Bản sắc dân tộc trong thơ Ma Trường Nguyên (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ HUYỀN ANH

BẢN SẮC DÂN TỘC
TRONG THƠ MA TRƯỜNG NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Thái Nguyên - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ HUYỀN ANH

BẢN SẮC DÂN TỘC
TRONG THƠ MA TRƯỜNG NGUYÊN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 8.220.121

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Ngân

Thái Nguyên - 2018


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều
trung thực và chưa từng được công bố trong một công trình nào khác.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Huyền Anh


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban
giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Báo chí - Truyền thông và Văn học, Trường
Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên và các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp
giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.
Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hướng
dẫn TS. Lê Thị Ngân đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian tác giả
nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, người thân, bạn bè và đồng
nghiệp đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Huyền Anh


iii

MỤC LỤC
Trang
TRANG BÌA PHỤ
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................. ii
MỤC LỤC ................................................................................................... iii
MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 1
2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................... 4
3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ............................................................ 6
4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ..................................................... 6
5. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 7
6. Cấu trúc của luận văn ................................................................................ 7
7. Đóng góp của luận văn .............................................................................. 7
Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THƠ CA DÂN TỘC THIỂU SỐ
HIỆN ĐẠI VÀ NHÀ THƠ MA TRƯỜNG NGUYÊN............................. 8
1.1. Vài nét về thơ ca dân tộc thiểu số hiện đại ............................................ 8
1.1.1. Giai đoạn trước năm 1945:...................................................................... 8
1.1.2. Giai đoạn 1945-1975:............................................................................ 11
1.1.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay: ........................................................... 24
1.2. Nhà thơ Ma Trường Nguyên - cuộc đời, con người và sự nghiệp sáng
tác:................................................................................................................ 32
1.2.1. Vài nét về cuộc đời, con người nhà thơ Ma Trường Nguyên ............... 32
1.2.2. Sự nghiệp sáng tác của Ma Trường Nguyên:........................................ 34
1.2.3. Quan điểm sáng tác của Ma Trường Nguyên: ...................................... 37

Chương 2. CẢM HỨNG NỔI BẬT TRONG THƠ MA TRƯỜNG
NGUYÊN.................................................................................................... 41
2.1. Cảm hứng về quê hương, con người miền núi:.................................... 41


iv

2.2. Cảm hứng về tình yêu đôi lứa .............................................................. 61
2.3. Cảm hứng viết về phong tục, tập quán đậm bản sắc Tày .................... 69
Chương 3. NHỮNG ĐIỂM NỔI BẬT VỀ NGHỆ THUẬTTRONG THƠ
MA TRƯỜNG NGUYÊN ......................................................................... 82
3.1. Hình ảnh thơ mang đậm sắc miền núi .................................................. 82
3.2. Ngôn ngữ thơ đậm chất Tày ............................................................... 104
3.3. Thơ song ngữ Tày- Việt: .................................................................... 113
PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................. 126
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 129
PHỤ LỤC


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Văn học các dân tộc thiểu số là một bộ phận của văn học Việt Nam,
có vẻ đẹp, sắc thái riêng, in đậm bản sắc văn hóa các dân tộc anh em với nhiều
cá tính sáng tạo độc đáo. Đối với lĩnh vực thơ ca, những nhà thơ các dân tộc ít
người đã đóng góp vào nền thơ ca hiện đại Việt Nam một thế giới nghệ thuật
thực sự mới lạ, sinh động với những gương mặt mới, những giọng điệu riêng.
Mỗi người trong số họ đã tạo ra một tiếng nói, một gương mặt, một phong cách
thơ riêng biệt, độc đáo, tạo nên một vườn hoa thơ dân tộc đầy hương sắc. Đó là

các nhà thơ Bàn Tài Đoàn, Triệu Kim Văn (dân tộc Dao); Cầm Biêu, Vương
Trung, Lò Văn Cậy, Lò Cao Nhum (dân tộc Thái); Mã Thế Vinh (dân tộc
Nùng); Vương Anh (dân tộc Mường); Lò Ngân Sủn (dân tộc Giáy); Lâm Quý
(dân tộc Cao Lan), Pờ Sảo Mìn (dân tộc Pa Dí), Dư Thị Hoàn (dân tộc Hoa)…..
Riêng đối với Dân tộc Tày, đã đánh dấu sự trưởng thành của nhiều
gương mặt như: Nông Quốc Chấn, Nông Viết Toại, Triều Ân, Mai Liễu, Lương
Định, Triệu Lam Châu, Vi Thị Kim Bình, Y Phương, Dương Thuấn, Ma
Trường Nguyên... Có thể thấy ở mỗi tác giả đều gắn với những hoàn cảnh và
điều kiện xã hội cụ thể, trong đó không thể phủ nhận vai trò góp sức của
nhiều yếu tố khác trong xã hội.
Hầu hết những gương mặt trên là những trí thức sống gắn bó với quê
hương dân tộc mình. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ và xây dựng đất
nước, họ sống, lao động, chiến đấu gắn bó với thực tế và nhiều người trong số
đó được học tập đào tạo, bồi dưỡng trở thành văn nghệ sỹ chuyên nghiệp như
Triều Ân, Mã Thế Vinh, Y Phương, Ma Trường Nguyên... Hiện nay, chúng ta
đã có một đội ngũ nhà thơ dân tộc thiểu số vững vàng về tay nghề và có đóng
góp đáng kể cho nền văn học dân tộc nước nhà. Trong số đó có Ma Trường
Nguyên, một trong những nhà thơ dân tộc Tày có bản sắc riêng. Cùng với các


2

nhà thơ khác, ông đã có nhiều đóng góp cho sự nghiệp văn học tỉnh nhà nói
riêng và nền văn học các dân tộc thiểu số nói chung.
Miệt mài “trên cánh đồng chữ nghĩa”, tính đến nay ông đã cho ra đời 20
đầu sách (8 tiểu thuyết, 6 tập thơ, 1 trường ca, 1truyện thiếu nhi, 1 tự truyện, 1
tập ký, 2 tập tiểu luận và phê bình). Sáng tác của nhà thơ Ma Trường Nguyên
mang đậm hơi thở cuộc sống và con người miền núi với những yếu tố nghệ
thuật giàu bản sắc dân tộc. Ông đã đạt khá nhiều giải thưởng, trong đó có Giải
thưởng của Uỷ ban toàn quốc liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam: Tiểu thuyết

"Rễ người dài" (1996). Giải thưởng Hội VHNT các DTTS Việt Nam: Cây nêu,
thơ (2007) giải C; Hiện đại mà dân tộc, tiểu luận (2010) giải Khuyến khích;
Trên cánh đồng chữ nghĩa, tiểu luận (2012), giải Khuyến khích. Giải thưởng
sáng tác, quảng bá tác phẩm VHNT, báo chí về "Học tập và làm theo tấm gương
đạo đức Hồ Chí Minh": Chùm thơ 6 bài (2015) giải Khuyến khích. Giải thưởng
VHNT tỉnh 5 năm: Trái tim không ngủ (thơ), giải C; Mũi tên ám khói, (tiểu
thuyết) giải B 1997; Mùa hoa hải đường, (tiểu thuyết), giải B 2002; Câu hát
vắt qua vai, (thơ) giải B, 2006; Dưới vòm cây thiên tuế (thơ) giải C; Điệu then
Pác Bó, Cây ổi mọc trước cửa hang Pác Bó (thơ), giải B, 2014.
1.2. Đọc thơ Ma Trường Nguyên ta thấy dù ở đề tài nào các sáng tác
cũng mang đậm chất Tày. Nguồn cảm hứng chủ đạo trong các sáng tác của ông,
đó là tình yêu quê hương, đất nước, về những thay đổi lớn lao của số phận dân
tộc, từ kiếp đói nghèo, nô lệ được làm chủ cuộc đời; về cuộc sống và con người
miền núi, tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa, về những nơi tác giả đã từng
qua… Và ở đề tài nào Ma Trường Nguyên cũng thể hiện một cách chân thực,
giản dị như chính suy nghĩ và con người tác giả.
Cùng với các bài thơ viết bằng tiếng Việt, Ma Trường Nguyên còn sáng
tác thơ song ngữ Việt- Tày (Phuối đuổi căn; Roọng Slao; Khay cằm lượn noọng
bên slung; Pắc nỉ; Sài Gòn cầư cụng mì tói…). Nghiên cứu thơ Ma Trường
Nguyên, sẽ thấy ở đó những nét khác lạ. Dấu ấn, bản sắc văn hóa Tày hiện lên


3

đậm nét trong tác phẩm, trong trải nghiệm cuộc đời, ở chiều sâu văn hóa. Nhưng
điều đáng trân quý ở nhà thơ Tày ấy là không bó hẹp chỉ trong cuộc sống sinh
hoạt của người Tày mà vượt lên, vươn xa như một dấu nối với thơ ca các dân
tộc khác. Tác phẩm vì thế mà mở rộng biên độ, phong phú đề tài về cuộc sống,
con người. Ông viết về những nét văn hóa, về vùng đất nơi ông sinh ra và lớn
lên (Cây Nêu; Tiếng lá rừng gọi đôi …), về những vùng đất ông từng đặt chân

đến, từng ghé thăm (Du thuyền trên sông Hương; Trước biển Cửa Lò; Nụ cười
An Giang; Sào Gòn ai cũng có đôi; Sông Bến Hải…), kể cả ở nước ngoài (Dòng
người viếng Lê Nin; Dâng hoa trước tượng Đài; Tôi làm thợ ảnh; Thăm bức
tranh tròn nhà danh họa Ru- Bô; Đến Nam Ninh; Bến Thượng Hải…). Và điều
quan trọng, các sáng tác của ông tuy thấm đẫm bản sắc văn hóa dân tộc mình
nhưng vẫn giao hòa với vùng văn hóa rộng lớn để hợp lưu thành con sông văn
chương Việt Nam và nói như chính tác giả “Hiện đại mà dân tộc”.
1.3. Là một nhà báo công tác tại Đài PT- TH Thái Nguyên, đơn vị truyền
thông với 4 loại hình Báo chí là Báo nói, Báo hình, Báo điện tử và Tạp chí PTTH. Hiện Đài có chương trình phát thanh tiếng Tày; chuyên mục truyền hình:
“Văn hóa và Du lịch”, “Dân tộc và Miền núi”, “Đất và Người Thái Nguyên”,
“Văn học nghệ thuật”, “Gương mặt nghệ sỹ” cùng một số chương trình khác.
Chính vì vậy tôi nhận thấy việc nghiên cứu thơ của Ma Trường Nguyên - nhà
thơ người Tày, người con của Thái Nguyên là rất có ý nghĩa. Qua đó, sẽ giúp
tôi hiểu hơn về thơ được sáng tác bằng tư duy và sáng tạo của người Tày, về
nhà thơ và những đóng góp của ông đối với thơ ca dân tộc thiểu số nói riêng,
thơ ca hiện đại Việt Nam nói chung. Đặc biệt, tôi sẽ hiểu sâu sắc hơn về bản
sắc văn hóa dân tộc Tày - một trong những dân tộc thiểu số ở Thái Nguyên,
cũng như có ý thức gìn giữ nép đẹp truyền thống quý báu đó thông qua việc
thực hiện các tác phẩm báo chí. Từ đó, góp phần tuyên truyền, nâng cao nhận
thức của đồng bào dân tộc Tày trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên gìn giữ và phát


4

huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình theo tinh thần Nghị quyết Trung
ương 5 (khoá VIII).
2. Lịch sử vấn đề
Ma Trường Nguyên là một nghệ sĩ đa tài. Ông không chỉ làm thơ, viết
văn mà còn viết tiểu luận, phê bình. Ông bắt đầu bằng sáng tác thơ, rồi sau
viết văn xuôi. Tác giả tâm sự rất hồn nhiên: “Cái gì mà thơ không nói được

thì tôi nói trong tiểu thuyết; và ngược lại, cái gì không nói được trong tiểu
thuyết tôi nói trong thơ”. Sống thật để viết thật. Viết từ tâm hồn không có
chút giả dối. Chỗ mạnh và cái hay của tác phẩm Ma Trường Nguyên phần
lớn là ở chỗ đó.
Là nhà thơ dân tộc thiểu số có nhiều tác phẩm được công bố, được nhận
giải thưởng của Trung ương và địa phương, có nhiều bài thơ để lại dấu ấn trong
lòng bạn đọc, như đã nói ở trên, thơ Ma Trường Nguyên đã thu hút được một
số người nghiên cứu, phê bình. Ma Trường Nguyên đã được nhắc đến qua một
số công trình nghiên cứu về thơ dân tộc thiểu số nhưng còn rất ít: Tập sách Văn
học dân tộc Việt Nam thời kỳ hiện đại- một số đặc điểm, NXB Đại học Thái
Nguyên, 2015, do PGS.TS. Trần Thị Việt Trung và PGS.TS. Cao Thi Hảo đồng
chủ biên; Tập sách Bản sắc dân tộc trong thơ các dân tộc thiểu số Việt Nam
hiện đại, NXB Đại học Thái Nguyên, 2015 do PGS.TS. Trần Thị Việt Trung
chủ biên.
Đã có nhiều nhà văn, nhà thơ viết về Ma Trường Nguyên với những tâm
sự chân thật. Trung Trung Đỉnh cho đó là “Người đốt lửa bằng trái tim” với
“dáng vẻ chân tình đến thật thà và hiền lành”. Ngô Quang Miện sau khi đọc
xong thơ Ma Trường Nguyên đã cảm nhận: “Bắt gặp cái mộc mạc, hồn nhiên
của những con người sống giữa thiên nhiên. Những câu thơ không khắc họa,
không xoáy sâu nhưng để lại cái gì đó như một hương cây cỏ nguyên sơ, giữa
một bầu không khí ban mai trong trẻo”. Phạm Tiến Duật cho đó là “tâm hồn
nhiều say đắm”. Hồ Thủy Giang gọi đó là “một trái tim thức cùng năm tháng”


5

và “hiền lành một cách bẩm sinh”. Nguyễn Đức Thiện cho rằng Ma Trường
Nguyên “nói năng chất phác, thật thà của người Tày gốc”, và “chất rừng núi,
chất dân tộc đã được thể hiện sâu sắc không chỉ ở tả cảnh, tả người mà nó còn
đậm đà trong tình cảm”….Chính vì vậy, Ma Trường Nguyên đã trở thành đối

tượng nghiên cứu qua một số bài viết của các tác giả Phạm Tiến Duật, Ngô
Quân Miện, Vũ Nho, Hoàng Quảng Uyên, Lê Xuân, Nguyễn Đức Hạnh, Lâm
Tiến, Hồ Thủy Giang, Nguyễn Thúy Quỳnh, Nguyễn Đức Thiện; một số bài
viết phê bình trên các báo, tạp chí của các tác giả khác về thơ Ma Trường
Nguyên, đặc biệt là thơ viết về tình yêu.
Ngoài ra có luận văn tốt nghiệp đại học Hình tượng nhân vật phụ nữ
trong một số tiểu thuyết của Ma Trường Nguyên của tác giả Trần Thị Hạnh;
Luận văn Đặc điểm tiểu thuyết Ma Trường Nguyên (2013); luận văn Thơ Ma
Trường Nguyên, Võ Sa Hà, Nguyễn Thúy Quỳnh- từ góc nhìn văn hóa
(2016). Và nói như Phạm Tiến Duật “Thơ Ma Trường Nguyên thấm đẫm giọng
dân ca và âm điệu đàn Tính của dân tộc Tày nơi quê hương anh…” (Tạp chí
“Diễn đàn văn nghệ Việt Nam”, số 4- 2004).
Điểm lại lịch sử vấn đề nghiên cứu về các tác phẩm của Ma Trường
Nguyên nói chung và thơ Ma Trường Nguyên nói riêng, chúng tôi thấy những
bài nghiên cứu, phê bình mới chỉ dừng lại ở việc nhìn nhận, đánh giá một số
tác phẩm của nhà thơ, đặc điểm ngôn ngữ thơ cũng như về thể loại tiểu thuyết.
Hiện nay chưa có một công trình nào đi sâu nghiên cứu, khảo sát một cách có
hệ thống về bản sắc dân tộc Tày trong thơ của Ma Trường Nguyên, trong đó có
thơ song ngữ. Qua quá trình khảo sát, cùng với những ý kiến đánh giá của các
nhà nghiên cứu đi trước sẽ là những gợi ý quý báu cho việc triển khai đường
hướng nghiên cứu của chúng tôi, để từ đó chỉ ra nét duyên riêng của nhà thơ
“rất Tày” trong sự phát triển của văn học Việt Nam nói chung và văn học dân
tộc thiểu số nói riêng.


6

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu trực tiếp của luận văn là toàn bộ những sáng tác thơ

của Ma Trường Nguyên. Nội dung chính của luận văn tập trung vào phân tích
bản sắc dân tộc Tày trong thơ ông. Ngoài ra, còn tham khảo một số tập thơ của
các tác giả dân tộc Tày khác như Y Phương; Dương Thuấn… để có sự so sánh,
làm rõ hơn đặc điểm của thơ Ma Trường Nguyên cũng như sự đồng điệu của các
nhà thơ dân tộc thiểu số khác cùng miền Đông Bắc.
3.2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn hướng tới việc làm nổi bật những nét đặc sắc về nội dung, nghệ
thuật, tính sáng tạo, tính mới của thơ Ma Trường Nguyên, trong đó có cả thơ
song ngữ. Từ đó thấy được nét riêng mang đậm bản sắc dân tộc cũng như những
đóng góp của Ma Trường Nguyên đối với thơ ca dân tộc thiểu số nói riêng, thơ
ca Việt Nam hiện đại nói chung.
4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
Làm rõ đặc điểm về nội dung và nghệ thuật trong thơ Ma Trường
Nguyên. Trên cơ sở đó, khẳng định những nét riêng, mang đậm chất Tày, những
đóng góp của tác giả đối với sự phát triển của thơ ca dân tộc thiểu số Việt Nam
và thơ ca Việt Nam thời kỳ hiện đại.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sẽ lựa chọn những phương pháp nghiên
cứu cụ thể sau:
- Phương pháp tiểu sử;
- Phương pháp thống kê, phân loại;
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành;
- Phương pháp so sánh, đối chiếu;
- Vận dụng một số phương pháp nghiên cứu theo hướng Thi pháp học.


Luận văn đủ ở file: Luận văn full