Một số biện pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa ngữ văn khối 6,7 phần văn học dân gian đạt hiệu quả ở trường THCS lũng cao

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BÁ THƯỚC

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Một số biện pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa
ngữ văn khối 6,7- phần văn học dân gian đạt hiệu quả
ở trường trung học cơ sở Lũng Cao – Bá Thước – Thanh Hóa

Người thực hiện: Nguyễn Đăng Huy.
Chức vụ: Giáo viên.
Đơn vị công tác: Trường THCS Lũng Cao – Bá Thước.
SKKN thuộc lĩnh vực: Ngữ Văn.

THANH HÓA NĂM 2018


Mục lục.
Tên đề mục

Trang

1. Mở đầu
1.1. Lí do chon đề tài.
1.2.Mục đích nghiên cứu.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng SKKN.
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
2.4. Hiệu quả của SKKN đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng

01

01
03
03
03
04
04
05
06
14

nghiệp và nhà trường.
3. Kết luận, kiến nghị.
3.1. Kết luận.
3.2. Kiến nghị.

16
16
17



1. Mở đầu.
1.1. Lí do chọn đề tài.
Văn học là tấm gương phản ánh lịch sử và xã hội, giúp cho con người trở về cội
nguồn và hướng tới tương lai. Thế nhưng dạy học ngữ văn như thế nào để gây hứng
thú và niềm say mê học tập cho các em học sinh? Đó là câu hỏi không dễ trả lời đối
với mỗi giáo viên dạy học môn ngữ văn. Một mặt dạy học cần không ngừng đổi

mới về nội dung phương pháp, song bên cạnh đó cũng cần đổi mới cả về hình thức
tổ chức, nghĩa là cải tiến cách thức tổ chức để sao cho sau mỗi tiết dạy để lại trong
học trò nhiều sự rung cảm, cảm xúc sâu lắng nhất về môn học. Thực tế giảng dạy
qua nhiều năm tôi nhận thấy một trong những hình thức tổ chức có hiệu quả và gây
hứng thú cho học sinh nói chung và học sinh trường THCS Lũng Cao nói riêng, đó
là hoạt động ngoại khóa văn học - một hình thức tổ chức bổ ích và mang tính tích
cực trong hoạt động dạy học môn ngữ văn ở trường THSC, đặc biệt là phần văn
học dân gian.
Từ lâu hoạt động thưởng thức văn học nói chung và hoạt động thưởng thức văn
học dân gian nói riêng là một trong những hình thức phổ biến, được dân gian tiến
hành tổ chức sinh hoạt vào những dịp lễ, tết hoặc đình đám, hội hè… Thế nhưng
hoạt động đó trong xu thế ngày nay có vẻ như đang dần bị quên lãng, hoặc dần bị
xem nhẹ. Thực tế không còn có nhiều người quan tâm, để ý đến văn học nhất là văn
học dân gian- một kho tàng tri thức đồ sộ về mọi mặt đời sống do quần chúng lao
đông sáng tạo nên. Đó là một sự thật đáng buồn, và trên thực tế cũng có không ít
giáo viên không còn thật sự tâm huyết với nghề nghiệp, chưa thật sự trăn trở trước
sự giảm sút hứng thú đối với việc học tập môn ngữ văn của học sinh trường mình,
lớp mình dạy, chỉ chú ý dạy sao cho hết kiến thức và yêu cầu của sách giáo khoa đề
ra... cách dạy học như vậy còn mang tính giáo điều, cứng nhắc, chưa chú ý đến cảm
xúc và thái độ tiếp nhận bài học của học sinh, đang có dấu hiệu đi ngược lại với tư
tưởng dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Bên cạnh đó tình trạng học sinh trên địa
bàn toàn huyện nói chung và có học sinh trường THCS Lũng Cao nói riêng đang

1


cảm thấy không hứng thú với việc học môn ngữ văn, trong đó có phần văn học dân
gian được thể hiện rõ ràng nhất.
Hiện tại cũng chưa có một tài liệu hay hướng dẫn cụ thể nào về cách thức dạy
hay tổ chức các hoạt động cho các tiết ngoại khóa phần văn học dân gian trong

trường THCS, do đó người giáo viên đứng lớp đang gặp phải không ít khó khăn,
cản trở quá trình dạy học. Đối với các trường vùng sâu, vùng xa điều kiện cơ sở vật
chất còn thiếu thốn, tài liệu và sách tham khảo rất ít, ý thức thái độ và động cơ học
tập của học sinh còn nhiều hạn chế, sự chăm lo và phối hợp của phụ huynh chưa
mạng lại hiệu quả, tư tưởng ỉ, lại trông chờ vào nhà trường còn khá phổ biến tại
trường THCS Lũng Cao nơi có tới gần một trăm phần trăm học sinh là con em dân
tộc thiểu số (dân tộc Thái)
Thực tế qua việc giảng dạy và tiến hành khảo sát trong những năm học vừa qua
ở trường THCS Lũng Cao, tôi nhận thấy một thực trạng đáng buồn đó là đại đa số
học sinh không có hứng thú học văn nhất là phần văn học dân gian khối 6 và khối 7
được thể hiện qua bảng số liệu sau:
HS yêu thích học
STT Năm học

HS không yêu thích

Số HS

môn ngữ văn
học môn ngữ văn
SL
%
SL
%
1
2014- 2015 100
30
30
70
70

2
2015- 2016 100
32
32
68
68
3
2016 - 2017 120
40
33,3
80
66.7
Là một giáo viên giảng dạy ngữ văn bậc THCS với hơn 16 năm giảng dạy môn
ngữ văn, tham gia tập huấn nhiều chuyên đề do sở giáo dục và đào tạo Thanh Hóa
và phòng giáo dục và đào tạo Bá Thước tổ chức, bản thân tôi cũng rất băn khoăn
trăn trở trước thực trạng này. Vì vậy sau một thời gian tìm hiểu và thể nghiệm,
trong những năm học vừa qua, tôi đã nhận được sự ủng hộ và đóng góp ý kiến của
tổ chuyên môn và đặc biệt là của Ban giám hiệu nhà trường đã cho phép tôi được
tiến hành các hoạt động tổ chức ngoại khóa phần văn học dân gian cho học sinh
khối 6,7 tại trường THCS Lũng Cao và thu được hiệu quả tốt, góp phần làm tăng sự
hứng thú học tập cho các em học sinh khối 6,7. Từ đó nâng cao nhận thức về vai trò
2


của việc học tập và thưởng thức văn học trong nhà trường nói chung và các em học
sinh khối 6,7 trường THCS Lũng Cao nói riêng.
Vì vậy, tôi quyết định tìm hiểu và mạnh dạn đưa ra vài kinh nghiệm của mình
qua sáng kiến kinh nghiệm “Một số biện pháp tổ chức hoạt động ngoại khoá
Ngữ văn khối 6,7 - phần văn học dân gian đạt hiệu quả ở trường trung học cơ
sở Lũng Cao- Bá Thước - Thanh Hóa”

1.2. Mục đích nghiên cứu.
Như tôi đã trình bày ở phần trên, tôi chọn đề tài này với mục đích góp phần
nâng cao hiệu quả dạy các tiết học ngoại khóa ngữ văn học phần văn học dân gian
cho các em học sinh khối 6,7 ở trường THCS Lũng Cao nơi tôi hiện đang giảng
dạy. Qua đó góp phần nâng cao hiệu quả cho dạy, học văn đồng thời giáo dục các
em hướng tới chân, thiện, mĩ , tạo đà tâm lí tốt để các em học tập hiệu quả hơn các
môn khoa học khác, giảm bớt tâm lí nặng nề và ngại học của các em học sinh trong
nhà trường.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.
Đề tài này tôi sẽ nghiên cứu, tổng kết và rút ra các biện pháp nhằm nâng cao
hiệu quả cho các tiết ngoại khóa phần văn học dân gian của môn Ngữ văn khối 6,7
trường THCS Lũng Cao, đồng thời có thể áp dụng cho các trường lân cận trong
cụm Quốc Thành – một cụm thuộc vùng cao, vùng sâu của huyện Bá Thước.
Về đối tượng, tôi lựa chọn hình thức tổ chức ngoại khóa về mảng văn học dân
gian của khối 6,7 ở trong chương trình ngữ văn bậc THCS theo tài liệu sách giáo
khoa ngữ văn và phân phối chương trình đã qui định làm đối tượng nghiên cứu cho
sáng kiến kinh nghiệm của mình.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
Việc lựa chọn các phương pháp- cách thức để nghiên cứu cho một đề tài là rất
quan trọng, lựa chọn phương pháp đúng sẽ có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả
nghiên cứu và kết quả của đề tài Khi tiến hành nghiên cứu đề tài sáng kiến kinh
nghiệm này tôi đã sử dụng một số phương pháp sau:
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế tại trường THCS Lũng Cao.
3


- Phương pháp thu thập thông tin.
- Phương pháp thống kê, xử lí thông tin.
- Phương pháp quan sát nhằm thấy được thái độ và hứng thú của học sinh khi học
phần văn học dân gian .

Phương pháp thu thập, thống kê và xử lí thông tin, qua đó tôi đã thu được bảng số
liệu như sau:
STT Năm học
1
2
3

2014- 2015
2015- 2016
2016 - 2017

Số HS
100
100
120

HS yêu thích học

HS không yêu thích

môn ngữ văn
SL
30
32
40

học môn ngữ văn
SL
%
70

70
68
68
80
66,7

%
30
32
33,3

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm.
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.
Văn học Việt Nam được cấu thành bởi hai bộ phận: Đó là văn học dân gian và
văn học viết. Văn học viết mới ra đời và tồn tại chỉ hơn mười thế kỉ, trong khi đó
nền văn học dân gian đã ra đời và phát triển từ rất lâu - trước khi có chữ viết và nền
văn học viết hàng nghìn năm. Mảnh đất màu mỡ văn học dân gian ấy đã soi sáng
tâm hồn và trí tuệ của dân tộc ta. Góp phần bồi đắp cho tâm hồn, nhân cách, trí tuệ
của dân tộc ta thêm phần phong phú và đa dạng, nó được ví như một “túi khôn” của
quần chúng lao động và nhân dân ta. Văn học dân gian bao gồm nhiều thể loại như:
thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ngụ ngôn, ca dao, tục ngữ, hò, vè, chèo, tuồng, sử
thi, truyện cười, câu đố…vv. Văn học dân gian do nhân dân lao động sáng tác chủ
yếu theo phương thức truyền miệng. Ở Việt Nam văn học dân gian có một vị trí vai
trò rất quan trọng, qua hàng nghìn năm Bắc thuộc và ở thời kỳ dân tộc ta chưa có
chữ viết hoặc chữ viết chưa phổ biến, thì văn học dân gian đã có những đóng góp
lớn trong việc giữ gìn và phát huy vốn ngôn ngữ dân tộc, góp phần nuôi dưỡng tâm
hồn nhân dân. Chính tính chất nhân dân, tính chất dân tộc sâu sắc của văn học dân
gian từ nội dung cho đến hình thức đã có tác động to lớn đến sự hình thành và phát
triển của nền văn học viết về sau này. Thực tế có nhiều tác giả lớn cũng thừa nhận
4

họ đã chịu ảnh hưởng không nhỏ của các phương thức thể hiện trong văn học dân
gian như đại thi hào Nguyễn Du, Hồ Chí Minh, Tố Hữu …
Đặc điểm của văn học dân gian là những sáng tác theo phương thức diễn xướng
mang tính tập thể và truyền miệng. Do vậy tác phẩm văn học dân gian là để: nói hát- kể - diễn. Nhưng khi đưa vào nhà trường, nó tồn tại như một tác phẩm văn học
viết.Vì vậy nên cách tiếp cận một tác phẩm văn học dân gian theo đúng thể loại là
rất khó đối với cả giáo viên và học sinh. Tổ chức ngoại khóa là để cho học sinh
được nói, được hát, được kể, được diễn. Làm như vậy là chúng ta đã đặt văn học
dân gian vào đúng môi trường diễn xướng của nó, không những giúp cho học sinh
mà còn giúp cho người giáo viên hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm cũng như cách tiếp
cận một tác phẩm văn học dân gian. Đây là yêu cầu quan trọng bậc nhất mà bất kể
một người giáo viên dạy ngữ văn nào cũng phải tuân thủ trong quá trình giảng dạy
của mình.
Dân tộc Việt nam được hợp thành bởi sự kết hợp hài hòa của nhiều thành phần
dân tộc anh em, mỗi dân tộc sinh sống trên một lãnh thổ vùng miền khác nhau, mỗi
dân tộc lại có một nền văn hóa với những nét bản sắc rất riêng.Tất cả hợp lại, tạo
nên trên đất nước ta một nền văn hóa với nhiều màu sắc phong phú và đa dạng mà
tất cả đều được lưu giữ trong những tác phẩm văn học dân gian. Do đó việc học
tập, thưởng thức văn học dân gian là một nhu cầu không thể thiếu của mọi người,
góp phần bảo tồn gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc nói chung và văn học dân gian
nói riêng, đặc biệt là các tác phẩm văn học hay và có giá trị nghệ thuật cũng như
giá trị tư tưởng được trích dạy trong chương trình sách giáo khoa trung học cơ sở
khối 6,7.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
Như trên đã nói văn học dân gian vốn rất phong phú và đa dạng, với rất nhiều
màu sắc khác nhau, đó là một kho tàng đồ sộ về tri thức và kinh nghiệm sống của
quần chúng nhân dân trong suốt chiều dài của lịch sử dựng nước và giữ nước.
Nhưng thực tế lại được giảng dạy trong chương trình quá ít. So với số tiết học văn
học trong cả chương trình ngữ văn bậc THCS thì số tiết phần văn học dân gian rất

5


khiêm tốn chỉ có 16 tiết chia đều cho hai khối 6, 7, trong số này có nhiều tiết đã
chuyển sang phần đọc thêm nên khi dạy thì phần lớn giáo viên cũng chỉ cho đọc
qua loa, hoặc kĩ càng hơn thì cho học sinh ghi thêm phần ý nghĩa câu chuyện, mà
không thể dành thời gian để đi tìm hiểu và phân tích các giá trị nội dung và nghệ
thuật của tác phẩm. Đặc biệt hơn nữa thời lượng dành cho phần ngoại khóa về văn
học dân gian lại càng ít hơn (chỉ có 2 tiết – tiết 135, 136 kì 2 Ngữ văn lớp 7) .
Một thực tế khi tôi tiến hành khảo sát bằng cách hỏi thông qua các tiết dạy tại
trường THCS Lũng Cao cho thấy có đến hơn 90 % số học sinh khối 6,7 được hỏi
không thể kể tóm tắt hoặc không nắm được ý nghĩa các câu chuyện dân gian rất hay
như Tấm Cám, Sự tích chú cuội cung trăng, Sự tích dưa hấu, Sự tích trầu cau..
những câu chuyện này không còn được đưa vào chương trình giảng dạy ở bậc
THCS. Cá biệt hơn đa số các em còn không nhớ nổi hoặc không có ấn tượng gì với
các câu chuyện dân gian đã được học và đọc thêm như Con rồng cháu tiên, Bánh
chưng bánh giầy, Thánh Gióng, Sơn Tinh Thủy Tinh, Sự Tích Hồ Gươm… ở lớp 6
và một số câu tực ngữ, ca dao trong chương trình ngữ văn lớp 7. Vậy là tình trạng
“thầy hỏi rồi thầy lại tự trả lời.” cứ thế tiếp diễn.
Đứng trước thực tế khó khăn ấy, tôi cho rằng chỉ học chính khóa với số tiết quá
ít như vậy thì sẽ không đủ thời gian để chuyển tải những nội dung quan trọng và
cần thiết về văn học dân gian cho các em được và càng không thể giúp các em có
hứng thú hay quan tâm đến văn học dân gian nữa. Vì lẽ đó tôi đã tiến hành ngoại
khóa phần văn học dân gian bằng cách lồng ghép trong các cuộc thi như rung
chuông vàng, các đợt thi đua chào mừng những ngày lễ lớn như: ngày nhà giáo Việt
Nam 20/11, ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam 22/12, ngày thành lập
Đảng 3/2, ngày thành lập Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh 26/3 hoặc ngày
sinh nhật Bác 19/5…vv
2.3. Các giải pháp sử dụng để giải quyết vấn đề.
Ngay từ đầu năm học, nhận sự phân công của chuyên môn nhà trường, tôi đã lên

kế hoạch và báo cáo các nội dung của phần ngoại khóa văn học dân gian sẽ được
lồng ghép trong các đợt thi đua, xin ý kiến chỉ đạo và cho phép cũng như sự tạo
6


điều kiện của BGH và chuyên môn nhà trường, đồng thời phối kết hợp với đồng chí
Tổng phụ trách Đội và các thầy cô giáo chủ nhiệm, từ đó tôi mới tiến hành xây
dựng đề cương và kế hoạch, qui định cụ thể về hình thức và thời gian tiến hành
buổi ngoại khóa sao cho hiệu quả.
Để tiến hành ngoại khóa văn học dân gian đạt hiệu quả và tạo được sự lôi cuốn
hấp dẫn đối với học sinh, từ đó tạo ra sự hứng thú đối với học sinh, tôi đã tiến hành
lựa chọn theo các chủ đề sau đây ( các chủ đề này tôi cho các em chuẩn bị trước vài
tuần)
* Chủ đề 1 : “Du lịch qua các miền bằng ca dao - dân ca”
Kho tàng dân ca nước ta vô cùng đa dạng và phong phú, vì vậy cho nên trong
khuôn khổ buổi ngoại khóa này tôi chỉ cho mỗi đội thi chọn và tập luyện 2 bài dân
ca đặc trưng cho mỗi vùng miền của nước ta (Bắc – Trung - Nam) Tôi chọn các bài
dân ca cho các đội thi như sau: Vùng Bắc Bộ chọn 2 bài: Trống Cơm và Bèo dạt
mây trôi, Vùng Bắc Trung Bộ, tôi chọn 2 bài dân ca mang đậm bản sắc và con
người xứ Thanh đó là: Hò sông Mã và Đi cấy, còn đến với vùng Nam Bộ tôi yêu
cầu các em tập hát 2 bài: Lí ngựa ô và Lí con sáo. Sau khi chọn được các bài dân ca
cụ thể, tôi cho bốc thăm chọn bài và lưu ý các em hai bài tham gia thi phải ở hai
vùng miền khác nhau, có như vậy mới giúp các em thấy được sự đa dạng, phong
phú về kho tàng dân ca của nước ta và tránh được cảm giác nhàm chán khi diễn
xuất.
Bằng hình thức này tôi sẽ giúp các em hiểu biết thêm về các làn điệu dân ca của
ba miền đất nước: Bắc-Trung-Nam. Ở Bắc Bộ với những làn điệu dân ca - ca dao
mượt mà duyên dáng và hết sức tình tứ qua điệu “Trống Cơm” hay “Bèo dạt mây
trôi”…Ta đến với dân ca miền Trung cũng như con người miền Trung gồ ghề, gân
guốc nhưng mặn mà và đằm thắm, nghĩa tình với những điệu như “Hò sông Mã”,

“Đi cấy”…tiếp theo ta sẽ đến với vùng đất xứ Nam Bộ mộc mạc và đầy tình nghĩa,
chỉ với khúc hát “Lí ngựa ô” vui nhộn” Lí con sáo” nghe réo rắt, xúc động lòng
người, sẽ giúp ta hiểu được phần nào tâm hồn con người Nam bộ mộc mạc nhưng
sống đầy tình nghĩa, thủy chung sâu nặng.
7


* Chủ đề 2 : “Đố vui tục ngữ - ca dao ”:
Đó là những câu đố có nội dung rất gần gũi và quen thuộc với đời sống lao động
sản xuất của các em ở nông thôn được đúc rút từ những kinh nghiệm thực tế lao
động, sản xuất trong mỗi gia đình nông thôn như: Con trâu, cái bừa, cây rơm, cái
nơm, cái cào cỏ, cái gáo múc nước, cái nón...Với nội dung này sẽ giúp các em tích
lũy thêm sự hiểu biết về vốn thành ngữ, tục ngữ, ca dao .Từ đó rút ra những bài học
bổ ích và thú vị cho bản thân, phát triển óc tư duy và liên hệ với đời sống thực tiễn.
Và hơn nữa giúp các em có thêm vốn thành ngữ - tục ngữ - ca dao để sử dụng trong
quá trình nói và viết của bản thân mình, ngoài ra tôi còn cho các em hiểu thêm về
một số câu chuyện như sự tích An Dương Vương xây dựng loa Thành, truyền
thuyết Thánh Gióng để từ đó các em thêm ngưỡng mộ, tự hào với truyền thống đấu
tranh dựng nước và giữ nước của tổ tiên ta ngày trước, bồi dưỡng ở các em tình yêu
quê hương đất nước và bước đầu hình thành trong các em năng lực nhận xét đánh
giá nhân vật lịch sử….
* Chủ đề 3 :“Thi sưu tầm thành ngữ- tục ngữ- ca dao ”
Để giúp các em có thể tham gia tốt phần thi này, tôi đã đưa ra các chủ đề trước
cho các nhóm, yêu cầu các em về nhà sưu tầm tìm hiểu, chuẩn bị kĩ lưỡng. Các chủ
đề mà tôi lựa chọn rất gần gũi, thân thuộc với các em. Giúp các em dễ sưu tầm tìm
hiểu, dễ nhớ, dễ thuộc. Phần này tôi đưa ra 4 nội dung như sau: Ca ngợi tình yêu
quê hương - đất nước ; Tình cảm gia đình; Quan hệ thầy- trò ; Kinh nghiệm lao
động sản xuất. Qua việc sưu tầm ca dao, tục ngữ thành ngữ dân gian giúp các em
thấy được sự phong phú, đa dạng của ca dao, tục ngữ, thành ngữ nước ta.Từ đó
giúp các em hình thành và phát triển tình cảm yêu lao động sản xuất, qúy trọng tình

cảm gia đình, quý trọng tình cảm thầy trò, tình yêu quê hương đất nước...
* Chủ đề: 4 “Thi kể chuyện dân gian”:
Tháng ba là tháng thanh niên, các hoạt động của nhà trường đều phải hướng vào
chủ điểm chào mừng ngày thành lập Đoàn. Ngoài các hoạt động như tổ chức giải
bóng đá giữa các chi đội, thi rung chuông vàng… các em còn hay được tham gia
vào hoạt động văn nghệ do đoàn, đội tổ chức, thông qua các cuộc thi như vậy tôi đã
8


lồng ghép, đưa ra các câu hỏi có liên quan đến phần văn học dân gian cho các em
tìm hiểu và học thuộc để chuẩn bị tổ chức ngoại khóa có hiệu quả.
Tôi đã cho học sinh tìm hiểu một số thể loại văn xuôi dân gian như: Truyện cổ
tích, truyện truyền thuyết, truyện thần thoại, truyện ngụ ngôn, truyện cười…sau đó
lựa chọn những tác phẩm có nội dung phục vụ cho hoạt động ngoại khóa. Ở chủ đề
này tôi dự kiến sẽ cho các em thi kể chuyện các tác phẩm tự sự dân gian, cụ thể
như: Thể loại truyền thuyết gồm có: “Sự tích Hồ Gươm” “Con rồng cháu tiên”
hoặc “ Bánh chưng bánh giầy” “Thánh Gióng” “Sơn Tinh Thủy Tinh” hay thể loại
truyện cổ tích gồm có: Sọ Dừa,Thạch Sanh, Em bé thông minh…Đây là những văn
bản các em đã được học trong chương trình ngữ văn khối 6,7. Ngoài ra có thể
khuyến khích các em sưu tầm chọn kể một câu chuyện dân gian khác ngoài chương
trình chính khóa đã học. Sở dĩ tôi cho các em chọn kể hai thể loại truyện dân gian
như trên là giúp các em ngược về với cội nguồn của dân tộc Đại Việt, lịch sử hào
hùng của cha ông trong quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước, từ đó giúp các em
khắc sâu truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc. Không chỉ như vậy mà qua phần
thi kể chuyện dân gian giúp các em rèn luyện tự tin, mạnh dạn hơn khi đứng trước
đám đông, đồng thời rèn kĩ năng nói lưu loát mạch lạc cho học sinh.
Để tiến hành một tiết ngoại khóa đạt hiệu quả, tôi đã xây dựng thành các bước
sau đây:
*Công tác chuẩn bị:
Muốn hoạt động ngoại khóa đạt hiệu quả cao thì công tác chuẩn bị là một khâu

hết sức quan trọng tạo nên sự thành công của chương trình. Tôi đã chủ động lên kế
hoạch hoạt động và đề xuất với Ban giám hiệu nhà trường về công tác tổ chức
ngoại khóa, sau khi ban giám hiệu nhất trí, tôi thực hiện một số khâu như sau:
Tôi đã phối hợp với các đồng nghiệp trong tổ chuyên môn và giáo viên tổng phụ
trách đội, tiến hành lựa chọn học sinh tham gia thi (chọn ba đội tham gia thi- mỗi
đội 10 em có đầy đủ thành phần học sinh lớp 6,7. Mỗi nhóm cử một bạn đội trưởng
một bạn thư kí (gần giống với thảo luận nhóm trong các giờ học) và phân công
nhóm giáo viên có trách nhiệm phụ trách hướng dẫn cho các em luyện tập). Trên cơ
9


sở đó mỗi nhóm lại phân chia thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm nhỏ chuẩn bị từ một
đến hai nội dung, chủ đề đã định hướng từ đầu. Từ việc chuẩn bị về nôị dung câu
đố cho đến xây dựng đáp án cho các chủ đề như : Đố vui thành ngữ - tục ngữ - ca
dao cho đến hướng dẫn học sinh tập hát các làn điệu dân ca để thực hiện được chủ
đề: “Du lịch qua các miền bằng ca dao dân ca” hay chọn cử thành viên trong mỗi
đội thi tham gia phần thi kể chuyện, chọn một câu chuyện phù hợp mà các em yêu
thích, tập kể để tham gia phần thi kể chuyện dân gian. Khi chuẩn bị tôi phối hợp
với các giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên Tổng phụ trách cùng tham gia và giám
sát công tác chuẩn bị của lớp mình sau đó chốt danh sách chính thức tham gia cuộc
thi cho người dẫn chương trình.
Để buổi tổ chức ngoại khóa thành công, tôi đã chủ động trình kế hoạch lên ban
giám hiệu nhà trường và dự trù xin kinh phí để chuẩn bị phần thưởng cho các đội
tham gia thi và biểu diễn, tiền thuê trang phục, đạo cụ...phần thưởng mang tính chất
động viên khích lệ các em tham gia nhiệt tình, hứng thú. Tôi cũng thành lập một
ban giám khảo là những thầy cô giáo giảng dạy môn ngữ văn, xây dựng một biểu
chấm cũng như thang điểm cụ thể, chi tiết cho mỗi thành viên ban giám khảo.
*Về thời gian tổ chức:
Tôi tiến hành ngoại khóa kết hợp với các hoạt động của Đoàn, Đội trong những
ngày cao điểm trong tháng như : Kỉ niệm 20/11; ngày 26/3 ; ngày 19/5 … tùy vào

kế hoạch của nhà trường để chọn thời điểm cho phù hợp. Thành phần tham gia và
cổ vũ là toàn thể các thầy cô giáo và học sinh trong trường. Sau khi đã hoàn tất
công tác chuẩn bị và các khâu tổ chức, tôi đã tiến hành hoạt động như sau.
* Tiến hành hoạt động ( tổ chức thi ):
Mở đầu cho chương trình ngoại khóa văn học dân gian sẽ là tiết mục dân ca
với làn điệu dân ca Thanh hóa : “Hò Sông Mã’’ mang đậm tinh thần dân tộc của quê
hương Thanh Hóa anh hùng.
Sau đó các đội tham gia thi và biểu diễn các tiết mục đăng kí của đội mình, Bèo
dạt mây trôi, Trống cơm. Sau đó ta đến với mảnh đất và con người Nam Bộ mộc
mạc nhưng đầy tình nghĩa qua các điệu: Lí ngựa ô, Lí con sáo. Sau cùng ta lại trở
10


về với quê hương miền trung Thanh Hóa qua bài dân ca Đi cấy để kết thúc phần thi
thứ nhất với chủ đề : Du lịch qua các miền bằng ca dao dân ca, khi kết thúc phần
thi ban giám khảo sẽ công bố điểm cho mỗi đội.
Với chủ đề thứ hai là : Đố vui tục ngữ - ca dao.Tôi đã chuẩn bị sẵn các câu đố
dân gian có nội dung gần gũi với đời sống lao động sản xuất, gắn với những vật
dụng quen thuộc mà trong mỗi gia đình nông thôn nào cũng có, để đưa ra hỏi các
đội thi. Phần này các đội dự thi sẽ bốc thăm như hình thức hái hoa dân chủ, bốc
được câu nào thì trả lời câu ấy, sau một phút suy nghĩ nếu không có câu trả lời sẽ
nhường cho đội khác. Phần này tôi biên soạn một số câu tục ngữ ca dao sau:
- Hòn gì bằng đất nặn ra,
Xếp vào lò lửa nung ba bốn ngày,
Khi ra má đỏ hây hây,
Mảnh vuông chăn chắn, đem xây cửa nhà ? - hòn gạch
- Hoa gì quả quyện với trầu,
Để cho câu chuyện mở đầu nên duyên ?- hoa cau
-Trong nhà có bà ăn cơm trắng ? - bình vôi
-Cây gì không lá, không cành,

Mình vàng, không rễ, ở gần nhà ta ? - cây rơm
- Khi nhỏ, em mặc áo xanh,
Khi lớn bằng anh, em thay áo đỏ - quả ớt
- Lá xanh, cành đỏ, hoa vàng,
Hạt đen, rễ trắng; đố chàng cây chi ? - Cây rau sam
- Con gì cánh mỏng, đuôi dài,
Lúc bay lúc đậu cánh thời đều giương ? - con chuồn chuồn
- Tám xóm nhóm lại hai phe,
Chặt phần cây tre, bắc cầu một cột - đôi quang và chiếc đòn gánh
Qua phần thi đố vui ca dao – dân ca giúp phát triển khả năng tư duy,liên tưởng,
quan sát sự vật, đặt sự vật vào trong đời sống lao động và sản xuất.Từ đó giúp các
em thêm yêu ca dao dân ca hơn. Phần thi này tạo ra sự sôi nổi hào hứng cho các đội
11


thi, nếu trong trường hợp các đội thi không trả lời được thì cơ hội trả lời dành lại
cho các bạn cổ động viên, nếu em nào trả lời đúng thì sẽ nhận ngay phần quà của
ban tổ chức .
Đến phần thi thứ 3 với chủ đề: “Thi sưu tầm thành ngữ- tục ngữ- ca dao ” Tôi
đưa ra 4 chủ đề đó là : Ca ngợi tình yêu quê hương - đất nước ; Tình cảm gia đình;
Quan hệ thầy - trò ; Kinh nghiệm lao động sản xuất...( phần này nhiều câu nằm
trong sách giáo khoa ngữ văn lớp 7) cụ thể hóa trong 4 phiếu thăm, các đội lần lượt
sẽ lên bốc được chủ đề nào thì trình bày theo chủ đề đó. Với phần thi này tôi cho
các em chuẩn bị trong thời gian là 10 phút để các em tìm và trình bày lên tờ giấy
rôki khổ lớn, Sau đó các nhóm trình bày kết quả theo từng chủ đề nội dung. Đội
nào tìm được nhiều hơn và đúng sẽ là đội giành được phần thắng.
Sau thời gian chuẩn bị các em có thể tìm được những bài ca dao, câu tục ngữ,
câu thành ngữ theo từng nội dung cụ thể như sau:
+ Nội dung ca ngợi tình yêu quê hương - đất nước :
- Gió đưa cành trúc la đà

Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương
Mịt mù khói tỏa ngàn sương
Nhịp chày Yên Thái mặt gương Tây Hồ
- Đường vô xứ Nghệ quanh quanh
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ.
- Làng tôi có lũy tre xanh,
Có sông Tô Lịch uốn quanh xóm làng
Bên bờ vải, nhãn, hai hàng
Dưới sông cá lội từng đàn tung tăng.
+ Nội dung tình cảm gia đình :
- Lọt sàng xuống nia.
- Sẩy vai xuống cánh tay.
- Lá rụng về cội.
- Chị em dâu như bầu nước lã.
12


- Một giọt máu đào hơn ao nước lã.
- Chị ngã em nâng.
- Anh em hiền thật là hiền
- Bởi một đồng tiền làm mất lòng nhau.
- Anh em như thể tay chân
Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đần.
- Ơn cha nặng lắm ai ơi
Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang.
+ Nội dung quan hệ thầy trò:
- Không thầy đố mày làm nên.
- Mồng một tết cha, mồng hai tết mẹ, mồng ba tết thầy.
- Cha muốn cho con hay, thầy mong cho trò khá.
- Muốn sang thì bắc cầu Kiều

Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.
- Ở đây gần bạn gần thầy,
Có công mài sắt có ngày nên kim.
- Mẹ cha công đức sinh thành
Ra trường thầy dạy học hành cho hay.
- Mấy ai là kẻ không thầy
Thế gian thường nói đố mày làm nên.
+ Nội dung kinh nghiệm sản xuất:
- Tháng bảy trông ra, tháng ba trông vào.
- Năm trước được cau, năm sau được lúa.
- Được mùa lúa úa mùa cau,được mùa cau đau mùa lúa.
- Vụ mùa cấy cao,vụ chiêm cấy trũng.
- Mạ úa thì lúa chóng xanh.
- Khoai ruộng lạ, mạ ruộng quen.
- Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa.
- Nhất nước, nhì phân,tam cần,tứ giống.
13


- Thiếu tháng tư khó nuôi tằm,thiếu tháng năm khó làm ruộng.
- Nắng sớm thì đi trồng cà, mưa sớm thì ở nhà phơi thóc.
- Xanh nhà hơn già đồng.
Phần thi thứ 4 với chủ đề : “Thi kể chuyện dân gian” Với chủ đề này tôi sẽ cho
các em thi kể chuyện các tác phẩm tự sự dân gian, cụ thể như: Thể loại truyền
thuyết gồm có các truyện: Sự tích Hồ Gươm, Con rồng cháu tiên, Bánh chưng bánh
giầy, Thánh Gióng, Sơn Tinh Thủy Tinh…hay thể loại truyện cổ tích gồm có các
truyện: Sọ Dừa, Thạch Sanh, Em bé thông minh…(Theo SGK Ngữ văn lớp 6,7
NXB Giáo Dục). Đây là những văn bản các em đã được học và đọc thêm trong
chương trình ngữ văn, ngoài ra có thể khuyến khích các em có thể sưu tầm chọn kể
một câu chuyện dân gian khác ngoài chương trình chính khóa đã học. Sở dĩ tôi cho

các em chọn kể hai thể loại truyện dân gian như trên là giúp các em ngược về với
cội nguồn của dân tộc Đại Việt, lịch sử hào hùng của cha ông trong quá trình xây
dựng và bảo vệ đất nước.Từ đó giúp các em khắc sâu truyền thống và lòng yêu
nước, tự hào dân tộc cho các em…đồng thời giáo dục tình cảm yêu mến văn học
dân gian.
Cuối buổi ngoại khóa ban thư kí sẽ tổng hợp kết quả cả 4 vòng thi, đội nào có số
điểm sau 4 vòng thi cao hơn thì đội đó sẽ giành chiến thắng. Đan xen giữa các vòng
thi cũng như trong thời gian chờ kết quả thư kí tổng hợp có thể sắp xếp một vài làn
điệu dân ca sẽ làm thay đổi không khí của cuộc thi, cũng như làm tăng thêm sự
hứng khởi của các em. Sau khi thư kí công bố kết quả, ban tổ chức sẽ mời ban giám
hiệu nhà trường lên phát biểu tổng kết và trao giải thưởng cho các đội đạt giải.
Tiết ngoại khóa kết thúc tốt đẹp trong âm hưởng của bài hát Như có Bác Hồ
trong ngày vui đại thắng, người dẫn chương tình nói lời cảm ơn thầy cô giáo về dự
và chúc mừng các đội tham gia buổi ngoại khóa đầy bổ ích, hẹn gặp lại trong các
cuộc thi sau.
2.4.Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản
thân, đồng nghiệp và nhà trường.

14


Bằng kinh nghiệm từ thực tiễn công tác, sau khi áp dụng và tiến hành các bước
được đưa ra trong sáng kiến kinh nghiệm này, tôi đã thu được một số hiệu quả khả
quan tích cực.
Đối với bản thân: Qua việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho các em học
sinh lớp 6,7 bản thân tôi cảm nhận được sự hăng say tham gia của các em học sinh,
tôi đã đúc rút được cho mình nhiều bài học bổ ích về đối tượng học sinh khối 6, 7.
Đó là khả năng tập trung học tập không cao nhưng lại rất thích được tham gia vào
các hoạt động vui tươi sôi nổi, để qua đó tôi có những thay đổi trong tư duy giáo
dục và cách tiếp quản cũng như giáo dục học sinh. Bước đầu tôi đã hình thành

trong mình niềm tin và thêm động lực để thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy của
mình.
Đối với đồng nghiệp: Các đồng chí cán bộ giáo viên trường THCS Lũng Cao
cũng sẵn sàng hợp tác, hăng hái chỉ đạo lớp chủ nhiệm nhiệt tình tham gia và đã có
những đóng góp bổ ích thiết thực cho tôi trong quá trình tổ chức và thực hiện kế
hoạch và tổ chức cuộc thi. Đa số giáo viên tỏ thái độ đồng tình và nhất trí cao khi
tiến hành thực hiện các biện pháp tôi đưa ra. Đặc biệt đối với các đồng chí giáo
viên chủ nhiệm đã được chứng kiến và đánh giá đúng năng lực và thế mạnh cũng
như sở trường của học sinh lớp mình khi nghe phần trả lời của các em tham gia
cuộc thi.
Đối với nhà trường: Nhà trường đã tạo mọi điều kiện để tôi tiến hành buổi ngoại
khóa, khích lệ được các đồng chí giáo viên bộ môn và các tổ chức nhiệt tình tham
dự, tạo không khí vui tươi thoải mái trong công tác và trong đời sống thường ngày.
Có thêm cách nhìn nhận và đánh giá về khả năng cũng như thế mạnh của học sinh
trong nhà trường và cũng nhìn nhận được các hạn chế trong công tác tổ chức cuộc
thi, từ đó rút kinh nghiệm cho các cuộc thi khác. Đánh giá được khả năng phối kết
hợp của giáo viên Tổng phụ trách Đội, giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn
thông qua các hoạt động chuẩn bị và tổ chức cuộc thi, nhìn nhận và đánh giá được
hiệu quả của hoạt động ngoại khóa ngữ văn trong nhà trường. Động viên, khích lệ
kịp thời các lớp có học sinh tham gia và đạt giải cao trong cuộc thi.
15


Cuộc thi đã tạo nên được sự thi đua tìm tòi và học hỏi một cách lành mạnh giữa
các đội cũng như các bạn cổ động viên. Các em đã thật sự có nhiều cố gắng sưu
tầm ca dao- tục ngữ - thành ngữ, tìm tòi và tập những bài dân ca đặc sắc của ba
miền và đã được thể hiện mình trước đám đông một cách tự tin nhất. Nhưng cái
thành công nhất từ những buổi sinh hoạt ngoại khóa ấy phải kể đến đó là sự hứng
thú học tập môn ngữ văn nói chung và phần văn học dân gian nói riêng của các em
học sinh tăng lên rõ rệt. Các em được cuốn hút vào các hoạt động, tham gia một

cách nhiệt tình, đặc biệt bằng khả năng diễn xuất của mình, hầu như các em đã
được hóa thân vào nhân vật dân gian một cách say sưa, hào hứng. Tái hiện nội
dung các tích trò dân gian đạt kết quả một cách bất ngờ.
Hoạt động ngoại khóa văn học dân gian giúp các em “Diễn mà học, học mà
chơi” sau những giờ học lí thuyết căng thẳng trên lớp. Có thể nói ngoại khóa văn
học dân gian là rất cần thiết và bổ ích đối với các em học sinh trường THCS Lũng
Cao. Nó có tác dụng khơi dậy hứng thú học tập môn ngữ văn cho học sinh, từ đó
kết quả học tập được nâng cao, số lượng học sinh yêu thích môn ngữ văn cũng như
say mê tìm tòi khám phá nền văn học dân tộc ngày một tăng lên. Điều đó đã được
thể hiện trong các giờ học trên lớp cũng như trong bài kiểm tra thường xuyên, định
kì của các em. Sau khi tiến hành các hoạt động ngoại khóa và đồng thời khảo sát số
liệu tôi đã thu được kết quả rất tích cực từ phía các em học sinh trường THCS Lũng
Cao Huyện Bá Thước:
HS yêu thích
STT Năm học

HS không yêu thích

Số HS

môn ngữ văn
môn ngữ văn
SL
%
SL
%
1
2016- 2017
100
70

70
30
30
2
2017- 2018
120
95
79,2
25
20,8
Với kết quả này khiến tôi thực sự có niềm tin vào lòng say mê học tập môn ngữ
văn của học sinh, vị thế của môn ngữ văn so với các môn học khác sẽ được nâng
lên, đồng thời chất lượng học tập ngày càng tiến bộ nhờ những buổi ngoại khóa bổ
ích như thế này.
3. Kết luận kiến nghị
16


3.1. Kết luận.
Từ thực tế giảng dạy ngữ văn và qua các lần tổ chức hoạt động ngoại khóa văn
học dân gian cho các em ở trường THCS Lũng Cao trong những năm qua, tôi đã
đúc rút được những kinh nghiệm thực tế như sau:
Xác định tầm quan trọng của môn học và đưa ra những mục đích yêu cầu cụ thể,
phù hợp với nhận thức của các em.
Tạo môi trường giáo dục cũng như hình thức dạy – học phong phú, đa dạng giúp
học sinh tích cực học tập khơi dậy niềm đam mê hứng thú đối với môn học.
Tuyên truyền giáo dục kết hợp với gia đình, nhà trường để giúp cho học sinh cũng
như các bậc phụ huynh nhận thức đúng vai trò của môn học trong việc hình thành
và hoàn thiện nhân cách của các em, để xóa đi tư tưởng học lệch và ngại học môn
ngữ văn của học sinh.

Đặc biệt để có sự thành công trong sự nghiệp dạy học của mình, mỗi giáo viên
nói chung cũng như người giáo viên ngữ văn nói riêng phải thật sự yêu và tâm
huyết với nghề nghiệp của mình, luôn nỗ lực không ngừng để vươn lên trong công
tác và trong cuộc sống.
Trong quá trình thực tế tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường THCS cần căn cứ
trên tình hình thực tế của nhà trường về sân bãi, về số lượng học sinh, điều kiện về
thời gian, cũng như khả năng nhận thức của học sinh mà bố trí tổ chức hoạt động
ngoại khóa cho phù hợp và hiệu quả, không nên áp dụng cứng nhắc máy móc như
thế sẽ gây cảm giác gượng ép, căng thẳng khi tiến hành các hoạt động.
Với cách làm này, tôi tin chắc rằng các đồng chí giáo viên sẽ dễ dàng áp dụng
cho điều kiện ở trường mình, đặc biệt các trường thuộc vùng kinh tế khó khăn và
nhận thức về học tập còn nhiều hạn chế như trường THCS Lũng Cao. Còn ở các
trường có điều kiện thuận lợi hơn thì các đồng chí có thể mở rộng phạm vi nghiên
cứu, khuyến khích các em hứng thú tìm tòi sáng tạo và viết thành những bài văn
hay đầy ý nghĩa về chủ đề văn học dân gian, nhất là phần văn học dân gian địa
phương Thanh Hóa, góp phần gìn giữ lưu truyền và phát huy các giá trị văn hóa của
cha ông để lại.
17


3.2. Kiến nghị.
Trên đây là sáng kiến nhỏ của tôi được đúc rút từ thực tiễn công tác giảng dạy
của mình, tôi thiết nghĩ nếu được chú trọng, lưu tâm hơn thì việc học tập nói chung
và học văn, đặc biệt là phần văn học dân gian sẽ được cải thiện rõ rệt, các em sẽ
ngày càng yêu thích và hứng thú hơn trong học tập, thực sự mong muốn được đến
trường, được tham gia vào các hoạt động tập thể nhiều hơn, qua đó chúng ta cũng
góp phần nhỏ vào mục tiêu xây dựng trường học thân thiện học sinh tích cực.
Qua sáng kiến này, tôi kính mong được Phòng giáo dục và đào tạo lưu ý giúp
đỡ cũng như có những chỉ đạo định hướng để tôi có điều kiện thực hiện tốt hơn
những gì mình đã đề ra trong năm học này và các năm học tiếp theo.

Tôi cũng tha thiết kính mong Ban giám hiệu nhà trường THCS Lũng Cao và các
đồng nghiệp góp ý kiến chân thành để tôi hoàn thiện sáng kiến kinh nghiệm này, hi
vọng sẽ được áp dụng rộng rãi và hiệu quả hơn trong các giờ ngoại khóa phần văn
học dân gian ở trường THCS Lũng Cao và các trường lân cận khác của cụm Quốc
Thành- một cụm thuộc vùng cao của Huyện Bá Thước.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

(Xác nhận, kí, đóng dấu)

Lũng Cao, ngày 15 tháng 03 năm
2018
Tôi xin cam đoan SKKN này là do tôi
viết, không sao chép của người khác.
(Người viết)

Nguyễn Đăng Huy

18


TÀI LIỆU THÂM KHẢO.
1. Tục ngữ, ca dao Việt Nam – Vũ Ngọc Phan.
2. Tục Ngữ Việt Nam – Châu Nhiên Khanh – NXB Đà Nẵng.
3. SGK Ngữ văn 6,7 NXB Giáo Dục.
4. Một số câu đố dân gian mở rộng, trích từ nguồn Intenet.

19

DANH MỤC CÁC SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
NGÀNH GIÁO DỤC HUYỆN BÁ THƯỚC CÔNG NHẬN VÀ XẾP LOẠI
Họ và tên tác giả: Nguyễn Đăng Huy.
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên Trường THCS Lũng Cao – Bá Thước
Cấp đánh giá
xếp loại
TT Tên đề tài SKKN

(Ngành

GD

cấp
huyện/tỉnh;

1.

Tỉnh...)
Góp phần tuyên truyền giáo dục Huyện

Kết

quả

đánh giá Năm

học

xếp loại

giá

(A,

đánh
B, xếp loại

hoặc C)
B

2010

tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh cho học sinh THCS qua
giờ học HĐGDNGLL.
20


2.

Góp phần nâng cao khả năng Huyện

C

2013

C

2015

viết bài văn nghị luận văn học
cho học sinh lớp 9 trường
3.

THCS Lương Ngoại
Góp phần dạy, học tốt phân Huyện
môn Tiếng viết – Ngữ văn 7 cho
học sinh lớp 7 trường THCS
Lương Ngoại

21