Quản lý đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực cho sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
--------

--------

LÊ HỒNG HẠNH

QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHIỆP VỤ SƢ PHẠM
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC CHO SINH VIÊN
CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
--------

--------

LÊ HỒNG HẠNH

QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHIỆP VỤ SƢ PHẠM
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC CHO SINH VIÊN
CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9 14.01.14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS .TS Nguyễn Thị Yến Phƣơng
TS. Lƣơng Việt Thái

HÀ NỘI - 2018


i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, những vấn đề tôi trình bày trong luận án là do sự tìm hiểu
và nghiên cứu của bản thân. Kết quả nghiên cứu và ý tưởng của các tác giả khác,
nếu có đều được trích dẫn nguồn gốc.
Luận án cho đến nay chưa được bảo vệ tại hội đồng bảo vệ luận án tiến sĩ
nào ở trong nước cũng như ở nước ngoài, cũng như chưa hề được công bố trên bất
kỳ một phương tiện thông tin nào.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về điều tôi đã cam đoan ở trên.
Hà Nội, ngày 19 tháng 9 năm 2018

NCS. Lê Hồng Hạnh


ii
LỜI CẢM ƠN

Xin chân thành cảm ơn Cô PGS.TS Nguyễn Thị Yến Phương và Thầy TS
Lương Việt Thái đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận án;

Xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô, Cán bộ Trung tâm Đào tạo và
Bồi dưỡng của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam;
Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên các
Trường Đại học vùng Đồng bằng Sông Hồng đã hỗ trợ tôi thực hiện luận án;
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, tập thể cán bộ, giảng viên Trường
Đại học Thủ đô Hà Nội đã tạo điều kiện, giúp đỡ, động viên để tôi hoàn thành luận án;
Với tất cả yêu thương dành trọn cho gia đình.
Xin chân thành cảm ơn!

NCS. Lê Hồng Hạnh


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..................................................................................vii
DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ VÀ HÌNH .......................................................................... x
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu. .............................................................................................. 2
3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu. ........................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu. .......................................................................... 3
6. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu ............................................... 4
7. Luận điểm bảo vệ .................................................................................................... 7
8. Những đóng góp mới của luận án ........................................................................... 7
9. Cấu trúc của luận án ................................................................................................ 7

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHIỆP VỤ SƢ PHẠM
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC ................................... 9
1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 9
1.1.1 Ở nước ngoài .............................................................................................................. 9
1.1.2 Ở trong nước ............................................................................................................ 15
1.2 Một số khái niệm liên quan đến quản lý đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực
cho sinh viên đại học. ................................................................................................ 21
1.2.1 Năng lực.................................................................................................................... 21
1.2.2 Năng lực nghề nghiệp .............................................................................................. 22
1.2.3 Năng lực nghiệp vụ sư phạm ................................................................................... 23
1.2.4 Chương trình đào tạo nghiệp vụ sư phạm .............................................................. 24
1.3 Đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực ........................................... 25
1.3.1 Quan điểm đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực ............................ 25


iv
1.3.2 Quá trình đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực .............................. 26
1.3.3 Đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực trong mối quan hệ với trường
phổ thông............................................................................................................................. 32
1.3.4 Điều kiện đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực .............................. 33
1.4 Quản lý đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực cho sinh viên đại học
................................................................................................................................... 34
1.4.1 Quản lý đào tạo hướng đến chất lượng .................................................................. 34
1.4.2 Quản lý đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực dựa vào CIPO....... 36
Kết luận chƣơng 1 ................................................................................................... 57
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC CHO SINH VI N C C TRƯỜNG ĐẠI HỌC
VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ....................................................................... 59
2.1 Khái quát về các trường đại học đa ngành có đào tạo giáo viên, đào tạo nghiệp
vụ sư phạm vùng Đồng bằng Sông Hồng ................................................................. 59

2.1.1. Đặc điểm của các trường đại học đa ngành có đào tạo giáo viên, đào tạo nghiệp
vụ sư phạm trình độ đại học vùng Đồng bằng Sông Hồng.............................................. 59
2.1.2 Đặc trưng và yêu cầu về nghiệp vụ sư phạm trong trường đại học đa ngành có
đào tạo giáo viên trình độ đại học vùng Đồng bằng Sông Hồng. ................................... 60
2.2 Tổ chức thực hiện khảo sát ................................................................................ 61
2.2.1 Mục tiêu khảo sát ..................................................................................................... 61
2.2.2 Nội dung và phương pháp khảo sát ........................................................................ 62
2.2.3. Qui mô khảo sát........................................................................................................ 64
2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng về quản lý đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp
cận năng lực cho sinh viên các trường đại học vùng Đồng bằng Sông Hồng. ......... 65
2.3.1. Thực trạng đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực tại các trường có đào tạo GV
trình độ đại học vùng ĐBSH. ............................................................................................. 65
2.3.2 Thực trạng quản lý đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học
đào tạo GV trình độ đại học vùng ĐBSH. ........................................................................ 74
2.3.3 Thực trạng tác động của bối cảnh đến quản lý đào tạo NVSP tại các trường có
đào tạo GV trình độ đại học vùng ĐBSH ......................................................................... 94


v
2.3.4 Đánh giá chung về thực trạng đào tạo và quản lý đào tạo NVSP của các trường
đại học vùng ĐBSH ............................................................................................................ 96
Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................. 100
Chƣơng 3. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHIỆP VỤ
SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC CHO SINH VIÊN ....................... 102
CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ................... 102
3.1 Cơ sở và nguyên tắc đề xuất giải pháp quản lý đào tạo NVSP cho SV các
trường đại học vùng Đồng bằng Sông Hồng .......................................................... 102
3.1.1 Định hướng phát triển giáo dục vùng Đồng bằng Sông Hồng .......................... 102
3.1.2 Đào tạo theo định hướng hình thành năng lực (chuẩn đầu ra) ........................ 103
3.1.3 Một số nguyên tắc xây dựng các giải pháp ......................................................... 104

3.1 Một số giải pháp quản lý đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực cho SV các
trường đại học vùng ĐBSH ..................................................................................... 105
3.2.1 Giải pháp 1 “Phát triển hệ thống năng lực nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên” . 105
3.2.2 Giải pháp 2 “Tổ chức phối hợp giữa các đơn vị và bộ phận trực tiếp tham gia
đào tạo nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên trong nhà trường”. ...................................... 110
3.2.3 Giải pháp 3 “Xây dựng môi trường văn hóa chất lượng nhà trường”..........113
3.2.4. Giải pháp 4 “Phát triển chương trình đào tạo nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên
theo tiếp cận năng lực” .................................................................................................... 116
3.2.5. Giải pháp 5 “Hợp tác trong đào tạo nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên giữa
trường đại học đào tạo giáo viên trình độ đại học và trường phổ thông” ................... 126
3.2.6 Giải pháp 6 “Xây dựng quy trình bồi dưỡng năng lực nghiệp vụ sư phạm cho
giảng viên của trường đại học có đào tạo giáo viên”.................................................... 129
3.2.7 Mối quan hệ giữa các giải pháp ........................................................................... 133
3.3 Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp quản lý đào tạo
NVSP cho SV các trường đại học vùng ĐBSH ...................................................... 134
3.3.1 Mục đích, nội dung và phương pháp khảo nghiệm .............................................. 134
3.3.2 Kết quả khảo nghiệm ............................................................................................. 134
3.4 Thử nghiệm một số giải pháp quản lý đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực cho
SV các trường đại học vùng ĐBSH ........................................................................ 138
3.4.1 Tổ chức thử nghiệm................................................................................................ 138


vi
3.4.2 Tiến trình thử nghiệm............................................................................................ 139
3.4.3 Phân tích kết quả thử nghiệm ................................................................................ 141
Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................. 148
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGH ....................................................................... 150
1.Kết luận ................................................................................................................ 150
2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 151
CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................... 154

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 155
PHỤ LỤC ......................................................................................................................


vii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

CĐR

Chuẩn đầu ra

CTĐT

Chương trình đào tạo

ĐBSH

Đồng bằng Sông Hồng

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

MTĐT

Mục tiêu đào tạo

NNGV

Nghề nghiệp giáo viên

NVSP

Nghiệp vụ sư phạm

PPDH

Phương pháp dạy học

SV

Sinh viên

TTSP

Thực tập sư phạm

UBND

Ủy Ban Nhân dân

HSSV

Học sinh sinh viên

X

Điểm trung bình

TB

Thứ bậc


viii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1 Khung năng lực NVSP của SV tốt nghiệp đại học ...................................30
Bảng 2.1 Thang đánh giá nội dung khảo sát theo điểm trung bình ..........................64
Bảng 2.2 Nhận thức về vai trò quan trọng của đào tạo NVSP cho SV ....................65
Bảng 2.3 Mức độ thể hiện mục tiêu đào tạo trong chương trình đào tạo GV ...........67
Bảng 2.4 Đánh giá về nội dung đào tạo NVSP theo năng lực .................................68
Bảng 2.5: Đánh giá về hình thức và phương pháp đào tạo NVSP ............................69
Bảng 2.6 Thực hiện kiểm tra đánh giá đào tạo NVSP theo năng lực ......................72
Bảng 2.7 Đánh giá về cơ sở vật chất, phương tiện đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực
...................................................................................................................................73
Bảng 2.8 Nhận thức về tầm quan trọng của quản lí đào tạo NVSP theo tiếp cận
năng lực cho SV. .......................................................................................................74
Bảng 2.9 Thực hiện tổ chức đánh giá hệ thống năng lực NVSP cho SV ................76
các trường đại học vùng ĐBSH ................................................................................76

Bảng 2.10 Đánh giá quản lý thông tin đầu ra...........................................................77
Bảng 2.11 Đánh giá tổ chức thực hiện mục tiêu đào tạo NVSP cho SV
các trường đại học vùng ĐBSH ................................................................................79
Bảng 2.12 Đánh giá tổ chức thực hiện nội dung đào tạo NVSP cho SV
các trường đại học vùng ĐBSH ................................................................................80
Bảng 2.13 Đánh giá tổ chức hình thức và phương pháp đào tạo NVSP cho SV
các trường đại học vùng ĐBSH ................................................................................81
Bảng 2.14 Mức độ trong tổ chức đánh giá đào tạo NVSP theo năng lực cho SV các
trường đại học vùng ĐBSH .......................................................................................83
Bảng 2.15 Đánh giá công tác tổ chức thực hiện tuyển sinh .....................................84
Bảng 2.16 Đánh giá về phát triển chương trình đào tạo NVSP ...............................86
Bảng 2.17 Đánh giá về công tác bồi dưỡng năng lực NVSP cho giảng viên dạy
NVSP, PPDH bộ môn của các trường đại học vùng ĐBSH. ....................................88
Bảng 2.18 Đánh giá về tổ chức các lực lượng tham gia đào tạo NVSP cho SV các
trường đại học vùng ĐBSH .......................................................................................91
Bảng 2.19 Đánh giá phát triển môi trường văn hóa chất lượng nhà trường ............92


ix
Bảng 2.20 Mức độ tác động của bối cảnh đến quản lý đào tạo NVSP ....................94
Bảng 3.1 Tổng hợp kết quả khảo nghiệm các giải pháp ........................................135
Bảng 3.2 Tổng hợp đánh giá “Phát triển CTĐT NVSP cho SV theo tiếp cận năng lực”
.................................................................................................................................142
Bảng 3.3 So sánh đánh giá về công tác tổ chức xây dựng và “Phát triển CTĐT
NVSP cho SV theo tiếp cận năng lực” trước và sau thử nghiệm............................143
Bảng 3.4 Tổng hợp đánh giá thử nghiệm về “Hợp tác trong đào tạo NVSP cho SV
giữa trường đại học có đào tạo GV trình độ đại học và trường phổ thông” ...........145


x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ VÀ HÌNH
1. DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1 Mức độ ảnh hưởng của bối cảnh tác động đến quản lý đào tạo NVSP . 95
Biểu đồ 3.1. Nội dung được đánh giá trước và sau thử nghiệm về “phát triển CTĐT142
NVSP cho SV theo tiếp cận năng lực”.................................................................... 142
Biểu đồ 3.2. Nội dung được đánh giá trước và sau thử nghiệm về“ Hợp tác đào tạo
NVSP cho SV giữa trường đại học có đào tạo GV trình độ đại học và trường phổ
thông” ...................................................................................................................... 146
2. DANH MỤC HÌNH
Hình 1. 1. Mô hình CIPO về quản lí đào tạo. ........................................................... 35
Hình 1.2 Sơ đồ quản lý đào tạo NVSP theo tiếp cận năng lực ................................ 37
Hình 1.3 Quy trình phát triển CTĐT NVSP khép kín ............................................. 47
Hình 1.4 Thành phần môi trường của văn hóa chất lượng cơ sở giáo dục đại học. . 51
Hình 3.1 Tiến trình thực hiện xây dựng, thiết kế CĐR và hệ thống năng lực NVSP106
Hình 3.2 Tổ chức thực hiện phát triển CTĐTNVSP .............................................. 117
Hình 3.3 Quy trình bồi dưỡng năng lực NVSP cho giảng viên. ............................ 130


1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện
đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định: „„Đổi mới
căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã
hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lý giáo
dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục là khâu then chốt”.
Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành Trung ương khóa XI đã thông qua Nghị
quyết số 29-NQ TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nghị quyết đã
ch r chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, nhất là giáo

dục đại học, giáo dục nghề nghiệp. Một trong những giải pháp để thực hiện là Nội dung
giáo dục nghề nghiệp được xây dựng theo hướng tích hợp kiến thức, kỹ năng, tác
phong làm việc chuyên nghiệp để hình thành năng lực nghề nghiệp cho người học.
Hiện Bộ GD&ĐT sắp ban hành chương trình đổi mới giáo dục phổ thông, vì
vậy nhiệm vụ của các trường đại học có đào tạo giáo viên sẽ có nhiều thay đổi trong
việc đào tạo đội ngũ giáo viên để thực hiện chương trình mới. Theo Quyết định số
6290 QĐ-BGDĐT của Bộ GD&ĐT năm 2011 đã định hướng: “Đổi mới nội dung,
chương trình, giáo trình đào tạo giáo viên trong các trường sư phạm…, trong đó đặc
biệt coi trọng giáo dục nhân cách, đạo đức, lối sống, đạo đức nghề nghiệp, tăng thời
lượng và nội dung đào tạo, thực hành, thực tập nghiệp vụ sư phạm. Bổ sung các học
phần về khoa học đánh giá, đo lường trong giáo dục, về giáo dục hòa nhập, về giáo
viên chủ nhiệm lớp và tư vấn, hướng nghiệp…”, theo đó, nghiệp vụ sư phạm được coi
là một trong những nội dung được chú trọng của chương trình đào tạo giáo viên. Mục
đích của nội dung này nhằm hình thành nǎng lực nghề nghiệp cả về lý luận và thực
hành[9]. Trong suốt quá trình đào tạo, các nội dung nghiệp vụ sư phạm giúp sinh viên
thích ứng dần với hoạt động của người giáo viên tương lai, được sắp xếp theo một hệ
thống lý thuyết và thực hành, góp phần hình thành năng lực sư phạm nhằm hướng tới
mục tiêu: đào tạo đội ngũ giáo viên có chất lượng cao, đáp ứng thực tiễn giáo dục, phù
hợp xu thế hội nhập và phát triển hiện nay.


2
Với sứ mệnh trọng tâm là đào tạo và cung cấp nguồn nhân lực có chất lượng
đáp ứng nhu cầu xã hội, phát triển kinh tế - xã hội địa phương và đất nước, các
trường đại học đa ngành đa lĩnh vực trực thuộc t nh hoặc Thành phố trong cả nước
nói chung và vùng Đồng bằng Sông Hồng nói riêng đã đang phát triển nhanh chóng.
Đại đa số các trường đại học đa ngành đa lĩnh vực trực thuộc t nh đều có mã ngành
sư phạm và có đơn vị nòng cốt là Trường Cao đẳng Sư phạm được nâng cấp thành
đại học, từ đào tạo đơn ngành sư phạm chuyển sang đa ngành, đa lĩnh vực[26],[68].
Đối với trường đại học đa ngành có đào tạo giáo viên vùng Đồng bằng Sông

Hồng, sư phạm là một trong những ngành đào tạo chủ yếu và truyền thống, khi
chuyển sang đào tạo đa ngành sẽ có những thời cơ và thách thức riêng. Đồng thời,
trong đào tạo giáo viên kiến thức chuyên môn là điều căn bản, song sự thành công
trong dạy học phụ thuộc rất nhiều vào năng lực nghiệp vụ sư phạm hay diễn đạt đơn
giản hơn là “knowhow” tạm dịch là “cách làm” mới là quyết định sự thành bại trong
nghề nghiệp của người giáo viên tương lai[47]. Để vượt qua thói quen đào tạo lấy
kiến thức là trọng tâm chuyển sang phát triển năng lực cho người học thì sinh viênthầy, cô tương lai cần phải được đào tạo nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận năng lực,
và trên tất cả đòi hỏi phải có ý chí mạnh, quyết tâm cao của các nhà quản lý giáo
dục cùng với hệ thống giải pháp quản lý tác động vào hoạt động đào tạo giáo viên
nói chung và đào tạo nghiệp vụ sư phạm nói riêng của các thiết chế đại học.
Chính vì vậy chúng tôi chọn vấn đề nghiên cứu: „„Quản lý đào tạo nghiệp vụ
sư phạm theo tiếp cận năng lực cho sinh viên các trường đại học vùng Đồng
bằng Sông Hồng” với mong muốn đóng góp các giải pháp quản lý đào tạo nghiệp
vụ sư phạm cho sinh viên các trường đại học có đào tạo giáo viên vùng Đồng bằng
Sông Hồng vừa thực tiễn, vừa khả thi nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đào
tạo nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo
giáo viên nói chung và đáp ứng yêu cầu thực tiễn đổi mới giáo dục hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu.
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý đào tạo nghiệp vụ sư
phạm (NVSP) theo định hướng hình thành năng lực cho sinh viên (SV) các trường
đại học có đào tạo giáo viên (GV) vùng Đồng bằng Sông Hồng (ĐBSH), luận án đề
xuất một số giải pháp quản lý đào tạo NVSP theo hướng tiếp cận năng lực nhằm


Luận án đủ ở file: Luận án full