ Granite và trầm tích hỗn hợp
Mezozoi, tầng đất mỏng, thành phần cơ giới nhẹ, kết cấu rời rạc, tỷ lệ đá lẫn cao.
Đất chua, nghèo mùn dễ bị xói mòn, rửa trôi, có kết von đá ong. Phân bố ở độ
cao từ 200 – 250 m hai bên bờ sông Sêrêpôk và chân đồi thấp hữu ngạn sông,
chiếm 26,4% diện tích của Vườn.
- Đất dốc tụ (D) thuộc nhóm đất nâu vàng trên đá Basalt (Fu): đây là đất
phù sa bồi tụ, tầng đất mặt khá tơi xốp, màu xám đen, lẫn nhiều chất hữu cơ và
sỏi sạn. Thành phần cơ giới thịt pha cát, đất tốt hơn các loại đất trên, có khả năng
canh tác nông nghiệp. Loại đất này phân bố ven sông và các suối lớn, chiếm
6,4% diện tích Vườn.
3.1.3. Khí hậu, thuỷ văn
a. Khí hậu:
Khu vực nghiên cứu nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có hai
mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô.
Mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10, tập trung lượng mưa tới 93,5% lượng

mưa cả năm, tổng lượng mưa trung bình từ năm 1990 đến 2000 là 1.588 mm,
lượng bốc hơi là 1.470 mm (số liệu của Trạm khí tượng thuỷ văn Buôn Đôn năm
2001).
Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau, lượng mưa không đáng kể và
thường bị khô hạn vào cuối mùa khô, thiếu nước cho ăn uống, sinh hoạt và sản
xuất, gây khó khăn cho đời sống nhân dân trong vùng.

9


Hướng gió chính trong mùa mưa là gió Tây Nam, ngoài ra còn có gió
Đông Bắc và Đông Nam trong mùa khô.
b. Thủy văn:
Vườn quốc gia Yok Đôn nằm trong lưu vực sông Mê Kông bằng nhánh
sông Sêrêpôk (Đăkrông). Phần chảy qua Vườn khoảng 60 km, mùa khô lòng
sông khoảng 2 – 3 m, mùa lũ có thể sâu từ 5 – 10 m. Sông có nhiều thác ghềnh,
khó đi lại bằng thuyền nhưng lại là một trong những tiềm năng phát triển du lịch
sinh thái nếu được quan tâm đầu tư như: Thác 7 nhánh, thác C3,... Trong Vườn
còn có nhiều suối nhỏ như: Đăk Na, Đăk Nor, Đăk Kên, Đăk Lau,... và nhiều
suối cạn có nước theo mùa. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến phân bố và di
chuyển của các loài thú lớn, nhất là thú móng guốc theo mùa và nguồn thức ăn.
Vào mùa khô, hầu như toàn vùng bị khô kiệt. Bên cạnh đó, hệ thống thủy văn đã
góp phần cho sự phong phú của khu hệ thủy sinh vật, trong đó có cá nước ngọt,
nhưng trong thời gian vừa qua chưa được quan tâm nghiên cứu.
Nhận xét: Vườn quốc gia nằm trong vùng có nền nhiệt khá cao và thuộc
loại hình khí hậu nhiệt đới nóng và có hai mùa rõ rệt. Đây là một trong những
yếu tố thuận lợi cho thực vật phát triển và hình thành nên hệ sinh thái rừng Khộp
điển hình. Điểm nổi bật là mùa khô kéo dài, độ ẩm giảm, lượng bốc hơi lớn gây
nên tình trạng khô hạn nghiêm trọng gây nên tình trạng khan hiếm nguồn nước
uống cho động vật hoang dã, đồng thời dễ gây ra cháy rừng. Do đó yếu tố thủy

lợi để giữ nước và cấp nước trong mùa khô có vai trò quan trọng trong việc bảo
tồn đa dạng sinh học. Các khu rừng rộng lớn, kế tiếp nhau với hệ sinh thái
nguyên vẹn nằm dọc theo đường biên giới giúp cho công tác bảo tồn liên quốc
gia được tiến hành một cách thuận lợi.

10


3.1.4. Hiện trạng rừng
Diện tích đất có rừng của Vườn chiếm tỷ lệ 96,3% tổng diện tích được thể
hiện ở bảng 3.2, trong đó hầu hết là rừng Khộp 106.685,5 ha chiếm 92,33 %.
Bảng 3.2: Thống kê tài nguyên rừng của Vườn quốc gia Yok Đôn
Loại
1. Đất có rừng
a. Rừng lá rộng thường xanh
-Rừng trung bình
-Rừng nghèo
-Rừng non
b. Rừng rụng lá (Khộp)
-Rừng giàu
-Rừng trung bình
-Rừng nghèo
-Rừng non
2. Đất không có rừng
3. Đất nông nghiệp
4. Đất khác

Diện tích (ha)
111.295,8
4.610,0

780,0
2650,0
1180,0
106.685,5
662,7
24.920,8
78.291,3
2.811,0
3.573,9
369,2
306,1

Tỷ lệ %
96,3
3,9

92,33

3,1
0,3
0,3

3.1.5. Điều kiện kinh tế - xã hội
Vùng đệm của Vườn quốc gia Yok Đôn được xác định là 7 xã thuộc 3
huyện, gồm: xã Ea Bung, xã Cư M'Lan (huyện Ea Súp), xã Krông Na, xã Ea
Huar, xã Ea Ver (huyện Buôn Đôn), xã Ea Pô, xã ĐăkWil (huyện Cư Jút) có tổng
diện tích là 122.195 ha với 70 thôn buôn và dân số 32.232 người (bảng 3.3).

11

Bảng 3.3: Tình hình dân số trong 7 xã vùng đệm của
Vườn quốc gia Yok Đôn
Xã

Buôn

Krông Na
Ea Huar
Ea Wer
Ea Bung
Cư M'lan
Ea Pô
Dak Wil
Tổng

7
7
11
11
7
16
11
70

Diện tích Vùng lõi Vùng đệm Số hộ Dân số
Mật độ
(km2)
(km2)
(km2)

(hộ) (người)
1.116,66 968,87
147,79
704
3.554
3,18
45,84
45,84
536
2.465
53,77
80,8
80,8
1.280
5.568
68,91
413
124,68
288,32
705
3.328
8,06
280,4
34,08
246,32
369
1.728
6,16
100,1
100,1

2.243
9.939
99,29
421,4
27,82
393,58
1.140
5.65
13,41
2.458,2 1.155,45 1.221,95 6.977 32.232
Nguồn: Dự án PARC - VIE/95/G31&031 - Tháng 6 năm 2002

3.1.6. Dân số, phân bố dân cư và lao động
Dân số trong 7 xã vùng đệm là 32.232 người. Tỷ lệ tăng dân số 4,21%,
cao hơn so với tỷ lệ tăng dân số toàn quốc là 2,1%. Nguyên nhân do dân trí thấp
và kế hoạch hóa gia đình chưa được chú trọng. Kết quả PRA cho thấy bình quân
mỗi cặp vợ chồng có từ 5 - 6 con. Dân số trong vùng không ổn định một phần là
do di dân nội vùng và ngoại vùng đặc biệt là trong giai đoạn từ năm 1980 đến
nay.
Sự phân bố của dân cư chịu ảnh hưởng sâu sắc của cảnh quan. Hầu hết các
dân tộc ít người sống thành từng buôn làng gần các sông, suối có nguồn nước ổn
định. Người Kinh sống theo các trục giao thông chính, thị trấn, thị tứ.
Trong vùng có 15 dân tộc khác nhau (bảng 3.4), trong đó người Kinh là đông
nhất chiếm 48,5%. Tính chất đa dân tộc này có ảnh hưởng trực tiếp đến phong
tục tập quán cũng như thói quen sử dụng tài nguyên của từng nhóm cộng đồng ví
dụ như: cộng đồng người Ê Đê và M’Nông bản địa có tập quán săn bắt và thuần
dưỡng Voi rừng, sử dụng voi nhà làm phương tiện đi săn hoặc kéo gỗ, hình thức
săn bắt động vật rừng bằng súng chỉ mới xuất hiện khi có người H’Mông, Tày,
Mường,... từ những năm 1976 đến nay. Những năm gần đây do việc xây dựng
các khu kinh tế mới và di dân tự do nên số lượng các dân tộc trong cộng đồng

đang có chiều hướng gia tăng.

12


Cộng đồng dân cư ở đây có thể chia làm 3 nhóm:
* Cộng đồng dân cư bản địa chủ yếu là M'Nông, Ê Đê, Lào, Gia rai, Ba
na, Miên. Đặc điểm cơ bản của nhóm dân cư này là dựa trên nền tảng cộng đồng
nông thôn, hình thái tổ chức của đồng bào là buôn, làng. Đây là tổ chức xã hội
duy nhất mang tính xã hội tương đối hoàn chỉnh, tương đối độc lập, tách biệt,
khép kín về khu vực canh tác, khu vực cư trú với thiết kế xã hội chặt chẽ. Một bộ
phận của đồng bào dân tộc ít người đã có sự hoà nhập vào kinh tế thị trường,
trong khi đại bộ phận dân cư vẫn đang trong quá trình sản xuất tự nhiên, trình độ
dân trí thấp, phong tục tập quán lạc hậu đang là cản trở cho việc phát triển kinh tế
- xã hội của địa phương theo hướng nâng cao trình độ sản xuất và mức sống cho
cộng đồng dân cư bản địa.
* Cộng đồng người Kinh đến đây trước năm 1975, số đông ở các khu vực
thị trấn, dọc theo các trục giao thông. Họ có kinh nghiệm tiếp cận với thị trường,
năng động và có nhiều kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh.
* Cộng đồng người kinh và các dân tộc phía Bắc (Thái, Nùng, Tày, Dao,
H’Mông, Cao Lan,...) di cư đến từ sau năm 1980 theo chương trình di dân của
Chính phủ và di cư tự do. Họ sống rải rác và hầu hết là chưa có việc làm, thu
nhập không ổn định.

13