Giáo dục đạo đức kinh doanh trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
*******

NGUYỄN THỊ LINH HUYỀN

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC KINH DOANH
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn GDCT
Mã số: 9.14.01.11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Thị Mai Phƣơng

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả được nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ
công trình nào khác.
Tác giả

Nguyễn Thị Linh Huyền


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin dành sự kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trần Thị Mai
Phương – người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, khích lệ tôi trong suốt

quá trình thực hiện Luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể Ban Lãnh đạo khoa, cùng các thầy cô
giáo Khoa Lý luận chính trị - Giáo dục công dân, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội,
đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của
mình.

Hà Nội, tháng 10 năm 2018
Tác giả

Nguyễn Thị Linh Huyền


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Những chữ viết tắt

Quy định viết tắt

Chương trình

CT

Dạy học

DH

Đạo đức kinh doanh

ĐĐKD

Đối chứng

ĐC

Giáo dục công dân

GDCD

Giáo dục

GD

Giáo dục – Đào tạo

GD - ĐT

Giáo dục đạo đức kinh doanh

GDĐĐKD

Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Hình thức tổ chức

HTTC

Kết quả học tập

KQHT

Kinh tế thị trường

KTTT

Kiểm tra đánh giá

KTĐG

Kỹ thuật dạy học

KTDH

Phương pháp

PP

Phương pháp dạy học

PPDH

Phương pháp thuyết trình

PPTT

Phương pháp thảo luận nhóm

PPTLN

Phương pháp dự án

PPDA

Phương pháp trực quan

PPTQ

Phương tiện

PT

Phương tiện dạy học

PTDH

Quá trình dạy học

QTDH

Sách giáo khoa

SGK
TN

Thực nghiệm sư phạm

TNSP

Trung học phổ thông

THPT


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .............................................................................3
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ......................................................4
7. Những luận điểm cần bảo vệ ...................................................................................5
8. Những đóng góp mới của luận án ...........................................................................6
9. Cấu trúc của luận án ................................................................................................6
Chương 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ GIÁO DỤC
ĐẠO ĐỨC KINH DOANH TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG............................................................7
ghiên cứu về đạo đức kinh doanh và giáo dục đạo đức
kinh doanh ...................................................................................................................7
ghiên cứu về đạo đức kinh doanh........................................................7
.......................................14
môn Giáo dục công dân ở THPT ..............................................................................20
1.3. Khái quát các kết quả nghiên cứu được kế thừa trong luận án và những vấn đề
luận án tiếp tục nghiên cứu .......................................................................................28
chương 1 .....................................................................................................29

Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
KINH DOANH TRONG DẠY HỌCMÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

.....................................31

2.1. Cơ sở l luận về giáo dục đạo đức kinh doanh trong dạy học môn Giáo dục
công dân ở trường THPT

............................................................................31

2.1.1. Một số khái niệm .............................................................................................31


...............................................................................42
2.2. Cơ sở thực tiễn của việc giáo dục đạo đức kinh doanh trong dạy học môn
GDCD ở các trường THPT hiện nay.........................................................................55
2.2.1. Thực trạng giáo dục đạo đức k
..............................................................................................55

nay ..............................................69
2.2.3. Một số vấn đề đặt ra đối với việc tích hợp giáo dục đạo đức kinh doanh trong
dạy học môn GDCD ở các trường THPT hiện nay ...................................................72
.....................................................................................................73
Chƣơng 3. NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
ÔNG DÂN
...........................75
3.1. Nguyên tắc giáo dục đạo đức kinh doanh trong dạy học môn GDCD ở các
trường THPT
3.1.1.

..............................................................................................75
ảm bảo thực hiện đúng mục tiêu bài học .....75

3.1.2. Giáo dục đạo đức kinh doanh phải được thực hiện một cách sinh động,
hấp dẫn, gắn lí luận với thực tiễn .............................................................................77

...........................................................................................................79
3.1.4. Phát huy tính tích cực, chủ động và vốn kinh nghiệm thực tế của HS ............82
3.2. Biện pháp giáo dục đạo đức kinh doanh trong dạy học GDCD ở trường THPT
.....................................................................................................................83

............................................................................................83
3.2.2. Sử dụng phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả
giáo dục đạo đức kinh doanh trong dạy học GDCD ở THPT ..................................92
3.2.3. Biện pháp tổ chức hoạt động dạy học
đạo đức kinh doanh trong dạy học GDCD ở THPT ...............................................104


oanh................................................................................109
.......110
...................................................................................................112
Chƣơng 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................114
4.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm .......................................................................114
4.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ....................................................................114
4.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm sư phạm .................................................114
4.1.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ...................................................................114
4.1.4. Giáo viên thực nghiệm sư phạm....................................................................115
4.1.5. Nội dung thực nghiệm sư phạm ....................................................................116
4.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm và quá trình chuẩn bị ..............................118

4.2.1. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .............................................................118
4.2.2. Quá trình chuẩn bị thực nghiệm sư phạm .....................................................119
4.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm .................122
4.3.1. Thực nghiệm lần 1 .........................................................................................122
4.3.2. Thực nghiệm lần 2 .........................................................................................133
4.3.3. Đánh giá của giáo viên và học sinh sau thực nghiệm ..................................144
4.3.4. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm .......................................................145
chương 4 ...................................................................................................146
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................148
1. Kết luận ...............................................................................................................148
2. Kiến nghị .............................................................................................................149
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
ĐÃ CÔNG BỐ ......................................................................................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................153
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Ý kiến

việc giáo dục ĐĐKD trong dạy học

GDCD ở THPT .......................................................................................55
Bảng 2.2. Mức độ tích hợp giáo dục đạo đức kinh doanh của GV
trong dạy học môn GDCD ở THPT ........................................................56
Bảng 2.3. Mức độ thực hiện g
GDCD ở THPT .......................................................................................56

................................................................................57
Bảng 2.5. Nhận thức của HS về các chuẩn mực đạo đức kinh doanh ......................57

....................58
Bảng 2.7:

tổ chức giáo dục ĐĐKD
trong dạy học môn GDCD (Khảo sát GV)..............................................59

Bảng 2.8:
ĐĐKD trong dạy học GDCD (Khảo sát GV) .........................................60
Bảng 2.9: Mức độ sử dụng phương pháp, KTDH khi GD ĐĐKDtrong dạy học
GDCD (Khảo sát HS) .............................................................................61
Bảng 2.10. Mức độ sử dụng phương tiện và tư liệu dạy học khi GD ĐĐKD
trong dạy học môn GDCD (Khảo sát GV)..............................................63
Bảng 2.11: Mức độ

các nội dung kiểm tra, đánh giá kết quả học tập

của HS (Khảo sát GV) ............................................................................65
Bảng 2.12: Mức độ sử dụng các loại bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
của HS (Khảo sát GV) ............................................................................66
Bảng 2.13: Mức độ sử dụng các hình thức, phương pháp đánh giá kết quả học tập
của HS (Khảo sát GV) ............................................................................67
Bảng 4.1: Tên trường, lớp GV dạy TNSP .................................................................115
Bảng 4.2. Nội dung dạy thực nghiệm ......................................................................116
Bảng 4.3: Thang đánh giá mức độ nhận thức của HS khi tích hợp GDĐĐKD
trong môn GDCD ở trường THPT .........................................................120


Bảng 4.4: Phân phối tần số điểm đánh giá đầu vào của HS nhóm lớp ĐC và TN
khi chưa có tác động sư phạm trong TN lần 1 .....................................123
Bảng 4.5. Mức độ nhận thức của HS hai nhóm TN và ĐC khi chưa có tác động sư phạm ..124

Bảng 4.6. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra đánh giá đầu vào của HS
nhóm ĐC và HS nhóm TN ....................................................................125
Bảng 4.7: Phân phối tần số điểm đánh giá mức độ nhận thức của HS nhóm lớp
ĐC và TN qua bài kiểm tra số 1 trong TN lần 1...................................126
Bảng 4.8: Mức độ nhận thức của HS hai nhóm ĐC và TN qua kết quả bài kiểm tra
số 1 trong TN lần 1 ................................................................................127
Bảng 4.9. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 1 trong TN lần 1 ................128
Bảng 4.10: Phân phối tần số điểm đánh giá mức độ nhận thức HS qua bài kiểm tra
số 2 trong TN lần 1 .................................................................................130
Bảng 4.11: Mức độ nhận thức của HS hai nhóm qua kết quả bài kiểm tra số 2
trong TN lần 1 ........................................................................................131
Bảng 4.12. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 2 trong TN lần 1 ..............132
Bảng 4.13. Phân phối tần số điểm đánh giá đầu vào của HS nhóm TN và ĐC
khi chưa có tác động sư phạm trong TN lần 2 .....................................134
Bảng 4.14: Mức độ

của HS hai nhóm TN và ĐC khi chưa có tác động

sư phạm trong TN lần 2 ........................................................................135
Bảng 4.15. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra đánh giá đầu vào của HS
nhóm ĐC và HS nhóm TN trong TN lần 2 ............................................136
Bảng 4.16: Phân phối tần số điểm đánh giá HS qua bài kiểm tra số 1 trong TN lần 2 ..137
Bảng 4.17: Mức độ nhận thức của HS hai nhóm ĐC và TN qua kết quả bài
kiểm tra số 1 trong TN lần 2 .................................................................138
Bảng 4.18. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 1 trong TN lần 2 ..............139
Bảng 4.19: Phân phối tần số điểm đánh giá

HS qua bài

kiểm tra số 2 trong TN lần 2 .................................................................140

Bảng 4.20: Mức độ nhận thức của HS hai nhóm qua kết quả bài kiểm tra số 2
trong TN lần 2 .......................................................................................141
Bảng 4.21. Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 2 trong TN lần 2 ..............143


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Hình 4.1: Biểu đồ tần suất (%) biểu diễn phân loại kết quả bài kiểm tra đầu vào
.................................................................124
Hình 4.2: Biểu đồ biểu diễn các mức độ nhận thức của HS nhóm TN và ĐC khi
chưa có tác động sư phạm (TN lần 1) ...................................................124
Hình 4.3: Biểu đồ tần suất (%) biểu diễn phân loại kết quả bài kiểm tra số 1
của lớp TN và ĐC ..................................................................................127
Hình 4.4: Biểu đồ biểu diễn các mức độ nhận thức của HS nhóm TN và ĐC
quarách nhiệm như thế trong việc bảo đảm quyền bình
đẳng của công dân trong lao động

nào?
- HS suy nghĩ và trả lời
- GV nhận xét và bổ sung
- GV hỏi: Là HS, em cần phải làm gì để bảo vệ
quyền bình đẳng của bản thân trong lao động?
- HS trả lời
- GV nhận xét và tổng kết

LUYỆN TẬP, CỦNG CỐ VÀ HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
- GV yêu cầu HS nghiên cứu và trả lời câu hỏi 4, 5
trong SGK – trang 42.

PL.36

- HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Giúp HS củng cố kiến thức và

- GV nhận xét, đánh giá

phát triển năng lực tự học, tự rèn

- GV yêu cầu HS về nhà:

luyện kỹ năng.

+ Làm bài tập 8.3 trong SGK
+ Đọc, tìm hiểu trước và chuẩn bị các câu hỏi liên
quan đến phần 3. Bình đẳng trong kinh doanh (SGK
tr.37,38,39 để trao đổi với các bạn và GV trong giờ
học sau.


PL.37

T

A
Vì sao nói con người là mục tiêu phát triển của xã hội? Em hãy cho
biết con người luôn hướng tới các mục tiêu nào? Bằng cách nào con người đạt được
các mục tiêu đó?
: Một công trình ở Hà Nội (công viên Hoà Bình) được khánh thành,

Câu 2

đưa vào sử dụng đợt kỉ niệm 1000 năm, sau 10 ngày đã có dấu hiệu xuống cấp. Một
số nắp cống hỏng trở thành hố tử thần vào buổi tối, mưa lũ; một chiếc máy ATM hở
điện giật chết em bé. Một chuyến xe khách chở nhiều người vượt qua nước chảy
xiết và bị cuốn trôi; những dòng sông bị ô nhiễm, thực phẩm trông ngon nhưng lại
tẩm hoá chất vào… Em có suy nghĩ gì về những thông tin này?

I. Ph
Em

(A, B, C, D)

Câu 1.

.
–

.

.

Câu 2.
.

C.
.

.

.

Câu 3.
.

.
.

.


PL.38

Câu 4.

:

Câu 5.

A.K
Câu 6.

A.

.

B.
Câu 7

Câu 8.

–
.
Câu 9.

Câu 10.

.

.
D.


PL.39

–

Câu 1
:


PL.40

5
SAU
c công dân

A
I. Ph

(2

Em

(A, B, C, D)

Câu 1.
A.

Câu 2.

c nhau.

Câu 3.

.
.
D.

.

Câu 4.

.
.
.
D.


PL.41

Câu 5.

D. B
(8
Câu 1
đang bán rất chạy trên thị trường, trong xã hội lại có rất nhiều người cùng tham gia
kinh doanh ngành đó. Em hãy vận dụng các kiến thức đã học để tìm cách chiến
thắng trong cạnh tranh mà không vi phạm đạo đức kinh doanh?

B
Câu 1 (5

2
:


PL.42

SAU

............

Câu 2


PL.43

TT

Nội dung

1

2

3

4

5

Khả năng phát hiện và GQVĐ của HS nhóm lớp TN có sự
tiến bộ hơn so với HS nhóm lớp ĐC

6
7

8

Đánh giá
Đồng Không
ý
đồng ý


PL.44

Nội dung

TT

1

2

3

4

5

Bài học

6

7

Bài giảng giúp các em nâng cao nhận thức về sự cần thiết

Đánh giá
Đồng ý Không
đồng ý