Áp dụng quy trình kỹ thuật trong phòng và trị một số bệnh sản khoa trên đàn lợn nái ngoại sinh sản nuôi tại trại sản xuất của Trung tâm phát triển chăn nuôi tỉnh Điện Biên (Khóa luận tốt nghiệp)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
----------------------

NGUYỄN THỊ HẠNH

Tên chuyên đề:
“ÁP DỤNG QUY TRÌNH KỸ THUẬT TRONG PHÕNG VÀ TRỊ
MỘT SỐ BỆNH SẢN KHOA TRÊN ĐÀN LỢN NÁI NGOẠI SINH
SẢN NUÔI TẠI TRẠI SẢN XUẤT CỦA TRUNG TÂM PHÁT
TRIỂN CHĂN NI TỈNH ĐIỆN BIÊN”

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Hệ đào tạo:
Chun ngành:
Khoa:
Khóa học:

Chính quy
Thú y
Chăn ni thú y
2013 – 2017

Thái Nguyên, 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
----------------------

NGUYỄN THỊ HẠNH

Tên chuyên đề:
“ÁP DỤNG QUY TRÌNH KỸ THUẬT TRONG PHÕNG VÀ TRỊ
MỘT SỐ BỆNH SẢN KHOA TRÊN ĐÀN LỢN NÁI NGOẠI SINH
SẢN NUÔI TẠI TRẠI SẢN XUẤT CỦA TRUNG TÂM PHÁT
TRIỂN CHĂN NI TỈNH ĐIỆN BIÊN”.

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Hệ đào tạo:
Chun ngành:
Lớp:
Khoa:
Khóa học:
Giảng viên hƣớng dẫn:

Chính quy
Thú y
K45 – TY - N01
Chăn nuôi thú y
2013 - 2017
Th.S Nguyễn Mạnh Cƣờng

Thái Nguyên, 2017


i
LỜI CẢM ƠN
Lý thuyết, kiến thức trên sách vở chưa đủ để sinh viên khi tốt nghiệp ra
trường có thể đi làm trong các công ty, nhà máy hay các trang trại, mà những kiến
thức đó cần được vận dụng vào chính thực tiễn trong đời sống, sản xuất của xã hội.

Xuất phát từ lý do đó mà BGH nhà trường, cùng các thầy cô trong khoa CNTY đã
tạo điều kiện cho sinh viên khoa CNTY nói chung và bản thân em nói riêng được
tham gia học tập và rèn luyện kĩ năng tay nghề tại cơ sở thực tập.
Để hoàn thành báo cáo tốt nghiệp này trước hết em xin gửi lời cảm ơn tới
tồn thể các thầy cơ giáo trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã truyền đạt cho
em những kiến thức quý báu và bổ ích trong suốt những năm học vừa qua.
Em xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo Th.S Nguyễn Mạnh Cường
đã luôn động viên, giúp đỡ và hướng dẫn chỉ bảo em tận tình trong suốt quá trình
thực tập và hồn thành khóa luận tốt nghiệp đại học này.
Em xin chân thành cảm ơn tới các cô ( chú), anh (chị ) ở trung tâm phát triển
chăn nuôi tỉnh Điện Biên đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt q trình thực tập,
giúp em hồn thành tốt cơng việc trong thời gian thực tập tại cơ sở.
Để góp phần cho việc thực tập và hồn thành khóa luận tốt nghiệp đạt kết
quả tốt, tôi cũng đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ và động viên của gia đình và
bạn bè. Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành trước mọi sự giúp đỡ quý báu đó.
Trong quá trình thực tập vì chưa có nhiều kinh nghiệm thực tế, chỉ dựa vào
kiến thức đã học cùng với thời gian hạn hẹp nên báo cáo không tránh khỏi sai sót.
Kính mong được sự góp ý nhận xét của q thầy cô để giúp cho kiến thức của tôi
ngày càng hồn thiện và có nhiều kinh nghiệm bổ ích cho công việc sau này.
Em xin chân thành cảm ơn.
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2017
Sinh viên
Nguyễn Thị Hạnh


ii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Lịch sát trùng trại lợn nái ............................................................... 37
Bảng 3.2: Lịch phòng bệnh của trại lợn nái .................................................... 39
Bảng 4.1. Kết quả thực hiện vệ sinh, sát trùng tại trại .................................... 47

Bảng 4.2. Kết quả phòng bệnh cho đàn lợn tại trại trong thời gian thực tập .. 48
Bảng 4.3: Kết quả điều trị cho đàn lợn tại trại ................................................ 49
Bảng 4.4. Kết quả thực hiện phẫu thuật trên đàn lợn...................................... 51
Bảng 4.5. Kết quả thực hiện quy trình ni dưỡng, chăm sóc đàn lợn nái..... 52
Bảng 4.6. Tình hình chăn ni của trại năm 2016 và năm 2017 .................... 53
Bảng 4.7: Tình hình mắc bệnh sản khoa của đàn lợn nái nuôi tại trại ............ 53
Bảng 4.8:Tình hình mắc bệnh sản khoa trên đàn lợn nái theo các tháng ....... 54
Bảng 4.9: Kết quả điều trị bệnh viêm tử cung, viêm vú, bại liệt sau đẻ tại cơ
sở thực tập ..................................................................................... 55


iii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

Cs

: Cộng sự

HTNC

: Huyết thanh ngựa chửa

MMA

: Mastitis Metritis Agalactia - Hội chứng viêm vú,viêm tử
cung và mất sữa

Nxb
PRRS

: Nhà xuất bản
: Porcine reproductive and respiratory syndrome - Hội
chứng rối loạn sinh sản và hô hấp ở lợn

TT

: Thể trọng

VTM

: Vitamin

Kg

: Kilogram

Ml

: Mililit


iv
MỤC LỤC
Trang

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ......................................................... iii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iv
Phần 1. MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1

1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1
1.2. Mục tiêu và yêu cầu của chuyên đề ........................................................... 2
1.2.1. Mục tiêu................................................................................................... 2
1.2.2. Yêu cầu .................................................................................................... 2
Phần 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 3
2.1.Điều kiện cơ sở thực tập.............................................................................. 3
2.1.1. Vị trí địa lý .............................................................................................. 3
2.1.2. Cơ sở vật chất của trại ............................................................................. 3
2.1.3. Cơ cấu tổ chức của trang trại .................................................................. 4
2.1.4. Thuận lợi và khó khăn ............................................................................. 5
2.2. Cơ sở tài liệu liên quan đến chuyên đề ...................................................... 5
2.2.1. Những hiểu biết về phòng, trị bệnh cho vật nuôi .................................... 5
2.2.2. Đại cương về cơ quan sinh dục gia súc cái ............................................. 9
2.2.3. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn nái ................................................... 11
2.2.4. Một số bệnh sản khoa thường gặp ở lợn ............................................... 13
2.2.5. Những hiểu biết về quy trình ni dưỡng và chăm sóc lợn nái đẻ và nái
nuôi con ........................................................................................................... 23
2.2.6.Một số hiểu biết về thuốc phòng và trị bệnh sử dụng trong chuyên đề . 27
2.3. Tình hình nghiên cứu trong nước và ngồi nước ..................................... 29
2.3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước .......................................................... 29


v
2.3.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................ 32
Phần 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP THEO DÕI ..... 34
3.1. Đối tượng và phạm vi theo dõi................................................................. 34
3.2. Địa điểm và thời gian thực hiện ............................................................... 34
3.3 Nội dung thực hiện và các chỉ tiêu theo dõi .............................................. 34
3.3.1. Nội dung thực hiện ................................................................................ 34
3.3.2. Các chỉ tiêu theo dõi.............................................................................. 34

3.4. Phương pháp thực hiện............................................................................ 34
3.4.1. Đánh giá tình hình chăn ni tại trại ..................................................... 34
3.4.2. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 35
3.4.3. Phương pháp xác định tình hình mắc bệnh cho đàn lợn nái ni tại trại .. 35
3.4.4. Phương pháp áp dụng quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng cho đàn lợn nái
nuôi tại trại ...................................................................................................... 35
3.4.5.Công tác chẩ n đoán và điề u tri ̣bê ̣nh ...................................................... 41
3.4.6.Các công tác khác................................................................................... 45
PHẦN 4. KẾT QUẢ THEO DÕI VÀ THỰC HIỆN .................................. 47
4.1. Kết quả thực hiện quy trình phịng, trị bệnh cho đàn lợn tại trại ............. 47
4.1.1. Phòng bệnh bằng phương pháp vệ sinh, sát trùng tại trại ..................... 47
4.1.2. Kết quả phòng, trị bệnh cho đàn lợn tại trại bằng thuốc và vaccine ..... 48
4.2. Kết quả thực hiện biện pháp phẫu thuật trên đàn lợn tại trại ................... 51
4.3. Kết quả thực hiện quy trình ni dưỡng và chăm sóc đàn lợn nái .......... 51
4.4. Kết quả theo dõi tình hình mắc bệnh sản khoa trên đàn lợn nái tại trại .. 52
4.4.1. Đánh giá tình hình chăn ni tại trại ..................................................... 52
4.4.2. Tình hình mắc bệnh sản khoa trên lợn nái tại cơ sở thực tập ............... 53
4.4.3. Tình hình mắc bệnh sản khoa trên lợn nái theo tháng tại cơ sở trong thời
gian thực tập ..................................................................................................... 54
4.4.4. Kết quả điều trị bệnh sản khoa của lợn nái tại cơ sở thực tập .............. 55


vi
Phần 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 57
5.1. Kết luận .................................................................................................... 57
5.2. Đề nghị ..................................................................................................... 58
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 61
I. Tài liệu tiếng Việt ........................................................................................ 61
II. Tài liệu tiếng Anh ....................................................................................... 63
PHỤ LỤC

1

Phần 1
MỞ ĐẦU
1.1. Đặt vấn đề
Trong những năm gần đây để phục vụ nhu cầu thực phẩm cho xã hội đặc biệt
phục vụ cho việc xuất khẩu thịt lợn, phong trào nuôi lợn thịt hướng nạc đã và đang
phát triển mạnh mẽ theo hình thức trang trại ở nhiều địa phương và đem lại nguồn
thu đáng kể cho người chăn nuôi. Để cung cấp lợn giống cho nhu cầu chăn ni của
các trang trại và các nơng hộ thì việc phát triển đàn lợn nái sinh sản là việc làm cần
thiết. Vì vậy chăn ni lợn nái từ trước đến nay luôn là chủ đề được rất nhiều người
quan tâm và chú trọng. Thành công của chăn nuôi lợn nái quyết định rất lớn tới
năng suất cũng như lợi nhuận của mỗi cơ sở chăn ni và nó cũng phụ thuộc rất
nhiều vào yếu tố khác nhau từ con giống, kỹ thuật, điều kiện chăm sóc ni dưỡng
cho đến phịng và quản lý mầm bệnh.... Một số ít trong các yếu tố trên có vai trị
quyết định đến thành cơng của việc chăn ni lợn nái nói riêng và kết quả chăn ni
của tồn trại nói chung.
Tuy nhiên một trong những trở ngại lớn nhất của chăn nuôi lợn nái sinh sản,
là dịch bệnh còn xảy ra phổ biến gây nhiều thiệt hại cho đàn lợn nái nuôi trong các
trang trại, cũng như nuôi nhỏ lẻ tại các hộ gia đình. Đối với lợn nái, nhất là lợn
ngoại được chăn nuôi theo phương thức công nghiệp tỷ lệ mắc bệnh sinh sản ngày
càng nhiều hơn, do khả năng thích nghi của đàn lợn nái với điều kiện ngoại cảnh
nước ta cịn kém. Mặt khác trong q trình sinh đẻ, lợn nái dễ bị nhiễm các vi khuẩn
như Streptococcus, E.coli… xâm nhập và gây nhiễm trùng. Đặc biệt là bệnh viêm tử
cung đây là loại bệnh ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản của lợn mẹ. Bệnh
tuy không xảy ra ồ ạt nhưng gây thiệt hại nghiêm trọng cho lợn nái: gây chết thai,
lưu thai, sẩy thai… nghiêm trọng hơn, bệnh vẫn âm thầm làm hạn chế khả năng sinh
sản của đàn lợn nái ở các lứa tiếp theo, ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng và hiệu

quả của tồn ngành chăn ni lợn. Với mục đích góp phần nâng cao năng suất sinh
sản của đàn lợn nái ngoại tại trại sản xuất và chuyển giao khoa học kỹ thuật của


2

Trung tâm phát triển chăn nuôi tỉnh Điện Biên, chúng tơi tiến hành nghiên cứu
chun đề: “Áp dụng quy trình kỹ thuật trong phòng và trị một số bệnh sản khoa
trên đàn lợn nái ngoại sinh sản nuôi tại trại sản xuất của Trung tâm phát triển
chăn nuôi tỉnh Điện Biên”.
1.2. Mục tiêu và yêu cầu của chuyên đề
1.2.1. Mục tiêu
- Đánh giá được tình hình chăn ni tại cơ sở.
-Xác định được quy trình phịng, trị bệnh sản khoa trên đàn lợn nái tại trại.
- Xác định được quy trình chăm sóc, ni dưỡng đàn lợn nái ni tại trại
1.2.2. u cầu
- Đánh giá được tình hình chăn ni tại cơ sở.
- Nắm vững quy trình phịng, trị bệnh sản khoa trên đàn lợn nái nuôi tại cơ sở
- Nắm vững quy trình ni dưỡng và chăm sóc đàn lợn nái tại cơ sở.
- Thực hiện tốt các yêu cầu, quy định tại cơ sở
- Chăm chỉ, học hỏi để nâng cao kỹ thuật, tay nghề của cá nhân.


3

Phần 2
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1.Điều kiện cơ sở thực tập
2.1.1. Vị trí địa lý
Trại sản xuất và chuyển giao khoa học kỹ thuật là trang trại của Trung tâm

phát triển chăn nuôi tỉnh Điện Biên, trang trại được thành lập từ năm 2002 với tổng
diện tích khoảng 10 ha, trong đó khoảng 3000 m2 là khu chăn ni lợn, 2400 m2 là
khu chăn ni bị, 1000 m2 là khu hành chính, ao hồ cịn lại là đất trồng nơng
nghiệp: cỏ voi, lúa, ngơ, mía.....Trang trại nằm trải dài theo đường 12m của xã
Thanh Yên, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, cách biệt với khu vực dân cư.
Xã Thanh yên là một xã thuộc vùng lòng chảo của tỉnh Điện Biên, với diện
tích đất tự nhiên là 19,89 km2,phía Bắc giáp hai huyện Mường Chà và Mường Ảng;
phía Nam và Tây giáp Lào, phía Đơng giáp huyện Điện Biên Đơng và tỉnh Sơn La.
Huyện Điện Biên nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, mùa đơng lạnh,
ít mưa; mùa hạ nóng, mưa nhiều, ít chịu ảnh hưởng của bão, chịu ảnh hưởng của gió
Lào khơ và nóng. Nhiệt độ trung bình khoảng 22,60C. Lượng mưa trung bình
khoảng 1.500 mm, độ ẩm trung bình 84 - 85%; số giờ nắng 1.900 - 2.000 giờ/năm.
2.1.2. Cơ sở vật chất của trại
* Về cơ sở vật chất trong chuồng trại đã được trung tâm chú trọng và đầu tư
cơ bản là đầy đủ:
- Trại được xây dựng sâu vào trong, cách mặt đường 200m xung quanh
chuồng trại trồng cỏ voi.
- Trong các chuồng đều có các cũi sắt (đối với chuồng bầu) và sàn nằm (đối
với chuồng đẻ) được lắp đặt theo dãy.
- Có hệ thống quạt gió, dàn mát, điện sáng, vịi uống nước tự động cho lợn.
- Có hệ thống đèn điện sưởi ấm cho lợn con vào mùa đơng.
- Ngồi ra trại cịn có một máy phát điện cơng suất lớn đủ cung cấp điện cho
cả trại sinh hoạt và hệ thống chuồng nuôi những khi mất điện.


4

*Về cơ sở hạ tầng:
+ Trại xây dựng gồm 3 khu tách biệt : khu hành chính và nhà ở của công
nhân,nằm hai bên sâu vào trong là khu trại lợn và khu trại bị, bao quanh là cây

nơng nghiệp.
+ Khu hành chính gói gọn trong một căn nhà sàn rộng với các phịng ban:
phịng phó giám đốc, phịng kế tốn và phịng giành cho nhân viên kỹ thuật, bên
dưới là phòng tắm và phòng vệ sinh
+ Khu nhà ở cho cơng nhân rộng rãi, thống mát, có nhà vệ sinh và phịng
tắm riêng.
+ Trại có một nhà kho là nơi chứa thức ăn cho gia súc và tủ thuốc nơi cất giữ
và bảo quản các loại thuốc, vắc xin, dụng cụ kỹ thuật để phục vụ công tác chăm sóc,
điều trị cho đàn lợn của trại.
*Hệ thống chuồng ni:
Khu vực chuồng nuôi lợn được xây dựng trên một khu vực cao, dễ thoát
nước gồm 2 dãy chuồng lớn: chuồng bầu và chuồng đẻ là một dãy, đầu chuồng là
80 ô chuồng bầu thiết kế theo kiểu chuồng cũi sắt và cuối chuồng là 20 ô chuồng
sàn đẻ với chiều dài 40m, chiều rộng 7,5m. Một dãy chuồng lớn khác là các ô
chuồng thịt với chiều rộng 14m, chiều dài 40m.
Các chuồng nuôi đều được lắp đặt hệ thống điện chiếu sáng và hệ thống vòi
uống nước tự động ở mỗi ơ chuồng. Mùa hè có hệ thống làm mát bằng quạt thơng
gió và dàn mát. Mùa đơng có hệ thống làm ấm bằng đèn hồng ngoại.
Hệ thống nước trong khu chăn nuôi đều là nước giếng khoan. Nước uống cho
lợn được lọc qua bể lọc vào tét nước lớn ở đầu dãy chuồng. Nước tắm, nước xả
gầm, nước phục vụ cho công tác khác được bơm trực tiếp từ dưới giếng lên.
2.1.3. Cơ cấu tổ chức của trang trại
Cơ cấu tổ chức của trại sản xuất lợn bao gồm:
01 kỹ thuật chính làm tại trại
01 cơng nhân
01 sinh viên thực tập


5

2.1.4. Thuận lợi và khó khăn
2.1.4.1. Thuận lợi
Trại được xây dựng ở vị trí thuận lợi đảm bảo khơng gây ồn cho dân cư ở
xung quanh, hạn chế bị ô nhiễm môi trường do chất thải chăn nuôi được đem bán
cho các hộ dân ni cá, trồng trọt, cịn lại được tận dụng vào việc trồng trọt và sản
xuất khí biogas tại trại. Ngoài ra, trại chạy dài theo đường 12m là con đường lớn
liên thông với các tuyến đường giao thông trong tỉnh nên thuận tiện cho việc vận
chuyển gia súc.
Trại ln được các kỹ thuật có trình độ chuyên môn vững vàng của Trung
tâm vào kiểm tra, thăm hỏi thường xuyên. Các công nhân tại trại luôn làm việc với
tinh thần tự giác, ý thức, chăm chỉ.
Ngoài ra, trại có con giống tốt, thức ăn và thuốc có chất lượng cao, quy trình chăn
ni khép kín và khoa học đã mang lại hiệu quả chăn nuôi cao cho trại.
2.1.4.2. Khó khăn
Hệ thống chuồng chưa được xây dựng thành từng khu riêng biệt nên việc
kiểm soát mầm bệnh khi có dịch xảy ra là khó khăn hơn.
Trang thiết bị vật tư chưa được trang bị hiện đại, nên hạn chế đáp ứng khả
năng thực hiện kỹ thuật trên đàn lợn nhanh và hiệu quả.
2.2. Cơ sở tài liệu liên quan đến chuyên đề
2.2.1. Những hiểu biết về phòng, trị bệnh cho vật ni
2.2.1.1. Phịng bệnh
Như ta đã biế t „„Phòng bệnh hơn chữa bệnh‟‟‚ nên khâu phòng bệnh được đặt
lên hàng đầ u , nế u phòng bệnh tố t thì có thể hạn chế hoặc ngăn chặn được bệnh xảy
ra. Các biện pháp phòng bệnh tổng hợp được đưa lên hàng đầu , xoay quanh các yế u
tố môi trường, mầ m bệnh, vật chủ. Do vậy, việc phòng bệnh cũng như trị bệnh phải
kế t hợp nhiề u biện pháp khác nhau.
- Phòng bệnh bằng vệ sinh và chăm sóc nuôi dƣỡng tố t:
Theo Nguyễn Ngọc Phụng (2004) [24], bệnh xuất hiện trong một đàn lợn
thường do nhiều nguyên nhân phức tạp, có thể là bệnh truyền nhiễm, hoặc không

6

truyền nhiễm hoặc có sự kết hợp cả hai. Có rất nhiều biện pháp đã được đưa ra áp
dụng nhằm kiểm soát các khả năng xảy ra bệnh tật trên đàn lợn. Phần lớn các biện
pháp này đều nhằm làm giảm khả năng lan truyền các tác nhân gây bệnh và nâng
cao sức đề kháng của đàn lợn.
Theo Lê Văn Tạo và cs (1993) [32], vi khuẩ n E.coli gây bệnh ở lợn là vi
khuẩ n tồ n tại tron g môi trường , đường tiêu hoá của vật chủ . Khi môi trường quá ô
nhiễm do vê ̣sinh chuồ ng trại kém , nước uố ng thức ăn bi ̣nhiễm vi khuẩn , điề u kiện
ngoại cảnh thay đổi , lợn giảm sức đề kháng dễ bi ̣cảm nhiễm E. coli, bệnh sẽ nở ra
vì vậy mà khâu vê ̣sinh , chăm sóc có một ý nghĩa to lớn trong phòng bệnh . Trong
chăn nuôi việc đảm bảo đúng quy trình kỹ thuật là điề u rấ t cầ n thiế t , chăm sóc nuôi
dưỡng tố t sẽ tạo ra những gia súc khoẻ mạnh , có khả năng chống đỡ bệnh tật tớ t và
ngược lại. Ơ chuồ ng lợn nái phải được vê ̣sinh tiêu độc trước khi vào đẻ . Nhiệt độ
trong chuồ ng phải đảm bảo 27 - 300C đối với lợn sơ sinh và 28 - 300C với lợn cai
sữa. Chuồ ng phải luôn khô ráo , không thấ m ướt . Việc giữ gin
̀ ch ̀ ng trại sạch sẽ
kín, ấm áp vào mùa đông và đầ u xuân , nên dùng các thiết bị sưởi điện hoặc đèn
hồng ngoại trong những ngày thời tiết lạnh ẩm để đề phòng bệnh lợn con phân
trắng, mang lại hiệu quả cao trong chăn nuôi.
Theo Trần Văn Phùng và cs (2004) [25], từ 3 - 5 ngày trước dự kiến đẻ, ô
chuồng lợn nái đã được cọ rửa sạch, phun khử trùng bằng hóa chất như Crezin 5%
hoặc bằng loại hóa chất khác nhằm tiêu độc khử trùng chuồng lợn nái trước khi đẻ.
- Vệ sinh chuồng trại và thiết bị chăn nuôi:
Chuồng trại phải đảm bảo phù hợp với từng đối tượng vật nuôi, thống mát
mùa hè, ấm áp mùa đơng, đảm bảo cách ly với môi trường xung quanh. Tẩy uế
chuồng trại sau mỗi lứa nuôi bằng phương pháp: Rửa sạch, để khô sau đó phun sát
trùng bằng các loại thuốc sát trùng và để trống chuồng ít nhất 15 ngày với vật nuôi
thương phẩm, 30 ngày đối với vật nuôi sinh sản. Với những chuồng ni lưu cữu

hoặc chuồng ni có vật nuôi bị bệnh truyền nhiễm, cần phải vệ sinh tổng thể và
triệt để: Sau khi đưa hết vật nuôi ra khỏi chuồng, xử lý theo hướng dẫn của thú y,
cần phun sát trùng kỹ (pha dung dịch sát trùng và phun theo hướng dẫn khi chống


7

dịch) tồn bộ chuồng ni từ mái, các dụng cụ và môi trường xung quanh, để khô
và dọn, rửa. Các chất thải rắn trong chăn nuôi cần thu gom để đốt hoặc ủ sinh học,
chất thải lỏng, nước rửa chuồng cần thu gom để xử lý, không thải trực tiếp ra môi
trường. Cần phun sát trùng 1 - 2 lần/tuần trong suốt thời gian trống chuồng, ít nhất
trong 30 ngày. Các thiết bị, dụng cụ chăn nuôi cần rửa sạch, phơi khô, sát trùng và
đưa vào kho bảo quản. Vệ sinh và phun sát trùng xung quanh chuồng ni.
- Phịng bệnh bằng vắc xin:
Phòng bệnh bằng vắc xin là biện pháp phịng bệnh chủ động có hiệu quả nhất.
Theo Nguyễn Bá Hiên và Huỳnh Thị Mỹ Lệ, (2012) [10] vắc xin là một chế
phẩm sinh học mà trong đó chứa chính mầm bệnh cần phịng cho một bệnh truyền
nhiễm nào đó (mầm bệnh này có thể là vi khuẩn, virus, độc tố hay vật liệu di truyền
như ARN, AND…) đã được làm giảm độc lực hay vô độc bằng các tác nhân vật lý,
hóa học, sinh học hay phương pháp sinh học phân tử (vắc xin thế hệ mới - vắc xin
cơng nghệ gen). Lúc đó chúng khơng cịn khả năng gây bệnh cho đối tượng sử
dụng, nhưng khi đưa vào cơ thể động vật nó sẽ gây ra đáp ứng miễn dịch làm cho
động vật có miễn dịch chống lại sự xâm nhiễm gây bệnh của mầm bệnh tương ứng.
Khi đưa vắc xin vào cơ thể vật nuôi, chưa có kháng thể chống bệnh ngay mà
phải sau 7 - 21 ngày (tuỳ theo từng loại vắc xin) mới có miễn dịch.
2.2.1.2. Điều trị bệnh
Theo Nguyễn Bá Hiên và Huỳnh Thị Mỹ Lệ, (2012) [10] nguyên tắc để điều
trị bệnh là:
+ Toàn diện: phải phối hợp nhiều biện pháp như hộ lý, dinh dưỡng, dùng thuốc.
+ Điều trị sớm trên cơ sở chẩn đoán đúng bệnh để dễ lành bệnh và hạn chế

lây lan.
+ Diệt căn bệnh là chủ yếu kết hợp chữa triệu chứng.
+ Tiêu diệt mầm bệnh phải đi đôi với tăng cường sức đề kháng của cơ thể,
làm cho cơ thể tự nó chống lại mầm bệnh thì bệnh mới chóng khỏi, ít bị tái phát và
biến chứng, miễn dịch mới lâu bền.


8

+ Phải có quan điểm khi chữa bệnh, chỉ nên chữa những gia súc có thể chữa
lành mà khơng giảm sức kéo và sản phẩm. Nếu chữa kéo dài, tốn kém vượt q giá
trị gia súc thì khơng nên chữa.
+ Những bệnh rất nguy hiểm cho người mà khơng có thuốc chữa thì khơng
nên chữa.
Theo Nguyễn Bá Hiên và Huỳnh Thị Mỹ Lệ, (2012) [10] các biện pháp chữa
bệnh truyền nhiễm là:
+ Hộ lý: Cho gia súc ốm nghỉ ngơi, nhốt riêng ở chuồng có điều kiện vệ sinh
tốt (thống mát, sạch sẽ, yên tĩnh). Theo dõi thân nhiệt, nhịp tim, hô hấp, phân,
nước tiểu, phát hiện sớm những biến chuyển của bệnh để kịp thời đối phó. Cho gia
súc ăn uống thức ăn tốt và thích hợp với tính chất của bệnh.
+ Dùng kháng huyết thanh: Chủ yếu dùng chữa bệnh đặc hiệu vì vậy thường
được dùng trong ổ dịch, chữa cho gia súc đã mắc bệnh. Chữa bệnh bằng kháng
huyết thanh là đưa vào cơ thể những kháng thể chuẩn bị sẵn, có tác dụng trung hịa
mầm bệnh hoặc độc tố của chúng (huyết thanh kháng độc tố).
+ Dùng hóa dược: Phần lớn hóa dược được dùng để chữa triệu chứng, một số
hóa dược dùng chữa nguyên nhân vì có tác dụng đặc hiệu đến mầm bệnh. Dùng hóa
dược chữa bệnh phải tác động mạnh và sớm, vì nhiều lồi vi khuẩn có thể thích ứng
với liều lượng nhỏ. Chúng có thể chống lại thuốc và tính chất quen thuộc được
truyền cho những thế hệ sau. Khi cần, có thể phối hợp nhiều loại hóa dược để tăng
hiệu quả điều trị,vì nếu một loại thuốc chưa có tác dụng đến mầm bệnh thì có loại

thuốc khác tác dụng tốt hơn.
+ Dùng kháng sinh: Kháng sinh là những thuốc đặc hiệu có tác dụng ngăn
cản sự sinh sản của vi khuẩn hoặc tiêu diệt vi khuẩn. Tuy nhiên sử dụng kháng sinh
có thể gây nhiều tai biến do thuốc có tính độc, do phản ứng dị ứng, do một lúc tiêu
diệt nhiều vi khuẩn làm giải phóng một lượng lớn độc tố, làm giảm phản ứng miễn
dịch của cơ thể. Việc dùng kháng sinh bừa bãi còn gây nên hiện tượng kháng thuốc,
làm giảm thấp tác dụng chữa bệnh của kháng sinh.Vì vậy, khi dùng thuốc cần theo
những nguyên tắc sau đây:


9

- Phải chẩn đoán đúng bệnh để dùng đúng thuốc, dùng sai thuốc sẽ chữa
không khỏi bệnh mà làm cho việc chẩn đốn bệnh về sau gặp khó khăn.
- Chọn loại kháng sinh có tác dụng tốt nhất đối với mầm bệnh đã xác định.
Dùng liều cao ngay từ đầu, những lần sau có thể giảm liều lượng.
- Khơng nên vội vàng thay đổi kháng sinh mà phải chờ một thời gian để phát
huy tác dụng của kháng sinh.
- Phải dùng phối hợp nhiều loại kháng sinh để làm giảm liều lượng và độc
tính của từng loại, làm diện tác động đến vi khuẩn rộng hơn, tăng tác dụng điều trị
và hạn chế hiện tượng vi khuẩn kháng thuốc.
- Phải tăng cường sức đề kháng của cơ thể gia súc như nuôi dưỡng tốt, dùng
thêm vitamin, tiêm nước sinh lý…
2.2.2. Đại cương về cơ quan sinh dục gia súc cái
Cơ quan sinh dục của lợn nái bao gồm:
- Bộ phận sinh dục ngồi gồm:
+ Âm mơn: Hay cịn gọi là âm hộ (vuhvae) nằm dưới hậu mơn. Phía ngồi
âm mơn có hai mơi (labia pudenda). Hai mơi được nối với nhau bằng hai mép (rima
vulae). Trên hai môi của mỗi âm mơn có sắc tố màu đen và có nhiều tuyến tiết (như
tuyến tiết chất nhờn trắng và tuyến mồ hơi).

+ Âm vật (clitoris): Âm vật nằm ở phía dưới hai mép của âm môn, giống như
dương vật của con đực được thu nhỏ lại. Về cấu tạo, âm vật cũng có các thể hồng
như con đực.
+ Tiền đình (vestibulum): Tiền đình là giới hạn giữa âm mơn và âm đạo.
Trong tiền đình có dấu vết màng trinh, phía trong là âm đạo, phía ngồi có lỗ niệu
đạo. Màng trinh có các sợi cơ đàn hồi giữa và do hai lá niêm mạc gập thành một
nếp. Tiền đình có một số tuyến xếp theo hàng chéo, hướng quay về âm vật, chúng
có chức năng tiết dịch nhầy, (Nguyễn Mạnh Hà và cs, 2003) [9].
- Bộ phận sinh dục bên trong:
+ Âm đạo: Âm đạo có chức năng chứa cơ quan sinh dục đực khi giao phối,
đồng thời là bộ phận cho thai đi ra ngồi trong q trình sinh đẻ là ống thải các chất


10

dịch từ tử cung. Âm đạo có cấu tạo như một ống cơ có thành dày, phía trước âm đạo
là cổ tử cung, phía sau là tiền đình, có màng trinh che lỗ âm đạo, âm đạo có cấu tạo
gồm 3 lớp: lớp liên kết ở ngoài, lớp cơ trơn ở giữa và lớp niêm mạc ở trong. Trên bề
mặt niêm mạc có nhiều thượng bì gấp nếp dọc. Âm đạo của lợn dài 10 - 12 cm.
+ Tử cung (dạ con): Tử cung nằm trong xoang chậu, dưới trực tràng, trên
bàng quang và niệu đạo trong xoang chậu, hai sừng tử cung nằm ở trước xoang
chậu, tử cung được giữ tại chỗ nhờ sự bám của âm đạo vào cổ tử cung và được giữ
bởi các dây chằng. Tử cung lợn thuộc loại tử cung sừng kép. Gồm hai sừng thông
với 1 thân và cổ tử cung.
Sừng tử cung: Dài 50 - 100 cm, hình ruột non thơng với ống dẫn trứng.
Thân tử cung: Dài 3 - 5 cm.
Cổ tử cung: Dài 10 - 18 cm, có thành dày hình trụ, có các thớ cơ xếp theo
kiểu cài răng lược thông với âm đạo.
Vách tử cung gồm 3 lớp từ ngoài vào trong: Lớp tương mạc, lớp cơ trơn và
lớp nội mạc.

+ Buồng trứng: Buồng trứng nằm trong xoang chậu, gồm một cặp, thực hiện
cả hai chức năng: ngoại tiết (bài noãn) và nội tiết (sản sinh hormon sinh dục cái).
Buồng trứng được hình thành trong giai đoạn phơi thai, hình dáng và kích thước của
buồng trứng biến đổi theo giai đoạn của chu kỳ sinh dục và chịu ảnh hưởng của
tuổi, đặc điểm cá thể, chế độ dinh dưỡng…
Buồng trứng được bao bọc từ phía ngồi bởi một lớp màng liên kết sợi. Phía
trong buồng trứng được chia thành hai miền là miền vỏ và miền tủy. Miền vỏ đảm
bảo quá trình phát triển của trứng đến khi trứng chín và rụng.
+ Ống dẫn trứng: Ống dẫn trứng gồm có phễu phần rộng và phần eo. Phễu
mở ra để tiếp nhận nỗn và có những sợi lơng nhung để gia tăng diện tích tiếp xúc
với buồng trứng khi xuất noãn. Phễu tiếp nối với phần rộng. Phần rộng chiếm 1/2
chiều dài của ống dẫn trứng, đường kính tương đối lớn và mặt trong có nhiều nếp
gấp với tế bào biểu mơ có lơng nhỏ. Phần eo tiếp nối với sừng tử cung, nó có thành
dầy hơn phần rộng và ít gấp nếp hơn. Vai trị cơ bản của ống dẫn trứng là vận


11

chuyển noãn và tinh trùng đến nơi thụ tinh của ống dẫn trứng (1/3 phía trên của ống
dẫn trứng) tiết ra các chất để ni dưỡng nỗn duy trì sự sống và gia tăng khả năng
thụ tinh của tinh trùng, tiết các chất nuôi dưỡng phôi trong mấy ngày trước khi phôi
đi vào tử cung, nơi tiếp giáp giữa phần eo và tử cung có vai trị điều khiển sự di
chuyển của tinh trùng đến phần rộng của ống dẫn trứng hoặc di chuyển của phôi
vào tử cung.
2.2.3. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn nái
Sinh lý sinh dục của gia súc nói chung và lồi lợn nói riêng đặc trưng cho
lồi, có tính ổn định với từng giống của vật ni. Nó được duy trì qua các thế hệ và
ln củng cố và hồn thiện qua q trình chọn lọc để đánh giá đặc điểm sinh lý sinh
dục của của lợn nái người ta thường tập trung nghiên cứu theo dõi các chỉ tiêu sau
đây: tuổi động dục lần đầu, chu kỳ động dục, thời gian động dục, tuổi phối giống

lần đầu, tuổi đẻ lứa đầu, thời gian động dục trở lại...
- Tuổi động dục lần đầu: Là tuổi khi lợn nái hậu bị lần đầu tiên động dục.
Các giống lợn có tuổi động dục lần đầu khác nhau.
Theo Phạm Hữu Doanh và cs (2003) [6], tuổi động dục lần đầu ở lợn nội (Ỉ,
Móng Cái) rất sớm từ 4 - 5 tháng, khi khối lượng đạt từ 20 - 25 kg; ở lợn nái là F1
lúc 6 tháng tuổi, đạt 50 - 55 kg. Lợn ngoại động dục muộn hơn (6 - 7 tháng) khi đạt
65- 80 kg.
Tuổi động dục lần đầu phụ thuộc vào mùa vụ. Lợn cái hậu bị sinh vào mùa thu
sẽ động dục sớm hơn so với sinh vào mùa xuân (Nguyễn Tuấn Anh và cs, 1998) [1].
Theo Lê Xuân Thọ và cs (1979) [31], đối với lợn nái hậu bị và lợn nái sau
cai sữa chậm động dục, tiêm HTNC có thể gây động dục.
- Tuổi phối giống lần đầu: Phạm Hữu Doanh và cs (2003) [6] cho rằng,
không nên phối giống ở lần động dục đầu tiên vì ở thời kỳ này cơ thể lợn chưa phát
triển đầy đủ, chưa tích tụ được chất dinh dưỡng ni thai, trứng chưa chín một cách
hoàn chỉnh. Để đạt được hiệu quả sinh sản tốt và duy trì con nái lâu bền cần bỏ qua
1- 2 chu kỳ động dục rồi mới cho phối giống.


12

Lợn nội thường phối giống lần đầu lúc 6 - 7 tháng tuổi, khi khối lượng đạt 40
- 50 kg, lợn lai lúc 8 tháng tuổi với khối lượng không dưới 65 - 70 kg, nái ngoại vào
lúc 9 tháng tuổi.
Nếu phối giống quá sớm sẽ ảnh hưởng đến tầm vóc và sức khỏe của lợn mẹ.
Nhưng nếu phối giống quá muộn sẽ lãng phí về kinh tế, ảnh hưởng đến sinh sản của lợn.
-Tuổi đẻ lứa đầu: Lê Hồng Mận (2004) [19] cho biết, Lợn Ỉ, Móng Cái đẻ
lứa đầu vào 11 - 12 tháng tuổi, lợn nái lai, ngoại vào 12 tháng tuổi.
- Chu kỳ động dục của lợn nái và động dục trở lại sau khi đẻ: Theo Nguyễn
Thiện và Nguyễn Tấn Anh, (1993) [30], chu kỳ tính của lợn nái thường diễn ra
trong phạm vi 19 - 21 ngày. Thời gian động dục thường kéo dài khoảng 3 - 4 ngày

(lợn nội) hoặc 4 - 5 ngày (lợn lai, lợn ngoại), và được chia làm ba giai đoạn: giai
đoạn trước khi chịu đực (bắt đầu), giai đoạn chịu đực (phối giống), giai đoạn sau
chịu đực (kết thúc).
Theo Lê Hồng Mận (2004) [17], thường sau khi cai sữa lợn con 3 - 5 ngày, lợn mẹ
động dục trở lại.
- Đặc điểm động dục của lợn nái: Ở lợn nái, thời gian động dục chia làm 3
giai đoạn: trước chịu đực, chịu đực và sau chịu đực.
Trước chịu đực: Lợn nái kêu rít, âm hộ xung huyết, khơng cho con khác
nhảy lên lưng. Sự rụng trứng xảy ra sau 35 - 40 giờ ở lợn ngoại và lợn lại, 25 - 30
giờ ở lợn nội.
Chịu đực: Lợn kém ăn, mê ì, đứng yên khi ấn tay lên lưng mơng, âm hộ giảm
sưng, dịch nhờn chảy ra, dính, đục, đứng yên khi có đực đến gần và cho đực nhảy.
Giai đoạn này kéo dài 2 ngày ở lợn ngoại, 28 - 30 giờ ở lợn nội. Nếu được phối
giống lợn sẽ thụ thai.
Sau chịu đực: Lợn nái trở lại bình thường, âm hộ giảm sưng, đi cụp, khơng
cho con đực đến gần và nhảy lên lưng.
- Thời điểm phối giống thích hợp: Đối với lợn nái ngoại và lợn nái lai cho
phối vào chiều ngày thứ 3 và sáng ngày thứ 4, tính từ lúc bắt đầu động dục. Đối với
lợn nái nội, sớm hơn một ngày vào cuối ngày thứ 2 và sáng ngày thứ 3. Nguyễn