phát triển kỹ năng tương tác xã hội cho trẻ tự kỷ thông qua trò chơi (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ THÚY HẰNG

PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TƯƠNG TÁC XÃ HỘI
THÔNG QUA TRÒ CHƠI CHO TRẺ TỰ KỶ
Ở ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HUẾ
Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Thừa Thiên Huế, năm 2018


ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ THÚY HẰNG

PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TƯƠNG TÁC XÃ HỘI
THÔNG QUA TRÒ CHƠI CHO TRẺ TỰ KỶ
Ở ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HUẾ
Demo Version
- Select.Pdf
SDK
Chuyên
ngành: Tâm
lý học
Mã số: 8310401

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
TS. ĐINH THỊ HỒNG VÂN

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết
quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực và chƣa từng công bố trong bất kỳ
một công trình nào khác.
Tác giả

Nguyễn Thị Thúy Hằng

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


LỜI CẢM ƠN
Với sự trân trọng và biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi lời cám ơn đến cô giáo
TS. Đinh Thị Hồng Vân vì những định hƣớng khoa học, hƣớng dẫn tận tâm trong
quá trình em viết luận văn. Cám ơn cô vì là ngƣời luôn cho em cảm giác ấm áp,
thân thuộc, đã luôn lắng nghe và lo lắng cho em về nhiều điều trong cuộc sống em

thấy mình rất may mắn khi đƣợc gặp cô.
Em xin gửi lời cám ơn đến quý thầy cô giáo ở khoa Tâm lý - Giáo dục,
Trƣờng Đại học Sƣ Phạm, Đại học Huế đã tạo điều kiện cho em trong thời gian học
tập và nghiên cứu ở đây.
Cám ơn các em học trò những ngƣời bạn nhỏ của cô đã giúp cô có niềm tin
hơn vào những điều mình đang làm, nhìn các em vui cƣời đó là động lực để cô cố
gắng nhiều hơn, có các em cuộc sống sẽ không hề tẻ nhạt.
Với sự biết ơn chân thành em xin gửi lời cám ơn đến cô Nguyễn Phƣớc Cát
Tƣờng và cả nhà vì đã luôn là động lực để em cố gắng làm tốt mọi chuyện, ngƣời
luôn cho em niềm tin và cảm giác ấm áp nhƣ là nhà.
Và điều may mắn trong suốt những năm tháng ni là có 2 bạn Ngân và Ngọc,

Demo Version - Select.Pdf SDK

những ngƣời đã luôn sẵn sàng hỗ trợ tớ ở mọi phƣơng diện để tớ yên tâm viết tiếp
giấc mơ của mình.
Tôi xin cám ơn Trung tâm Hoa Sen, Đơn vị Âm ngữ trị liệu đã tận tình giúp
tôi trong quá trình tôi thực hiện luận văn.
Con xin dành tình cảm biết ơn tới gia đình, những ngƣời thân yêu và các bạn
đã luôn bên con trong quá trình học tập, công tác của mình.
Và còn rất nhiều lời cảm ơn em muốn gửi đến mọi ngƣời nhƣng không thể
nhắc hết ở đây.
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Thúy Hằng

iii


MỤC LỤC
Trang

Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ........................................ 4
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... 5
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 6
1. Lý do lựa chọn đề tài ............................................................................................... 6
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 7
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................ 7
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 7
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 7
6. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................... 8
7. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 8
8. Cấu trúc luận văn .................................................................................................... 8

Demo Version - Select.Pdf SDK

NỘI DUNG ................................................................................................................ 9
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TƢƠNG TÁC
XÃ HỘI THÔNG QUA TRÒ CHƠI CHO TRẺ TỰ KỶ ................................... 9
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .............................................................................. 9
1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài ....................................................................... 9
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................................... 11
1.2. Lý luận về rối loạn phổ tự kỷ ............................................................................. 12
1.2.1. Khái niệm rối loạn phổ tự kỷ .......................................................................... 12
1.2.2. Nguyên nhân dẫn đến rối loạn phổ tự kỷ ........................................................ 13
1.2.3. Chẩn đoán trẻ rối loạn phổ tự kỷ..................................................................... 16
1.2.4. Phân loại trẻ tự kỷ ........................................................................................... 19
1.2.5. Can thiệp cho trẻ tự kỷ .................................................................................... 20

1.3. Lý luận về kỹ năng tƣơng tác xã hội của trẻ tự kỷ ............................................. 22
1.3.1. Khái niệm kỹ năng tƣơng tác xã hội ............................................................... 22

1


1.3.2. Phân loại kỹ năng tƣơng tác xã hội ................................................................. 22
1.3.3. Chức năng của kỹ năng tƣơng tác xã hội ........................................................ 23
1.3.4. Kỹ năng tƣơng tác xã hội ở trẻ tự kỷ .............................................................. 24
1.4. Lý luận về hoạt động chơi ở trẻ tự kỷ ................................................................ 25
1.4.1. Khái niệm về hoạt động chơi .......................................................................... 25
1.4.2. Phân loại trò chơi ............................................................................................ 26
1.4.3. Đặc điểm hoạt động chơi của trẻ ..................................................................... 26
1.4.4. Hoạt động chơi ở trẻ tự kỷ .............................................................................. 28
1.4.5. Ý nghĩa của việc sử dụng trò chơi nhằm phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội
cho trẻ tự kỷ............................................................................................................... 28
Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 30
Chƣơng 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TƢƠNG TÁC
XÃ HỘI THÔNG QUA TRÒ CHƠI CHO TRẺ TỰ KỶ Ở THÀNH PHỐ HUẾ ... 31
2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ........................................................................ 31
2.1.1. Trung tâm Âm ngữ trị liệu .............................................................................. 31
2.1.2. Trung tâm Hoa Sen ......................................................................................... 31
2.2. Quy trình tổ chức điều tra và đánh giá thực trạng.............................................. 32

Demo Version - Select.Pdf SDK

2.2.1. Giai đoạn 1: Xây dựng phiếu khảo sát và lựa chọn các thang đo ................... 32
2.2.2. Giai đoạn 2: Tiến hành khảo sát...................................................................... 34
2.2.3. Giai đoạn 3: Phân tích và xử lý số liệu ........................................................... 35
2.3. Thực trạng kỹ năng tƣơng tác xã hội của trẻ tự kỷ ở thành phố Huế ................ 35

2.4. Thực trạng phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ tự kỷ ở thành phố Huế ....... 37
2.4.1. Nhận thức của giáo viên về ý nghĩa của kỹ năng tƣơng tác xã hội đối với sự
phát triển của trẻ tự kỷ............................................................................................... 38
2.4.2. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của việc sử dụng trò chơi nhằm
phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ tự kỷ ..................................................... 40
2.4.3. Mức độ sử dụng các loại trò chơi để phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho
trẻ tự kỷ ..................................................................................................................... 42
2.4.4. Mục đích sử dụng trò chơi trong phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ tự kỷ .... 43
2.4.5. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên khi sử dụng trò chơi nhằm phát
triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ tự kỷ ............................................................. 45

2


Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 48
Chƣơng 3. XÂY DỰNG HỆ THỐNG TRÒ CHƠI NHẰM PHÁT TRIỂN KỸ
NĂNG TƢƠNG TÁC XÃ HỘI CHO TRẺ TỰ KỶ ............................................. 49
3.1. Nguyên tắc xây dựng trò chơi nhằm phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ
tự kỷ ........................................................................................................................ 49
3.2. Quy trình xây dựng hệ thống trò chơi nhằm phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội
cho trẻ tự kỷ............................................................................................................... 50
3.3. Hệ thống trò chơi phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ tự kỷ ................. 52
3.4. Yêu cầu về cách sử dụng hệ thống trò chơi ....................................................... 62
3.4.1. Lựa chọn trò chơi để chơi với trẻ .................................................................... 62
3.4.2. Đánh giá mức độ thành thục của trẻ................................................................ 62
3.5. Thực nghiệm các trò chơi nhằm phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội cho trẻ tự kỷ ..... 62
3.5.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................... 62
3.5.2. Nội dung thực nghiệm ..................................................................................... 62
3.5.3. Địa điểm, thời gian và khách thể thực nghiệm ............................................... 63
3.5.4. Quy trình thực nghiệm .................................................................................... 63

3.5.5. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................... 64

Demo Version - Select.Pdf SDK

Tiểu kết chƣơng 3...................................................................................................... 75
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 76
1. Kết luận ................................................................................................................. 76
2. Kiến nghị ............................................................................................................... 77
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 79
PHỤ LỤC

3


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

GV

Giáo viên

KNTTXH

Kỹ năng tƣơng tác xã hôi

TTK

Trẻ tự kỷ

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Mẫu khách thể TTK .................................................................................. 34
Bảng 2.2. Mẫu khách thể giáo viên ........................................................................... 35
Bảng 2.3. Xếp loại mức độ TK của trẻ ở các trung tâm can thiệp ở Huế ................. 36
Bảng 2.4. Xếp loại mức độ tƣơng tác xã hội của TTK ở các trung tâm can thiệp ở Huế ..... 36
Bảng 2.5. Các tiểu lĩnh vực của kỹ năng tƣơng tác xã hội của TTK ở các trung tâm
can thiệp ở Huế ........................................................................................ 37
Bảng 2.6. Ý nghĩa của KNTTXH với sự phát triển của TTK ................................... 38
Bảng 2.7. Tầm quan trọng của việc sử dụng hệ thống trò chơi nhằm phát triển
KNTTXH cho TTK ................................................................................. 40
Bảng 2.8. Mức độ sử dụng các loại trò chơi nhằm phát triển KNTTXH cho TTK .. 43
Bảng 2.9. Mục đích sử dụng trò chơi nhằm phát triển KNTTXH cho TTK............. 44
Bảng 2.10. Những yếu tố thuận lợi của GV khi phát triển KNTTXH cho TTK ..... 45
Bảng 2.11. Những yếu tố khó khăn của GV khi phát triển KNTTXH cho TTK ...... 46
Bảng 3.1. Tạo lập chú ý đồng thời thông qua chơi giác quan – vận động và chơi
khám phá .................................................................................................. 52

Demo Version - Select.Pdf SDK

Bảng 3.2. Phát triển chơi chức năng và tăng cƣờng các hoạt động có cấu trúc ........ 56
Bảng 3.3. Phát triển kỹ năng chơi hợp tác và tƣởng tƣợng....................................... 60
Bảng 3.4. Kết quả tổng hợp quá trình can thiệp KNTTXH thông qua trò chơi ........ 66
Bảng 3.5. Kết quả tổng hợp quá trình can thiệp KNTTXH cho TTK thông qua hệ

thống trò chơi ........................................................................................... 71

5


MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Tự kỷ (autism) bắt nguồn từ tiếng Hi Lạp là “Autos” có nghĩa là “tự bản
thân”. Hội chứng tự kỷ là một loại khuyết tật phát triển suốt đời đƣợc thể hiện trong
vòng 3 năm đầu đời. Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một khuyết tật về phát triển có thể
gây ra những trở ngại đáng kể về mặt xã hội, giao tiếp và hành vi. Rối loạn do các
triệu chứng của nó có thể rất khác nhau ở từng trẻ. Tuy nhiên, tất cả trẻ tự kỷ (TTK)
đều có khó khăn về giao tiếp, tƣơng tác xã hội. Trẻ cũng có thể có các hành vi cứng
nhắc và lặp đi lặp lại gây cản trở đến việc tƣơng tác xã hội .
Hiện nay, trên thế giới, tỷ lệ trẻ đƣợc phát hiện và chẩn đoán tự kỷ tăng một
cách đáng kể. Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO [43], cứ 160 ngƣời thì có một
ngƣời tự kỷ. Tại Việt Nam chƣa có con số nghiên cứu chính thức về số lƣợng trẻ
mắc chứng tự kỷ. Theo thống kê của Bộ Lao động Thƣơng binh và Xã hội, nƣớc ta
khoảng 200.000 ngƣời mắc chứng tự kỷ. Số lƣợng trẻ tự kỷ tăng nhanh chóng
nhƣng nhiều ngƣời chƣa có nhận thức đúng đắng về rối loạn phổ tự kỷ. Chính vì
vậy, không phải trẻ tự kỷ nào cũng đƣợc đến trƣờng hay trung tâm để đƣợc trị liệu,

Demo Version - Select.Pdf SDK

dẫn đến việc trẻ gặp nhiều khó khăn, thách thức khi hòa nhập vào cộng đồng.
Trẻ tƣơng tác với ngƣời khác thông qua giao tiếp mắt, ngôn ngữ cơ thể, điệu
bộ, và lời nói. Tuy nhiên, TTK lại gặp khó khăn trong việc giao tiếp với ngƣời khác
theo những cách này. Chính vì vậy, phát triển kỹ năng tƣơng tác xã hội (KNTTXH)
của trẻ là biện pháp quan trọng để phát triển các kỹ năng giao tiếp xã hội.
Có nhiều bằng chứng về tác dụng của các phƣơng pháp can thiệp thông qua

các hoạt động chơi để giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ phát triển kỹ năng xã hội. Khi
đánh giá tổng quan 16 nghiên cứu về các phƣơng pháp can thiệp sử dụng chiến lƣợc
về chơi và tƣơng tác xã hội, Hwang và Hughes (2000) chỉ ra rằng các nghiên cứu
đều cho thấy “trẻ có biểu hiện tích cực trong hành vi xã hội, giao tiếp mắt, chú ý
đồng thời và bắt chƣớc theo các cử động. Bên cạnh đó, một số nghiên cứu cũng cho
thấy bằng chứng của việc trẻ có thể áp dụng và duy trì các hành vi mong muốn này
trong các môi trƣờng khác nhau”.
Rối loạn phổ tự kỷ ảnh hƣởng đến ngƣời lớn và trẻ em. Đặc điểm của rối

6


loạn phổ tự kỷ là sự khiếm khuyết, khó khăn trong tƣơng tác xã hội, giao tiếp và
hành vi. Điều này gây trở ngại trong việc kết bạn, quan hệ xã hội và vui chơi của trẻ
khiến trẻ không thể hòa nhập vào cộng động. Trẻ nhỏ giao tiếp với ngƣời khác
thông qua hoạt động chơi. TTK thƣờng không biết cách chơi, vì trẻ có khiếm
khuyết trong giao tiếp, tƣơng tác xã hội và hành vi rập khuôn. Chơi là một phƣơng
tiện trung gian nhằm giúp trẻ phát triển kỹ năng nhận thức, tƣơng tác xã hội...
Những TTK có kỹ năng chơi tốt hơn thƣờng có thể tham gia vào các hoạt động với
trẻ khác, từ đó phát triển KNTTXH tốt hơn. “Kỹ năng chơi đồ chơi và chơi với
ngƣời khác góp phần vào sự phát triển sớm các kỹ năng xã hội, nhận thức, ngôn
ngữ, khả năng biểu đạt/hình tƣợng hóa, cũng nhƣ sự phát triển toàn diện thể chất và
cảm xúc” (Theo Kasari, Huynh& Gulsrad, 2011, trong Casby, 2008).
Hiện nay, đã có nhiều nghiên cứu, nghiên cứu các vấn đề về tự kỷ nhƣ các
nghiên cứu về hành vi, kỹ năng giao tiếp, quan hệ xã hội của ngƣời tự kỷ. Tuy
nhiên, các nghiên cứu về phát triển kỹ năng tƣơng tác cho TTK thông qua trò chơi
còn ít. Chính vì vậy, tôi đã chọn vấn đề “phát triển kỹ năng tương tác xã hội cho
trẻ tự kỷ thông qua trò chơi” để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu

Demo Version - Select.Pdf SDK

Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực trạng phát triển kỹ năng
tƣơng tác xã hội thông qua trò chơi cho trẻ tự kỷ ở thành phố Huế, tác giả xây dựng
các trò chơi nhằm phát triển KNTTXH cho TTK.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Trẻ tự kỷ ở thành phố Huế.
3.2. Đối tƣợng nghiên cứu
Phát triển KNTTXH thông qua chơi cho TTK ở thành phố Huế.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng đƣợc hệ thống trò chơi nhằm phát triển KNTTXH cho TTK
với tiếp cận khoa học và có những chỉ dẫn cụ thể thì có thể giúp TTK nâng cao
đƣợc KNTTXH.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển KNTTXH thông qua trò chơi cho TTK.

7


- Nghiên cứu cơ sở thực tiễn về phát triển KNTTXH thông qua trò chơi cho
TTK ở thành phố Huế.
- Xây dựng hệ thống trò chơi nhằm phát triển KNTTXH cho TTK.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: nhằm tìm hiểu cơ sở lý luận của đề
tài, tìm hiểu các trò chơi có thể sử dụng nhằm phát triển KNTTXH cho TTK.
- Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Phƣơng pháp trắc nghiệm: sử dụng thang đánh giá CARS để đánh giá mức
độ hội chứng tự kỉ của trẻ, thang Vineland (mục xã hội hóa) để đánh giá KNTTXH
của TTK.

+ Phƣơng pháp quan sát: Nhằm thu thập thông tin về kỹ năng chơi của TTK.
+ Phƣơng pháp phỏng vấn: Phỏng vấn phụ huynh về kết quả ứng dụng hệ
thống các trò chơi để phát triển KNTTXH cho TTK.
+ Phƣơng pháp chuyên gia: Nhằm xin ý kiến chuyên gia về các trò chơi để
phát triển KNTTXH cho TTK.
+ Phƣơng pháp thực nghiệm: Nhằm đánh giá tính khả thi của hệ thống trò
chơi nhằm phát triển KNTTXH cho TTK.

Democứu
Version - Select.Pdf SDK
7. Phạm vi nghiên
- Nghiên cứu khảo sát TTK trong độ tuổi từ 3 - 6 tuổi trên địa bàn thành
phố Huế.
- Thực nghiệm các trò chơi nhằm phát triển KNTTXH trên 2 TTK từ 3
đến 6 tuổi.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận văn đƣợc cấu trúc gồm 3 phần:
- Phần thứ nhất: Mở đầu
- Phần thứ hai: Nội dung nghiên cứu, gồm 3 chƣơng
+ Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về phát triển KNTTXH thông qua trò chơi cho TTK.
+ Chƣơng 2: Cơ sở thực tiễn về phát triển KNTTXH thông qua trò chơi cho
TTK ở thành phố Huế.
+ Chƣơng 3: Xây dựng hệ thống trò chơi nhằm phát triển KNTTXH cho
TTK ở thành phố Huế.
- Phần thứ ba: Kết luận và kiến nghị

8